Spijkerboer als goede barthiaan
Paters bezorgd
over synode
Joodse visie op Jezus
1
De stoel met de witte vlek aan de onderkant
D
Trouw
DE KERKENCONFERENTIE:
HOE VERDER?
VANDAAG
VOORBIJGANGERS
THACIR
ZATERDAG 5 JANUARI 1980
TROUW/KWARTET
ZA
Be
door A. J. Klei
Hoewel Ik Indertijd alle acties,
gericht tegen de aanleg van een
metro in Amsterdam, met mijn
handtekening gesteund heb.
maak lk. nu hij er eenmaal is, ln
ogenblikken van zwakte toch wel
gebruik van de metro. Hij stopt
vlak voor de ingang van ons
krantegebouw en bij heftige
regenval laat ik me per metro naar
het Amstel-station rijden, waar
dan tramlijn 12 gereed staat om
me in de richting van mijn woning
te voeren.
Zo geviel het zeer onlangs, dat lk
in een op het tijdstip van vertrek
wachtende tram zat achter twee
druk redenerende jonge mensen.
Hij zag er uit zoals een linkse
Intellectueel er uit behoort te zien,
met warrige baard en wazig
brilletje. Zij bestond van boven
uiteen grote hoeveelheid
roodbruin haar en van onderen uit
hagelwitte leren laarzen. Ik vond
haar zeer bijzonder en ik kreeg de
indruk dat zijzelf van gelijke
memng was.
De jonge man, zo kon ik
moeiteloos in de stilstaande en
dus stille tram uit het gesprek
opmaken, was een paar weken
met een studiekamp meegeweest
en derhalve niet op de hoogte van
de Jongste ontwikkelingen ln
Rhodesië. Zijn vriendin legde hem
alles uit en beschreef precies, waar
de troepen van het Patriottisch
Pront gelegerd zouden worden. ZIJ
somde uitheemse namen op met
hetzelfde gemak als waarmee ik
vroegere op de lagere school
opdreunde: Ball, Lombok,
Soembawa, Soemba, Flores,
Timor.
Deze wereldomspannende
conversatie, waarin ln 't
voorbijgaan gans zuidelijk Afrika
krachtig werd aangepakt, deed
mij opeens beseffen, hoe
kleinschalig mijn tramiectuur
was. Ik had namelijk ter
overdenking bij me gestoken een
mij toegestuurd knipsel uit de
gereformeerde Groninger
Kerkbode met het verslag van een
kerkeraadsvergadering van de
wijk Corpus den Hoorn. Daarin
trof ik het volgende aan.
„De diaconie heeft moeilijkheden
bij het opzoeken van de stoel,
waarin midden in de kerk de
collectezak moet worden
afgegeven. Deze stoel is voorzien
van een witte vlek aan de
onderkant. In deze wintertijd is
dit vlak vaak bedekt door een
overjas. Misschien is dit te
verhelpen door daar wat op te
letten."
Men zal me terstond toegeven, dat
dit Groningse getob over een stoel
met een witte vlek aan de
onderkant geheel verbleekt bij de
Londense onderhandelingen over
Rhodesië. Ik kan trouwens de
functie van die stoel Ln dienst der
barmhartigheid niet
thuisbrengen. Misschien houden
ze er ln Groningen speciale
liturgische gebruiken op na, ik
weet het niet. Ik hoef het ook niet
te weten, want ik heb ontdekt, dat
we het oog niet moeten richten op
die stoel, maar op die overjas uit
het kerkeraadsverslag.
Ik had er in lijn 12 geen vrede mee:
enerzijds die jonge mensen vóór
me, in de weer met de noden van
zuidelijk Afrika, aan de andere
kant die Groninger gereformeerde
diaconie, ln de war wegens een
stoel met een witte vlek aan de
onderkant. Toen ging ik iets doen,
wat ik meermalen doe, en wel diep
nadenken. En vóórdat ik de tram
verliet, wist ik dat niet die stoel,
maar de overjas er op ons wat te
zeggen heeft.
Ga maar na. Waarom liet er een
overjas op een stoel in de kerk van
de wijk Corpus den Hoorn te
Groningen? Omdat de eigenaar
van de jas hem niet in de
garderobe opgehangen heeft.
Waarom heeft hij hem niet in de
garderobe opgehangen? Omdat er
uit de garderobe gestolen wordt.
En waarom wordt er uit de
garderobe gestolen? Uit onvrede.
Juist, en daarmee komen we waar
we wezen willen.
Overal heerst onvrede en deze
zoekt op verschillende manieren
een uitweg. In de wijk Corpus den
Hoorn geschiedt dit door
overjassen weg te nemen uit de
garderobe van een kerkgebouw.
De huidige onvrede, zo hebben
deskundige sprekers mij
verzekerd, vloeit hieruit voort dat
•we het moeten doen met
maatschappelijke structuren die
niet deugen. Hier niet en in
zuidelijk Afrika niet.
Alsjeblieft!, zo zien we thans dat
het op 't eerste gezicht misschien
wat kneuterig citaat uit het
kerkeraadsverslag een sterk
heenwijzend karakter heeft. Het is
niet kleinschalig, maar net zo
grootschalig als het door mij in
fijn 12 aangehoorde gesprek. De
overjas, die de witte vlek aan de
onderkant van de stoel bedekt,
doet ons de noden der wereld
ontdekken.
Ik stel dit met enige nadruk vast,
want ik heb het vermoeden dat de
afzender van het Groninger
kerkbodeknipsel dacht: daar
zullen ze bij Trouw wel een
grappig stukje over schrijven.
Maar dan heeft die afzender geen
rekening gehouden met de grote
ernst, waarmee wij zulke dingen
aanpakken.
door prof. dr. H. M. Kultert
Was Karl Barth rood? Een
ogenschijnlijk onbelangrijke
vraag, goed voor specialisten
wier werk erin bestaat Ie
mand in te tekenen ln het
raam van zijn tijd. Niets ls
Intussen minder waar: de
vraag of Karl Barth rood was.
ls een hete theologische
strijdvraag geworden en het
is niet moeilijk erachter te
komen waarom dat zo is: Karl
Barth ls een autoriteit en het
ls mooi om autoriteiten aan je
kant te hebben.
Talloze, zo niet alle theologische vra-
gen zijn op deze wijze hete vragen
geworden: kun Je laten zien dat net
geen Luther Paulus, Jezus en daar
mee Ood willen, eigenlijk hetzelfde
is als wat JIJ wilt? Achter de vraag zit
dus een belang, het belang van Je
gelijk, en de hitte van de strijd wordt
bepaald door de mate waarin iemand
Barth, Paulus. Jezus of wie ook aan
zijn gelijk ondergeschikt maakt.
Dit soort kwesties ik zei aL het
wemelt ervan in de theologie kan
alleen opgelost worden door een on
derkoelde, dat wil zeggen: van het
belang dat iemand bij een bepaald
antwoord heeft, losgemaakte manier
van onderzoek. Praktisch: we moeten
eerst op eigen benen durven te staan
en de autoriteit van Barth niet meer
nodig hebben om ons rooie zegje te
zeggen. Pas als die voorwaarde ver
vuld ls durf Je te kijken wat Barth
werkelijk gezegd heeft.
waarin opgenomen: Oe Rotter
dammer. met Dordts Dagblad.
Nieuwe Haagse Courant met
Nieuwe Leldse Courant
Uitgave: Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur Jenze Tamminga
Directeur mg O Poslma
HOOFDKANTOOR
Postbus 859
1000 AW Amsterdam
Wifautsiraat 131 Amsterdam
tel 020-913456
■eiei 13006
Postgiro 66 00 00
Bank Ned Oedietbank
Rekenmgnr 23 00 12 574
Gemeentegiro Amsterdam
X11000
REGIO ROTTERDAM/DORDRECHT
Posibus 940
3000 AX Roterdam
lel 010-115568 (abonnementen
en bezorging)
lel 010-115588 (redecae)
lei 115700 (uKsluitend voor
advertenties)
Weslbtóak 4
Rotlerdam
REGIO OEN HAAG 'LElDEN
Postbus 101
2501 CC Oen Haag
tel 070-469445
(abonnementen en bezorging)
lot 070-469445 (redactie)
tel 070-468864 (uitstortend voor
advertenties)
Parkstraat 22 Oen Haag
REGO NOORD OOST-NEDERLAND
(uitstortend administratie!
Postbus 3
8000 AA Zwolle
iel 05200-17030
Melkmarkt 56 Zwoie
Abonnementsprijzen:
Per maand te 98
Par kwartaal SO M
Par nelf jaar 101.90
Aa*e'ierneia"cvtn oo aanvraag
(re adressen boven)
Opgave tamiiebefchten 9-19 30 van
maandag I'm vn,dag Op zondag van ie-
20 uu' leiel 020-913456
Opgave m.n.-advertenties lei
020-936868 ot schriften aan Mw-Adv
a'deinq postbus 433
1000 AK AMSTERDAM
Aoresvrnz^mgen uifsiurtend schriflehpi
aan orue Amsterdamse adressen
Een aanzet tot het laatste ls te vinden
in het onlangs verschenen proef
schrift van dr. A. A. Spijkerboer, geti
teld: De Nieuwe Kern en Karl Barth
Kok, Kampen. Prijs 29.90). Het ls.
een wat merkwaardig boek gewor
den, moet lk zeggen: historische vra
gen lopen door dogmatische heen en
omgekeerd, met als gevolg dat de
historische niet historisch genoeg
worden uitgediept en de dogmatische
niet boven de beschrijving van het
standpunt van de auteur uitkomen.
Wat de schrijver er wel mee bereikt
heeft, een leesbaar boek, dat zelfs het
predikaat spannend verdient, en dat
kun Je van weinig theologische boe
ken zeggen.
Nieuwe kern
Laat ik eerst aangeven waarover het
boek gaat. De Nieuwe Kem ls een
socialistisch krantje, dat in 1934 door
Sal Tas en Jacques de Kadt werd
opgericht als kaderblad voor een
nieuwe socialistische beweging. Hoe
lang het krantje heeft bestaan kon lk
niet gewaar worden. Wat willen Tas
en De Kadt? Een nieuwe kern vor
men die een nieuw socialisme moet
verwezenlijken. Het oude socialisme
ls bankroet, het heeft de arbeiders tot
dezelfde afgestompte welvaartsaan
bidders gemaakt ais de burgerklasse.
Noch van de arbeiders, noch van de
burgers kun Je voor de redding van de
Europese cultuur meer wat verwach
ten. Een nieuw socialisme dus, maar
dan een dat niet alleen in economi
sche factoren maar ook in moraal en
cultuur als maatschappijveranderen-
de factoren gelooft. Om zo'n socialis
me voor te bereiden, is een andere
elite nodig dan de partij-elite van
Lenin: een nieuwe kern van intellec
tuelen en filosofen moet er komen die
bereid is de massa op te voeden.
Interessant is wat Tas en De Kadt
over het opkomend nationaal socia
lisme en fascisme schrijven. Wat het
bestaande socialisme met het be
staande burgerdom verbond was vol
gens De Nieuwe Kem de afwezig
heid van idealen en de voorrang van
de bulk (lees: het welvaartsstreven).
Nationaal-socialisme en fascisme
(eveneens voortgekomen uit het
socialisme. Mussolini was
eerst partijsecretaris van de Italiaan
se socialistische partij) vullen dat gat
op, weliswaar met een ontaarde ideo
logie die op leven en dood bestreden
moet worden, maar dat gat hebben ze
ln leder geval gezien en dat kun Je
van menig socialist niet zeggen.
Kapstok
Wat heeft Karl Barth nu met de Nieu
we Kem te maken? Eigenlijk niet
zoveel, althans zo weinig dat de
schrijver wel gedwongen is het thema
dat hij heeft opgediept, af en toe als
kapstok te gebruiken voor zijn eigen
beschouwingen over de theologie van
Karl Barth; anders bleef het geheel
wat al te mager. Barth wordt in enke
le nummers van De Nieuwe Kem van
1939 besproken en (vooral) door Tas
verwelkomd als bondgenoot tegen
nazi's en fascisten. Aanleiding tot
deze bespreking was de discussie*
ADVERTENTIE
15-17 februari Vormingscentrum „Vlnea Domini"
Witmarsum (Fr.)
22 - 23 februari Vormingscentrum „De Klencke"
Oosterhesselen (Dr.)
29 februari - 1 maart Vormingscentrum „De Drieklank"
Paterswolde (Dr.)
Nadere Informatie: Vormingscentrum „De Klencke"
Witte Zand 18
Oosterhesselen (Dr.)
Tel.: 05248-1651.
kring Intor, waar ö.a. ook de theolo
gie van Barth ter sprake kwam. Ik
kan op dit punt nog een kleine infor
matie aan Spijkerboer verschaffen:
de discussies over Significa (hij
noemt ze op bladzijde 45) zijn discus
sies geweest over een toenmalige filo
sofische stroming rondom Brouwer
en Mannoury. Van de hand van de
laatste verscheen zelfs een boekje bij
Servire (1949) met de titel Significa.
Na de oorlog veranderde de houding
van (vooral) De Kadt: hij kan Barth
onmogelijk meer als bondgenoot be
schouwen want Barth is een vereer
der van het communisme gev/orden.
Is dat waar? Op deze vraag spitst het
boek van Spijkerboer zich toe. Met
een vrijwel uitputtende rij van cita
ten en verwijzingen toont hij m.i on
weerlegbaar aan dat Barth geen com
munist was, geen marxist en ook
geen vereerder van een van beide
stromingen. Wel kan geconcludeerd
worden: Barth heeft de ontwikkelin
gen onder Stalin te rooskleurig voor
gesteld, op dezelfde manier als waar
op hij de ontwikkelingen in de r.k.
kerk na Vatlcanura II te optimistisch
heeft beoordeera.
Geen rooie rakker
Het spreekt vanzelf dat deze conclu
sie de schrijver ook in aanraking
brengt met Marquardt evenals
Spijkerboer een leerling van Barth
die Juist bij Barth (en met vreugde)
marxisme, zoal niet marxisme-leni-
nisme constateert Ik kan slechts zeg
gen: lees de passages die Spijkerboer
aanhaalt en constateer dat Barth
werkelijk niet die rooie rakker is
waarvoor Marquardt hem wil laten
doorgaan en dat op grond van zijn
theologie ook niet kon zijn. Lees ook
wat Spijkerboer aan onvolledige en
verminkte Barth-cltaten bij Mar
quardt laat zien en denk dan maar: zo
kunnen we het allemaal wel.
Op dit punt keert overigens de onbe
vredigende methode van Spijkerboer
waarover ik in het begin sprak, zich
tegen hemzelf. Hij betrekt Mar-
quardts standpunt wel in zijn betoog
maar duikt niet diep in de discussie
die daarover is ontstaan. Zo kon het
hem ontgaan dat Oosterbaan vorig
jaar in zijn afscheidscollege een nog
krassere ontsporing van Marquardt
heeft laten zien: uit Barths bekende
brief aan Tilllch worden door Mar
quardt weliswaar de belangrijkste
passages geciteerd, maar waar Barth
zegt dat hij niet zou weten wat hij als
theoloog met het marxisme zou moe
ten aanvangen, staan bij Marquardt
stippeltjes. Als Je Marquardt be
spreekt, bedoel ik, moet Je het goed
doen.
Hetzelfde geldt van een van de uit
stapjes die Spijkerboer maakt, te we
ten over het religiebegrip van Barth.
Terecht zegt de auteur dat Barth met
zijn negatief oordeel over „Religion"
voor Barth hetzelfde als ongeloof
en opstand tegen God niet in de
laatste plaats het christendom op het
oog heeft. Als Barth desondanks het
christendom de ware religie noemen
kan, dan niet op de manier waarop we
een mens een goed mens kunnen noe
men. Een mens kan alleen maar goed
zijn omdat en voorzover Ood hem (als
zondaar) rechtvaardigt. Zo kan ook
het christendom alleen maar ware
religie zijn in de verwachting dat God
het zal rechtvaardigen en anders niet.
Deze redenering valt ln zijn eigen
zwaard, zoals ik al eens eerder heb
aangetoond en hier nog eens zal doen.
De voor de hand liggende vraag is
immers: overkomt het alleen het
christendom dat het gerechtvaardigd
wordt of kan dat alle religie overko
men? Als Je zegt: alle religies, is het
niet meer nodig christen te worden.
Zeg Je: alleen het christendom en
dat zal Spijkerboer wel zeggen dan
moet God een voorkeur hebben voor
het christendom, b.v. omdat daarin
waarheid over God wordt verkon
digd, althans meer en betere waar
heid dan in andere religies.
Daarbij sluit mijn tweede opmerking
aan. „Alleen door het geloof gerecht
vaardigd" is zo'n (betere) waarheid
Dr A. A. Spijkerboer
van het christendom. Als God inder
daad doet wat Spijkerboer gelooft
dat Hij doen zal: het christendom om
niet rechtvaardigen, dan handelt Hij
precies volgens de dogmatiek van het
christendom (in de versie van Spij
kerboer en Barth) en is het christen
dom dus de ware religie omdat God
doet zoals het christendom zegt dat
Hij doet.
Spijkerboer stelt deze vragen niet.
Als goede barthiaan neemt hij Karl
Barth als maatstaf. Met mijn laatste
opmerkingen bedoelde ik te zeggen
dat je daarmee voorzichtig moet zijn.
Van een onzer redacteuren
AMSTERDAM De stichting Nederlandse priester-religieu
zen (SNPR), een officieus overlegorgaan voor ordes en congre
gaties van priesters, heeft haar zorgen en verwachtingen
uitgesproken ten aanzien van de aanstaande bijzondere
synode.
door dr K. A. D. Smelik
Wanneer men een studie over
Jezus zoekt, waarin de ver
schillende opvattingen over
zijn persoon, zijn levensloop
en leer op afstandelijke wijze
beschreven worden, zal men
in de derde druk van Jezus.
geschreven door de bekende
Jeruzalemse hoogleraar Da
vid Flusser, teleurgesteld zijn.
Wie een publikatle wenst, waarvan de
schrijver uitgaat van de drie formu
lieren van enigheid, kan dit boek be
ter niet (of misschien Juist wel?)
openslaan. Wie zich echter met een
originele joodse visie op de figuur van
Jezus Christus wil confronteren, zal
dit boek met aandacht lezen.
Flusser werkt niet volgens de hier
gangbare methoden van wetenschap.
De woorden „waarschijnlijk", ..ver
moedelijk". „mogelijk" zal men zel
den in dit boek vinden. HIJ gaat na
melijk vooral Intuïtief te werk: in de
bronnen ide eerste drie evangeliën)
zoekt hij naar authentiek materiaal
Een dergelijke methode is niet zonder
gevaar, maar het resultaat, waartoe
Flussen komt, heeft een innerlijke
overtuigingskracht, die tot verder na
denken stimuleert.
Zijn sterkste punt is dat hij de eerste
drie evangeliën vanuit de Joodse tra
ditie benadert De gangbare christe
lijke visie ls immers zo sterk door het
oude conflict tussen kerk en synago
ge bepaald, dat het nog steeds moei
lijk blijft los te komen van het tradi
tionele beeld, waarin voor het joodse
karakter van Jezus en zijn volgelin
gen weinig plaats was en ls.
Dit wordt zeker ook duidelijk uit het
hoofdstuk, dat in de derde druk ls
toegevoegd: „De gekruisigde en de
Joden". Flusser gaat van de veronder
stelling uit. dat Lucas de kruisiging
het betrouwbaarst heeft beschreven.
Nu wijst Flusser erop. dat de houding
van de joodse toeschouwers bij Lucas
een andere is dan bij Marcus. Bij
Lucas is men vol deernis, terwijl bij
Marcus spot overheerst. Flusser ziet
hierin het begin van „de beweging in
de richting van de belastering der
Joden, die ln de geschiedenis zulke
verschrikkelijke en onmenselijke ge
volgen heeft gehad" (blz. 165).
Het laatste woord over deze kwestie
zal wel nooit gesproken worden, ten
zij er nieuwe tekstvondsten worden
gedaan. Wel kan dit boek van Flusser
bijdragen tot een heroriëntatie inza
ke de joodse wortels van het christen
dom. Daarom is het goed, dat De
Haan een herdruk heeft uitgebracht.
Wel zou het aanbeveling hebben ver
diend de bibliografie te herzien en
ook titels na 1967 op te nemen, terwijl
de foto's van Hebreeuwse teksten het
soms noodzakelijk maken het boek
een halve slag te keren, de bladzijde
om te slaan en tegen het licht te
houden om de tekst te kunnen lezen
(blz. 29). Het kan eenvoudiger.
Dr K. A. D. Smelik, theoloog te Haar
lem, bespreekt: „Jezus," door David
Flusser. Uitg. De Haan, Haarlem; 192
blz., rijk geïllustreerd. Prijs 29,50.
De religieuzen vinden dat zij noch bij
de opzet, noch bij de voorbereiding
en samenstelling van de agenda erg
zijn ingeschakeld geweest. Ook de
directe inbreng bij de benoeming van
twee synodeleden uit hun kring is als
onvoldoende ervaren.
Deze twee, de saiezlaan Ad van Luyn
en de benedictijner-prior Piet van
den Blesen, krijgen dan ook geen
inhoudelijk mandaat van de religi
euzen.
Het belangrijkste woord van het
agendastuk dat kort voor kerstmis
werd gepubliceerd is „communio",
gemeenschap. De bijzondere synode
in Rome wil vooral zorgen dat de
gemeenschapsbeleving in de rk kerk
van Nederland beter uit de verf komt.
Volgens de SNPR is dat geen gegeven
dat volledig en onveranderlijk vast
staat. maar een ideaal waarnaar ge
streefd moet worden in gezamenlijk
overleg.
De bijzondere synode zou geen ge
sprek moeten zijn over een eenzijdig-
hiërarchlsch in te vullen „commu
nio", maar over de betekenis die zij
heeft voor de „dienst aan het volk
van God". Uitgangspunt moet blij
ven het gebrek aan eenheid binnen de
bisschoppenconferentie, waardoor op
vitale punten geen gezamenlijk pas
toraal beleid gevoerd kon worden.
Belangrijk punt zou dan ook moeten
zijn hoe de bisschoppen meer nadruk
kunnen leggen op hun geestelijk lei
derschap dan op hun bestuurlijke ta
ken. De ontmoeting zal meer een pas
toraal dan een dogmatisch karakter
moeten dragen. De besluitvorming
moet zelf al een geest van dialoog en
communio ademen, er moeten geen
beslissingen genomen worden waar
voor juist nader overleg met een zo
breed mogelijke achterban onmis
baar is.
De priesterreligieuzen benadrukken
dat het over de Nederlandse situatie
gaat. Verwoord moet worden wat hier
leeft aan vragen en noden en hoe
mondigheid en creativiteit bevorderd
kunnen worden. Men mag van deze
landelijke aangelegenheid geen op
lossingen verwachten voor proble
men die onze landsgrenzen verre
overschrijden, noch op pastoraal,
noch op theologisch gebied. Evenmin
zou de synode moeten spreken over
punten die binnenkort op internatio
naal niveau aan de orde komen.
De religieuzen hebben eerder al laten
weten dat de synode met die „com
munio" slecht van start is gegaan
doordat de paus van hun voordracht
is afgeweken. Omdat hij, naar men
zei. er een monnik bij wilde hebben.
In kringen van de religieuzen vindt
men dat niet vanzelfsprekend waar
het zo uitdrukkelijk over het pastora
le beleid gaat. Bovendien had het van
meer „communio" getuigd als zulks
van te voren duidelijk was afgespro
ken.
LICHT EN DONKER
Duisternis bedekt de aarde.
het donkerde volken.
maar over u gaat de Heer op
en zijn glorie
is boven u verschenen.
(Jesaja60, vers 1-6)
Het beeld van licht en donker ls
overbekend. Daarom kan men er niet
mee volstaan. Het gaat dan
inderdaad om de toepassing van het
beeld. Voor Jesaja is het donker en de
duisternis; de verwarring onder de
volkeren temidden waarvan Israël
leeft. Israël heeft daaronder te lijden
gehad. Het donker staat hier voor de
dreiging en het geweld dat ook wij al
meteen in de eerste dagen van dit
jaar meemaken. De aarde is ook
vandaag ermee bedekt. Het licht
waarvan hij spreekt is het licht van
de Heer. van de God van het verbond
met Israël. Ook daarmee is iets heel
concreets bedoeld, namelijk de
terugkeer uit de ballingschap, een
bevrijding uit vreemde overheersing.
We kunnen niet volstaan met in
beelden te spreken. Ze moeten
uitgelegd, vertaald worden. Over het
donker van vandaag behoef ik het
nauwelijks te hebben. Maar wat is
licht dan? Wij verklaren meermalen
het niet te kunnen zien. Toch is het
er. Het is er in de tekenen van hoop.
Een bewustwording van mensen, een
wereldomvattend verlangen om niet
langer gebruikt te worden maar om in
vrede te leven. In dat alles straalt het
grootste licht door. Ondanks alle
christendom-ellende blijft er sprake
van een andere manier van leven. Een
leven in vrijheid dat ontspringt aan
het aanvaard zijiïdoor God. Daarom
moeten we elkaar aanvaarden en uit
zijn op eikaars ruimte en welzijn.
Meer dan ooit zij n wij langs deze weg
verantwoordelijk voor het licht.
Jullie zijn het licht der wereld, zei
Jezus tegen die Hem volgden.
Beroepingswerk
NED. HERV. KERK
Beroepen te Enschede (buitengew.
wijkgem.) en te Terneuzen: R. H. M.
de Jonge te Bruinlsse; te Hilversum:
L. Gulmans te Buitenpost; te Om
men: G. J. Rebel te Weesp.
Eervol ontheffing verleend per 1 Jan.
aan mevr. A. E. J. Bunjes-van Blom-
mestein te Muiderberg.
GEREF. KERKEN
Beroepen te Oss: L. J. Koffeman te
Kamerik
Emeritaat verleend per 1 Jan. om
gezondheidsredenen aan B. Berends
te Enschede.
GEREF. GEMEENTEN
Bedankt voor Portugaal: A. Hofman
te Scheveningen.
Ds. P. van der Werff
Op de leeftijd van 77 Jaar is overleden
de gereformeerde emeritus-predikant
P. van der Weriï. iïij werd in 1928
predikant in Boornbergum. ering in
1930 naar Ferwerd en stond van 1C17
tot zijn emeritaat in 1968 in Zwart
sluis.
Ds. L. Nieuwpoort
In de ouderdom van bijna 83 Jaar is
ds. L. Nieuwpoort te Scharsterbrug
overleden. Hij was een van de weinige
predikanten van de voormalige gere
formeerde kerken in hersteld ver
band, die nog in leven zijn. Hij werd
in die kring, na zijn studie aan de
Vrije Universiteit, in 1931 predikant
in Middelburg. Van 1934 tot 1940
diende hij de protestantse kerk in
Indië, in Menado en Djokjakarta.
Vervolgens werkte hij in de Neder
lands hervormde kerk, in Haarlem,
Naarden en van 1946 tot zijn emeri
taat in 1962 in het Friese Cubaard.
Zijn artikelen in „In de waagschaal"
trokken meer dan eens de aandacht,
met name een, die hij begin 1951
schreef, midden in de Koreaanse oor
log. Hij stelde toen voor, dat de ker
ken om een derde wereldoorlog te
voorkomen, zouden pleiten voor een
vreedzame coëxistentie van oost en
west, waarbij Azië geheel aan Rus
land zou worden overgelaten. Daarte
genover zou Rusland de Oosteurope-
se landen moeten loslaten, zodat een
ontwapend Oost- en West-Europa als
derde macht tussen Amerika en Rus
land zou functioneren. Allerlei kran
ten schreven hierover en Trouw
merkte in een hoofdartikel onder de
kop „Dominee Macchiavelli" op, dat
„de volkomen beginselloze" ds.
Nieuwpoort „voortholt op zijn defai
tistische, pacifistische en voor Rus
land capitulerende weg".
DE
mir
pol:
crir
Op
werl
die
rijkf
met
vooi
dadi
van
eersf
leidi
tie"
van
Daa
men
buit
Voo
(tus:
gem
grot
loon
prot
prf>
tekc
werl
proci
proci
het
getyt
'Ri
Werl
i geer
vens
dreftj
De r
nvtlj
hogi
red.)
ven
held
dras
wegi
ruin:
daai
verlf
voor
moe
(inn
Bij
echt
ber
1979
|misc
erge:
soml
te k<
kabi
den
spéïi
de ri
teri
spée
zelf
aang
ven
Met Je/us
in liet
Heilige land
2 MET JEZUS IN HET HEILIGE LAND
a Eon biizonder mooi toto/tekstboek mei maar
holst 52 zwart/wit lotos en 75 prachtige
4 vtertdeurenfolo s
s Het leven van Jezus wordt op een visuele
2 manier gevolgd van geboorte lot opstanding
Oe christen houdt van zt|n eigen geboorte
land. maar ook hel Heilige Land is voor hem
een echt vaderland, omdat het de geboorte
grond van Jezus is en vanwege de gebeurte
nissen die er hebben plaatsgevonden Van
oudsher zoekt hij de plaatsen op voor hem
staat Jezus m het middelpunt geb. 39,--
(Verkrl|gbaar In de boekhandel)
UITGEVERIJ
Postbus 84176. 2508 AD
"s-Gravenhage.
Oekumenische Relsstlchtlng
- Naar deze bestemmingen
organiseren wij optimaal
verzorgde rondreizen
alsmede individuele vrije
verblijfsreizen.
Vraag vrijblijvend inl. Europalaan 14.
Harderwijk tel. 3410-21989.
Or. J. van Raatte
OE PUINHOOP VAN
HET CHRISTENDOM
ALS.TEKEN VAN HOOP
104 blz f 13 75
Ondanks ingri|pende veranderingen in
de Europese samenleving en een m
verval geraakt christendom, komt de
auteur tot een even boeiende als ver
rassende visie op de toekomstmoge
lijkheden van de kerk.
Dr. K. Biel
HET LAATSTE WOORD?
160 blz. 18.75
Over het gezag van kerkakjke leeru/f-
spraken als vraagstuk in de oakume-
ne Herderti|ke schrijvens. kanselbood-
schappen enz. hebben recht op ons
krediet, omdat de Kerk in deze wereld
een geheel eigen plaats inneemt.
Dr. E. P. Meijerlng
ONMODIEUZE THEOLOGIE
108 blz.. 14 50
Over de waarde van de theologie ven
Grieks denkende kerkvaders.
Rechts en links m onze gepolanseer.
de kerken kunnen in dit boek|e verras
sende ontdekkingen opdoen, aldus
Prol. dr. H Berk hol
Or. H. Kakes
WAAR ZIJN DE ENGELEN NU?
208 blz 20.95
Dit boek geeft een boeiend overzicht
van hoe de Bijbel en lalrifke theologen
denken en schrijven over de engelen,
de bovennatuurlijke wezens uit de
Bijbel
Verkriigbaar m de boekhandel
KOK KAMPEN
AI
wc
mi
sei
Ar
(18
Ml
ge
da
ke
Ti
de
ho
ke
pc
de
05
