estr ij dingsmiddelen
naar de derde wereld
Huisbel
Een avondje
folderen
jSOCIAAL BERECHTi
-ERDAG 29 DECEMBER 1979
TROUWKWARTET
13-
■BINNENLAND!
i Nederland en andere westerse industrielanden is het
•ebruik van een aantal chemische bestrijdingsmiddelen
rerboden of aan strenge regels gebonden omdat zij een
dreiging vormen voor mens en milieu.
De produktie en de uitvoer van deze
bestrijdingsmiddelen is echter vrij. zodat ze.
soms dank zij geld uit ontwikkelingsfondsen, in grote
hoeveelheden naar de derde wereld worden geëxporteerd.
loor Hans Schmit
Shell Chemie in Pernis: hel enige bedrijf
ter wereld dat dieldrin en aldrin
produceert, een in de meeste westerse
industrielanden verboden chemisch
bestrijdingsmiddel. Met het afvalwater
komen jaarlijks 360 kilo „drins" in de
Eerste Petroleumhaven terecht.
IEN HAAG In de jaren vijftig
^■jerscheen een groot aantal nieu-
•;-»e chemische middelen, die jui-
ÈMBiend werden binnengehaald als
IHoeltreffende wapens in de strijd
HIRgen insekten, onkruid en
chimmel.
>t gejuich verstomde echter snel. want
>n aantal van de nieuwe chemische be-
rijdingsmiddelen bleek meer onheil dan
fil te brengen. De giftige en nauwelijks
te breken stoffen bleken zich op te
open in het milieu en een bedreiging te
Drmen voor het leven op aarde. Boven-
len passen de insekten zich snel aan: zij
orden ongevoelig voor het gif. dat steeds
vaarder en in grotere hoeveelheden moet
orden gebruikt.
an het eind van de jaren zestig ontstond
de westerse landen dan ook een wetge-
ng om de gevaren van de chemische
'strijdingsmiddelen te beteugelen. Ook
Nederland kwam een bestrijdingsmid-
•lenwet. tot stand, waarbij de gevaarlijk-
stoffen werden verboden en duidelijke
:htlijnen werden gegeven over de wijze
faarop de wel toegelaten middelen moe-
worden gebruikt. Die wet leidde er in
land onder meer toe dat een aantal
irten vogels, dat op de rand van de
lergang was gebracht, zich de afgelo-
in tien jaar langhaam heeft kunnen her-
Ie wet beperkt zich echter tot het gebruik
ran bepaalde bestrijdingsmiddelen: het
ft «taat iedereen vrij die middelen te produ-
*n»n en te verhandelen. Daar wordt dan
ok druk gebruik van gemaakt, want er
ligt nog steeds een grote markt open.
namelijk die van de ontwikkelingslanden.
Een afdoende wetgeving ontbreekt daar
veelal nog, van goed overheidstoezicht is
zelden sprake en de behoefte om plagen te
bestrijden is. gezien het voedselprobleem,
groot. Wanneer de landen te arm zijn om
die middelen te kunnen betalen, wil de
overheid ook nog wel eens helpende hand
reiken. Minister De Koning (ontwikke
lingssamenwerking) heeft dit jaar beves
tigd dat in het verleden uit ontwikkelings
fondsen leveranties van pesticiden aan
ontwikkelingslanden hebben plaatsge
vonden.
Hoe groot de export is, valt moeilijk vast
te stellen. De omzet van de uitvoer vanuit
Nederland wordt geschat op tweehonderd
miljoen gulden en uit cijfers van het Cen
traal bureau voor de statistiek valt onder
meer op te maken dat de export van
schimmelwerende middelen steeg van 140
ton in 1975 tot 629 ton in 1977: de uitvoer
van onkruidbestrijdingsmiddelen steeg in
dezelfde periode van 161 naar 374 ton. Het
betreft hier echter alleen kleinverpakkin-
gen, terwijl ook niet duidelijk is om welke
bestrijdingsmiddelen het gaat.
De gevaarlijkste bestrijdingsmiddelen be
horen tot de groep van de gechloreerde
koolwaterstoffen, zoals DDT, chloordane.
heptachloor. hexachloorbenzeen en
hexachloorcyclohexaan (bekend als Lin
daan). Het gebruik van DDT is in Neder
land verboden; in de Europese Gemeen
schap wordt het vrijwel niet meer ge
bruikt. Toch worden in de Europese Ge
meenschap jaarlijks enkele duizenden
tonnen DDT geproduceerd, die dan ook
direct of indirect naar de ontwikkelings
landen verdwijnen. Nederland importeert
jaarlijks driehonderd ton DDT. die bij
Luxan in Eist en Verdugt in Tiel worden
gebruikt als grondstof voor andere bestrij
dingsmiddelen.
Naast Luxan en Verdugt maakt onder
meer ook Philips Duphar in Amsterdam
bestrijdingsmiddelen voor de derde we
reld. De grootste fabrikant en exporteur
van wat tegenwoordig wel eufemistisch
„gewasbeschermers" worden genoemd, is
echter Shell Chemie. Het bedrijf in Pemis
Is het enige in de wereld waar dieldrin en
aldrin worden geproduceerd; stoffen die
in de meeste Westerse landen niet mogen
worden gebruikt of, zoals in Nederland,
slechts in zee beperkte mate mogen wor
den toegepast. Het merendeel van de jaar-
produktie van 5100 ton gaat dan ook naar
de ontwikkelingslanden.
Bedreiging
De gevaren van het gebruik van bepaalde
chemische bestrijdingsmiddelen zijn
groot. Op korte termijn lijken zij een
oplossing te bieden voor allerlei plagen,
maar op lange termijn vormen zij een
bedreiging voor mens en milieu. Een van
de belangrijkste problemen is momenteel
de toenemende weerstand van insekten
tegen de middelen; in snel tempo worden
steeds meer soorten immuun voor het gif
dat wordt gespoten. Het maandblad „Na
tuur en milieu" noemde in het september
nummer enkele cijfers van de voedsel- en
landbouworganisatie van de Verenigde
Naties, die duidelijk maken dat het aantal
soorten insekten dat bestand is tegen be
strijdingsmiddelen snel toeneemt In 1965
waren 182 soorten resistent, in 1977 waren
dat er al 364, waarvan 223 soorten diverse
landbouwplagen kunnen veroorzaken.
Naast de resistente insekten die vooral de
rijst- en katoenvelden bedreigen, zijn in
middels ook insekten ongevoelig gewor
den die de gezondheid van de mens kun
nen bedreigen. Zo weerstaan talloze soor
ten muggen die ziekten kunnen overbren
gen als malaria en gele koorts, de moderne
verdelgingsmiddelen Sinds een aantal ja
ren zijn ook schimmels resistent gewor
den. zodat tegen deze ziekteverwekkers
bij planten ook al geen kruid meer gewas
sen is.
Aan bandenaBBvnai
Volgens de milieu-organisatie van de Ver
enigde Naties (Unept is het dringend gebo
den het gebruik van bestrijdingsmiddelen
aan banden te leggen. Het is evenwel niet
mogelijk de middelen die in het westen
verboden zijn. ook in de ontwikkelingslan
den direct te verbieden, vanwege de gevol
gen voor de voedselproduktie Wel kan de
noodzaak die verdelgingsmiddelen te ge
bruiken. worden verminderd door het
meer benutten van natuurlijke vijanden
en het gemengd verbouwen van gewassen.
Recent ecologisch onderzoek heeft duide
lijk gemaakt dat ziekten en plagen in
gewassen kunnen worden teruggedrongen
door mengteelt van verschillende gewas
sen of door het telen van genetisch minder
uniforme gewassen.
In de meeste westerse landen worden
(nog) geen stappen ondernomen om de
export van gevaarlijke bestrijdingsmidde
len die in het eigen land verboden zijn.
tegen te gaan. Alleen in de Verenigde
Staten staat een wet op stapel, die de
uitvoer van verdelgingsmiddelen moet re
gelen Overigens gaat het de Amerikanen
daarbij niet om de ontwikkelingslanden,
maar om de bescherming van de Ameri
kaanse burger Die staat bij de produktie
aan gevaren bloot, terwijl de Amerikaanse
consument het risico loopt kleine hoeveel
heden van de verboden stoffen naar bin
nen te krijgen. Want in geïmporteerde
levensmiddelen wordt steeds vaker een
kleine dosis van een in de Verenigde Sta
ten verboden stof aangetroffen
Giftig SlibaaaBaMai
Ook Nederland wordt geconfronteerd met
een dergelijk koekje van eigen deeg. Want
bij de produktie van 5100 ton dieldrin.
aldrin en endrin verdwijnt jaarlijks zo'n
360 kilo van deze „drins" in het water van
de Eerste Petroleumhaven, waarop Shell
Chemie loost De bagger uit deze haven
werd vroeger ln de Broekpolder in Vlaar-
dingen gestort, maar dat kan sinds 1975
niet meer en de haven is sindsdien niet
meer uitgebaggerd. Het slib is te giftig om
het in zee te storten. De gemeente Rotter
dam heeft in het voorjaar aan Rijkswater
staat vergunning gevraagd, het minst ver
ontreinigde slib ln zee te storten en het
zwaar verontreinigde slib in vijf putten
van vijf meter diep elders in de haven te
storten Een beslissing is echter nog niet
gevallen
Het slib van de petroleumhaven is mo
menteel zeer verontreinigd het bevat vol
gens onderzoek ongeveer drieduizend kilo
„drins"; ruim twee keer zoveel als op
grond van de jaarlijkse lozingen (360 kilo.
er ls vier Jaar niet meer gebaggerd) mocht
worden verwacht. Overigens zullen de lo
zingen de komende Jaren moeten worden
teruggebracht. Het dagelijks bestuur van
de Europese gemeenschap heeft voorstel
len gedaan voor een richtlijn over de lo
zing van dieldrin. aldrin en endrin in de
negen landen, waar echter slechts één
bedrijf is gevestigd. De voorstellen komen
erop neer dat ln 1982 de lozing moet zijn
gehalveerd en in 1986 moet zijn terugge
bracht tot ééntiende
door Huub Elzerman
ijkt
!t
controleur van het GAK drukte nog eens lang en
drukkelijk op de bel, maar er gebeurde niets. De
litendeur van het flatgebouw bleef hermetisch
Bloten en ook in de hal was geen levend wezen te
(speuren Hij haalde zijn schouders op. greep zijn
titieboekje en noteerde: geen gehoor.
hetzelfde moment lag de zieke werknemer, die
mtroleur wilde bezoeken grieperig in zijn bed.
ider enig vermoeden dat er buiten een controleur
or de deur stond, nam hij nog een slokje
laasappelsap. Hij wist zich werkelijk van de prins
en kwaad, want pas twee dagen later ontdekte hij
tzijn huisbel defect was. Die kapotte bel werd
g diezelfde dag vervangen, maar hoe kon hij
ten wie er allemaal tevergeefs bij hem hadden
ngebeld? Pas een paar weken later ontdekte hij
t onder de bezoekers, die hem wilden bezoeken.
:h in ieder geval een controleur voor de ziektewet
vond. Hij kreeg een briefje waarin het GAK hem
»p wees dat bij ziekte de voorschriften stipt
Deten worden opgevolgd. „U hebt deze
orschriften overtreden aangezien onze
pporteur bij zijn bezoek aan de woning geen
hoor kreeg. Uit het bovenstaande constateren wij
tu controle onmogelijk hebt gemaakt. In
rband hiermee wordt geen ziektegeld
"fgekeerd
ex-grieppatiënt klom onmiddellijk in de pen en
j schreef dat hij volgens de regels van het GAK
'1 degelijk thuis was gebleven. „Dat uw
j pporteur bij zijn eerste bezoek mij niet thuis trof.
aan het feit dat mijn huisbel defect was. welk
vel door mij pas twee dagen later werd ontdekt,
sci en ik er zelf gebruik van moest maken. Deze
lisbei werd door mij direct vervangen."
GAK liet koeltjes weten dat hij zich niet aan de
itrolevoorschriften van de bedrijfsvereniging
d gehouden. „Deze voorschriften houden onder
eer in. schreven de sociale verzekeringsmannen,
t de verzekerde die ziek is steeds bezocht moet
innen worden en thuis moet blijven tot het eerste
zoek vanwege de bedrijfsvereniging heeft
aatsgehad. Weliswaar verklaarde u wel thuis te
n geweest, maar het bezoek van de rapporteur
tt bemerkt te hebben, doordat uw bel defect was.
►cht het bestuur van de bedrijfsvereniging is van
rdeel. dat het in het kader van de uitvoering van
ziektewet uw taak is controle vanwege de
drijfsvereniging mogelijk te maken. In zo'n geval
het bestuur bevoegd de uitkering van ziekengeld
heel of ten dele te weigeren."
at nu? Orrze man was in totaal vier dagen ziek
weest en rekening houdend met twee
ichtdagen zou de weigering van de
drijfsvereniging om ziekengeld uit te keren hem
twee dagen loonderving komen te staan. Geen
bedrag uiteraard, maar daar ging het ook
a Hi - v.»nd de beslissing van het GAK
ttiwl uar.voi baar en hij besloot de lange
r. de beroepsprocedure op te gaan Hij
dde zrjr. lotgevallen in ten klaagschrift aan de
ad van Beroep ..Die defecte bel", legde hij uit.
'erde voor mij een overmachtsituatie op.
indien word ik door de weigering van het GAK
onevenredig zwaar getroffen." Nu vond de raad het
kennelijk een eenvoudig geval en de zaak werd ter
afdoening overgelaten aan de voorzitter van de
Raad van Beroep. De voorzitter verklaarde het
beroep bij beschikking ongegrond. „Weliswaar", zei
de voorzitter, „heeft de klager verklaard dat zijn
deurbel defect was, maar dan had het toch op zijn
weg gelegen om een bezoek van een controleur
mogelijk te maken. Hij wist dat hij gecontroleerd
zou worden en hij had daartoe de gelegenheid
moeten geven."
De „klager" het ging om een administratief
medewerker reageerde prompt met een verzoek
om de beschikking van de voorzitter te laten
behandelen door de voltallige raad. In een
verzetschrift wees hij opnieuw op het technische
mankement. „Wanneer de controleur toegang tot
de hal van het flatgebouw had gekregen, dan zou hij
via het trapportaal mijn voordeur wel hebben
kunnen bereiken." schreef hij. Bovendien vond de
administratief medewerker het bevreemdend dat
de controleur niet de moeite had genomen om hem
een tweede bezoek te brengen alvorens definitief te
beslissen dat er niemand thuis werd aangetroffen.
In het volgende tafereel wordt de administratieve
medewerker bezocht door een deskundige van de
bedrijfsvereniging, die een nader onderzoek komt
instellen. Helaas was dat een even kort als
onaangenaam onderhoud. .Als er beneden wordt
gebeld, kunt u dat dan horen?" vroeg de
deskundige. „Ja", antwoordde de administratieve
medewerker „Indien nu de bel kapot ls". zo
vervolgde de deskundige, „hoe zou de repporteur
dan zijn controle moeten uitvoeren?"
„Dat is toch mijn zorg niet", zei de administratieve
medewerker en verder kwam hij niet. „Dan weet
ik voldoende", zei de deskundige stijfjes en hij
vertrok Afgezien van het feit dat hij ongelijk kreeg
vond de administratieve medewerker da1 de Raaci
van Beroep maar summiere aandacht aan Zijn zaak
besteedde Hij stapte dan ook naar de Centrale
Raad van Beroep en bracht daar opnieuw een
aantal argumenten ln stelling.
Voor de Raad van Beroep hield de
bedrijfsvereniging staande dat een rapporteur
nimmer bij omwonenden aanbelt ter bescherming
van de privacy van de verzekerde. De
administratieve medewerker greep dat argument
dankbaar aan. „De rapporteur had wel degelijk zijh
controle kunnen uitoefenen als hij de moeite had
genomen aan omwonenden te vragen de haldeur te
openen door middel van de automatische
ontsluiten Op die manier had hij mijn voordeur
kunnen bereiken. Hierdoor wordt op geen enkele
manier inbreuk gepleegd op de privacy van mij of
van mijn omwonenden", schreef hij in zijn
beroepsschrift.
Vervolgens wees hij erop dat een zieke volgens de
voorschriften van de bedrijfsvereniging zie de
folder „Wat te doen bij arbeidsongeschiktheid"
niets mag doen wat zijn genezing belemmert.
„Diezelfde bedrijfsvereniging", schreef hij.
„verwacht van mij dat ik mijn appartement verlaat
terwijl ik griep heb om buiten de halbei te
controleren. Dit betekent dat ik steeds van drie
hoog mijn appartement in mijn kamerjas moet
verlaten om buiten op straat mijn halbel te
controleren. Dit druist tegen de regels van de
bedrijfsvereniging in. Daarnaast vind ik het
onredelijk, van iemand te verwachten dat hij vier
dagen lang zijn halbel controleert terwijl hij ziek
Ook deze vondst kon de Centrale Raad van Beroep
niet vermurwen. Op grond van de
controlevoorschriften. Zei de raad. dient een
verzekerde de controleur in de gelegenheid te
stellen hem in zijn woning te bezoeken. Die
gelegenheid heeft hij de controleur niet geboden
Het niet-functioneren van de bel komt daarbij voor
risico van de verzekerde. De centrale raad vond het
ook een te vergaande eis om van een controleur te
verlangen dat hij bij geen gehoor toch pogingen
onderneemt om zich toegang tot een woning te
verschaffen. „De klager mag betreuren", merkte de
raad tenslotte op, „dat de controleur na zijn
vergeefse poging om hem te bezoeken geen kaartje
in de bus heeft gedaan, noch die poging heeft
herhaald waarbij hij overigens opnieuw gebruik
moest maken van de defecte bel maar ook dat
doet niet af het feit dat de controle-voorschriften
niet zijn nageleefd. Aangezien de bedrijfsvereniging
niet in de gelegenheid was gesteld de
arbeidsongeschiktheid van de administratieve
medewerker vast te stellen, was hem ook volgens de
centrale raad de ziektegeld-uitkering terecht
geweigerd.
De reactie van de administratieve medewerker liet
aan duidelijkheid niets te wensen over
„Belachelijk", zei hij. „op die manier is de
verzekerde altijd het haasje. Want wat gebeurt er
met een alleenwonende zieke die
slaapverwekkende medicijnen slikt? Moet z«j
iemand eer. sleutel buiten het raam hangenIk voel
m«- vooral omdat ik geen oproep kreeg om bij de
controlerend geneesheer te verschijnen
benadeeld en als er voor verbetering op dit punt een
wetswijziging nodig ls. dan moet het parlement dat
maar eens oppikken
Op een paar dagen na aan het
eind van 1979 (het „veelbewogen
jaar 1979". zal het in menige be
schouwing wel genoemd worden)
gekomen, valt er toch nog een
leuk nieuwtje te melden dezer
dagen moeten heel wat Neder
landers druk gefolderd hebben
Plotseling, wanneer precies is
niet duidelijk, was dat ..folde
ren" er; dat wil zeggen: niet de
bezigheid, maar het woord. De
bezigheid bestaat al zo lang
mensen menen dat ze een bood
schap hebben die de moeite van
het verbreiden waard is. Je zet
wat je te zeggen hebt op papier
(of laat dat doen), snelt de straat
op. de hulzen langs en zoekt de
brievenbussen op Of: je drukt
op de bel en overhandig: je
boodschap, al dan niet onder het
uitspreken van enige toelichten
de volzinnen. Voor zo'n papier
hebben we van de buren overzee
het woord „folder" geleend en
wat is er gemakkelijker dan er
maar gelijk een werkwoord van
te vervaardigen? Dat ls dan „fol
deren" geworden, hetgeen be
duidt folders aan de man of de
vrouw brengen. Het kost maar
twee letters extra, het kan bijna
niet economischer Interessant
zou zijn te weten waar zo'n
woord ineens vandaan komt en.
zo mogelijk, wie het „gesmeed"
heeft Dezer dagen stond het
weer eens in het blad dat in
kringen van de Pinksterbewe
ging uitgegeven wordt en dat de
wat merkwaardige titél .Woord
- Géést" draagt In het kerkblad
van de gereformeerde classis
Haarlem prijkte het als motto
bij een stukje waarin ds C. van
de Velde van Haarlem-Zuid zijn
gemeente opriep uitnodigingen
voor kerkdiensten en kerst-in
rond te brengen
Hiervoor had ik het over het
„Smeden" van een woord en
daarmee trad ik 45 Jaar terug in
de tijd. naar 1934 De bekende
historicus professor J Huizinga
publiceerde in dat jaar een bro
chure waarin hij in zijn fraaie
stevlgt- stl omsrhieef wat het
Nederlandse volk samenbond en
waarin hij tevens zijn bezorgd
heid over een aantal verschijnse
len uit die tijd uitte Nederlands
geestesmerk' noemde Huizinga
zijn geschrift en In een woord
.«.ten v.in jullie van deze „ontn
hod" gebruik zullen maken.
polderen. I r rijn monic kaarten
onZe Stadsbewoners uitgenodigd \a
bezoeken van on/e Kerstdiensten c*
r.r
zang en niti/,tokgror|i. Kr
zijn voorzichtige t>lan»»»»»*
vooraf schreef hij dat het „woord
ln den titel", geestesmerk dus.
niet gebruikelijk was Huizinga
..Zoekende naar de juiste aan
duiding van het onderwerp heb
ik het. meen ik. gesmeed" De
brochure vloog weg <het was een
tijd waarin velen zich ongerust
maakten over het opkomende
nazismei. een jaar later volgde
een tweede druk en die bevatte
een leuke correctie: Huizinga
moest de stelling dat „geestes
merk". een eigen vinding was
herroepen. Een lezer, schreef hij,
had hem er „welwillend" op ge
wezen dat het woord al ln 1875
gebruikt was door Abraham
Kuyper. „wat mij", aldus Huizin
ga In een aardig zinnetje, „van
de noodzaak tot rechtvaardiging
van de term geheel ontslaat" Uit
dit voorval kunnen we twee din
gen leren 1 Het moet raar gaan
wil je in Nederland af en toe niet
Abraham Kuyper tegen het lijf
lopen 2 Niet te snel denken dat
iets helemaal origineel is er zijn
er al zóveel vóór je bezig
geweest'
Maar terug naar 1979 Tijdens de
Kamerdebatten over onderwijs
en wetenschappen viel me op
dat de GPV'er dr A J Verbrugh
terloops liet merken dat het
woord „onderwljs-consument"
het niet bevalt Daar zat welis
waar een diepere achtergrond
achter, maar Verbrugh zei ook
gewoon .Mijn smaak ls het
niet' en daarin bevind ik mc aar.
zijn zijde Het heen er de laatste
lijd veei van weg dat dat 'we in
mensen vooral consumenten
zien, straks noemen we bijbelle
zers en kerkbeZbekers nog gods
dienstconsumenten
Bijzonder taalgebruik was dezer
dagen weer eens te horen via de
Vlaamse radio ..eerste minister"
Mariens sprak koning Boude-
wijn ln een samenkomst her
haaldelijk met „Sire" aan en hij
richtte zich ook „tot de hier aan
wezige personaliteiten" Bi) min
der plechtige gelegenheden kon
je dezelfde zender vernemen om
trent „het aan de deur zetten"
(ontslaan) van personeel, en het
„naar omhoog gaan van de wed
de van bedienaren van de ere
dienst" en ook werd er verteld
over activiteiten van „drukking-
groepen" (pressiegroepen zeggen
we in 't Noorden, fanatieke taal
zuiveraars op de ziel trappend)
Zelfs werd onlangs bericht over
het „opknopen" van een gevan
gene en dat heeft Noordelijke
luisteraars misschien rauw Jr. de
oren geklonken Dat was dan
niet de eerste keer op 29 auguv
tus 1935 iel de Brusselse omroe
per na het bericht over het tragi
sche verongelukken van konin
gin Astrld ..Het lijk i werd ln
de villa opgeborgen". Een Neder-
landlst noemde dat „stuitend"
en wees erop hoe keurig het een
dag later in een Nederlandse
krant stond ..Het stoffelijk over
schot i werd In een salon op
gebaard" Zelfs ln de oorlogsja
ren werden er opvallende Vlaam
se uitspraken geregistreerd de
Vlaamse omroeper van radio
Londen had het in met '43 over
de vooraeborchter. van Tunis
de voorsteden* en *-»*n paar da
gen Jarer berichtte hij over het
jnhu.tilgei! 'inwijden* van een
radioslaUon'in Kongo. Noord en
Zuid zeggen het noR vaak ver
schillend -- en zo is het eigenlijk
wel leuk. Houden zo!
