Kinderspelen op tegels
plezierige plaatjes-show
f
wm —.m
Heiligen op de klei
te mager in beeld
Loopbaan theaterbouwer
ir B. Bijvoet ontvoltooid
De betere teksten staan in VPRO-Jaarboek
Darmstadt herstelt
zijn Hochzeitsturm
Princessehof beveiligt collecties tegen wateroverlast
r
Ledenverlies
VARA en VPRO
DONDERDAG 3 JANUARI 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
4
door Tyme Valk
LEEUWARDEN De tegelcollectie van museum Het Princessehof is bij de liefhebbers uit het
hele land zeer goed bekend en ook vanuit het buitenland ondervindt de collectie grote
belangstelling. Naast de trots van het museum, de verzameling keramiek uit Zuid-Oost Azië, is
de tegelcollectie de tweede pijler waarop zijn roem gebaseerd is.
De tegels, voor een groot deel beho
rend tot de befaamde Achterbergh-
collectie, hepen een jaar geleden plot
seling gevaar, omdat de tegelkelders
niet bestand bleken te zijn tegen de
hoge grondwaterstand Een aantal
lijsten waarin de tableaus gevat zijn.
bleek al aangetast door het vocht
Het eerst werden de afdelingen van
de Spaanse en Perzische tegels geslo
ten en na enig onderzoek moesten
ook de andere ruimten die vroeger
gebruikt werden voor wijnopslag slui
ten De tegels werden overgebracht
naar veiliger plekken en in de lente
werd onderzocht hoe de kelder en de
daarin weer herplaatste tegelverza
meling in de toekomst beveiligd zou
den kunnen worden.
Plannen om met tegelwerk of zelfs
met een halfsteens gemetselde bin
nenmuur een goede ventilatie te be
werkstelligen behoefden niet te wor
den uitgevoerd. Het zouden niet al
leen zeer kostbare werkzaamheden
geworden zijn. maar ze zouden het
karakter van de kelders ook ingrij
pend wijzigen. Gedurende de afgelo
pen zomer, die toch beslist niet droog
genoemd kan worden, bleken de mu
ren na schoning van de putten en
rioleringen rond de kelders geen
doorslag meer vertonen. Thans moe
ten de muren die van vocht verzadigd
waren nog goed doordrogen en de
collectie waarvan verschillende ta
bleaus nieuw raam- en lijstwerk krij
gen zal waarschijnlijk tegen de zomer
in oude glorie te bezoeken zijn.
Tot 14 januari is er in Het Princesse
hof een tentoonstelling die de tegel
liefhebbers geheel zal kunnen bevre
digen. „Kinderspelen op tegels" is
een tegelshow die samengesteld is in
het tegelmuseum It Noflik Sté te Ot-
terlo door Jan Pluis met medewer
king van Minze van den Akker en Ger
de Ree. Een dooT hen samengesteld
boek met hetzelfde onderwerp ver
scheen bij Van Gorcum te Assen en
de tentoonstelling, die ook naar Ham
burg en Kopenhagen gereisd is.
vormt de presentatie van realia bij
het verschijnen van de studie. Het is
dan ook een studietentoonstelling die
90 van de 96 door de onderzoekers
ontdekte kinderspelen keurig inven
tariseert. Er wordt overigens niet al
leen aandacht aan het onderwerp ge
schonken, maar ook de verschillende
producenten, de soorten hoek- en
randdecoraties en de variaties in
kleur worden behandeld.
Bij de vele typen van verbeelde kin
derspelen is steeds gezocht naar de
prentvoorbeelden die de plateelschil
ders moeten hebben gebruikt. Bij het
onderzoek bleek dat de vroegste
prentvoorbeelden van jonger datum
zijn dan de al in tegelwanden met
zogenoemde „menstegels" toegepas
te tegels met kinderen. Men is er dan
ook op grond van overeenkomsten
van uitgegaan dat er prenten met
kindertegels moeten hebben bestaan
die aan de ons thans bekende vooraf
gaan.
Het speelse thema staat er overigens
wel borg voor dat de vele honderden
nummers tellende tentoonstelling
met de tientallen prentvoorbeelden
met plezier kunnen worden bekeken.
Op deze uitgebreide plaatjes-show
wordt duidelijk dat zelfs zo'n beperkt
thema als „kinderspelen" een enorme
rijkdom aan ambachtelijke, artistie
ke en decoratieve varianten herbergt.
Bovendien biedt de tentoonstelling
een cultuurhistorisch beeld van het
kinderspel; een aardige afsluiting van
het jaar van het kind.
Tot 14 januari, geopend op maandag
tot en met zaterdag van 10-17 uur, op
zondag van 14-17 uur.
Twee 19e eeuwse tegels met hoepels en windmolens als kinderspel
letje. De boekversiering is het befaamde spinnekopje dat ook in de
vorige eeuw nog algemeen werd toegepast.
.--f"
Het meest bekende kunstenaarshuis.
dat van Peter Behrens, kwam er on
aangetast door heen Verschillende
kunstcnaarshuizen die ontworpen
waren door Joseph Maria Olbrich wa
ren zo beschadigd dat ze gesloopt
fsten worden, andere werden ïn-
Dend gewijzigd, maar er zijn ook
fiers die behouden bleven. De ten-
^ïstelltngsgebouwen. het Ernst
wig Haus. dat in 1901 gebouwd
I voor een eerste grote tentoon
stelling van toegepaste kunst en de
kunstgalerie ln 1907 ontworpen voor
Speciaal vandaag
Een oude liefde (Love
among the Ruins). Amerikaan-
te speelfilm uit 1974 van regis
seur George Cukor met ln de
hoofdrollen Kathcrine Hep
burn en Laurence Olivier. Het
verhaal gaat over twee oudere
mensen die heel vroeger een
stormachtige liefdesrelatie
hadden en elkaar nu weer ont
moeten.
Ned. I 19.55 uur
Meneer Mature. Nederland
se Komedie naar het blijspel
van de Franse schrijver Clau
de Magnier. In de hoofdrollen:
Piet Romer. Kitty Jansen en
André van den Heuvel. Piet
Romer dringt tich bij de fami
lie in en is moeilijk de deur uit
te krijgen.
Ned. 2 20.27 uur
Het Archief. Documentaire
van Kees Hin en K. Schippers
over wat er schuil gaat op stof
fige zolders en in vergeelde
papieren.
Ned 2 21.55 uur
door Tyme Valk
Ernst Ludwig van flessen liet ter gelegenheid van zijn huwelijk iir
1907 door de Weense bouwmeester dit kolossale profane monument
oprichten, de Hochzeitsturm.
Van onze kunstredactie
DARMSTADT De kunstenaarskolonie die omstreeks de
laatste eeuwwisseling nabij Darmstadt in West-Duitsland op
de Mathildenhöhe werd gesticht, is wellicht het laatste grote
kunstproject in Europa dat onder vorstelijke patronage ont
stond. De Eerste Wereldoorlog zou de monarchale verhoudin
gen definitief wijzigen. Gedurende deze oorlog bleef de kun-
stenaarswijk onbeschadigd, in de Tweede Wereldoorlog werd
de stad zwaar gebombardeerd en ook de Mathildenhöhe werd
getroffen.
permanente expositie van de produk-
ten van de koionle bleven eveneens
onbeschadigd.
De zogenaamde Hochzeitsturm
vormt sinds 1907 de bekroning van de
heuvel Hij is evenals de tentoonstel
lingsgebouwen ontworpen door Ol
brich Deze architect, afkomstig uit
Wenen en daar de briljantste leerling
van de meester van de Weense Sez-
ssion Otto Wagner was door vorst
Enrst Ludwig van Hessen en bij de
Rijn speciaal naar Darmstadt geroe
pen om de leiding bij de ontwikkeling
van het kunstcentrum op zich te ne
men Toen de vorst in 1907 Eleonore
van Solms-Lich huwde, zorgde Ol
brich voor het kolossale profane mo
nument: de Hochzeitsturm
De toren die met zijn vljf-vlngerige
bekroning het symbool van Darm
stadt geworden is. ziet er nog steeds
patent uit. maar dat is schijn Van
binnen is het bouwwerk zo zwaar
verwaarloosd dat er nu plannen zijn
gemaakt om het te renoveren Een tot
anderhalf miljoen mark zal de op
knapbeurt gaan kosten, een flink be
drag voor een vorstelijk monument
en voor een laat hoogtepunt uit de
decoratieve stijl van het fin de siècle.
MEERVAART Het mimethea-
ter Termiek treedt vrijdagavond op
in het Amsterdamse vrijetijdscen-
trum De Meervaart aan het Osdorp
plein met „De groene weduwe, een
futuristische streekroman Aanvang
21 uur. toegangsprijs negen gulden.
MUZIEK TOTAAL Het Am
sterdams muzikantencollectief Het
Muziek Totaal laat vrijdag vanaf 21
uur Roemers Kluwe optreden in het
Roothaanhuis. Rozengracht 133. Toe
gangsprijs 3,50 gulden
GRONINGEN Als ik een tentoonstelling van kunst ga bezoeken wil ik echte kunst
bekijken. Bij presentaties van bouwkunst voel ik me als kijker dan ook meestal te kort
gedaan, alhoewel wat ontwerpschetsen en bestektekeningen al iets vergoeden. Toch moeten
bouwkunstige werken in hun omgeving genoten worden. Zo heb ik het ook met andere
onroerende kunstwerken.
De tentoonstelling „Heiligen op de
klei" in de expositiekelder van het
kunsthistorisch Instituut in Gronin
gen behandelt met reproducties in
foto's, dia's en een videoband muur
schilderingen die in de kerken van de
noordelijke provincies aangetroffen
kunnen worden.
De schilderingen kunnen natuurlijk
niet op de tentoonstelling aanwezig
zijn; het gaat ook niet om de schilde
ringen. maar om de voorstellingen die
ze bieden: de heiligen. De heiligen
worden kunstmatig behandeld in de
iconografische studietentoonstelling;
er is niets van de kiel te proeven bij
de beschriving en rubricering van de
vereerde mannen en vrouwen. De
evangelisten Mattheüs, Marcus, Lu
cas en Johannes, de kerkvaders Am-
brosius, Augustinus, Hieronymus en
Gregorius, de apostelen Andreas.
Paulus en Petrus, de noodhelpers
Christoffel. Rochus en Sebastlaan en
andere heiligen zijn op de tentoon
stelling gegroepeerd, nadat het ver
schijnsel „heiligen" en de verschillen
de manieren van verbeelden van de
heilige mannen en vrouwen zijn be
handeld. De graad van populariteit in
het noorden wordt tevens aangege
ven. Vanzelfsprekend komen de
evangelisten met hun symbolen veel
vuldig voor, maar ook Martinus, Ni-
colaas en de inmiddels uit de gemeen
schap der heiligen gestote Christop-
horus waren zeer geliefd ln Friesland
en Groningen.
Aan de toepassing van de verbeeldin
gen, de muurschilderingen, wordt
weinig aandacht geschonken. Daar
door kan het voorkomen dat de teke
ningen die de historicus Andreae te
gen het einde van de vorige eeuw van
de schilderingen in de kerk van zijn
woonplaats maakte, op de tentoon-
en de nu opgehangen panelen niet in
een boekje met wat royaler toelich
tingen kunnen worden gebundeld. De
tentoonstelling zoals die nu in Gro
ningen te bezoeken Is, is te mager
voor de Ingewijden én de liefhebbers.
De vele duizenden leden van de ker-
kenstichtlngen in het noorden en de
andere „kerkenpadgangers" worden
op geen enkele manier tegemoet ge-
VROUWENFILMS Het Amster
damse Filmhuis houdt tot en met 30
januari een vrouwenfilmfestival. Op
maandag en dinsdag worden de films
vertoond in Akhnaton, Nieuwe Zijds
Kolk 25. op woensdag, donderdag,
vrijdag en zaterdag in Oktopus, Kei
zersgracht 138. Mannen zijn alleen
welkom op dinsdag en donderdag.
Programma-informatie 020-263607.
stelling niet als reconstructies aange
geven zijn en dat de muurschilderin
gen ontbreken, die dezelfde Andreae
in de Jacobijnerkerk te Leeuwarden
natekende, hoewel de heiligen daar
bij de restauratie van vier jaar gele
den aandachtig gedocumenteerd
werden. Zo zijn er nog enkele schoon
heidsfoutjes.
Op de videoband wordt de restaura
tie en conservering van de muurschil
deringen in de Hippolytuskerk te
Middelstum (Gr.) getoond. Ook deze
schilderingen kwamen een eeuw gele
den voor het eerst weer aan het licht.
Ze werden opnieuw met witkalk afge
dekt en pas een jaar geleden werd
begonnen met de restauratie. Enige
aandacht is er ook voor een stijlver
gelijking met heillgenvoorstelllngen
in de aangrenzende Duitse gebieden.
De iconografische inleiding die de
tentoonstelling is, zal uitstekend in
de betreffende kerken kunnen wor
den gebruikt, maar dan zie ik niet in
waarom de audiovisuele presentaties
niet zelfstandig kunnen rondreizen'
HILVERSUM (ANP) De VARA en
de VPRO hebben in 1979 als enige
omroepen ledenverlies moeten boe
ken. De VARA daalde van 544.770
eind 1978 naar 537.635, een verlies dus
van 7.135 leden.
komen in hun reislust. De iconogra-
fen hebben het reis- en plaatsbe
schrijvend element geheel achterwe
ge gelaten.
Tot 11 januari in het Kunsthisto
risch Instituut te Groningen Oude
Boteringestraat 81, dagelijks van 12
tot 17 uur.
Van een onzer redacteuren
AMSTERDAM De loopbaan van
de architect Ir Bernard Bijvoet ls
onvoltooid geëindigd. Naar gisteren
Das bekend werd, ls Bijvoet op 27
december- gestorven, terwijl de teke
ningen voor zijn laatste en ongetwij
feld grootste bouwopdracht het com
binatieplan voor een stadhuis en een
operatheater ln Amsterdam nog lang
niet klaar zijn. Bijvoet, die al enige
tijd ziek was, vierde op 14 december
nog zijn negentigste verjaardag.
Bernard Bijvoet studeerde ln 1913 af
in Delft als bouwkundig ingenieur,
waarna hij voor verscheidene archi
tectenbureaus werkte. In 1918 won
De VPRO raakte het afgelopen Jaar
7.162 leden kwijt, waarmee het ver- r-l
loop van 1978, toen deze omroep als Ml 111 CO IN DO Ml SI
enige ledenverlies boekte, werd
voortgezet De VPRO had eind 1979 UGUtSCN (o2 IclGH
nog 186.485 leden, nog genoeg voor de v
nieuwe drempel van 150.000 voor de OVGNGUGn
C-status.
Verreweg de grootste omroep bleef de
AVRO, die dankzij een winst van
bijna 20.000 leden weer voor het eerst
sinds 1975 de 800.000 grens over
schreef: 804.494 leden. Het record
aantal AVRO-leden staat overigens
nog op 1970 met ruim 847.000.
De andere A-omroepen boekten ook
allemaal winst. De NCRV. die begin
september feest vierde bij het inhalen
van het 500.000ste ldd, eindigde 1979
op 521.625 leden, de KRO met een
winst van ruim 5.600 op 609.789 leden
en de TROS, de enige omroep die niet
de exacte computercijfers van 31 de
cember opgeeft maar een schatting
maakt van de situatie op 1 januari,
met een winst van 10.000 op ruim
740.000 leden.
PALM DESERT (UPI) Adolph
Deutsch, die veel bekendheid kreeg
als de componist van filmmuziek
voor „Annie get your gun", „Seven
brides for seven brothers" en „Okla
homa". is dinsdag op 82-Jarlge leef
tijd in Palm Desert in de Amerikaan
se staat Californië, overleden.
De in 1907 in Londen geboren compo
nist-dirigent-arrangeur kwam in 1910
naar de Verenigde Staten waar hij
tien Jaar later Amerikaans staatsbur
ger werd. Hij was muzikaal leider en
arrangeur van verscheidene musicals
op Broadway. Hij werkte drie seizoe
nen met het orkest van Paul White-
man alvorens naar Hollywood te ver
huizen om achtergrondmuziek voor
films te schrijven.
hij een eerste prijs met zijn ontwerp
voor een nieuwe Rijksacademie voor
beeldende kunsten in Amsterdam.
Van 1920 tot '24 werkte hij aan de
uitvoering van zijn bekroonde plan,
dat echter nooit is gerealiseerd. On
der leiding van prof. Roland Holst
werd de huidige Rijksacademie aan
de Stadhouderskade opgeknapt.
Van 1926 af tot na de oorlog woonde
en werkte Bernard Bijvoet in Frank
rijk, waar hij vooral naam verwierf
(samen met de Fransman Chareau)
met het „maison de verre", een woon
huis dat geheel in staal en glas is
gebouwd. In zijn Franse jaren ont
wierp hij ook het Hilversumse hotel
Gooiland.
Bijvoets naam ls na de oorlog in
Nederland vooral bekend gebleven
door zijn schouwburgontwerpen. Hij
ls de man van de theaters in Heerlen,
Tilburg, Nijmegen en Apeldoorn. In
1956 kreeg Bijvoet de opdracht een
operatheater in Amsterdam te bou
wen. dat volgens de eerste plannen op
het Frederiksplein zou komen en la
ter aan de Ferdinand Bolstraat. Be
gin vorig jaar werd er weer een nieu
we bouwplaats aangewezen voor het
theater waaraan hij zo'n 23 jaar heeft
gewerkt. Nu moet het op het Water-
looplein komen te staan samen met
het stadhuis waarop Amsterdam ook
al zeer lang op wacht.
Hoewel het voor Bijvoet niet makke
lijk zal zijn geweest om dit combina
tieplan te aanvaarden, heeft hij met
zijn 75-jarige compagnon prof. G.
Holt, eieren voor zijn geld gekozen. Er
was zo goed als geen hoop meer dat
het kabinet snel met geld over de
brug zou komen voor de afzonderlijke
bouwplannen voor stadhuis en opera.
Er zijn architecten die zeggen dat
Bijvoet, Holt en stadhuisarchitect
Bernard Bijvoet
Holzbauer zich ongeloofwaardig heb
ben gemaakt door hun oorspronkelij
ke ontwerpen te laten vallen voor het
combinatieproject. Maar je kunt ook
zeggen dat ze moed hebben getoond
door deze moeilijke opdracht te aan
vaarden, wetende hoe kwetsbaar de
omgeving van het Waterlooplein is.
door Jan van Galen
HILVERSUM Het afgelo
pen televisie-jaar was niet be
ter dan het jaar daarvoor en
zal naar we gevoegelijk mo
gen aannemen niet slechter
zijn dan 1980. Kortom er ver
andert niets op de tv. De eni
ge omroepen die zo nu en dan
nog iets bruikbaars stoppen
in de gigantische hoeveelheid
rommel die over de kijker
wordt uitgestort zijn de
VARA. IKON en de VPRO
Ook in 1979 was het juist de laatst
genoemde die zich onderscheidde
door het vervaardigen van positief-
afwijkende tv- en radioprodukten. De
weinigen die iets zinnigs te melden
hadden het afgelopen Jaar. deden dat
vaak voor de VPRO-microfoon. Op
die manier ontstond er enig tegen
wicht in omroepland waar brallers en
schijnheiligen bijna alle zendtijd
vullen.
Uitgeverij Thomas Rap is een soort
gelijke mening toegedaan want zij
heeft de VPRO-medewerkers Ad
Kooyman en Rogier Proper de op
dracht gegeven de naar hun idee Inte
ressantste voor tv en radio uitgespro
ken teksten te bundelen. Het boekje
heet „VPRO-Jaarboek. de beste tek
sten van het seizoen '78-'79.
Het is een alleraardigst werkje gewor
den, omdat de lezer een overzicht
krijgt van het reilen en zeilen van de
VPRO in deze periode. Het moet voor
de samenstellers een haast ondoen
lijk karwei zijn geweest al die teksten
weer boven tafel te krijgen.
Buitenstaanders
In het jaarboek staan ook meningen
van buitenstaanders. Zo is een kritiek
van Maarten 't Hart opgenomen over
de Grand Gala van de Emancipatie
die eind '78 werd uitgezonden. Een
volledig uit de hand gelopen discus
sie tussen vijf leden van het forum en
een totaal verdeelde zaal. Hoe men
ook over het verloop van het pro
gramma dacht, het was door recht
streekse uitzending televisie op zijn
best. Een radioprogramma dat uitge
breid wordt doorgelicht is „Willem de
Ridder fluistert GOD". In een nach
tuitzending roept De Ridder wakend
Nederland op om in de auto te stap
pen en Het Licht te volgen. Gevolg:
geweldige opstoppingen bij Woudri-
chem waar de rit eindigt. Er zijn
zesduizend mensen op de been. De
WD stelt een week later Kamervra
gen over het gebeurde.
Koot en Bie
Veel genot beleefden een boel kijkers
aan de bewakingsdienst van het Sim
plistisch Verbond van Koot en Bie
die meldde dat strijden tegen het
negatief simplisme nagenoeg niets
had opgeleverd. Koot en Bie besloten
niet meer te vechten tegen het Slech
te maar het Goede te Bewaken. Wat
zeer de moeite van het nalezen waard
ls, is de discussie die de VPRO uit
zond tussen de Duitse studentenlei
ders uit het „revolutiejaar '68 Rudi
Dutschke (vorige week overleed hij)
en Daniel Cohn-Bendit en medewer
ker van het blad Die Welt Matthias
Walden en hoogleraar in de politico
logie Kurt Sontheimer.
Grote flop
Ook het gesprek van Hans Verhagen
met mevrouw Rost van Tonningen in
de eerste aflevering van de praatshow
Verhagencadabra ontbreekt niet. In
die uitzending doet de vrouw van de
door de nazi's benoemde president
van de Nederlandse Bank bizarre uit
spraken over de Tweede Wereldoor
log en de misdaden van de nazi's. Ze
zegt onder meer: „Ik ben ervan over
tuigd dat de gedachtengang van Hit-
Ier uitstekend was. In de toekomst zal
hij zeker als een heel groot man ge
zien worden, die ver voor zijn tijd
heeft geleefd." Verontwaardigde re
acties bleven natuurlijk niet uit. Wat
niet in het Jaarboek staat is dat de
praatshows van Verhagen uiteinde
lijk een grote flop werden en van het
scherm werden geveegd.
Kom rij
Er worden wel meer mislukkingen
verzwegen. De samenstellers zullen
ongetwijfeld ter verdediging aanvoe
ren dat die programma's niet echt
interessant waren, want anders wa
ren ze wel gehandhaafd. Het Jaar
boek is hier en daar ook heel ko
misch, vooral wanneer het de beleve
nissen van Koot en Bie betreft: wie
herinnert zich niet de strijd tegen mr.
Onno van der Panne, het interim-
pakkethoofd van de VPRO? Raak
zijn ook de opmerkingen van Gerrit
Komrij over het omroepbestel. Dat
geldt zeker ook voor de columns van
Jan Blokker. Het vervelende daarvan
is echter dat je die kritieken tegen
woordig overal in kunt lezen: de
VPRO-gids, het boekje Afscheid van
televisieland en nu weer het Jaar
boek. Het wachten is nu nog op de tv-
rubriek „Jan Blokker leest voor uit
eigen werk." Verder ontbreken de
boze brieven natuurlijk niet („poep
en pies-omroep") en interviewde Jan
Donkers de Amerikaanse tekst
schrijver Norman Lear Aan Lear
heeft de VPRO veel te danken. Hij is
ondermeer de geestelijke vader van
de serie 'All in the family".
Het VPRO-Jaarboek Is samengesteld door Ad
Kooyman en Rogier Proper, kost 16.50 telt 216
pagina s en wordt uitgegeven door Erven Thomas
Rap.
