e slag om het
itte Huis
Een jaar lang stemmen
ËRDAG 22 DECEMBER 1979~
BUITENLAND
TROUWKWARTET
w|Us je alleen maar Edward Moo-
heette zou je kandidatuur een
chertje zijn", zei bitter Ed
cCormack toen hij in 1962 de
iaa rijd om de Democratische kan-
datuur voor de senaatszetel van
assachusetts verloor van Ted
ennedy, de broer van de zitten-
president. Zeventien jaar later
eft dit verwijt nog weinig aan
acht verloren. Want zou Witte
liskandidaat Ted Kennedy
rkelijk een bedreiging vormen
or president Jimmy Carter van
Verenigde Staten als hij Clark,
mes of Smith heette?
AAR Ted heet Kennedy en dus is hij op
moment een gevaar voor zijn mede-
mocraten. Toen John in november 1963
Dallas, Texas, werd vermoord, stond
st dat Robert in zijn voetsporen zou
fden. En toen in juni 1968 met enkele
►gels in Los Angeles, een einde aan diens
ven werd gemaakt begon Ted zich warm
lopen. Er bestaat nauwelijks twijfel
er dat moeder Rose, alle dreiging van
n derde moordaanslag ten spijt, aan het
nde van haar leven haar jongste zoon
it Vitte Huis wil zien betreden. Want de
)ut< «wedy's voelen zich niet zomaar een
Kidentiële familie, nee, ze zijn een dy-
stie.
nor Cruise O'Brien, de Ierse diplomaat-
iticus die momenteel de redactie leidt
n het Britse zondagsblad The Observer,
eft de consequenties daarvan onlangs
oord in een toekomstbeeld, dat mo-
minder ver van de werkelijkheid
aat dan op het eerste gezicht lijkt. Een
tikel overigens dat hij al meer dan tien
ir in zijn la had liggen, want hij schreef
oorspronkelijk bij gelegenheid van
tbert Kennedy's deelname aan de strijd
ade het presidentschap.
Brien plaatst zich in het jaar 2050 en
irijft vanuit het van Washington tot
;nnedy D.C. omgedoopte regeringscen-
im van Amerika: „Het presidentschap
de VS was niet altijd het erfelijke
Hafctituut dat we vandaag de dag kennen",
a wijzigingen in de grondwet die de
perking van het presidentschap tot
ee termijnen opheft, de bezetting van
aatschappelijke sleutelposities door
tleii tnnedy-aanhangers, en een verijdelde
ging de hele presidentiële familie te
Jrmoorden. besluit 98 procent van het
nerikaanse volk bij referendum in 1992
het presidentschap van de Kennedy's
ilijk wordt, met regeerbevoegdheid per
creet".
rfelijk»
nat rug in 1979 in Londen stelt O'Brien dat
lla Kennedy in november tot president
Amerika wordt gekozen en. belangrij-
flar 1 nog' in 1984 wor<*t herkozen, men
q gingen in het werk zal stellen het presi-
ntschap in de familie te houden. „Als
Iward Kennedy ergens in gelooft dan is
t het recht van een Kennedy de regels te
Dgen vaststellen". Het is het verlangen
Te in de Kennedy's en hun aanhang naar de
rrijzenis van Camelot, het hof van ko-
Arthur en koningin Guinevere, met
bijna sacrale ridderidealen. Niet voor
was Camelot John Kennedy's favo-
gaa^te musical. En datzelfde verlangen was
basis van die aankondiging 8 november
Bostons Faneuil Hall: Ted Kennedy
at met Jimmy Carter de strijd aan om
t Witte Huis
i taarom?»
tomelot" is niet alleen de Vracht van
tnnedy's kandidatuur. Het is ook zijn
'akheid. Want voor die enorme groep
nerikanen. die niet leven ln de roes van
imelot zal de senator uit Massachusetts
n overtuigend antwoord moeten geven
de nu al veel gehoorde vraag: Waarom
Ut u eigenlijk president worden? Tot nu
e heeft Kennedy op die vraag alleen
>ar holle rethoriek kunnen produceren.
VS hebben weer leiderschap en zelfver-
uwen nodig, daar komt het op neer.
n wel erg magere uitleg voor al die
rikanen die net als de Democratische
ex-senator James Eastland, bezocht
tor de op een baantje in de fractie azen-
Kennedy in 1968. zeggen: ..Kennedy,
'ar heb je het over. Er is geen vacature".
ennedy zal over de brug moeten komen,
aarschijnlijk tijdens het eerste grote ver-
«ingsdebat, over een goeie week in Des
*Z
Moines, Iowa. Hij zal moeten uitleggen
waarom hij Jimmy Carter uit het Witte
Huis wil verdrijven. Want een situatie als
nu hebben de Democraten lang niet meer
meegemaakt. Harry Truman in 1952 en
Lyndon B. Johnson in 1968 besloten zich
niet herkiesbaar te stellen toen bleek dat
het kiezersvolk hun beleid beu was. Maar
Carter heeft zich niet onmogelijk gemaakt
en zal daarom met electoraal geweld aan
de dijk moeten worden gezet, eerst door
Kennedy en later door het partij-appa
raat. Het is meer dan honderd jaar gele
den dat de Democratische Partij een zit
tende president tegen zijn zin liet vallen.
Vandaar de terughoudendheid van veel
invloedrijke Democraten; ze maken pas
een keus als er niet meer aan te ontkomen
is.
Inkomen
Het ziet er naar uit dat Kennedy Carter
vooral zal gaan aanvallen op wat voor de
Amerikanen verkiezingskwestie nummer
één is: de economische toestand en haar
gevolgen voor het besteedbare eigen inko
men. Carter heeft wat dat betreft weinig
om zich op te beroemen. De geldontwaar
ding is tot ongekende hoogte gestegen, de
werkgelegenheid komt steeds meer in ge
vaar en de olieprijzen, niet alleen die van
benzine maar bijvoorbeeld ook die van
hulsbrandolie, rijzen de pan uit.
Hoe Kennedy die kritiek gaat verpakken
is niet duidelijk. Hij heeft zoals de meeste
vooruitstrevende Democratische politici
de reputatie een „big spender" te zijn,
iemand die als het om overheidsuitgaven
gaat niet op een dollar kijkt. Een beleid
dat niet is te rijmen met inflatiebestrij-
ding en belastingverlaging, zaken waar de
doorsnee-Amerikaan de laatste tijd weer
warm voor lijkt te lopen. Carter zal dan
ook proberen aan te geven dat de mensen
altijd nog beter af zijn met zijn voorzichti
ge uitgavenbeleid, waarbij de regering
ook de sociale vraagstukken onder haar
aandacht houdt, dan met de Sinterklaas-
politiek van Kennedy, waarbij de mensen
toch uiteindelijk hun eigen cadeautjes
zoals het al veel gekritiseerde plan van
Kennedy voor een nieuw gezondheids
zorgprogramma betalen.
Schandalen
Kennedy en Carter worden beide bedreigd
door „schandalen". Kennedy zit nog
steeds met Chappaquiddick, zijn gedrag
bij het auto-ongeluk in 1969 dat Mary Jo
Kopechne, een medewerkster van zijn
broer Robert het leven kostte. De senator,
die zelf ternauwernood aan de verdrin
kingsdood' ontsnapte, heeft niet kunnen
verklaren waaróm hij destijds in paniek
raakte en het ongeluk pas aangaf toen de
auto uit het water was gevist. Daaraan
koppelt men zijn examenfraude aan de
Harvarduniversiteit hij raakte in pa
niek en stuurde een „invaller" naar het
examen Spaans en bijvoorbeeld zijn
gedrag bij een achtervolging door de poli
tie wegens te hard rijden. Ook toen pa
niek: een race met de lichten uiten daarna
plat op de voorbank om te ontkomen aan
de politiecontrole.
Kennedy kan niet op tegen onverwachte
spanningen en raakt dan in paniek. Zo
iemand kunnen we niet in de buurt van de
rode kernwapenknop hebben, redeneren
de sceptici, die het zal niemand verba-
Als de veertigste president van de
Verenigde Staten of de negenen
dertigste als Jimmy Carter wordt her
kozen op 20 januari 1981 wordt
beëdigd, dan wordt hiermee een peri
ode afgesloten die bol staat van grote
en kleine verkiezingen. De eerste keer
dat een keus kan worden gedaan, is
op 21 januari in de graanstaat Iowa,
de laatste maal is op 6 januari 1981,
als de 538 kiesmannen de nieuwe pre
sident „kiezen".
Tussen half februari en half juni wor
den in vierendertig staten plus het
dominion Porto Rico en het District
of Columbia (de hoofdstad Washing
ton) primaries gehouden. Dat zijn
voorverkiezingen die tot doel hebben
de gedelegeerden aan te wijzen voor
de nationale conventie van de Repu
blikeinen van 14 tot 18 juli in Detroit
of de Democratische conventie die
van 11 tot 14 augustus in New York in
de bekende Madison Square Gardens
wordt gehouden.
Het systeem dat bij die voorverkie
zingen wordt gehanteerd is ingewik
keld en kan per staat verschillen. Wat
wel in ieder van de vijftig staten
gelijk is, is dat men zich om te kun
nen stemmen moet laten registreren.
De minimum-leeftijd is daarbij acht
tien jaar.
In sommige staten kan iedereen die
ingeschreven is tijdens de primaries
stemmen op welke van de partijen
ook, vooropgesteld dat de Democra
ten en Republikeinen om ons tot
de twee grootste te beperken beide
meedoen aan de voorverkiezingen.
Dat hoeft niet altijd; in de grootste
zuidelijke staat Texas doen alleen de
Republikeinenen mee in de primary
van 3 mei. De Democraten wijzen hier
hun gedelegeerden op een andere ma
nier aan. Bij andere primaries kan
men alleen maar stemmen op de par
tij waarvoor men bij de registratie
een voorkeur heeft uitgesproken.
De consequenties van de voorverkie
zingen kunnen ook verschillen. In
sommige staten krijgt de politicus
die de meeste stemmen heeft gekre
gen, de hele groep gedelegeerden toe
gewezen, andere verplichten de kie
zer de gedelegeerde op de conventie
een bepaalde 'kandidaat te steunen.
In weer andere staten laat men de
gedelegeerde vrij maar geeft men via
een aparte stemming wel aan wie het
populairst is.
Naast dit gecompliceerde systeem
kennen de partijen ook nog de dele
gatie-aanwijzing via de zogeheten
staats-conventies. Dat zijn puur in
terne partij-aangelegenheden en men
moet dan ook de partijlidmaat
schapskaart kunnen overleggen om
te mogen stemmen. De gedelegeer
den van een staatsconventie worden
getrapt aangewezen. Het begint met
een verkiezing op wijkniveau.
De „caucus" van Iowa van de 21-ste
januari is daar een voorbeeld van. De
wijken wijzen afgevaardigden aan
naar een volgende bijeenkomst, de
districtsconventie. Daar kiest men
weer voor de countyconventie en via
dat provincie-achtige gebeuren be
reikt men de staatsconventie. Die
procedure neemt, het ligt voor de
hand, soms maanden in beslag. Het is
dit stelsel dat de ^exaanse Democra
ten toepassen. Langzaam maar zeker
wordt zo het aantal gedelegeerden
naar de nationale conventies bij el
kaar gebracht. De Democratische
conventie heeft dit jaar ruim 3300
afgevaardigden, de Republikeinse
ongeveer duizend minder.
De kandidaten voor de nominaties
moeten nu de helft plus één van de
afgevaardigden achter zich krijgen
om de officiële partijkandidaat voor
de presidentsverkiezingen van 4 no
vember te worden. Soms heeft een
kandidaat al zoveel gedelegeerden
aan zich gebonden dat het een was
sen neus is, vaak komt men slechts
via veel onderhandelingen aan een
meerderheid.
Ook de keuze van een „running
mate", een kandidaat vice-president,
kan meespelen. Gewoonlijk maakt de
kandidaat de keus van zijn „tweede
man" vlak na zijn eigen verkiezing,
maar zo hoeft het niet. Met zijn run
ning mate begint de presidentskandi
daat vervolgens de strijd tegen het
andere koppel of koppels, zoals het
geval was met het optreden in 1968
van de „onafhankelijke" George
Wallace.
Op de verkiezingsdag zelf bepalen de
kiezers in een staat of hun kiesman
nen de Democraat, de Republikeinen
of nog iemand anders moeten steu
nen bij de stemming op 6 januari in
het kiescollege. Het aantal kiesman
nen van 'n staat verschilt naar gelang
het aantal inwoners. Er zijn even veel
kiesmannen als er leden van het Huis
van Afgevaardigden en senatoren
zijn, plus daarbij drie kiesmannen
voor het District of Columbia. De
kleine staat Nevada heeft bijvoor
beeld drie kiesmannen, want men
heeft één afgevaardigde en twee se
natoren in het Congres, maar de grote
buur Californië vijfenveertig (drieën
veertig afgevaardigden en twee sena
toren).
De Amerikanen kiezen op 4 novem
ber niet alleen een president maar
ook een heel nieuw Huis van Afge
vaardigden met vierhonderdvijfen
dertig vertegenwoordigers, een derde
van de honderd leden tellende Senaat
en in een aantal staten een nieuwe
gouverneur. Verder tal van lagere
functionarissen. En tenslotte kan
men zich soms uitspreken via een
soort referendum over bepaalde
beleidsvoornemens.
K>r Bert van Panhuis
iver een paar weken start het verkiezingscircus met de eerste
rimary en daarna zullen de Verenigde Staten een jaar lang in
et teken staan van de strijd om het Witte Huis. Tot dusver
jreekt de concurrentie tussen Jimmy Carter en Ted Kennedy
et meest tot de verbeelding. Krijgt Conor Cruise O'Brien
elijk met zijn voorspelling dat waarnemers in het jaar 2050
unnen verzuchten: „Het presidentschap van de VS was niet
[tijd het erfelijke instituut dat we vandaag kennen". Of
eggen de Amerikanen met ex-senator James Eastland:
Kennedy, waar heb je het over. Er is geen vacature".
zen daarin worden gesteund door Jim
my Carter. Deze heeft nadrukkelijk ge
zegd Chappaquiddick niet in de verkie
zingscampagne te zullen gebruiken, maar
het is duidelijk dat naar mate ae strijd
harder wordt dit geraamte uit Kennedy's
kast steeds ombarmhartiger in het licht
zal worden gezet. Dit is Kennedy's per
soonlijk zwakke plek, veel meer dan zijn
scheiding van tafel en bed van zijn echtge
note Joan of haar psychische problemen.
Maar ook Carter heeft een paar zaken, die
hem kunnen schaden. De minst erge is het
al dan niet cocaïne gebruiken van zijn
adjudant Hamilton Jordan. Nee. het in
januari beginnende proces tegen zijn
voormalige financiële adviseur Bert Lan
ce en de beschuldiging dat de regering
Carter incluis geen afstand heeft geno
men van pogingen van de malafide finan
cier Robert Vesco om begunstigd te wor
den (zeg maar rustig een omkooppoging),
dreigen te gaan doorzieken.
Bitter
De strijd die Carter en Kennedy te wach
ten staat wordt, daarvan is iedereen over
tuigd. een bittere. De eerste kansbereke
ningen kunnen in de loop van april wor
den gemaakt. Van de voorverkiezingen
spelen voor de Democraten de eerste drie
zich af in New Engeland (New Hampshire.
Massachusetts en Vermont), dat nog al
tijd geldt als Kennedy-gebled. De volgen
de vier zijn in het zuiden (South Carolina,
Alabama, Georgia en Florida) en daar
heeft Carter een hechte basis.
De kans is groot dat de voorverkiezingen
in Illlinois en een week later, op 25 maart
in New York een proces op gang brengen
dat nog eens wordt versterkt in de prima
ries van Pennsylvania, Wisconsin, Texas
en Indiana.
Met spanning wordt uitgekeken naar het
verloop van de strijd in Illinois en New
York. Vier jaar geleden wist Carter pro
bleemloos de primary in Illinois te win
nen, maar dit jaar ligt het moeilijk. Nadat
zij aanvankelijk partij koos voor Carter
ging de burgemeester van Chicago Jane
Byrne bij de kandidaatstelling van Ken
nedy over naar het kamp van de senator.
Sindsdien helt Democratisch Illlinois over
naar Kennedy. In New York ligt de zaak
open. Zowel gouverneur Hugh Carey van
de staat ais burgemeester Ed Koch van de
stad New York hebben zorgvuldig een
keus gemeden
Draaierig
Bij de Democraten doet nog een derde
mee in de strijd om het Witte Huis: gou
verneur Edmund „Jerry" Brown. Een ster
die even snel verbleekt als hij enkele Jaren
geleden aan het firmament verscheen.
Brown, die met zijn stijl van leven en
politiek voeren veel mensen aansprak die
hun bulk vol hadden van het establish
ment in Washington, heeft veel van zijn
geloofwaardigheid verloren door zijn
draaierige belastingpolitlek in Californië.
Brown heeft momenteel maar één onder
werp. waarmee hij publiek trekt. Gehol
pen door de studentenleider uit de Jaren
zestig. Tom Hayden, en diens echtgenote
actrice Jane Fonda bindt hij de strijd aan
met de kernenergie. Spottend is deze sa
menwerking al de Tom en Jane en Jerry-
show genoemd Peilingen wijzen uit dat
de gouverneur geen serieuze kandidaat is
voor de opvolging van Carter.
Met Woodrow Wilsons slagzin „Je hoeft
geen man te vermoorden die bezig is met
zelfmoord" wachten de Republikeinen de
slachtpartij bij hun tegenstanders af. Men
gaat ervan uit dat een hevig in zichzelf
verdeelde Democratische Partij het in no
vember gemakkelijk aflegt tegen de kan
didaat van de Grand Old Party. Maar ook
daar rolt men over elkaar heen om de
nominatie te bemachtigen.
Ronald Reagan, de voorganger van Jerry
Brown als gouverneur van Californië, doet
voor de derde maal een poging en heeft
heel redelijke vooruitzichten. Hij heeft
niet meer te maken met een zittende Re
publikeinse president zoals in 1976 en
schijnt te hebben geleerd dat conservatie
ve denkbeelden beter wat gematigd kun
nen worden gepresenteerd. Reagan is ou
der 69 jaar al en wijzer geworden en
zijn basis binnen de partij is verstevigd.
Strategiekenners stellen dat de stop-Rea-
gan-beweging snel succes moet boeken,
anders is net als bij Carter vier jaar gele-
den zijn kandidatuur niet meer te ver- i
mijden.
Er zijn genoeg andere liefhebbers met
John Connally, de onder Nixon naar de
Republikeinen overgestapte Democrati-
sche oud-gouverneur van Texas als belan
grijkste. De agressief optredende Connal
ly heeft twee dingen tegen: het Republi
keinse kader ziet onder het vernis nog
steeds een Democraat zitten en veel par- j
tijgenoten vertrouwen hem niet. De oud- i
minister van financiën heet een scharre
laar te zijn.
Als fatsoenlijk staan Howard Baker, de
leider van de Republikeinen ln de Senaat,
en George Bush, de oud-directeur van de
CIA en oud-VN-ambassadeur te boek. Ba
kers campagne komt nog nauwelijks van
de grond, maar Bush kan weieens de ver- i
rassing worden van de „eerste" voorver- j
kiezing 26 februari in New Hapshire. Die i
noordoostelijke staat heeft dikwijls een
keerpunt gebracht ln politieke carrières.
Elf jaar geleden deed het succes van Vlet-
namduif Eugene McCarthy in New
Hampshire Johnson besluiten zich niet
meer beschikbaar te stellen en in 1972
maakte Edmund Muskie er met een huil
bui een einde aan zijn niet geringe kansen
op de Democratische kandidatuur.
Rest
De rest van de Republikeinse gegadigden
telt nauwelijks mee. De man die Reagan
werkelijk kan bedreigen is zijn concurrent
van 1976: ex-president Gerald Ford. Ford
heeft zich niet kandidaat gesteld, maar is
wel beschikbaar als de partij hem zou
vragen. Dat moet dan gebeuren op de
conventie in Juli. De ex-president kan dan I
in het zadel worden geholpen als de com
promiskandidaat tussen de rechtervleu
gel van de partij en de gematigden. Ford
is conservatief genoeg om aanvaardbaar
te zijn voor de rechtervleugel en hij weet
dat conservatisme zo beminnelijk te pre
senteren dat ook gematigden het slikken.
Vooralsnog maken de Republikeinen wei
nig kans het Witte Huis te heroveren.
Zowel Carter als Kennedy is een grote
hindernis De ..gunstige" tekenen die in
1968 Richard Nixon aan de leiding van de
VS brachten, het Vietnambeleid van
Johnson en een daarover innerlijk zeer
verdeelde Democratische Partij, blijven
de Republikeinen ditmaal ontberen.
