^Lelystad uit
„zijn krachten
.gegroeid
NASA zoekt
15 miljoen dollar
Wetenschap en techniek
door Rob Foppenia
flinl
ioor Haro Hielkema
)e Amerikaanse dienst voor lucht- en ruimtevaart NASA maakt digrst plan om eens een paar kometen van dichtbij te gaan begroting (OMB) van de regering. En onbegrip bij OMB betekent
Peer eens zorgelijke tijden mee. Een wetenschappelijk alleraar- bekijken, stuit op bruut onbegrip bij het Bureau beheer en géén centjes, so werkt dat ongeveer in Washington.
ilystad Compleet Anders. Het is
e titel van een boek dat onlangs
ian Nederlands jongste gemeen-
;e is gewijd. Maar het zou ook de
top kunnen zijn boven het ver
saal dat sociaal-cultureel werkers
in de polderstad afsteken over de
samenleving in Lelystad.
.Buitenstaanders denken bij Lelystad
aan een soort wonder." zegt Balthus Wi-
jersma, coördinator bij de Stichting Soci-
aal-Kultureel Werk. „Lelystad wordt door
de overheid als een internationaal parade
paardje beschouwd. Hoe vaak zijn buiten
anders niet meegetroond naar Lelystad!
elystad is steeds gepresenteerd als het
iummum van een nieuwe stad."
In eigen publikaties laat de Rijksdienst
roor de IJsselmeerpolders ook niet na om
iet bewoonbaar maken van het polderge-
>ied als iets unieks af te schilderen. „In de
ongste stad van Nederland is werk, er zijn
luizen, er is ruimte, frisse lucht en veel
pioen" staat in een van de folders. „Lely-
tad is een veilige stad, waarin voetgan
gers en fietsers hun eigen stelsel van we
ien hebben. Er zijn geen verkeersopstop-
lingen." Er zijn in Lelystad scholen ge-
loeg. het bulkt er van de verenigingen,
iportvoorzieningen zijn er in overvloed.
Jndernemers die in de IJsselmeerpolder
lun bedrijf willen vestigen, zullen daarbij
lauwelijks op problemen stuiten.
tortom. Lelystad lééft, aldus de folders.
In wie vanuit de volle Randstad een kijk-
e in de polder neemt of desnoods op
loorrels vanuit het autoraampje een blik
werpt, kan moeilijk veel tegenwerpingen
maken. Dat hoeft ook niet „want er zijn
hier ook veel goede dingen" stellen Wi-
gersma en opbouwwerkster Anne-Marie
Bischoff. „Er zijn hier voldoende huizen;
geen stad in Nederland heeft een wonlng-
bouwproduktie van tweeduizend hulzen
per jaar. De wegen zijn goed en welke
gemeente kan zich zo'n schitterend ge
meenschapscentrum veroorloven, waar
zoveel geld bij moet, als hier? Maar dat is
voor ons de buitenkant. Dat is het beeld
dat de langs Lelystad rijdende automobi
list krijgt."
Al 20.000
Bij het uit de grond stampen van Lelystad
(in 1967 werden de eerste hulzen opgele
verd), in tien Jaar tijd is de stad gegroeid
naar 20.000 inwoners en in het Jaar 2000
wordt de honderdduizendste inwoner ver
wacht) is veel goeds gedaan, zeggen de
sociaal-cultureel werkers. „Maar wat
noodzakelijk is om mensen veiligheid en
geborgenheid te bieden, is eigenlijk verge
ten. 'Bij ons in Lelystad' zul Je hier niet
gauw iemand horen zeggen." Het is de
voortdurende stroom nieuwe inwoners
volgens Wigersma feitelijk niet gegund
zich in Lelystad echt „thuis" te voelen.
Niet
Het gaat niet goed in Lelystad, zegt Wi
gersma. Vooral onder de Amsterdammers
(zestig procent van de bevolking komt uit
de hoofdstad) zijn er velen, die veel kosten
hebben moeten maken. „Ze hebben dan
wel een goede woning gekregen, maar die
moet ook nog ingericht worden en dan
liefst volgens de ideeën van Avenue en
Llbelle. En er zijn nogal wat mensen, die
na hun verhuizing hierheen hebben ont
dekt dat ze eigenlijk ook een autootje
nodig hebben: al was het maar om naar
het winkelcentrum te rijden. Een ken
merk van Lelystad is dat het een autostad
is: het is wel mooi, dat gescheiden ver
keerssysteem. maar om Je noodzakelijke
levensbehoefte te kopen moet Je wel altijd
twee-drie bruggen over met Je zware bood
schappentas."
Een kroeg? Ho maarlliMH
BIJ de ontwikkeling van Lelystad is vol
gens de sociaal-cultureel werkers in eerste
instantie alleen aan bouwen gedacht,
„maar niet aan de dienstverlening. Tand
artsen komen met mondjesmaat hier
heen, net als welzijnswerkers. Er is één
opbouwwerker in heel Lelystad. In oudere
buurten vind Je geen enkele wijkvoorzie-
ning, alleen parkeerplaatsen voor je auto:
geen kruidenier of andere winkelier, waar
je nog eens mensen tegenkomt. Er is dan
wel één bioscoopje, maar een lekkere ge
wone kroeg ho maar. Een aantal kroe
gen vind ik met kerken en patattenten
een indicatie van een goed draaiende
samenleving," aldus Balthus Wigersma.
Wigersma constateert dat de nieuwe be
woners hun „Amsterdamse sores", die ze
dachten achtergelaten te hebben, inge
ruild hebben voor „Lelystadse sores".
„Het is echter de vraag of de Amsterdam
se wel zo erg zijn. In Amsterdam heb je in
elk geval meer mogelijkheden om je eens
af te reageren. Daar kun je de stad eens in
of ergens een borrel drinken. Als je hier
goed wilt ultrazen, kun Je hooguit een
tijdje op de dijk gaan staan. Er zijn hele
maal geen uitgaanscentra, geen disco
tent, niks. De grootste categorie Inwoners
wordt gevormd door gezinnen met kleine
kinderen, zo rond tien Jaar. Ik hou m'n
hart vast, als die een paar Jaar verder zijn:
waar moeten die heen voor hun ontspan
ning?"
De puree
Huizen, scholen, wegen, riolering. Het ls er
allemaal en goed ook. zegt Wigersma.
„Maar het volk moet zichzelf maar een
beetje zien te ontwikkelen. De „Nachfol-
gen" noemen de Duitsers dat; daar is niet
aan gedacht. Maar de mensen draaien
daarmee wel de puree in. Mensen worden
ontwricht, al was het alleen maar door de
fietspaden die bij wijze van spreken elke
maand wéér een andere kronkel hebben.
Een stuk herkenbaarheid is er niet, het
beeld verandert hier elke dag. Degenen
die hier zijn komen wonen, missen een
stuk vastigheid. De samenleving hangt als
los zand aan elkaar. De eerste tijd gaat het
nog over „leuke woning, veel groen en
leuk voor de kinderen", maar na een half
Jaar begint de ellende: dan begint de last
van het huls te drukken, dan wordt de
aanschaf van een auto als noodzakelijk
ervaren (wil Je een avondje naar Amster
dam, dan moet Je daar om half elf al met
de bus terug) en zo groeit dat gevoel van:
wat doe ik hier eigenlijk? Dan besef Je dat
Je al Je familie en Je kennissen in Amster
dam achter Je hebt gelaten. Er zijn heel
veel mensen, die in de weekeinden niet
thuis zijn en dat soms wel drie jaar vol
houden."
VerhuizeiiKa^^HKM
Er ls nauwelijks tijd om Je ln Lelystad
thuis te voelen, is de opvatting van Wi
gersma en Bischoff: „Het aantal verhuis-
beweglngen binnen Lelystad is erg groot.
Je bent net aan Je buurman gewend of er
komt weer een ander. Met elke nieuwe
wijk schuift er weer een groep mensen
door. De oudste wijk van Lelystad dreigt
daardoor de eerste achterbuurt te worden:
daar lijn hulzen al zo vaak door verschil
lende mensen gebruikt. Bewoners met de
laagste inkomens blijven er zitten. En
verder komen er steeds meer gastarbei
ders en Surinamer», die zo goedkoop mo
gelijk gehuisvest moeten worden."
Er ls een duidelijk verschil met de „eerste
lichting" polderbewoners. „Dat waren
flinke, dappere Jongens, gescreend door
de rijksdienst of ze wel in het patroon
pasten, of ze wel een pioniersgeest beza
ten. En eigenlijk is het nog steeds 20 dat
Lelystad opgebouwd wordt in die sfeer:
Jonge knapen, die flink de mouwen op
stropen onder het motto: ha, een stad
bouwen. Ooedwlllende en enthousiaste
mensen, maar ze missen naar onze mening
de ervaring om te doorzien waarmee ze
bezig zijn."
Belangrijkste oorzaak van het slecht func
tioneren van de Lelystadse samenleving is
volgens Wigersma en Bischoff het feit dat
de opbouw van de stad steeds alleen in
handen vdn het ministerie van verkeer en
waterstaat heeft gelegen. Lelystad ls ge
bouwd door technocraten, die zich eigen
lijk alleen met hun eigen terrein bezighiel
den al hebben ze het er op hun meest
specialistische gebied (een goede open-
baar-vervoersverblnding met het oude
land in de vorm van een trein) lelijk bij
FoC«: Marcel Anlonlttr
laten zitten. „Lelystad ls het werk van
verkeer en waterstaat; een ministerie als
dat van CRM zegt: wij hebben geen ver
antwoordelijkheid voor het ontbreken
van sociaal-culturele voorzieningen. Er is
geen gezamenlijke verantwoordelijk
heid!"
Geen normale groei
Wigersma en Bischoff vragen zich met
de ervaringen die zij in Lelystad opdoen
af of het wel verantwoord is een project
als de bouw van een nieuwe stad met
100.000 inwoners uit te voeren. „Lelystad
kun je vergelijken met bijvoorbeeld Maas
tricht. Maar die stad is opgebouwd met
steeds een nieuwe schil, door de eeuwen
heen. En elk stukje heeft z'n eigen ken
merk-Dat is het aantrekkelijke van zo'n
oude stad. In Lelystad ls er geen tijd om
een normaal menselijk groeiproces door
te maken. Lelystad groeit helaas te hard
voor het hart van een sterveling. Plaatsen
als Emmeloord en Dronten zijn veel klein
schaliger opgezet".
Het tijdperk van de pioniers moet afgeslo
ten worden, vinden de sociaal-cultureel
werkers. „Het is de hoogste tijd dat het
samenlevingsprobleem serieus genomen
wordt. Daarvoor zijn mensen met ervaring
nodig niet alleen Jonge enthousiastelin
gen. Daarvoor moeten de middelen be
schikbaar gesteld worden. En bovendien
ls het belangrijk dat het beleid niet uit één
koker komt." aldus Wigersma en Bischoff.
die hun verhaal met opzet in een sombere
toonaard hebben gezet: „Om daarmee
eens wat tegenwicht te bieden tegen de
glamour-verhalen van de rijksoverheid".
e hoeft maar een
lein beetje te over-
rijven om het de
eins van de eeuw te
Demen. De komeet
in Halley is een van
i bekendste „staart-
erren" en in zijn
nggerekte baan
iheert hij eens in de
jaar langs de zon.
an wordt hij op'ge-
armd en verdampt
at van zijn overi-
fns bevroren gas-
!n, die dan de welbe-
ende staart vormen.
1-.- 1 dat proces komen
ok de stofdeeltjes
rij die een tweede
&art vormen.
taminste. zo stellen de
-li tronomen het zich onge-
er voor Zeker weten
tën ze niet zo veel over
'I onderwerp Dat de
to van een komeet, het
'&t kan worden vergele-
'n met een vuile sneeuw-
11 bevroren vluchtige be
standdelen vermengd met
gruis, is slechts de minst
weersproken theorie
Ook waar ze vandaan ko
men, is een rijkelijk vaag
verhaal. Ze zouden bij mil
joenen in het barre buiten
gebied van ons zonnestel
sel rondzwerven, ver voor
bij de laatste planeet, en
veel kleiner. Die combina
tie van eigenschappen
maakt ze voor ons onwaar
neembaar. en het verhaal
is daardoor een elegante
manier om te zeggen dat
we niet weten waar ze van
daan komen. Maar de theo
rie. waaraan de naam van
onze landgenoot Oort is
verbonden, wordt als ijzer-
sterk gezien, al was het al
leen maar omdat we an
ders helemóól geen idee
zouden hebben waar ko
meten vandaan komen. Uit
die verre en onzichtbare
„Oort-wolk" van kometen
zou er af en toe een door
een toevallig samenspel
van kosmische krachten in
een binnenwaartse baan
getrokken worden Dan
zou hij. in de buurt van de
zon gekomen, voor het
eerst in astronomische zin
opvallen om daarna terug
naar buiten te vliegen en
op gezette tijden weer te
keren.
Wetenschappelijk is er dus
alle reden om eens van
dichtbij naar wat kometen
te gaan kijken als je daar
toevallig geld en gelegen
heid voor hebt. De leiding
van de NASA dacht dat ze
het ene kon maken en het
andere wel krijgen, maar
dat valt hard tegen. Het
plan ademt de gebruikelij
ke stoutmoedigheid. De
kometenverkenner zou in
1985 worden gelanceerd.
Eerst met de dan geregeld
heen en weer pendelende
ruimteveerboot naar een
baan om de aarde (verder
komt die „Shuttle" niet).
Dan met een ook nog in
moeizame ontwikkeling
verkerende aanjager de
ruimte in op weg naar de
komeet van Halley, die in
1986 met forse snelheid zou
worden - gepasseerd op
130.000 kilometer Een
meegenomen ruimtesonde,
die door de Europese ESA
zou worden ontwikkeld.
TERDAG 29 DECEMBER 1979
—BINNENLAND!
Per 1 januari wordt Lelystad een zelfstandige gemeente. Dan mogen de
inwoners van de jongste stad van Nederland (in 1967 werden de eerste
woningen opgeleverd) het roer overnemen van het ministerie van verkeer
T en waterstaat, dat het tot nu toe voor het zeggen had. Landdrost Han
f L&mmers van het openbaar Lichaam Zuidelijke IJsselmeerpolders zal
zich terugtrekken in Almere om ook die plaats naar de gemeentewording
te begeleiden. Op 2 januari wordt in Lelystad officieel de gemeenteraad
RIN geïnstalleerd en krijgt oud-minister Gruijters (D'68) als eerste burge-
f 25 meester de ambtsketen om. Daarmee wordt een tijdperk afgesloten,
n ir waarin de pioniersgeest in Lelystad de boventoon voerde en waarin de
poldergemeenschap als de „stad van de toekomst" werd afgeschilderd. Of
pet samenlevingspatroon er in die snelle bouwstroom ook zo rooskleurig
imii roorstaat, wordt door mensen uit het sociaal-culturele werk ernstig
n sc betwijfeld. „Een normale samenleving is door de geforoeerde ontwikke-
™sl<ling niet mogelijk geweest" is hun kritiek.
0 TROUWKWARTET 11
Ze had ecu ttkrnu'r van d»
NASA tick d« ontmoeting met de
horneet van Halley voorgesteld. De
gigantische panelen tellen («slicht
om In elektrische stroom, die In het
eigenlijke ruimtevaartuig (midden
in) voor de voortituwlng wordt ge
bruikt. De tc ontwikkelen Ionen-
motor tou kwikdamp elektrisch la
den (Ioniseren) en mei grote snel
heid de ruimte In slingeren. Dal
levert een kleine maar grstage re-
acttekracht op. die het geheel op
den duur een grote snelheid kan
tellleten zich gaan ver
dringen.
a A. Kerr. Planetary science on Um
brink again Kclencr 2M. 121V12».
ur»i
geningenWA
Wie vond dat aan deze ru
briek vorige week kop
noch staart zat, had gelijk.
Het beoogde begin van het
verhaal was halverwege
de zevende kolom aan te
treffen. Wie verder onver
stoorbaar doorlas, tot en
met de negende kolom en
daarna verder met de eer
ste. volgde de draad. Voor
de technische misgreep
onze excuses.
zou bij die passage naar de
kern van de komeet zelf
worden gelanceerd om in
het voorbijgaan nog gede
tailleerder gegevens te ver
zamelen.
Het Amerikaanse moeder
schip zou daarna door een
nog te ontwikkelen voort
stuwing op zonne-energie
geleidelijk in een nieuwe
baan en op hogere snelheid
gebracht worden. Twee
jaar later zouden die baan
en snelheid ongeveer sa
menvallen met die van de
komeet Temple II, die dan
een jaar lang rustig van
dichtbij bekeken zou kun
nen worden. Dat was nog
eens heel andere koek dan
zo'n snelle passeervlucht.
Het was zelfs niet ondenk
baar om de verkenner ijs
koud op de kern van de
komeet neer te zetten.
Inderdaad een stoutmoe
dig plan. ook wat het tijd
schema betreft. Met name
de ontwikkeling van het
systeem voor voortstuwing
met elektriciteit uit zon
licht (SEPS) moet nü op de
begroting, anders komt het
er niet op tijd. Het gaat
maar om vijftien miljoen
dollar aanloopkosten,
maar die zijn door het Bu
reau beheer en begroting
(OMB) van de regering
trefzeker uit het ingedien
de budgetvoorstel van de
N/iSA geschrapt. Dat bete
kent dat deze post niet op
de begroting komt, tenzij
president Carter zou in
grijpen.
Het politieke klimaat
maakt dat niet erg waar
schijnlijk. De NASA komt
met de ontwikkeling van
de ruim te veerboot een jaar
en ettelijke miljarden dol
lars boven de planning uit.
De financiële moeilijkhe
den die daaruit voortvloei
den, hebben al een ingreep
van de president nodig ge
maakt om het project van
verdere versukkeling te
redden. Nu dat gebeurd is.
lijkt de kans klein dat er
verder nog aardige geba
ren voor de organisatie in
voorraad zijn. Eerder zal
het in Washington kippe-
vel verwekken wanneer de
NASA om „aanloopkos
ten" voor de ontwikkeling
van een geheel nieuwe
techniek komt vragen.
De komeet Temple n lijkt
dus aan een wetenschap
pelijke vrijage in 1988 te
ontsnappen. Dat haalt
meer dan de helft van de
aardigheid er af, want al
leen pijlsnel langs Halley
vliegen, lijkt wel een erg
mager doel voor een pro
ject ais men daar al het
geld voor zou krijgen, wat
overigens niemand heeft
beloofd. Want het pro
bleem zit dieper. De tak
van de NASA die ons zon
nestelsel onderzoekt, heeft
te kampen met een ge
duchte kater. „Wij hebben
de opwindende dingen
goed gedaan", verzuchtte
onderdirecteur Geoffrey
Briggs tegenover Science-
redacteur Richard Kerr,
„en het lijkt de mensen
langzamerhand weinig
meer te raken."
Het is hetzelfde soort kater
dat destijds het maanlan
dingsprogramma als een
nachtkaars uitkneep. De
eerste vlucht was wereld
nieuws. voor de laatste
werd geen televisie-uitzen-
weg. en daarmee de publie
ke en politieke goodwill.
Wat er overblijft is een tak
van zuiver wetenschappe
lijk onderzoek, die onge
twijfeld respectabel ls.
maar ook peperduur. Voor
lopig staat er voor de Jaren
tachtig opmerkelijk weinig
interplanetair verkeer op
het Amerikaanse program
ma Het belangwekkend
ste deel van de ruimte lijkt
de gordel op 36.000 kilome
ter hoogte om de evenaar
van onze eigpn aarde, waar
de telefoon- en televlsiesa-
dlng meer onderbroken.
Ook het plane ten program
ma heeft langzamerhand
weinig premières meer te
bieden. Je ziet het stenig-
rode landschap van Mars
en het adembenemende
wolkendek van Jupiter
maar éénmaal voor het
eerst. Een echte komeet
was best nog leuk geweest,
maar ja
Net nu de wetenschaps
mensen aan het fijnere de
tailwerk zouden willen be
ginnen. zakt de romantiek
der ontdekkingsreizigers
