De cultuur van een kolonisator
Om en vooruit kijken
Kan viert zilveren
'omroepjubileum'
Mauritshuis herdenkt 300e sterfdag van eerste bewoner
nieuw van
Het Spectrum
nu bij de
boekhandel
Gezondheidswijzer
Gezondheids
wijzer
15,75
Britse pianist
dood aangetroffen
Over televisie in
jaren zeventig
Dag jaren zeventig dag jaren tachtig
Bioscoopfilms
Journaalterugblik
in studioshow
Wel'ns
250Mercedessen
bij elkaar in één
showroom gezien?
ZATERDAG 29 DECEMBER 1979
KUNST/RADIO/TELEVISIE
door Cees Straus
DEN HAAG Het Mauritshuis in Den Haag, statig gelegen
naast het Binnenhof en met een fraai uitzicht op de Hofvijver,
leent zich door zijn drie eeuwen oude inrichting moeilijk voor
wisselende tentoonstellingen.
ADVERTENTIE
James Bevan
Een boek om altijd en
overal bij de hand te
hebben, b.v. in medicijnkast
of EHBO-trommel. Het is
beknopt maar uiterst duide
lijk en praktisch ingedeeld:
eerste hulp bij ongeval;
bouw en werking van het
lichaam; ziekten en af
wijkingen; symptomen en
behandeling. Via alfabe
tisch overzicht kunt u snel
vinden wat u moet doen.
Met instruktieve illustraties.
Vertaling: B. Voorzanger.
Paperback met Kivar omslag,
Afbeelding uit het „Reysboeck
van het Rijcke Brasilien", 1624.
Uit de collectie van de Konin
klijke Bibliotheek in Den Haag.
EASTBOURNE (ANP) De Britse
politie heeft op 70 kilometer ten zui
den van Londen in de buurt van East
bourne het stoffelijk overschot ge
vonden van Terence Judd, een op 16
december, een paar dagen voor een
tournee door de Sowjet-Unie, verdwe
nen pianist.
Het ongeklede lijk lag aan de voet
van een heuvel en kon worden ge
ïdentificeerd aan de hand van het
gebit. De politie heeft niets meege
deeld over de staat van het lichaam
en heeft ook niet willen zeggen of zij
denkt aan een misdaad.
Judd is 22 jaar geworden. Hij was
winnaar van de vierde prijs op een
Tsjaikowski-wedstrijd in Moskou.
LOS ANGELES De Amerikaanse
acteur Lee Bowman, die in de jaren
veertig en vijftig in meer dan 40 films
optrad, is donderdag op 64-jarige leef
tijd overleden. Bowman is de tegen
speler geweest van ondermeer Rita
Hayworth en Susan Hayward.
ADVERTENTIE
DE KORENAER
is tijn, z n prijs
verrassend klein.
Het eertijds als privéverblijf voor Jo-
han Maurits van Nassau ontworpen
gebouw, is altijd zoveel mogelijk in
oude stijl gehouden. Het kan grote
groepen bezoekers die om speciale
redenen komen kijken, eigenlijk nau
welijks verwerken, laat staan als de
schaarse ruimte ook nog eens in be
slag wordt genomen door een bijzon
der evenement. Vijf jaar geleden
werd dat nog eens duidelijk toen de
benedenzalen waren ingericht met
het werk van Terborch en in 1982 zal
er weer zo'n bijzondere activiteit
plaatsvinden wanneer de 300e sterf
dag van de landschapsschilder Jacob
van Ruysdael wordt herdacht.
Met beide schilders heeft het Mau
ritshuis een band omdat het schilde
rijen van hen bezit. Met de tentoon
stelling die thans op de wat ruimere
bovenverdieping wordt gehouden en
die aandacht besteedt aan Johan
Maurits van Nassau, goeverneur van
Nederlands-Brazilië in de 17e eeuw en
fervent stimulator van kunsten en
wetenschappen, ligt de situatie ge
heel anders en zijn de banden ook
veel nauwer. Deze Maurits gaf im
mers de opdracht tot de bouw van dit
kleine paleisje tijdens de periode die
hij in Zuid-Amerika doorbracht. Te
rug van zijn reizen naar de kolonies
vestigde hij zich metterdaad in Den
Haag totdat hij zich op den duur weer
naar Duitsland begaf, waar hij in
Dillenburg was geboren.
Het Mauritshuis moet tijdens een
deel van het leven van zijn eerste
bewoner een schat aan kunst hebben
bevat. Van dat alles hebben tal van
hoven in het buitenland kunnen pro
fiteren. maar Den Haag zat er vaak
naast. Voor het uitgebreide overzicht
van leven en werken van deze Mau
rits heeft het Mauritshuis slechts wei
nig uit eigen bezit kunnen gebruiken
en moest een veelvuldig beroep op
het buitenland worden gedaan. Inter
nationale samenwerking heeft niette
min een voortreffelijk beeld doen ont
staan van een tijd waarin ons land
overal in de wereld, maar hier met
name in Zuid-Amerika als een koloni
sator van de eerste orde optrad. Kolo
niseren als exponent van een wereld
macht die op het eerste plan de strijd
durfde aan te binden met andere we
reldmachten als Engeland en Spanje
en met Portugal. Een kolonisator die
zijn eigen cultuur meebracht en her
en der verspreidde, maar ook Interes
se kon opbrengen van de landen en
volkeren die werden onderworpen. In
de Gouden Eeuw immers, stonden de
ramen van het huis waarin de Zeven
Verenigde Nederlanden waren ge
huisvest naar alle kanten wijd open
en werd er met gretigheid gereageerd
op elk exotisch fenomeen.
Verdraagzaam
Met Johan Maurits hebben we een
schoolvoorbeeld uit de 17e eeuwse
bovenlaag. Een uitstekende afkomst
(men diene hem niet te verwarren
met de Maurits wiens vader Willem
van Oranje was en die een achterneef
van hem was) bezorgde hem al gauw
een gepriviligeerde baan, maar Johan
Maurits heeft zijn taak altijd naar
behoren volbracht. Als militair een
briljant strateeg en onvermoeibare
vechtjas, als goeverneur een knap
econoom die de hem toegewezen ge
bieden tot grote bloei wist te brengen,
als maecenas steeds ijverig in de weer
om de schone kunsten en de weten
schappen te dienen, als mens vooral
verdraagzaam voor hen die niet zijn
overtuiging konden delen.
Wat op deze tentoonstelling te zien is
vormt een presentatie die raakvlak
ken heeft met het hele maatschappe
lijke gebeuren van die 17e eeuw. Er
zijn de vele schilderijen in hoofd
zaak van Frans Post en Albert Eek-
hout die eigenlijk voor het eerst hier
duidelijk uit de verf komt de kaar
ten en voorwerpen die een indruk
geven van hoe de Nederlanden in
Brazilië te werk gingen. En Juist om
dat dat tot de meest vergeten perio
des uit de geschiedenisboekjes be
hoort, is dit beeld zo verhelderend.
Expansie
„Zo wijd de wereld strekt" luidt het
devies in het wapen van Johan Mau
rits (1604-1679). Hij heeft het letterlijk
in praktijk willen brengen door zich
volledig in te zetten voor een land dat
al tijdens zijn jeugd een bijzonder
expansieve kracht bezat. Toen de
West-Indische Compagnie werd opge
richt met een navenant doel als de
VOC, was Zuid-Amerika eigenlijk
nog nauwelijks gekerstend. De west
kant was geheel in handen der Span
jaarden, de oostkant Brazilië was
in 1500 door Cabral ontdekt was
behalve voor Spanje ook voor de Por
tugezen.
Toch, toen de Nederlanders op de
kust van Noord-Oost-Brazilië ver
schenen met een vloot die onder meer
kon worden gefinancierd door een
piratentocht van Piet Heyn op de
Spaande goudschepen, bleken de
Portugezen relatief weinig aan de de
fensie van hun kolonie te hebben
gedaan. Ze bezaten een smalle strook
land, nergens breder dan honderd ki
lometer landinwaarts. Toen ze, zon
der al te veel tegenstand te bieden,
door de Hollanders werden verdre
ven, konden ze zich moeiteloos in het
achterland handhaven en bouwden
van daaruit aan hun guerrilla. De
Nederlanders maakten in wezen de
zelfde fout als eerst de Portugezen
hadden gedaan: door niet ver in het
binnenland binnen te dringen, werd
hun defensieve zone uiterst krap. Het
Braziliaanse hoofdstuk in de Neder
landse geschiedenis heeft dan ook
maar kort geduurd.
Maar in die periode die voor Johan
Oudejaarsvieringen worden erop afgestemd
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM Je hoett eigenlijk maar één programma te
noemen als er wordt gevraagd wat televisie en radio te bieden
hebben rondom de jaarwisseling en Je zit goed: de oudejaars
conference van Wim Kan.
Dat is een traditioneel gebeuren waar
de meeste Nederlanders naar uitzien
en waar op de oude jaarsavond-vierin
gen worden afgestemd De program
mering van de allerlaatste uren van
dit decennium gaat uit van de 75
minuten tussen tien uur en kwart
over elf op Nederland 1 Dan zetten
vriend en vijand de socialistische om
roep aan. die op een heel andere ma
nier dit Jaar al zo van zich deed spre
ken. en waar ook Kan niet omheen
kan.
Met de opmerking in 1954 tegen Wim
lbo ..Weet Je wat ik nou wel 'es leuk
zou vinden0 Een héél uur ln m'n een
tje voor de VARA-microfoon!" is het
begonnen Daarom viert Wim Kan nu
een soort zilveren Jubileum bij de
omroep In deze kwart eeuw kwam hij
eerst om de twee Jaar voor de radio-
microfoon. maar later werden het er
drie 1954, '56. '58. '60. '63 en '66 En
toen was er een hele tijd niets
Maar in 1973 waagde Wim Kan de-
voor hem bijna onoverkomelijke stap
naar het door hem niet-geliefde medi
um televisie Dat gebeurde met veel
voorlopigheden en voorzichtigheden.
Van VARA-zijde werd aan de kranten
uitdrukkelijk verzocht van tevoren
Wim Kan bij de voorbereiding
van de oudejaarsconference.
geen aandacht aan het gebeuren te
besteden omdat dat Kan zou af
schrikken. Er werden vier televisieop
namen van conferences gemaakt en
Kan zou op het laatste moment be
slissen of het resultaat mocht worden
uitgezonden Het benauwde hem dat
de mensen steeds meer van hem gin
gen verwachten, waardoor zijn ver
antwoordelijkheidsgevoel met de ja
ren groter werd De televisie-uitzen
ding ging echter door en had een
groot succes, hetgeen bleek uit de
hoogste kijk- en waarderingscijfers
van dat Jaar Drie jaar later, op oude
jaarsavond 1976 waagde Kan het op
nieuw voor de televisie en met gelijk
resultaat. Nu. in 1979, komt hij dus
HILVERSUM In een extra lange
aflevering kijkt de Alles is Anders
Show van de KRO met veel gasten
terug op de televisie in de jaren ze
ventig.
Met name komen die programma's
aan bod die stof deden opwgaien
Gastheer Aad van den Heuvel praat
daarover met Wim Schippers, die
nogal de hand heeft gehad in veel
rumoer bij de Nederlandse televisie
Fragmenten van bedoelde program
ma's zullen vertoond worden.
Ook zal aandacht worden besteed
aan televisieprijzen die de afgelopen
Jaren zijn uitgereikt, zoals de Nip-
kowschljf door de televisiecritici en
de Televizlerring Verschillende prij-
zenwinnaars zijn in de studio om te
praten over hun verrichtingen.
Namen die genoemd kunnen worden
zijn: IKON-directeur. Wim Koole. An-
dré van Duin. Frans Boelen. Aart
Staartjes. Willy van Hemert, Willem
Duys. Koot en Bie, Mies Bouwman,
die maandag vijftig wordt, en Koos
Postema Uitzendtijd vanavond vijf
voor tien op Nederland 1.
Een fragment van Titfield Thunderbolt waarin de bewoners van
een klein dorpje proberen zelf een onrendabele spoorweg in stand te
houden. Rechts Stanley Holloway, links Hugh Griffith.
Van onze radio- en tv-redactle
HILVERSUM Onuitputtelijk is het
aantal oude bioscoopfilms dat in deze
dagen zowel door de Nederlandse te
levisie als door die van de buurlanden
wordt uitgezonden. Het aanbod vari
eert van wereldberoemd tot overjarig
en het blijft altijd de vraag of de oude
favorieten het nu nog wel zullen doen.
De VARA opent vanavond met De
cactusbloem (1969) met Ingrid Berg
man als de schuchtere, houterige
tandarts-assistente (Ned. 2/20.52
uur).
La Ronde (1950) van regisseur Op-
hüls. in de hoofdrol Simone Signoret,
is nog het meest bekend geworden
door de titelsong van Oscar Strauss.
(Dtal. 2/10.30, morgen)
Daddy Long Legs, maar dan als
Daddy Langbein (1955), met Fred As-
taire en Leslie Caron (Dtal. 1/15.45,
maandag)
How the west was won. maar dan
als Das war der Wilde Westen (1961),
met o.a. Gregory Peck, over Amerika
rond 1830 (Dtsl 2-20.00. maandag)
Als aanloop op Wim Kan brengt de
VARA oudejaarsavond Titfield
Thunderbolt (1952), een Engelse film
met subtiele humor, die vertelt van
het rumoer dat ontstaat in het dorpje
Titfield als de spoorlijn zal worden
opgeheven. (Ned. 1 20.10. maandag)
Daarvoor nog een Laurel en Hardy
met Lachgas (1928). (Ned. 1 18.59)
Als afleidingsmanoeuvre tegen
over Wim Kan op het andere net
komt de AVRO met een Louis dc
Funés-film Le petit baigneur, onder
de titel Zo gezegd, zo gedaan (1967).
(Ned. 2/21.30)
De avond van nieuwjaarsdag vult
de KRO voor een belangrijk deel met
de verfilmde musical My fair lady
(1956). In de hoofdrollen Audrey Hep
burn en Rex Harrison. (Ned. 2/20.25).
Murder on the Orient Express,
maar dan als Mord im Oriënt Express
(1974) is een Britse speelfilm, die de
W.duitse televisie nieuwjaarsdag uit
zendt. (Dtsl. 2/21.35).
HILVERSUM In een speciale stu
dioshow kijkt de NOS-televisie in het
zogenaamde Programma van het
Jaar terug op 1979. In andere jaren
gebeurde dat in de jaaroverzichten
van het Journaal en van 8tudlo
Sport Nu wordt gebruik gemaakt
van bijdragen van journaal en sport.
Verder worden bekende en onbeken
de personen geïnterviewd.
Gastheer is Berend Boudewijn. te-
genwoordg directeur van de Stads
schouwburg te Amsterdam. Marijn
de Koning. Joop van Zijl en Mart
Smeets verzorgen de studiogesprek-
ken Daarbij zal ook de aandacht
worden gevraagd voor de betrokken
heid van de gewone man of vrouw bij
nieuwsgebeurtenissen. De Skymas-
ters onder leiding van Tony Nolte
begeleiden het Programma van het
Jaar muzikaal. Kees van Lar.geraard
is regisseur en Henk Suèr eindredac
teur.
Uitzendtijd zondag zes uur. Ned. 2.
HILVERSUM - Een medium dat bij
uitstek geschikt is om door gebruik te
maken van geluidsbanden uit het ar
chief en van nieuwe interviews terug
te denken aan de jaren zeventig is de
radio. En zo denken VARA en NCRV
er dezer dagen over. De eerste om
roep komt vandaag met een mara
thonprogramma van liefst elf uur
lengte, van 's morgens zeven uur tot 's
avonds zes op Hilversum 1. De titel is
..Dag jaren zeventigdag jaren
tachtig". De NCRV vraagt maandag
middag over het afgelopen decenni
um „was het wel zo prachtig tussen
zeventig en tachtig?" Het is een bijna
vier uur durend programma, dat om
13.11 uur begint op Hilversum 2.
In het VAR A-programma zijn de uren
als volgt ingedeeld. Om zeven uur.
vanwege de nieuwsberichten moeten
er bij elk heel uur drie minuten wor
den bijgeteld, gaat het over het Ne
derlandse lied in de afgelopen tien
jaar. Om acht uur over wat verwacht
werd en verraste; van DS*70 tot de
Beatles en de Europacup -Om negen
uur over grondstoffen, kernenergie,
milieu en volksgezondheid.
Om tien uur over ontwikkelingen in
de kunst, tien jaar na aktie-Tomaat.
Om elf uur over het andere wereld
beeld na Vietnam, de oliecrisis. Nixon
en Nicaragua. Om twaalf uur over
popmuziek. Om een uur over arbeid,
onderwijs en vrije tijd. Dan een uur
tje muziek en alweer muziek om drie
uur met hits uit de jaren zeventig, die
meegaan naar tachtig. Om vier uur
over sociale bewogenheid en verbrok
keling. Ten slotte een vooruitblik om
vijf uur, getiteld Een toekomstbeeld
opwinden.
Het programma wordt samengesteld
door Gabri de Wagt. Aad Nuis en
Joris van den Berg. Achter de kreet
de matte jaren zeventig zal De Wagt
niet staan. Hij vindt ze wèl boeiend
en ze hebben hem helemaal niet te
leurgesteld. Hetzelfde zou blijken uit
de talrijke interviews met mensen die
in die tijd nadrukkelijk bezig zijn
geweest. Ook Joris van den Berg ver
telt in de VARA-gids niet ontevreden
te zijn. „Er is vrij veel geoogst wat
eerder was gezaaid". Hij doelt op het
gebied van de wetgeving. ,,We hebben
ook moeten constateren dat de bo
men inderdaad niet meer tot de he
mel groeien. We moesten genoegen
nemen met minder om overlevings
kansen te houden voor de toekomst.
En we moeten ons bezinnen op wat
we er allemaal mee aan moesten voor
de tijd die komen gaat. met onze
gastarbeiders. Molukkers en kunste
naars."
In „Was het wel zo prachtig tussen
zeventig en tachtig?", het program
ma waarin NCRV-radio maandag
achteromkijkt, geven tien bekende
Nederlanders hun mening over de af
gelopen tien Jaar. Dit zal worden af
gewisseld met bijdragen van Hier en
Nu-correspondenten uit die delen van
de wereld waar het grote nieuws werd
gemaakt.
Personen die aan het woord komen
zijn: Harm van der Heulen van het
CNV. minister De Ruiter van justitie.
Joop den Uyl, Van Agt, NCRV-voor-
zitter Th. Jansen, Paul Verhoeven,
filmregisseur van Soldaat van Oran
je. dr. Fiolet, voorzitter van de Raad
van Kerken, mevrouw G. Strikwerda
van Klinken, lid van de emancipatie
commissie, de voorzitter van de werk
gevers, Van Eikelenburg en v
lijnverbinding ir. Manusama.
Van de Hier en Nu-correspom
kijkt Bernard Hammelburg in
terug op het einde van de ooi
Vietnam en op Watergate, Wille
Kemenade op de ontwikkelin
China, Rob Simons de Yom
oorlog en de historische reis vi
sident Sadat, Ferry Versteeg oi
kruidvat Afrika. Robbert Bos
over Spanje en Portugal waar
mocratie de plaats innam van i
tatuur.
Op een heel andere manier
teruggekeken op de jaren zeve
het gesprek dat Noortje van
veen oudejaarsavond half tie
prof. C. A. van Peursen, hoog
filosofie aan de RU te Lelden
ADVERTENTIE
In de showroom van het nieuwe
pand van J. van Dijk Zoon b.v.
staan 250 nieuwe Mercedessen en
occasions in perfekte staat.
Keuze genoeg dus. U kunt de
kleuren van de auto's en de
uitvoering gemakkelijk met
elkaar vergelijken.
Ook de typen.
Want J, van Dijk Zoon b.v. heeft
alle Mercedes-modellen in huis.
J.van Dijk &Zoon B.V.
Schuttevaerweg 116.
Spaanse Polder. Rotterdam,
Telefoon: 010 - 620088
TROUW/KWARTET
Maurits zeven jaar heeft geduurd, is
in de verre kolonie die voor de suiker
zo belangrijk werd, op cultureel ge
bied genoeg tot stand gekomen. Als
verslaggevers van hun tijd hebben
Post en Eckhout, die tot voordien in
eigen land onbekende meestertjes
waren, de zeden en gewoonten van
een nog nauwelijks beschaafd volk in
kaart gebracht. Nu zijn het charman
te voorstellingen van bonte krijgers
die trots zijn op hun mannelijkheid of
van kannibaienvrouwen die getooid
zijn met een mandje waaruit nog
juist een hand of voet van een vijand
steekt. Als bewijs echter van dergelij
ke heidense gebruiken gaven zulke
schilderijen in hun tijd veel aanstoot.
Eckhout treft vooral door zijn leven
dige stijl en zijn integere belangstel
ling voor de bevolking en de dieren
van de kolonie. Post is een heel ander
schilder die de atmosfeer van de tro
pen tracht te vangen in weidse pano
rama's waar de weemoed vanaf
druipt. Hij is wat statischer, zijn land
schappen zijn altijd streng lineair op
gebouwd en vaak in dezelfde kleur
schakeringen gehouden. Zijn mensen
dienen bijna altijd ter stoffering, ze
overwegen nooit en vormen in wezen
een nietig onderdeel van het geheel.
dc
Albert Eckhout portretteerde deze vrouw van de Tarairiu-st jee
1641. Ze heeft zojuist haar mandje volgeladen met vleeswaï
houdt een arm van een overwonnen vijand voor consumptie g
Het schilderij is met een groot aantal andere werken van E« de
afkomstig uit het Deens Nationaal Museum in Kopenhagen e,v'
wc
iat
Op een enkel punt, geeft de ntv
toonstelling geen duidelijkh
moet, toen Johan Maurits in I c°r
aankwam, ongetwijfeld iet
volkskunst hebben bestaan. Hont
hier immers om Indianenvi en
van wie overal in de Amerika'sf
zijn teruggevonden. Daarover sa-
geen informatie verschaft, net
als wordt aangetoond in hoev
door de Nederlanders aange
beschaving ter plaatse werd i
nomen. Op dergelijke mor
krijgt deze tentoonstelling w<
extra Europees accent: motiev
schilderijen met exotische vi
lingen vonden hun weg naai
plaatsen van kostbare gobelli
tuurwetenschappelijke handl
konden worden overgeschrevei
vens werd de kennis van de a
mie op het zuidelijk halfrond
breid.
Tot 1 maart, dagelijks van 10-
op woensdag van 10-21 uur,
dag van 11-17 uur. De verhoo
treeprijs bedraagt respect!
5 (tussen 18-65 jaar); 3 (p
soon in groepen) en 2 (bovei
onder de 18). Er is een goed g
menteerde catalogus besch
voor 25.
