i
'We moeten door een diep dal heen'
Veertig jaar geleden: laatste 'oud en nieuw' in vrijheid
RDAG 29 DECEMBER 1979
TROUWKWARTET
19
■BINNENLAND*
'eertig jaar geleden, 31 december 1939. Vol
ngstige voorgevoelens staat Nederland op de
irempel van een nieuw jaar. Vier maanden
ang al zijn vele duizenden jonge mannen in
nilitaire dienst. Hoe welig daar de humor ook
iert. voor vrijwel niemand is de mobilisatie
len feest, voor vrijwel iedereen een straf.
Op deze pagina komen we de vrijwel
ambteloze burger Hendrik Colijn tegen en de
minister-president jhr. mr. D. J. de Geer (van
wie dr. L. de Jong een kleine dertig jaar later
zal schrijven dat hij „verstoken (was) van
begrip zowel voor de ware aard van het
nationaal-socialisme als voor het principieel
agressieve van Hitiers politiek"). Maar ook
nemen we kennis van „kleine"
gebeurtenissen: een dominee neemt zijn
hoorders mee naar de bergtop van het jaar.
een krant voorspelt dat Nederland door een
diep dal heen zal moeten.
Een kijkje in deze laatste dagen van het
laatste „vrije" jaar, voordat ook in ons land
zou losbarsten wat H. ,M. van Randwijk eens
typeerde als „een inbraak van de Europese
onderwereld". Een bericht uit een vorig
tijdperk.
door J. G. A. Thijs
1227.
7p zondagavond 31 december
939 wordt de rust op de Wadden
^folanden en in Noord-Friesland
Hp een ongewone manier ver-
toord. Er trekken vreemde vlieg-
uigen over. bij luchtdoelbatterij-
ïeer n dienstdoende militairen ope
en het vuur. Het loopt voor de
oveelste keer met een sisser af;
auwelijks hebben de schoten
reerklonken of de indringers ver-
iten „ons rechtsgebied in noor-
elijke en westelijke richting",
oals de „Regeeringspersdienst"
e volgende dag geruststellend
ïeedeelt.
Is de vliegtuigen en het afweergeschut
ch doen horen zitten veel Nederlanders
de kerk. In veel oudejaarspreken over-
perst een sombere toon en in veel dien
en wordt gebeden voor de bijna driehon-
erdduizend mannen en jongens die on-
t de wapenen zijn. soms ver van huis.
Ie kranten die op veel huiskamertafels*
;gen maken de stemming er niet vrolij-
er op: de nieuwe „jaarkring" wordt er een
ran nog heviger worsteling van volk te
rn volk en van mensch tegen mensch",
>orspelt De Standaard: „Ons volk zal
eze
ner.
teaife
li gei
ers
een diep dal heen moeten", verzucht
e Nieuwe Rotterdamsche Courant.
ier maanden lang ligt het neutrale Ne
erland met zijn bijna negen miljoen in-
oners al ingeklemd tussen de oorlogvoe-
nde partijen. Dat het in november van
it jaar maar een haartje gescheeld heeft
de Duitsers waren ons land binnenge-
■okken en dat Hitier daarna een paar
eer een nieuwe datum heeft vastgesteld
Dor ..Fall Gelb" (de codenaam voor de
ivasie in Nederland) weet vrijwel nie-
land in ons land. Nederland zit met niet
Kinge andere zorgen: het aantal werklo-
ake en is weliswaar iets gedaald maar be-
raagt toch nog meer dan 250.000 en net is
rkendgeworden dat in de eerste maan-
n van dit jaar 545 mensen in het verkeer
ngekomen zijn. Ons land moge een
itrict neutrale" koers varen, toch heeft
oorlog ook hier wonden geslagen: er
jn Nederlandse koopvaarders getorpe-
?erd of op een mijn gelopen; tot begin
ember waren daarbij 167 mensen om-
komen. Grote indruk maakte een week
zeven geleden nog de ramp met de
Simon Bolivar", die in de mond van de
liames op een magnetische mijn liep;
tn het -twaalf jaar oude KNSM-schip
ïrloren 84 passagiers en achttien beman-
Ingsleden het leven.
"Het licht
iagt
;t
ojuist heeft Nederland kerstfeest ge-
lerd. in kerken, in verenigingsgebouwen.
huiskamers, en niet te vergeten: in
lilitaire tehuizen, waar met hulp van
tien feestelijke tafels aangericht waren
et was moeilijk de kerstviering inhoud
Lull i geven, noteerde burgemeester J. J. G
oot van de Gelderse gemeente Wisch in
jn dagboek. Juist in deze bijzondere
- Jnstandigheden vond Boot het ontroe-
ind prinses Juliana en prins Bernhard
et kerstevangelie te horen lezen. „De
ihoud en de voordracht kregen een ex-
a-accent door de ongekunstelde uitroe-
en van de prinsessen Beatrix en Irene",
ldus Boot. Door een groot deel van de
lim 1,300.000 radiotoestellen die Neder-
Ind bezit, was die kerstviering ten paleize
horen geweest en hetzelfde gold voor
e kersttoespraak, waarin koningin Wil-
plmina wees op de kracht van het licht.
>e 58-jarige vorstin herinnerde aan een
onvergetelijk schoone zomermorgen",
aarop zij naar buiten gegaan was „om
idrukken met mijn penseel vast te leg-
Jen van hooilandschap en boomen". De
»?J lcht was •Jammer genoeg" bedekt, maar
otseling brak de zon door. „Wat het licht
an de zon in de natuur vermag is slechts
vak naast de kracht welke wij ontvangen
idien wij ons leven openstellen voor God
die kracht willen gebruiken." aldus
ilhelmina. wier radiorede volgens het
«ristelijke weekblad De Spiegel „diepe
druk heeft gemaakt."
socialisten
ol waren op eerste kerstdag de kerken
Dl was ook het Amsterdamse Concertge-
)uw waar de socialisten riün kerstfeest
erden. Partijleider Koos Vorrink. de
die jaren lang zijn stempel op de
ugdbeweging AJC heeft gedrukt, sprak
L over het ideaal van „vrede op aarde en
de mensen een welbehagen" („Oorlog is
*n onafwendbaar noodlot, want oorlog
menschenwerk en dus moet oorlog wor-
*n vermeden"), maar hij wees er ook op
fit in de strijd „tegen het geweld van
scisme en communisme voor socialisten
Pen neutraliteit mogelijk is". Vooral
aaide Vorrink uit naar het communisme
Rusland „dat alle zedelijke normen
'sschen menschen verwierp" Ook
de toespraak van het Tweede Kamerlid
van der Goes van Naters was weinig
'rug te vinden van de vroegere socialisti-
:he afwijzing van de nationale staat:
etf >bouw van een krachtige weermacht is
^ig met het doel onze militaire neutrali-
"•1 te handhaven, aldus het Kamerlid
Gemobiliseerden schrijven een brief naar huis.'
In Duitsland heeft een Nederlandse dele
gatie onder leiding van de secretaris-gene
raal van handel en nijverheid, dr. H. M.
Hirschfeld, zojuist dagenlange besprekin
gen beëindigd. Duitsland zal ons land 110
stukken afweergeschut met munitie en
achttien bommenwerpers leveren. Het
contract wordt getekend, maar de Duitse
minister von Ribbentrop tekent op de
papieren aan: langzaam leveren en in klei
ne hoeveelhedenIn Brussel beëindigt
minister Steenberghe economische be
sprekingen met zijn Belgische ambtge
noot Sap en hij keert huiswaarts „met den
sneltrein die 35 minuten vertraging had",
zoals een journalist met oog voor het fijne
detail vaststelt. De Standaard, overigens
erg somber, ziet „een lichtpunt": eindelijk
worden de betrekkingen met onze zuider
buren wat beter!
In kasten en dressoirs in de Nederlandse
huiskamers liggen op deze oudejaarsdag
de onlangs uitgereikte distributiestam
kaarten. Suiker en erwten zijn al op de
bon en een week of zeven heeft er een
zondagsrijverbod gegolden. De bloembol-
lenbedrijven hebben zware klappen opge
lopen: de uitvoer is vrijwel weggevallen,
de bollen worden tot veevoer verwerkt,
want voor menselijke consumptie acht
men ze (nog?) niet geschikt. In veel gezin
nen houdt men het vanavond op de tradi
tionele oliebollen, die menige huismoeder,
om onnodig werk op zondag te vermijden,
gisteren, zaterdag, al gebakken heeft.
Op de top i
In de gereformeerde kerk aan de Heeren
gracht in Leiden bepaalt ds. H. A. Wiersin-
ga deze zondagavond „een ontzaglijke
schare" bij Hebreeën 12 vers 22: „Maar gij
zijt gekomen tot den berg Sion en de stad
des levenden GodsTot de kerkgan
gers behoort de nog jeugdige schrijver D.
van der Stoep, wiens nieuwe roman „La-
terveer wil het rechte weten" deze week in
het Christelijk Schoolblad „Onze Vacatu
res" gunstig beoordeeld is („Van dit boek
heb ik genoten. Een boek de Opgang-serie
waardig." schrijft een recensent). Van der
Stoep noteert iets uit Wiersinga's preek.
Wie de opgang tegen de berg van dit jaar
als een opgang naar Sion ervoer mag nu.
gekomen op den top van 1939. „nu de
eeuwigheid ons als 't ware aanraakt", ge
loven dat het „een voorsmaak, een vooraf
schaduwing is van wat komen zal.
Statenbijbel
Dominee Wiersinga leest uit de vertrouw
de statenvertaling en ook in de duizen
den gezinnen waar vanavond de oude-
jaarspsalm. negentig, gelezen wordt, weer
klinkt de ontzagwekkende taal van de
statenbijbel, die soms iets verpletterends
heeft: Gij doet den mensch weder-
keeren tot verbrijzelingOp veel
schoorsteenmantels ligt naast de bijbel
een kleiner boek: de nieuwe vertaling van
het nieuwe testament, twee maanden ge
leden verschenen en wat de eerste oplage
betreft in twee dagen uitverkocht. In een
enkele huiskamer ligt ook de kloeke bun
del „Verzeild Bestek", pas uitgekomen ter
gelegenheid van het tienjarig bestaan van
de Christelijke Auteurskring. Er staan
mooie gedichten in van de dit jaar overle
den Willem de Mérode. een onheilspellend
vers van Jan H de Groot over de Joden
Geen redding daagt dan dood,/want
elk vlucht stuit op een muur/En elke
muur spuwt flitsend lood") en een scherp
gedicht van H M. van Randwijk over een
gastheer die Nederland een gezegend, rus
tig land vindt maar toch schrikt „De
criminaliteit, de Joden en de Kerk Chi
na. Japan en al die menschen zonder
werk bevolken 't huis. wanneer de gasten
zijn vertrokken". Sommigen bezitten ook
al de pas verschenen tweede bundel van
de dichter Gerrit Achterberg. „Het eiland
der ziel", met onder meer het prachtige
gedicht „Het nameloze", dat zo eindigt:
„Laat mij weer worden aarde met aarde
over mij heen; de ene vorm die mij be
waarde/is heen".
Schuilplaats
Veel lectuur in de hulskamers draagt,
zoals gezegd, de sporen van het oorlogsge
weld. In het weekblad De Spiegel een
reportage over „de beslissende factor in
den oorlog: petroleum". In een overden
king haakt het blad aan bij de gevaarlijke
tijd:Er is een absoluut veilige schuil
plaats: de schuilplaats des Allerhoog-
sten". „Steven Stroozak" schrijft over zijn
ervaringen als gemobiliseerde: in het be
gin waren de mensen erg vriendelijk maar
„dat is nu heel wat afgezakt, je schrikt
soms wanneer iemand je vraagt of je een
krant wilt hebben." Foto's brengen de
helfhaftige strijd van de Finnen tegen de
Russische aanvallers in beeld en de Spie-
gelredactie laat haar lezers niet in het
ongewisse over de vraag naar welke zijde
haar sympathie uitgaat: „Zij (de Finnen)
weten uit ervaring welke ten hemel-
schreiënde ellende hun wacht wanneer de
heren communisten de baas zijn."
In het maanlicht.
Ook in de kranten veel oorlogsnieuws Er
zijn „volgens goede Finsche bron" al
25.000 Russen gesneuveld en de Russen
trekken in wanorde terug, meldt De Stan
daard. De Nieuwe Haagsche Courant pro
beert over een eerste nachtelijk bombar
dement van Helsinki een mooi verhaal te
schrijven: „De Sovjet-Russische vliegtui
gen vlogen hoog boven de stad in het
schitterende maanlicht." Maar er is ook
veel Nederlands nieuws: de arbeiders in
ruim dertig bedrijven krijgen een duurte-
toeslag van een gulden per week, de
„steun" aan werklozen gaat vijf procent
omhoog en hetzelfde gebeurt met de on
dersteuningen van maatschappelijk hulp
betoon. Omdat de PTT deze oudejaarsdag
een kwart eeuw staatsbedrijf is krijgen
alle PTT'ers een dag extra loon of bezoldi
ging. De regering probeert naar twee kan
ten goed te doen: zij koopt seringen van
de door het wegvallen van de export gedu
peerde telers; de bloemen worden aan
ziekenhuizen geschonken. De „Nederland-
sche Vereeniging voor speciale autowe
gen" is vertoornd over het feit dat op een
van de drukste wegen. Den Haag-Rotter
dam, geen scheiding tussen beide richtin
gen is aangebracht. Bovendien komen er
veel „uitwegen" op uit „zoodat af en toe
boerenkarren, met paard bespannen, zich
op den autoweg begeven»...).
Een zware klap betekende de oorlog voor
de Nederlandsche Christelijke Reisvereni-
ging, maar op de jaarvergadering bleek, zo
melden de christelijke kranten, dat de
NCR(eis)V niet bij de pakken neerzit. Nu
vakanties in het buitenland onmogelijk
zijn. worden er plannen voor eigen land
gemaakt; zelfs is er een hele binnenlandse
reisweek in voorbereiding ter vervanging
van de traditionele reis over de grenzen
Voorzitter dr. A. van Deursen bindt de
leden een riem onder het hart: de ernst
van deze dagen moet „den Christen niet
weerhouden van een rustige zekerheid, ja.
zelfs van een blijmoedig leven." De vereni
ging moet intact blijven zodat ..zij gereed
is als eens door Gods Goedheid betere
tijden aanlichten."
Kwekelingen met acte™
Betere tijden zijn hard nodig voor een
paar groepen van ons volk Dat geldt
natuurlijk voor de werklozen, maar ook
voor de honderden jonge mensen die het
zelfde werk doen als de onderwijzers maar
als „kwekeling met acte" slecht betaald
worden In advertenties in het Christelijk
Schoolblad Onze Vacatures worden er
deze week weer een paar gevraagd; de
aangeboden „salarissen" lopen van dertig
tot 65 gulden per maand Fel trekt het
blad van leer tegen dit „onrecht": „Er is
maar één mogelijkheid, men late geen
kwekelingen met acte(.„) in de school
toe." Het Correspondentieblad (Orgaan
van de Vereeniging van christelijke onder
wijzers en onderwijzers in Nederland en
de Overzeese Gewesten) vraagt zich al:
„Wat kunnen we doen om dit instituut te
doen verdwijnen zonder dat de jonge
mensen schade lijden en zonder dat de
school gedesorganiseerd wordt?" Veel on
derwijzers werken juist dezer dagen onder
moeilijke omstandigheden: de scholen
zijn door militairen bezet en de lessen
moeten in nood-lokaliteiten gegeven
worden
Er is nog een groep waarvoor de vooruit
zichten slecht zijn. Veel kandidaten in de
theologie zien al lang vergeefs uit naar een
beroep. Nu er tientallen dominees als re
serve-veldprediker gemobiliseerd zijn.
konden er enige kandidaten als hulppredi
ker tewerk gesteld worden, maar „het
rechte is het niet", schrijft De Standaard,
„een kandidaat heeft de rechtmatige be
geerte het predikambt in zijn volle om
vang te mogen bedienen, dat dient te
geschieden in een eigen gemeente". Een
nog Jonge gereformeerde predikant, J.
Verkuyl, is op deze oudejaarsdag net aan
een grote reis begonnen: uit Genua ver
trok hij met de „Johan van Oldenbarne-
velt" naar Java. waar hij in Poerwokerto
bij de zending gaat werken. De Nieuwe
Haagsche Courant doet verslag van het
afscheid dat ds. Verkuyl bereid werd op
het Hollandsche Spoorstation in Den
Haag. waar onder meer ds. F. C. Meijster
van Rotterdam aanwezig was. In Rotter
dam volgde er nóg een afscheid „toen de
trein aan het statipn Delftsche Poort stil
hield"; daar was onder meer dr. G, Brillen-
burg Wurth.
Karl Barth
Er is nog een predikant in het nieuws de
Utrechtse hervormde ds. P. de Haas heeft
in de vergadering van de Unie van christe
lijke onderwijzers verteld dat hij dank
baar is voor de theologie van Karl Barth
Barth kan ons leren de voldaanheid te
schuwen en ons waakzaam te maken te
gen een gevaarlijk Isolement en een ver
derfelijke antithese. Er zijn punten waar
op Barth „met profetische kracht het vol
le woord Gods vertolkt", aldus ds De
Haas Als de lezers van de christelijke
dagbladen van dit voor hen wat ongewone
geluid kennisnemen, dwarrelt de sneeuw
neer Ook dat is nieuws: een verslaggever
van de Nieuwe Haagsche Courant bericht
nauwgezet dat „een smetteloos witte
vacht van zes zeven centimeter dikte"
over de residentie ligt
Wie zich deze zondagavond sfeervol wil
bezinnen kan beter de radio uitlaten op
het. ene Hilversum brengt de KRO een
„vrolijk oudejaarsprograinma" op het an
dere zorgt de VARA voor vertier. Dan
maar beter De Standaard ter hand geno
men. waarin in zwierige taal geschreven
wordt over cle toestand „op dezen wonde
ren avond van december". Er is dankbaar
heid voor het feit dat ons land nog voor
oorlog gespaard is. al vindt het blad dat
niet de grootste zegen: oorlog kan immers
ook als doel hebben „de Christenheid van
dwingelandij en overheersing te redden".
Wel komt bij de mobilisatie „pijnlijk aan
de dag dat een groot deel van ons volk aan
kerk en christendom ontzonken is", aldus
De Standaard; onze veldpredikers
doen dagelijks droeve ervaringen op".
Droefenis welt ook deze avond op over
wat er met het vijfde kabinet-Colijn ge
beurd is zo snel ten val gebracht' Het is
geen lichtend politiek voorbeeld, klaagt
De Standaard „Het Rooms-Katholirisme
groeit van ons af zooals het onder Schaep-
man naar ons toegroeide" Maar De Stan
daard ziet ook een 'lichtstraal Colijn kan
weer 'zijn' partij en 'zijn' blad leiden en hij
heeft zelfs al weer zitting in de Eerste
Kamer!
Die Eerste Kamer heeft juist dezer dagen
weer van zich doen spreken: zij verwierp
met 22 tegen 17 stemmen een voorstel tot
wijziging van de onteigeningswet. Zij
heeft daarmee haar betekenis als Kamer
van resivie weer eens bewezen, stelt De
Standaard tevreden vast. Minister Ger-
brandy. niet bepaald met instemming van
zijn ARP-partiJ tot het kabinet De Geer
toegetreden, stond voor de ondankbare
taak het ontwerp van zijn voorganger te
verdedigen, maar de bezwaren, onder
meer ontwikkeld door de a.r. mr. P E.
Briët en de c.h. mr. R. Pollema (de kleine
bezitters zouden in het nadeel komen)
gaven de doorslag.
Geen gebed.
Reden voor bezinning is er vanavond te
over. De gereformeerde deputaten voor de
handelsmarine hebben zich publiekelijk
zorgen gemaakt over het feit dat Neder
land zoo weinig meeleeft met zijn in zo
grote gevaren verkerende zeelieden. Er is
door varenslui al over geklaagd dat er.
toen er al schepen waren getorpedeerd, in
de kerkdiensten niet eens voor de zeeva
renden gebeden werd. „Nederland zonder
leger is verloren. Nederland zonder koop
vaardijvloot sterft de hongerdood", waar
schuwen de deputaten
De Standaard-redactie schrijlt erg som
ber naar aanleiding van een verzoek om
een inzameling voor de Finnen te organi
seren. Natuurlijk moet iedereen naar ei
gen inzicht geven, maar men bedenke dat
ons eigen land „voor lasten komt te staan
die thans niet te overzien zijn", waar
schuwt het blad.
Dergelijke sombere geluiden overheersen
in veel bladen „Hoe ook het verloop van
den oorlog zal zijn. hij zal de ontreddering
in de wereld op ontzaglijke wijze vergroo-
ten en Nederland zal zijn niet gering aan
deel daarvan krijgen", verzucht de Nieu
we Rotterdamsche Courant. „Gaat de
mensheid niet met beangstigende snel
heid haar ondergang tegemoet?", vraagt
kroniekschrijver Spectator zich af in de
gereformeerde kerkbode voor Noord-Bra
bant en Limburg Want ook daar in het
„donkere zuiden" wonen en werken pro
testanten. De door zijn werk in Indië be
kende dr. W. G. Harrenstein. pas benoemd
tot leger- en vlootpredikant in algemene
dienst. iDe Standaard schreef zaterdag
dat hij aan „een tweede jeu-'d" begonnen
is) overdrijft stevig in een s»uk dat hij
klaar heeft liggen voor het binnenkort
uitkomende defensienummer van De
Standaard In het zuiden is er van het
openen van militaire tehuizen door de
protestantse bevolking geen sprake om
dat die bévolking daar „zoo goe-i als ge
heel ontbreekt" heelt Harrenstein op
schrift gesteld. Een flinke misslag; juist
morgen, op nieuwjaarsdag, zullen de pro
testanten van het zuiden zich weer met
zorg van de roomsen onderscheiden door
geen „zalig nieuwjaar" maar „gelukkig
nieuwjaar" te wensen
Stem uit Indië i
Op de middag van deze oudejaars-zondag,
vóórdat ds. E. D Spelberg voor de VPRO-
microfoon een van zijn veel beluisterde
„gesprekken met luisteraars" hield, heb
ben de Nederlanders, dank zij de wonde
ren der techniek, kunnen luisteren naar de
toespraak van de gouverneur-generaal
van de gordel van smaragd. Jhr mr A W
L Tjarda van Starkcnborgh Stachouwer
Het was een rede vol medeleven met het
tussen de oorlogvoerende landen ..be
kneld" liggende moederland, maar Tjarda
was toch niet pessimistisch Indië is „als
gemeenschap zei hij. niet door harde
slagen getroffen Veeleer wilde hij dank
baar erkennen „dat vele vreezen voors
hands niet zijn verwezenlijkt".
Heel wat somberder zijn de teksten die
minister-president De Geer en zijn voor
ganger Hendrik Colijn klaar hebben lig
gen voor hun radiotoespraken. Colijn zal
op de avond van nieuwjaarsdag voor de
NCRV-microfoon gewagen van „grote
zorg voor de toekomst" en hij zal daarbij
met name wijzen op het communistische
gevaar: „Geen betere voedingsbodem
voor de wereldrevolutie dan een zielto
gend Westelijk Europa". Voor Colijn
blijft, zal hij getuigen, het geloof „de licht
bundel die tenslotte de duisternis van den
Nieuwjaarsdag weer opheftOok De
Geer (diep geschokt door de Russisch-
Finse oorlog, zoals dr. L. de Jong bijna
dertig jaar later zal schrijven) zal wijzen
op de „duistere machten" van het commu
nisme. Voor het overige beveelt De Geer
aan een houding van „waakzaamheid en
vertrouwen: als in Jozefs dagen het
koren opleggend voor den kwaden dag.
maar tegelijk gehoorzamend aan het
woord: zijt niet bezorgd voor den dag van
morgen!
Spellingsverdriet
Terwijl klokke twaalf nadert, werpen we
nog een blik in de lectuurbakken. In de
kranten uitvoerige mededelingen over een
hoofdartikel in de gezaghebbende Britse
Times: Nederland moet wel begrijpen dat
het in een zeer moeilijke positie zal komen
indien de geallieerden verliezen! Tot de
ellenden waarmee Nederland ook in het
nieuwe jaar zal moeten leven behoort wat
de Standaard noemt het „spellingsver-
driet". De scholen hebben „Marchant"
gevolgd en de dubbele e's en o's. de bul-
gings-n en de ch geschrapt, maar de over
heid en de kranten blijven ze maar gebrui
ken Het zal nog heel wat voeten in de
aarde hebben voordat de eenheid er is.
vgrzucht De Standaard bijna profetisch.
In de Nieuwe Rotterdamsche Courant, die
zondagmorgen nog uitgekomen, wat luch
tiger berichten: bij de huldiging van de
tachtigjarige heer Oroote. de ontwerper
van het naar hem genoemde kortschrift,
heeft de socialist W. Drees het woord
gevoerd en in „natte sneeuwstormen" zijn
zaterdagmiddag velen getuige geweest
van het opheffen van een van de laatste
tollen aan de weg van Nunspeet naar
Elspeet Een gemobiliseerde meldt van
„ergens in de duinen, ver van de bewoon
de wereld" dat de kustwachters op hun
eenzame posten „trouw de wacht houden,
dag in. dag uit. iedere nacht, iedere feest
dag ook". In een enkele lectuurbak ligt
ook het decembernummer van het
maandblad Antirevolutionaire Staatkun
de. waarin de vraag aan de orde komt of
een Jood lid van de AR Partij kan zijn.
Het blad vindt van niet. omdat een Jood
„het nieuwe Testament en Christus" ko
ningschap verwerpt", al is het een enkele
keer voorgekomen rlat een Jood lid werd
en zelfs in het bestuur kwam
Conflict
De dagbladen berichten ook over een ver
ordening van de opperbevelhebber, gene
raal I. H Reynders. volgens welke alle
mannelijke ingezetenen tussen achttien
en zestig Jaar, als de nood aan de man
mocht komen, kunnen worden opgeroe
pen voor het aanleggen van versterkin
gen. Oeen enkele mededeling over een
belangrijke bespreking waarbij de gen^"
raai gisteren, zaterdag 30 december, be
trokken was. Koningin Wilhelmina ont
ving hem met enige ministers om te spre
ken over oen hooglopend meningsverschil
betreffende de te volgen strategie in geval
van een aanval uit het oosten Reynders
houdt het op terugtrekken van de Grebbe-
llnic naar de westelijker gelegen Vesting
Holland, minister van defensie Dijxhoorn
noemt dat „krankzinnig" en koningin Wil
helmina staat aan de kant van de minis
ter Het reeds lang broeiende conflict tus
sen kabinet (en Koningin) en opperbevel
hebber verscherpt. Reynders' ontslag
wordt steeds minder onontkoombaar «en
zal geen maand meer op zich laten
wachten-
Londen
In Londen verblijven de hervormden die
tot de Nederlandse gemeente van ds. J.
van Dorp behoren, deze zondagavond in
hun woningen Hun oude kerk met zijn
grote gothische ramen kan niet verduis
terd worden en daarom is in de ochtend
dienst al aandacht besteed aan de jaar
wisseling. „Zoo gingen wij schier onge
merkt het nieuwe jaar in", zal ds Van
Dorp later schrijven
Ongemerkt gebeurt dat allerminst in Ne
derland: terwijl Van der Stoep in Lelden
naar de kerk wandelt knallen de donder
bussen en in de rest van Nederland gaat
het er niet vee! anders aan toe Na twaalf
uur. als 1940 begonnen is. ontstaat nU uw
gerucht: op de belangrijke lijnen '.eggen
de spoorwegen extra-tremen in Wtr. zo is
tevoren meegedeeld, de NS willen net
publiek zooveel mogelijk in de h gen-
held stellen den Oudejaarsavond in den
familiekring door te brengen" Zo is dal
nog in het vrije Nederland op de drempel
var> 1940
