Leren kijken naar
de werkelijkheid
Vliegen bi Nederland
Muziek van Rodgers hield
stand tegen rock 'n roll
Ellsworth Kelly in Stedelijk museum Amsterdam
Amerikaanse musical-componist overleden
Hongerwinter
Naam
Nieuwjaarsconcert
met Breuker en
Blazers Ensemble
Nederland nog
buiten nieuw
Sahel-program
WOENSDAG 2 JANUARI 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
4
door Coe» Straus
AMSTERDAM Een wijd verspreid misverstand ten aanzien van de na oorlogse beeldende
kunst bestaat hieruit dat alle voorstellingen die niet aan een figuratieve of realistische
verschijningsvorm ten grondslag liggen, abstract worden genoemd. Dat misverstand ls vooral
ontstaan toen in de Jaren vijftig het abstractexpressionisme opkwam. De schilderijen die toen
werden gemaakt, verwezen naar het innerlijk proces van de maker, de situatie waarin hij zich
bevond of de actie, c.q. het proces zelf dat leidde tot de totstandkoming van het werk. De
Kooning en Pollock zijn daar de respectieve voorbeelden van hoe het begrip „abstract" steeds
terug verwees naar de maker zelf.
Toen echter ln de Jaren zestig een
soort kunst ontstond die nergens an
ders naar verwees dan naar haar ei
gen verschijningsvorm, werd verge
ten die kunstvorm „concreet" te noe
men Toch was het een goede bena
ming geweest de vormgeving van
een idee. die Immers altijd abstract
ls. schiep hier geen andere Illusie dan
de vorm zelf
De ontwikkeling ln de beeldende
kunst heeft met zich meegebracht
dat ook dat beeld enige correctie
moet krijgen. Wie het beeld van de
werkelijkheid wil trachten te zien, zal
eerst moeten leren kijken naar die
realiteit Nu kijkt een ieder door zijn
eigen roze bril, maar er bestaat een
soort objectieve werkelijkheid die
zich alleen ln vormen uit. Mits ontno
men van zijn driedimensionaliteit
kan zo n beeld niet alleen „concreet"
zijn (zonder een suggestie van Illusie
dus), het kan bovendien verwijzen
naar die objectiviteit zelf
Dat klinkt lichtelijk tegenstrijdig,
maar je moet er het werk van Eils-
wort Kelly voor gaan bekijken om het
te kunnen begrijpen. Kelly ls te gast
in het Stedelijk Museum in Amster-
dam met werk uit de periode 1963 tot OGTVOTm
heden en wat hij de kijker gedurende
die hele tijd heeft willen voorhouden
is een lesje ln (opnieuw) leren kijken
naar de werkelijkheid
eerste plaats voor zijn eigen werk
gelden
In Ellsworth Kelly's visie is in de
„objectivering van de werkelijkheid"
geen plaats voor enige emotionele,
persoonlijke uiting. Het is daarom
ook zo moeilijk om aan te duiden wat
specifiek des Kelly's is. omdat zijn
werk zich moeiteloos met de realiteit
laat verwisselen Alleen het pretenti
euze kader van het museum geeft ei
nog een kunstzinnig tintje aan, maai
denk zijn werk buiten het museum en
het vervalt tot een ontstellende alle
daagsheid. Een banaliteit die echter
toch steeds opnieuw ontdekt moet
worden, omdat het ons vrijmaakt
voor een eerlijke manier van kijken
Kelly draagt daar heel simpele hulp
middelen voor aan. die niet ln de
Kelly's werk is nauwelijks autonoom
ln zichzelf te noemen, het verwijst
niet naar zijn eigen verschijnings
vorm. maar het ls het concreetmaken
van een vorm van kijken in haar
oervorm. Hoewel Kelly niets te ma
ken heeft met het fundamentalisme
als de stijl uit de jaren zestig ls hij
bezig met het fundamenteel laten kij
ken naar de vorm, namelijk daar
waar het beeld zich ln onze geest in
Ellsworth Kelly: xonder titel, corten staal, 1978.
zijn allereerste
voordoet.
verschij rün gs vorm
Ellsworth Kelly: Black square with red, olieverf op doek, 1979.
Simpelheid is een kernbegrip ln het
werk van Kelly. In de grote, centrale
zaal op de bovenverdieping van het
Stedelijk ls zijn Cincinnati Spectrum
opgehangen, achttien grote panelen
in verschillende kleuren. Door toe
passing van formaten die net even
buiten de menselijke maat vallen,
moet Je er letterlijk tegen aankijken.
Iets dergelijks doet zich ook voor bij
zijn geometrische objecten waarvan
elke keer een zijde een paar graden a-
symmetrisch is getrokken. Ze doen
een beetje grotesk aan. alsof het ob
ject op de beschouwer afkomt, in
plaats van andersom. Hoe vrijblij
vend de constateringen van Kelly
ook kunnen zijn; hij confronteert de
kijker met een werkelijkheid, die
door een monumentale vormgeving,
onontkoombaar ls.
Eclectisch
Kelly's manier van werken heeft ook
tot gevolg dat er nogal wat eclecticis
me in voorkomt. Dat kan eigenlijk
niet anders; tenslotte ls hij niet de
eerste die de kijker van zijn kijk-
vooroordelen wil afhalen. Bij Kelly
zijn soms de uitgangspunten van De
Stijl-constructivisten en Mondriaan
terug te vinden, zonder dat hij ze
daarmee propageert, maar ook de
kleurenleer van de Zwitser Max Bill.
In een deel van zijn werk sluit Kelly
heel goed aan op de abstract-geome-
tristen van de Jaren zestig, anderzijds
is hij ln zijn academische opvattin
gen nogal tijdloos. Hoe tijdloos kan
zelf ondervonden worden door na
Kelly eens een 17e eeuwse meester ln
het nabijgelegen Rijksmuseum te
gaan bekijken. Dat levert een verras
sende en zeer verfrissende confronta
tie op.
Tot 4 februari, dagelijks van 10-17
uur, op zondag vanaf 13 uur. De
tentoonstelling zal later In het Jaar
achtereenvolgens In de Hayward
Gallery In Londen sijn te slen, In het
Centre Beaubourg in Parijs en de
Staatliche Kunsthalle in Baden-Ba
den.
Van onze radio- en tv-redactie
NEW YORK Richard Rod
gers, een van de vruchtbaar
ste en meest succesrijke Ame
rikaanse componisten van
musicals, is op 77-Jarlge leef
tijd in New York overleden.
Tot de bekendste musicals die hij.
samen met tekstschijver Oscar Ham-
merstein maakte, behoren Oklaho
ma. South Pacific en The sound of
music. Maar ook vele andere van de
35 musicals waarvoor hij de muziek
schreef werden een succes. In totaal
componeerde hij het record-aantal
van 1500 songs, waaronder de wereld
bekende „With a song In my haeart",
There's a small hotel" en „Oh what a
beautiful morning.
Rodgers die met zijn eenvoudige ma
nier van leven en zijn conservatieve
kleding een uitzondering was in de
showbusiness (ook zijn huwelijke met
Dorothy Feiner in 1930 hield stand)
was een Jaar of vier jonger dan Geor
ge Gershwin, die een grote invloed op
zijn componeren had. Maar door zijn
sobere leefwijze en zijn rustige ma
nier van werken overleefde hij hem
bijna veertig Jaar.
Rodgers was altijd gul in het erken
nen van de belangrijkheid van de
mensen met wie hij samenwerkte Ik
heb nooit iets alleen gedaan zei hij
vaak en daarbij doelde hij op zijn
voornaamste tekstschrijvers: Lor enz
Hart en Oscar Hammerstein. Met
Hart studeerde hij aan de Columbia
Richard Rogers (links) met Oscar Hammerstein in 1953.
Universiteit, die zij beiden in de jaren
twintig voortijdig verlieten om zich te
gaan toeleggen op het schrijven van
songs. Na de gebruikelijke teleurstel
lingen in de begintijd kwam hun suc
ces plotseling. In 1926, toen drie
shows van hen tegelijk op Broadway
liepen. Hart overleed in 1943, waarna
Rogers met Hammerstein begon sa
men te werken.
Oklahoma
Hun eerste gezamenlijke produktie
was Oklahoma, voor het libretto
De ln Londen wonende Henri van
der Zee heeft een boek over de hon
gerwinter geschreven Van der Zee.
die buitenlands correspondent ls,
schrijft ln het Engels Zijn boek is
dan ook ln eerste instantie bedoeld
voor de Engelse en Amerikaanse
markt. Maar het werk is thans ver
taald en ook ln Nederland verkrijg
baar.
De Hongerwinter ls een opvallend
goed (en uitstekend vertaald) boek.
bijna een kort begrip van de laatste
fase van de oorlog. Inclusief de mili
taire aspecten daarvan Als men
Van der Zee ln de eerste plaats ziet
als een man die in het buitenland
begrip vraagt voor Nederlandse si
tuaties. dan kan men zich nauwe
lijks een betere ambassadeur wen
sen Zijn boek. dat de ondertitel
heeft „Van dolle dinsdag tot bevrij
ding". Is een compacte, heldere en
uitstekend gedocumenteerde sa
menvatting van de zwartste bladzij
den van onze oorlogsgeschiedenis.
Henri van der Zee: De Hongerwin
ter. l'Hf. H. J. W. Beeht. Amster
dam. Geïllustreerd. Omvang 261
paf. Prijs 29.50.
Speciaal vandaag
Van Gewest tot Gewest
blikt terug op de jaren seven-
tig. In een Amsterdams café
kijken Anton Constandse, Hll-
de Verwey-Jonkrr en prof W.
F. de Gaay Fortman nog een
keer naar het verleden van Ne
derland
Ned I 11.59 uur
Kouwe Kunstjes. Eerste af
levering van een nieuwe
Jeugdserie van de IKON over
de technologie. Mickey en haar
vader reisen in een „verplaats-
doos" door Nederland en stui
ten regelmatig op de oneffen
heden van de techniek.
Ned 2 18.59 uur
From here to Eternity.
Amerikaanse tv-fllm naar het
gelijknamige boek van James
Jones en naar de gelijknamige
speelfilm. Het verhaal gaat
over een soldaat die door de
legeroverheid onder druk gr
iet wordt in Pearl Harbour
tijdens de Tweede Wereldoor
log. In de hoofdrollen: Natha
lie Wood en William Derane.
Ned 2 21.35 uur
ADVERTENTIE
Schiphol, Zestienhoven, Markerwaard
Hoeveel ruimte heeft de luchtvaart nodig? Moet er
een tweede grote luchthaven komen en zo ja, waar
dan wel?
De regering heeft haar visie op papier gezet
Als een voorlopige mening. Zodat wie er maar
geïnteresseerd is tijdig z'n stem kan laten horea
rif» vici*» van rpnarinn ie srmb
De visie van de regering is
vastgesteld in het Structuur
schema Burgerluchtvaartter
reinen.
Een plan voor de lange ter-
mijaTot aan het jaar 2000.
Wie zich een oordeel wil vormen kan
het stuk inzien bij provincie- en gemeentehuizen
en bij openbare bibliotheken. Of het zelf kopen
bij de Staatsuitgeverij voor f1950. Maar het is
ook mogelijk met de bon uit
deze advertentie een gratis ,vVfc. KtR/fy^
brochure te bestellen. c±s
Daarin staan in be- «f***
grijpelijke taal de hoofd
zaken en de inspraak
mogelijkheden.
Vul deze bon in
en stuur hem in een
enveloppe met
jCS postzegel naar PKB - BL
Postbus 51.2500 RR Den Haag.
Adres
Postcode
Drt is een publikabe van het mimstene van Verkeer en Waterstaat en
het mimstene van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening.
Plaats-
Invullen in blokletters.
waarvan Hammerstein een bestaan
de roman, O reen grow the lilacs," had
bewerkt. Een van de liedjes uit Okla
homa ls het wereldbekend „Oh, what
a beautiful morning".
Het was het begin van een nieuw
genre musical, waarin het aloude ree-
pet van een verhaaltje over „boy
meets girl" plaats maakte voor een
meer substantiële inhoud. Het spre
kendste voorbeeld daarvan is My fair
lady. naar Pygmalion van Bernard
Shaw; overigens geen musical van
Rodgers en Hammerstein, maar van
Lerner en Loewe. De populariteit van
Rogers' songs, waaronder vele ever
greens hield zelfs stand tegen de in
1950 opkomende rock 'n roll, en tegen
de Beatle-stijl die ln het daarop vol
gende decennium ln de mode kwam.
Nog steeds geldt onverminderd wat
president Kennedy ln 1962 ln een
telegram voor Rogers's zestigste ver
jaardag vaststelde: hij schreef mu
ziek die door de hele tegenwoordige
generatie wordt gezongen.
Carousel
Zelf beschouwde Rogers de muziek
die hij ln de Jaren zestig schreef voor
een dertien-delige tv-documentaire
over Winston Churchill een van zijn
belangrijkste prestaties. Van zijn mu
sicals was Carousel (uit 1945) zijn
lievelingswerk, maar het publiek
heeft altijd de voorkeur gegeven aan
Oklahoma (1943) en The sound of
music (1959).
Met de dood van Hammerstein in
1960 kwam er een eind aan de reeks
succes-musicals die hen belden mil
joenen had opgeleverd. Rodgers
werkte daarna samen met anderen,
maar het hoge pell van vroeger werd
niet meer bereikt. In 1976 ging zijn
laatste musical getiteld Rex, in pre
mière, met als onderwerp het leven
van de Engelse koning Hendrik VIII.
Rogers' verdiensten voor theater,
film en televisie werden officieel er
kend met de toekenning van talloze
onderscheidingen, waaronder twee
Pulitzerprijzen.
door Jac. Kort
AMSTERDAM Zoals we
dat sedert enige jaren gewend
zijn, droeg ook dit keer het
concert op Nieuwjaarsmid
dag een bijzonder karakter.
Een zaal vol kinderen en jon
ge mensen, die verlicht was
door gele. rode en blauwe
lampjes, en waar het ook tij
dens het muzikale gebeuren
een af en aan lopen was van al
dan niet fotograferende be
zoekers.
Het Nederlands Blazers Ensemble
trad aan en dit gerenommeerde gezel
schap begon met een Mars van Beet
hoven. Onder leiding van dirigent Lu
cas Vis werden daarna nog uitge
voerd Serenade van Paul Hindemith
en het Ebony Concerto van Igor Stra-
winsky. Het is steeds weer een genoe
gen en een genot om te luisteren naar
het Nederlands Blazers Ensemble,
waarvan de spelers individueel tot de
meesterklasse behoren, maar die ook
te zamen een prachtige homogeen
geheel vormen.
Ter afwisseling speelde het Willem
Breuker Collectief (zes koperblazers,
slagwerk en bas) dat een aantal niet
of onverstaanbaar aangekondigde
werkjes uitvoerde, die door het pu
bliek met zo mogelijk nog groter en
thousiasme en dito applaus ontvan
gen werden. Het zijn ook inderdaad
eminente musici, die een zeer meesle
pende manier van muziekmaken toe
passen.
Ter „opluistering" van deze feestelij
ke middag betrad van tijd tot tijd een
zich als zwaar beschonken gedragen
de dame het podium, zulks (gelukkig)
tot verbijstering van de vele kinderen
in de zaal en van hen niet alleen.
Van een onzer verslaggevers
AMSTERDAM - Frankrijk, de Vere
nigde Staten, België. Canada, West-
Dultsland en Oroot-Brlttannlë gaan
nauw samenwerken bij hun hulpver
lening aan de Afrikaanse landen ten
zuiden van de Sahel. ZIJ hebben hier
toe besioten omdat deze landen zit
ten te springen om Internationale
hulp. De steun zal worden geconcen
treerd op regionale ontwikkeling, ver
groting van de agrarische produktie
en het verlichten van de gevolgen van
de grote droogte.
Na anderhalf Jaar onderhandelen
hebben de zes landen een hulppro
gramma opgesteld dat de naam
CADA draagt en waaraan alle leden
van de organisatie van westerse Indu
strielanden (OESO) kunnen deelne-
men.
ADVERTENTIE
Onrecht,
al
tien jaar
lang...
Sfcttog Hulp aan Ripoea s r Nood
Zwartboek over het lot van de Pa
poea s. op 19 nov jl. aangeboden aan
de Mm. President Tezamen met Jou-
wes brochure: Genocide. Etnocide
en Econ. Uitbuiting.
Beide uitgaven 6.-- (of meer!) te
bestellen per giro no 243000
Papoeafonds, Eindhoven.
Uw steun blijft onmisbaar
De zanggroep Luv is het nieuwe
jaar goed begonnen: zij ontving
de Exportprijs van de stichting
Conamus, omdat zij een groot
aandeel heeft gehad in de „ex
port" van Nederlandse muziek.
Op de foto de gelukkige Luv-
meisjes Patty, Marga en José
met de prijzen. Zij waren ook
present op de nieuwjaarsshow
van de Westduitse omroep naast
Boney M, Gruppo Sportivo en
andere bekende zangers en zan
geressen.
