Waardering komt voor
Zao Wou-ki te laat
Vrouw in theater
is niet tevreden
ir
«s
i .Mm
Vrouwelijke kunstenaar
heeft kwetsbare positie
Grafiek als schilderkunst in Schiedams museum
Dramatisch akkoord 1978-79
Nieuwe boekente
Van en over
de dichter
J. C. Bloem tï
os
De afstand
tussen het ik
en de natuur
I
DINSDAG 8 JANUARI 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door Cees Straus
SCHIEDAM. Het werk van de Chinese schilder en graficus Zao Wou-ki geniet hier door een
aantal redenen slechts bekendheid in kleine kring. Wie zijn ontwikkelingen wilde volgen,
moest er op zijn minst voor naar Frankrijk waar hij, ook vanwege het feit dat hij er in 1948 ging
wonen, aanzienlijk meer belangstelling ondervindt. Bij ABCD en Galerie de France, de chique
kunsthandel in de Faubourg Saint Honoré, maar ook in Toulouse, Nice en Avignon is er voor
zijn werk een vaste stek.
Een van de ooreaken dat Zao Wou-ki
hier nooit bemind is geraakt, moet
Uggen in het feit dat zijn sUJl van
werken grote overeenkomsten ver
toont met die van de abstracten zoals
de Cabora-groep ze voortbracht De
Nederlandse musea en galeries wer
den geconfronteerd met een enorme
produktlvlteU van deze schilders
groep waarbij toch veelal gedacht
moet zijn dat weer zo'n abstract niet
uit het buitenland hoefde te worden
gehaald Bovendien was het beleid
van het 8tedelijk tn Amsterdam veel
meer op Amerika dan op Parijs ge
richt. Dat brengt ook met zich dat de
Franse surrealisten relatief zo onder
gewaardeerd in de Nederlandse col
lecties voorkomen. Sommige musea,
zoals Boymans-van Beuningen in
Rotterdam beginnen dat pas de laat
ste Jaren door te krijgen met als ge
volg dat hun late reactie nu met reus
achtige bedragen moet worden be
taald om te voorzien in de lacunes
van hun collecties moderne kunst
Het Stedelijk Museum in Schiedam,
dat reeds ln de Jaren vijftig een bij
zondere verzameling abstracten bij
eenbracht en dus al spoedig over een
fijne neus voor eigentijdse kunst wist
te beschikken, brengt momenteel een
beperkt overzicht van wat Zao Wouki
in de periode 1949-1975 aan grafisch
werk heeft gemaakt. Het overzicht is
beperkt, omdat geput ls uit één enke
le collectie, namelijk die van Luda
8ax. met ter aanvulling een drietal
bruiklenen van de provincie Over
ijssel.
Luda Sax heeft Zao Wou-ki van jaar
tot Jaar met haar aankopen gevolgd,
zodat althans voor wat zijn grafiek
betreft sprake mag zijn van een re
presentatief beeld, al zal de verzame
laars ter ongetwijfeld haar eigen ac
centen hebben gezet
Belangwekkend is deze tentoonstel
ling vooral voor het vroege werk uit
de Europese UJd van Zao Wou-ki, dus
vanaf 1948 tot halverwege de Jaren
vijftig. Wanneer hij eenmaal in de
tweede helft van de jaren vijftig zijn
stijl heeft gevonden, dan treden er
geen al te grote veranderingen meer
op. Wat hij dan nog maakt zijn welis-
waar heel mooie bladen (Zao Wou-ki
is een kunstenaar bij wie Je nog ge
rust esthetische normen kan aanleg
gen). maar ze missen toch de verras
singen van het eerste uur
Cézanne
De veranderingen in wat hier als zijn
vroege werk wordt beschouwd, ko
men op de tentoonstelling erg abrupt
over. Het ls daarom goed te weten
wat er aan vooraf ls gegaan. Zao Wou-
ki was in 1921 ln Peking geboren uit
een familie die tot de Chinese boven
laag behoorde, veertien Jaar oud ging
hij naar de Nationale Kunstacademie
in Hang-Tsjow waar hij de traditione
le Chinese aquarelkunst en de kalli
grafie zou gaan bestuderen. In die
periode kwam hij ook in aanraking
met de moderne Franse kunst en zijn
stijl onderging daarvan de invloed. Er
ontstond een mengeling van impres
sionisme en fauvisme en Cézanne was
zijn grote voorbeeld. Rond 1942 werd
hij docent aan de academie, zes Jaar
later besloot hij ten slotte naar
Frankrijk te gaan om daar zijn eigen
meesters te bestuderen.
De collectie Sax neemt dus een aan
vang op een voor Zao Wou-ki zeer
belangrijk tijdstip. Hij zal dan nog
een kort aantal jaren figuratief wer
ken, ln een op Paul Klee geïnspireer
de stijl. Typerend ls dat hij tot aan
het einde van de jaren '50 nog titels
aan zijn werk geeft. Vanaf 1958
maakt hij echter bladen die dan niet
meer van een naam worden voorzien.
De voorstellingen verwijzen ook niet
meer naar bestaande gegevens, ze
hebben hoewel rijk aan associaties
een zelfstandig karakter. Zao Wou-ki
heeft de aansluiting bij de kunst van
zijn tijd gevonden, is onderdeel ge
worden van de brede golf abstracten
die vanuit Amerika over Europa rolt.
Anders dan bij de Cobra-groep wier
schilders toch nog altijd wel bepaal
de, min of meer herkenbare elemen
ten ln hun werk blijven houden, sluit
Zao Wou-ki overeenkomsten met de
bestaande werkelijkheid uit Hij
toont hierin veel meer verwantschap
met de Amerikaanse action-painters
als Pollock c.s. die ook aan iedere
verwantschap met de realiteit ont
snapten. Het feit dat zowel Pollock
als Zao Wou-ki aan de bron van het
Franse surrealisme hebben gedron
ken, zal daar wel niet vreemd aan
zijn. Toch is het gegeven van de mo
toriek bij het schilderen voor Zao
Wou-ki van veel minder belang dan
bij de Amerikanen. Er zit bij hem een
duidelijke verwijzing naar de overwe
gend landschappelijke thematiek
zoals de Chinese aquarelkunst die
traditioneel heeft gekend. In Zao
Wou-ki's werk is een synthese tussen
de Oosterse en Westerse schilder
kunst te vinden die heel bekoorlijk is
uitgewerkt.
Transparant
Zao Wou-ki: La Cathedrale, litho, 1952.
En dan nog
Acht Nederlandse en Vlaamse vor
mingstoneelgroepen geven de maan
den Januari en februari ln het Neder
lands Theaterinstituut. Herengracht
Speciaal vandaag
Brandpunt laat het Tweede
Kamerlid Marcus Bakker
(CPN) aan hel woord over de
inval van Rusland in Afgha
nistan. Verder een filmrepor
tage over pastoraal werk on
der vrouwen in de Nederlands
katholieke kerkprovincie aan
de vooravond van de bijzonde-
re bisschoppensynode in
Rome. Tenslotte maakt de
KRO de uitslag bekend van
een enquête over de invoering
van kernenergie die onder
1200 Nederlanders gehouden
is.
Ned 2 21.40 uur
Hotel op stelten. Laatste af
levering van een tv-serie van
de komiek John Cleese. Cleese
speelt voor de laatste maal de
mallotige eigenaar van hotel
Fawlty Towers. De keurings
dienst brengt een bezoek en
dat heeft ernstige gevolgen.
Ned 2 22.15 uur
Poëtische Betrschtungen in
freyen Stunden. Televisiespel
■onder woorden van Petr
Weigl op mustek van Frans
Schubert, uitgekoaen en be
werkt door Lu bos Flser.
Ned I 21.55 uur
166-168 in Amsterdam een aantal
voorstellingen ter begeleiding van
..Theater op de bres", de tentoonstel
ling over tien Jaar politiek toneel. De
gezelschappen, waaronder poppen
theater Twespeke. de Bloemgroep,
Proloog en Oeneslus, spelen voor di
verse publieksgroepen en na elke op
voering vindt er een discussie plaats.
De voorstellingen zijn op zondag en
woensdag en beginnen wisselend om
14.00 en om 20.00 uur
Het HOT ln Den Haag geeft deze
maand een groot aantal kindervoor
stellingen op woensdag- en zondag
middag. Kindertheater Pssstt speelt
Comedla del Smarte (6. 13. 20 en 27
Januari) en voor de kleinere kinderen
..De droomsoezer" (9. 16 en 23 Janua
ri i. Het TUD-ensemble maakt op 12
januari voor en met kinderen muziek
onder de titel „Eigen schuld dikke
bult" en Werkcentrum Dans brengt
de balletten „Kameubel Kamengel-
moes" en „Om los te lopen" op 19
Januari. De voorstellingen beginnen
om 14.00 uur.
Onder de titel „Lucht, water, land"
exposeren de leden van de kunste
naarsvereniging Artl et Amicitiae
van 11 Januari t/m 3 februari in alle
zalen van Arti aan het Rokin ln Am
sterdam
De door Theo Loevendie en Klaas
de Vries ln 1971 begonnen 8TAMP-
concerten (Stimulering Alternatieve
Muziek Praktijk) krijgen in het ver
volg een wat andere opzet Uitgangs
punt voor dit seizoen is dat er voor
elke serie concerten een Nederlandse
componist de gelegenheid krijgt een
programma samen te stellen en te
presenteren Elk programma wordt ln
een vijftal plaatsen uitgevoerd De
eerste serie, waarvoor Geert van Keu
len het programma heeft samenge
steld op het thema „Variaties", be
gint op 13 Januari in De Koningswei
in Tilburg. Uitvoerenden zijn het Del
ta Ensemble en de pianist Stanley
Hoogland. Er worden speciaal voor
deze serie geschreven werken uitge
voerd van Maarten Bon, Joel Bons,
Alex Manassen. Chiel Meyering.
Meeuwis Rebel en Koos Terpstra. De
volgende concerten worden gegeven
ln Rotterdam (15 januari De Lanta
ren), Utrecht (20 januari 't Hoogt),
Amsterdam (29 Januari Stedelijk Mu
seum) en Den Haag (2 februari Thea
ter aan de Haven).
Voor het Domstad Orgelconcours
voor Amateurs dat dit Jaar weer ln de
Jacobtkerk aldaar gehouden zal wor
den. dienen deelnemers in te schrij
ven voor 15 april bij het secretariaat
van het concours per adres Gemeen
telijke Muziekschool Lange Nieuw-
straat 2 ln Utrecht, waar ook alle
nodige Inlichtingen verstrekt worden.
Jongeren waarderen
nieuws voor
slechthorenden
HILVERSUM (ANP) De „Slechtho
rende Jongerenorganisatie" waar
deert het nieuws voor doven en
slechthorenden, dat sinds 1 april 1979
twee maal per dag door de NOS-
ttlevlsle wordt uitgezonden. De orga
nisatie heeft dan ook besloten de
SHJO-bokaal zaterdag op een pre-
senUUedag ln Soesterberg uit te rei
ken aan de redactie van het betrok
ken journaal Volgens een medede
ling van de organisatie zouden er in
ons land ongeveer dertigduizend
dove en slechthorende Jongeren zijn.
Van onze kunstredactie
AMSTERDAM. Vrouwelijke
kunstenaars die samenwo
nen of getrouwd zijn met een
partner die als kostwinner
fungeert, verkeren in een so
ciaal zwakke en kwetsbare
positie.
Ze kunnen zich meestentijds niet
ontplooien omdat ze niet in aan
merking komen voor de Beeldende
Kunstenaars Regeling en blijven
daardoor financieel afhankelijk van
hun man die voor de kosten van het
bestaan moet opkomen. De vrouw,
die als alleenstaande wel in de BKR
zit. voelt zich vaak weerhouden om
te gaan samenwonen of te trouwen,
ook als zich daartoe mogelijkheden
voordoen, omdat anders hun eigen
inkomen wegvalt en ze in feite hun
zelfstandigheid moeten inleveren.
Om in deze problemen te kunnen
voorzien zou de Beeldende Kunste
naars Regeling ook moeten worden
toegepast voor de partner-niet kost-
winner. Tot deze conclusie komt de
Beroepsvereniging van Beeldende
Kunstenaars (BBK) na een enquê
te, die is Ingesteld onder de vrouwe
lijke leden van de kunstenaars-
bond. De enquête heeft een aantal
cijfers opgeleverd die een onthul
lend beeld geven van de sociale
positie waarin de vrouwelijke kun
stenaar verkeert. Al eerder heeft
dat ertoe geleld dat binnen de BBK
een pressiegroep is ontstaan die de
positie van de kunstenaressen wil
doorlichten. Dit onderzoek is een
van de resultaten die de activiteiten
van de groep heeft opgeleverd.
De vrouw die binnen een huwelijk
of samenleving kunst wil maken,
staat voor een dubbele taak. Anders
dan haar mannelijke collega moet
zij in veel gevallen ook de huishou
ding en de verzorging van de kinde
ren regelen waarnaast dan nog eens
aan het maken van kunst kan wor
den gedacht. Cijfers wijzen uit dat
hoe groter het kindertal is. hoe gro
ter ook de kans is dat de tijd om aan
de huishouding te besteden, zal toe
nemen. In veel gevallen komen de
scheppende activiteiten daardoor
in het gedrang. De combinatie van
huishouding, moederschap en een
beroep wordt overwegend als ont
zettend zwaar ervaren.
Even zwaar als deze immateriële
kant van het kunstenaar-zijn wor
den de financiële tekortkomingen
ervaren. Echtparen waarvan zowel
de man als de vrouw beeldend kun
stenaar zijn, kunnen in principe
wisselend in de BKR komen. Toch
wijst de praktijk uit dat de regeling
in de meeste gevallen voor de man
geldt. De normen van de BKI£ zijn
zodanig dat ook in de gevallen van
een echtpaar dat beiden kunst
maakt, toch slechts eenmaal de be
roepskosten worden betaald. Vo<
de vrouw wordt dit als discrimin
rend ervaren. Haar kosten kunni
immers even groot zijn. Dat do«
zich met name voor als beiden ko
ten voor een atelier buitenshui
moeten maken. In veel gevalle
leidt het ontbreken van financU
op dit punt ertoe dat alleen de ma(oals
een atelier buitenshuis kan hebbes- va|
Voor de vrouw moet in dat gevi
naar een plekje binnen de bestaair
de woning worden gezocht, met al ewezi
nadelige gevolgen vandien, zoal an hi
geluidsoverlast (van en naar de bi^n z
ren) en aandacht voor de kinderen
enz. 'n8
De vrouwelijke kunstenaars vo,onor
men relaüef geen grote beroepskei
groep. Bij de overheid staan onge
veer 2100 vrouwen als kunstenaj n zii
bekend (een derde daarvan is li A„
van de BBK). Een verbetering va a F
de positie van de vrouwelijke kuiken
stenaar in de BKR hoeft daaror lan,
relatief gezien geen al te grote t\ -,nde
nanciële post voor het minister! m--
van sociale zaken te betekenen. O]|K
de vraag hoe groot de bedragen zijim
waar het hier omgaat, wordt echte tuati<
door de BBK geen antwoonkntra
gegeven. 11 ua
ver e
Opvallend is daarbij dat hij als grafi
cus bovenal een schilder blijft. Hoe
wel er op deze tentoonstelling geen
enkel schilderij of aquarel hangt, be
trap je jezelf er regelmatig op dat dat
wel zo moet zijn. Veel van zijn litho's
lijken op pure waterverfschilderin
gen. zo transparant en helder zijn ze.
In onze ogen wordt grafiek in de
eerste plaats als een tekenkunst ge
zien. Dat academische voorooordeel
is Zao Wou-ki kennelijk niet bijge
bracht. Ook het calligraferen is voor
hem eerder schilderen dan tekenen.
De tekens die in zijn werk voorkomen
dulden op schilderkunstige oplossin
gen. het zijn geen getekende tekens.
Zoals zovele abstracte schilders is
Zao Wou-ki zijn eenmaal gevonden
stijl trouw gebleven. In Frankrijk kan
dat immers. De abstracte schilder
kunst is er nog steeds in zwang. Oer
La tas ter bijvoorbeeld heeft bij de
vooraanstaande galerie van Paul
Facchetti immer veel succes. Het Pa-
rijse publiek, onwetend van het feit
dat in die andere kunstmetropool
Amsterdam inmiddels volop het rea
lisme wordt omarmd, zweert nog al
tijd bij de niet-figuratieve kunst. Hier
lijkt het erop dat de nieuwe waarde
ring voor Zao Wou-kl te laat komt.
Tot 21 januari, dagelijks geopend
van 10-17 uur, op zondag van 12.30-17
uur. Van 25 januari tot en met 29
februari is de collectie Sax in het
Provinciehuis te Zwolle te alen.
door Dirkje Houtman
Vanaf de zestiende eeuw is de vrouw niet meer van het toneel weg te denken. Zij krijgt dan
voor het eerst een sprekende rol binnen het Italiaanse volkstoneel, de commedia dell'arte. Dat
was nog niet voorgekomen. De Griekse toneelschrijvers uit de klassieke oudheid verwerkte
belangrijke vrouwenrollen, vele zelfs als titelrol, in hun stukken, maar die werden altijd door
mannen gespeeld. In de middeleeuwen mochten vrouwen zich wel op het toneel vertonen. De
teksten bleven echter aan de heren toneelspelers voorbehouden.
Ondanks de technisch gelijkwaar
dige positie die zij in de zestiende
eeuw heeft verworven, blijft de actri
ce sociaal en maatschappelijk ach
tergesteld. Tot 1920, het jaar van de
acteursstaking, verdient zij bijvoor
beeld veel minder dan haar mannelij
ke collega's. Ze moet van haar karig
loon ook nog haar toneelkostuums
betalen. Dit werkt bij getalenteerde
actrices niet zelden prostitutie in de
hand. Niet een ontwikkeld acteerta
lent maar de schoodheld wordt ge
bruikt om zich binnen het toneel te
handhaven. En dat heeft niets te ma
ken met de pikanterie van een haar
toebedachte vrije seksuele moraal.
Hoewel dergelijke toestanden niet
meer voorkomen zijn vrouwen bin
nen het toneel nog steeds niet tevre
den met de rol die ze daar spelen. Dat
blijkt uit de nieuwe aflevering van
„Dramatisch Akkoord 1978-*79".
Deze uitgave van de Conferentie der
Nederlandse Letteren waarin Vlaams
en Nederlands toneel aan bod komt,
is dit keer gewijd aan „het veelzijdige
rollenspel van de vrouw ln het the
ater".
Moederrol
Uit de Interviews, persoonlijke versla
gen en een enkel beschouwing waar
uit de bundel ls samengesteld blijkt
dat vrouwen ln het theater beperkt
worden door de diverse rollen die zij
moeten spelen. Theatervrouwen wor
den door hun rol als moeder en
echtgenoot gehinderd in het opzetten
van een carrière. Ze moeten vooraf
kiezen tussen een gezin of een inten
sieve toneelloopbaan. Daarnaast
speelt een actrice in haar werk ook
nog eens de traditionele vrouwenrol.
De redactrices van deze bundel Mie-
ke Kolk en Marianne van Kerkhoven
stellen in hun inleiding dat er een
grote behoefte is aan een vrouwbeeld
in de kunst waarmee vrouwen zich
kunnen identificeren. Daarmee be
doelen zij niet de identificatie met
vrouwen die afhankelijk zijn van man
en gootsteen, maar identificatie met
vrouwen die zich aan een klemmend
onzelfstandig bestaan ontworstelen
of puur zelfstandig de handeling van
een toneelstuk bepalen. Dergelijke
feministische stukken bestaan nau
welijks en er zijn actrices die met
steeds grotere weerzin het toneel be
klimmen om „een traditioneel
vrouwtjesdler" zoals één van hen het
noemt, uit te beelden.
Niet alleen persoonlijke maar ook ar
tistieke beperkingen blijken het op
bloeien van wat je feministische thea
tercultuur zou kunnen noemen in de
weg te staan. Tot nu toe hebben al
leen actrices uit het vormingstoneel
hun eigen emancipatie in vrouwen-
programma's omgezet. Bij deze pro-
dukties lag de nadruk op de Inhoud
en niet op de vorm, zodat er nauwe
lijks nieuwe en oorspronkelijke vor
men ontstonden.
Behoefte
Er blijkt een grote behoefte te zijn
aan vrouwelijke toneelschrijvers,
want ook de ervaringen van actrices
zijn niet onuitputtelijk. De Engelse
schrijfster Pam Gems heeft met haar
„Mara, Fern, Has en Pink" geprobeert
de vrouw in de toneelliteratuur te
emanciperen, maar is daar nauwe
lijks in geslaagd.
Dit blijkt uit het gedegen artikel
„Over verkrachting gesproken" van
Marleen Oorris die de Nederlandse
bewerking van dit door vele verguis
de stuk kritisch heeft bestudeerd. Ze
heeft de Engelse en de Nederlandse
tekst met elkaar vergeleken en kwam
tot de conclusie dat onnodig toege
voegde stukken dialoog en de slechte
vertaling de vertaalsters schrijven
herhaaldelijk iets anders dan er staat
de toch al rammelende dramati
sche structuur- en karakterontwikke
ling van het stuk totaal verwoesten.
Daarnaast is de Nederlandse versie
ook nog eens ontdaan van de weinig
.Jeminiserende" karakteristieken die
het oorspronkelijk had. En Marleen
Oorris stelt uiteindelijk woedend
vast: „Niet alleen is het immoreel de
naam van Pam Gems nog te gebrui
ken als schrijfster van dit inconsis
tente wanprodukt, het maakt ook een
lachertje van haar hoopvolle eis dat
dit stuk vertaald, geregisseerd en an-
derzijds begeleid moest worden door
vrouwen".
Artistieke ambitie
Niet alleen een gebrek aan vrouwelij
ke toneelschrijvers maar ook de mini
male aanwezigheid van vrouwelijke
regisseurs ln ons land ervaren veel
vrouwen in het toneel als gemis. Als
oorzaak verwijzen de voor deze bun
del geïnterviewde actrices en ook re
gisseuses naar het gezin dat een
vrouw belemmert om te lezen of naar
bet buitenland te gaan om de nodige
ervaring op te doen. Het is de strijd
tussen persoonlijk verlangen, het ge
zin en artistieke ambitie.
Anderen laten zich afschrikken door
negatieve reacties en onzekerheid
over iegen kunnen. Elisabeth Ander
sen merkt hierover op: „Als je bij
voorbeeld zou willen regisseren en je
laat dat merken dan gaat men er
nauwelijks op in. of men krijgt een
licht spottende blik in de ogen." En
verder in dit gesprek met Els Launs-
pach zegt ze: „De meeste vrouwen die
wel eens zouden willen regisseren
durven het gevecht niet aan. Ze den
ken "wij kunnen het toch niet' Ik
heb daar zelf ook moeite mee. maar
als ze me vragen, dan doe ik het. En
een stuk dat ik erg mooi vind, niet
omdat ik nou zo erg moet."
Het is een argument dat niet erg
overtuigt. Je vraagt je als Fezer af of
iemand met regie-ambities zich door
jgiS *>ge
(lijft
fekeni
een lichtspottende blik laat afschrik
ken. Die zijn blijkens haar eigen op
merking niet erg groot. Dat is anders
bij Elise Hoomans. één van de weini
ge vrouwelijke regisseurs in Neder
land. Op advies van Defresne is zij
begonnen bij het studententoneel,
zoals zoveel van haar mannelijke col
lega's. Ondanks een dochter heeft ze
de stap om te gaan regisseren wel
genomen. De artistieke noodzaak
was voor haar onontkoombaar
Uit deze bundel blijkt wel dat de
emancipatie van de vrouw in het
theater nog in haar kinderschoenen
staat. De twee redactrices zijn mede
door gebrek aan onderzoeksresulta
ten tijd en mankracht de mannelij
ke redacteuren hebben zich terugge
trokken ook niet verder gekomen
dan het signaleren van knelpunten en
onvrede. Ze bepleiten dan ook meer
vrouwen studies aan universiteiten,
een kritische benadering van al het
vrouwelijke dat op de markt wordt
gebracht en een kunstkritiek vanuit
het feminisme om erachter te komen
of er wel zoiets bestaat als vrouwen-
kunst zonder daarbij gehinderd te
worden door vooroordelen.
Opgemerkt moet nog worden dat
door de haast waarmee de bundel tot
stand moest komen er een aantal
hinderlijke fouten niet zijn verbeterd.
Maar zoals de redactrices ln een na
schrift vermelden, was de uitgever
niet in staat een erTata-lijstje bij het
boek te voegen.
Dramatisch Akkoord 1978-'79,
Vrouw en Theater, samengesteld
door Rob Erenstein, Jos van Gorp,
Mark Hermans en Mieke Kolk. Stan
daard Uitgeverij, Amsterdam/Ant
werpen, 1979. aanL p. 173. prijs F.
21,50.
Tot op heden zijn 209 gedichten v
J. C. Bloem (1887-1966) bekend Da e 01
van zijn er 161 opgenomen in zfïoew
Verzamelde gedichten, de rest he en is
de dichter verworpen. De schifting „e| j,
niet gepaard gegaan met de uitvi
ring van zijn wil de gedichten chroi at w
logisch te ordenen. In de thans v ebbe
schenen tiende uitgave, de zesde plijkl
de fraaie reeks Nederlandse klas: ,:ncje
ken i§ door de editeurs Sötemann
Van Vliet deze duidelijke bedoel ev0'ï
gerealiseerd. Deze druk presente ngop
dus de djehter op een wijze die h
zelf voor ogen heeft gestaan. te
clima;
De leeseditie zal binnen afzienbajoonk
tijd worden gevolgd door een his
risch-kritische uitgave waarin de 1
gevallen van alle door Bloem gesch'
ven gedichten vermeld worden, ij
Bloem-liefhebber zal naar die uitgaf jn
afel j
eoude
og i
jfers
met enige spanning uitzien.
Iets van de wederwaardigheden vf°°ê
Bloems gedichten onthult al het t omis
voerige levensbericht van de dichlj;
dat door Sötemann thans is opgeiL
men in „Vier opstellen over J.
Bloem." Behalve de beschrijving v
een dichterleven bevat het boek vjaaro
zijn hand een boeiende en leerzai >rek
verhandeling over de bundel Meii^
vita, een interessante beschrijvir
van Bloems relatie met de typograan z
Jan van Krimpen en ten slotte e»cn l<
diepgaande analyse van het gediciel e
Grafschrift.
iaar
lonei
aar
Deze opstellen vormen samen met
herdruk van J. Kamerbeek een u
muntende begeleiding van de Verz
melde gedichten.
R. F
A. L. Sötemann. Vier opstellen ove l
J. C. Bloem, Athenaeum-Polak i
Van Gennep, Amsterdam, 1979, pri
32,50.
J. Kamerbeek. De poëzie van J.
Bloem in Europees perspectief. IfAM
prijs 17,50. re V
J. C. Bloem. Verzamelde gedicht<knnr
ld. prijs 37,50.
ordl
ige\
:obl
HsLiulès Meinkema, bekend geword
door omstreden romans en verhale
bundels (ik noem „En dan is er k<
fie") heeft nu lichtvaardig een boeli
gepubliceerd onder de titel „He^ p c^'
soonlijke is poëzie". Het bevat ab! j-
m bt
amp<
ids j
ren
'genj
)ten
in de
n de
'erij:
iseln
tel wil, maar openhartige mededel
gen die alleen de typografische voij,
met poëzie gemeen hebben.
oek;'
tn
Die mededelingen komen uit de pf,
van een ik, dat zich bedreigd voelt
onzeker is, dat „een onvolmaakt
chaam" bezit, dat met „vervloei
middelmatigheid" kampt, en dat
minder dan de „onaanzienlijkhe
van een trut" aankleeft. Deze typeri
gen (een zelfkennis als zelfhaat)
den in de strijd geworpen tegen „ge
te woede dood". Ze spruiten voort i
de afstand tussen het ik en de natui
uit het verschil van eenvoud en coi
plexiteit, uit het besef dat taal
werkelijkheid elkaar niet dekken,
deze ongerijmdheden maken 1
Meinkema onmogelijk gelukkig
zijn, dat wil zeggen „één met mi
gevoel".
Aldus weergegeven ziet de inhoi
van het boekje er niet zo slecht u
wanneer men tenminste genoegen
nemen met gemeenplaatsen en m
tekst van vrouwengroepen waarin
emancipatie zich vooral richt op
beleving van het lijf en niet op v<
wassenheid van zienswijze en u
drukking. Maar wat wil men van ei
34-jarige die nog meent dat „alle
een baby ziet wat is" en dat voor h
ervaren van de werkelijkheid „op
ogen nodig zijn en de moed van e
baby"?
Hannes Meinkema. Het persoonlij
is poëzie. Elsevier Manteau, Amsti
dam 1979. 48 blz. 10,90.
Illustratie in Dramatisch Akkoord dat dit keer gewijd is aan
Vrouw en Theater.
In de vergulde driehoek, een bo
over de Nederlandse quakers in 16
in Amsterdam, geschreven door dr
L. van Dalfsen. Het boek van 3
bladzijden is te bestellen bij P. Lo<
Leidsekade 96, Utrecht. De prijs
21 plus 4 porto. Na 15 febr.
plus 4.
Mensen onder elkaar, het gedrag
de omgang, geschreven door M. Ar(
le en P. Trower. Ultg. Kosmos. A
sterdam, 127 blz. ƒ25.50.
an e
ouuuujac io iiv-u ucvau auajj
luut geen gedichten, zoals de onder t jn
'le sc
Ti nc
mert
it ac
uw 1
va
ihtin
be:
r d
Er
