Tekenen in betrokkenheid
Klinkend monument voor
Nederlandse componisten
Hertz
I
Handelvereniging zingt
onberispelijke Messiah
"Reeds
in 1627
distilled
de mijl
over- \i
over-1
over-
over-
over-
over-
over-
over I
over- n
over-
over-
over-
groot-
vader
whisky
Bijbelse prenten van Bert Bouman
Nieuwe boe
autoverhuur
Nieuwe boeken
Simon Vestdijk
en de angst
Schierbeek
betrekking^,
Salvador Dali geweerd
DONDERDAG 20 DECEMBER 1979
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door G. Kruis
LEEUWARDEN De dubbele expositie van bijbelse tekeningen van Bert Bouman bij de
Galerie Van Hulsen. Leeuwarden en in „De Wijngaard", Bosch en Duin was niet bedoeld als
een herdenkingstentoonstelling. Alles was eigenlijk al gepland, toen Bouman. die al geruime
tijd ziek was, op 19 sepbember 1979 op 57-jarige leeftijd overleed
Ber Bouman Illustreerde al jarenlang
boeken, ook bibliofiele uitgaven,
zoals die van de Stichting De Roos in
Utrecht, hij maakte boekomslagen,
grammofoonplatenhoezen, kalenders
en affiches, hij werkte voor tijdschrif
ten en in de jaren vijftig en zestig
tekende hij ook veel voor Trouw
Maar zijn algemene bekendheid
kreeg hij vooral door zijn illustraties
in „Het Woord", de Jubileumuitgave
van de Vereniging tot Verspreiding
der Heilige Schnft (de bijbel in ver
korte vorm) en door de lange reeks
tekeningen die hij voor de (toen nog)
1KOR maakte voor de tv-serie
.Woord voor woord" met Aart
Staartjes.
..Ik ben illustrator zei Bert Bouman
me eens In een interview. „Ik werk
bijna altijd ter verduidelijking. Dat is
een heel ander uitgangspunt dan bij
de vrije kunsten. Ik maak tekeningen
voor wie me erom vraagt. Als je dan
af en toe eens een top kunt maken,
geeft je dat een bijzondere voldoe
ning." En: „In dit vak voel je je niet
zozeer kunstenaar, hoewel ik erbij
moet zeggen, dat ik me op m'n tenen
getrapt voel. als zeggen dat ik het
niet ben
'n Soort logische tegenstrijdigheid.
die misschien min of meer voort
kwam uit het feit. dat Bouman. als hij
bezig was met zijn werk. vaak het
idee had. dat het eigenlijk helemaal
niet hoefde. Iedere lezer immers
dacht hij vormt voor zichzelf een
visueel beeld van de in een boek
voorkomende situaties of figuren, 't
Enige, dat een illustrator kan doen is
dus sfeer oproepen en nooit, vooral
nooit „portretten" maken.
De kunst ik gebruik dit woord
zonder enige aarzeling van Bert
Bouman spreekt heel sterk aan zon
der dat er ooit sprake is van senti
mentaliteit of andere overdoseringen,
't grootste gevaar bij onderwerpen als
dit Eigenlijk zijn het gewoon repor
tages van overigens niet altijd alle
daagse gebeurtenissen Maar niet
gezien door een koele, afzijdige waar
nemer. 't Word je bij een rondgang al
heel snel duidelijk dat Bouman zich
ten diepste bij ieder voorval betrok
ken voelde, 't Is best mogelijk dat er
mensen zijn. die de „verhevigde uit
drukking" die deze bladen vaak
meedragen (je kunt Bouman best een
expressionist neomen) niet direct
kunnen onderscheiden met wat je
dan in de dagelijkse omgangstaal
overdrijving noemt.
Kijk naar zo'n rare. springende, ma
gere harlekijn, die een paar krukken
de lucht in smijt: de bedelaar in de
poort, die weer lopen kan. 't Zou een
karikatuur kunnen zijn, als de vreug
de die uit deze prent spettert, niet zo
overtuigend overkwam. (Dit was Tol
stoi's definitie van kunst: een eens
ervaren en weer opgeroepen gevoel
door middel van kunst op een derge
lijke wijze over te dragen, dat de
beschouwer van dat kunstwerk het
zelfde gevoel ervaart
En dan. een paar meter verder. „God
roept Adam en Eva", twee heel kleine
mensen, die net uit een bosschage
tevoorschijn zijn gekomen. Om zoiets
te maken, moet je net zoveel lef heb
ben als een schilder, die zich aan een
zonsondergang in zee waagt: dat is
geen kneuterige angst-voor-je-
hachie-schaamte, maar de allerdiep
ste deemoed.
Weer heel anders is zo'n tekening als
„Elia vaart op", een ogenschijnlijk
onbeheerste kolking van witte lijnen,
krassen, 'n abstract spel bijna. „Alzo
voer Elia in een storm ten hemel. En
Eliza zag het en riep uit „Mijn vader,
mijn vader! Wagens en ruiters van
Israël!" Eliza is er, heel klein, niets
waard, heel geschrokken, de mantel
van Elia ligt er nog, alles staat erop,
maar 't is geen illustratie meer, geen
verduidelijking van enkele strofen,
maar een puur visionaire verbeelding
van het bijbelwoord.
Bert Bouman heeft het zich wat de
keuze van de onderwerpen betreft
bepaald niet gemakkelijk gemaakt;
hij koos zeker niet alleen momenten
die met een minimum aan verbeel
ding een maximum aan expressieve
momenten opleverde.
*k Heb, uiteraard, maar een paar
prenten genoemd, er zijn er nog veel
meer, heel felle, zoals die van de Baftl-
priesters, die bidden om vuur, 'n erg
verstilde Mozes in het mandje, de
Barmhartige Samaritaan, Johannes
de profeet, een heel nuchtere toren
van Babel, bladen, die stuk voor stuk
een belevenis zijn. Na het zien van
deze tekeningen herinnerde ik me
half en half een uitspraak van Jean
Picart le Doux, een Franse tapijtont
werper, ook een „gebonden" kunste
naar dus. Ik heb het opgezocht. Hij
merkte, jaren geleden al, op, dat de
hedendaagse kunst sterft aan een ge
brek aan dwang, „dat het gevaar be
staat dat hij tenslotte maar één toe
hoorder heeft en wel zichzelf."
Bert Bouman, de illustrator, moest
door de aard van zijn werk eigenlijk
toch steeds rekening houden met „de
ander", de medemens. Een dienende
functie had hij dus, maar die is nooit
ontaard in een gemakzuchtig navol
gen van een mode of een zich instel
len op de voorkeur van de meerder
heid. Kunst van een grote bewogen
heid.
Dubbele tentoonstelling van bijbel
se tekeningen van Bert Bouman: tot
10 januari 1980 zowel in de Galerie
van Hulsen. Nieuwestad 99, Leeu
warden (werkdagen 9 tot 18 uur) als
in „De Wijngaard", Gereformeerd
Centrum van Verpleging en Reacti
vering, Dennenweg 2, Bosch en Duin
(gemeente Zeist).
Platenalbum jubilerend Residentie Orkest
door Adr. Hager
DEN HAAG Op 20 novem
ber 1904 speelde het Residen
tie Orkest voor de eerste keer.
75 jaar later heeft men het
jubileum gemarkeerd met het
uitgeven van een platenal
bum getiteld „400 jsar Neder
landse muziek". Het Idee om
een platenalbum uit te geven
ontstond ln 1973 toen het or
kest een festival van Neder
landse muziek hield, waarin
ln de loop van twee maanden
ongeveer 120 werken van 80
Nederlandse componisten
werden uitgevoerd
Op het kantoor van het Residentie
Orkest aan de Haagse Slatenlaan
vond men zo'n album toch wel een
risico, maar directeur H B van der
Meer is een zakenman die wel een gok
durft te wagen Voorzichtigheidshal
ve ging men uit van het „onbereikba
re aantal van vijftienduizend al
bums en allerlei mogelijkheden wer
den aangewend om die aan de man te
brengen
Wie had durven en kunnen denken
dat er uiteindelijk 21 000 albums met
Speciaal vandaag
De Zwarte Tulp. Frans
Italiaanse speelfilm van regis
seur Christian Jaque uit 1964
met in de hoofdrollen Alain
Delon en Dawn Adams. Het
verhaal gaat over de Franse
revolutie en de romance tus
sen een vrijbuiter en een ge*
trouwde adellijke dame.
Ned I 19.45 uur
Martine. Muzikale show in
kerstsfeer rond Martine Bijl.
Ton van Duinhoven, Willem
Ruis en Leen Jongewaard be
horen tot de gasten.
Ned 2 20.27 uur
Het programma met de
Map. In deze uitzending komt
een groep scholieren van een
schoolgemeenschap aan het
woord. Gaan se graag naar
school? Voelen zij zich vrij of
juist belemmerd?
Ned I 22.30 uur
Ik doe het toch nooit goed.
Een programma over faal
angst. de vrees die veel men
sen hebben om fouten le
Hilversum 2 11.00 uur
Dirigent-componist Willem van
Otterloo: .overgeslagen.
zes platen, dat wil zeggen 126.000
platen de deur zouden uitvliegen. Dat
aantal leverde het Residentie Orkest
een „gouden platenalbum" op Een
uniek feit in de wereld van de klassie
ke muziek, éen van de hoogtepunten
van de Jubileumviering.
Het is een echte misser, dat zowel bij
ae vier jubileumconcerten als in het
platenalbum de naam van Willem
van Otterloo niet voorkomt Welis
waar werd in een eerder stadium mu
ziek van deze dirigent-componist op
de plaat vastgelegd, maar dat neemt
niet weg dat men zoveel aan Van
Otterloo heeft te danken dat hij bij
400 jaar Nederlandse muziek niet had
mogen ontbreken
In de doos. met op de voorzijde een
ontwerp naar Mondriaan, bevinden
zich de zes platen en een uitvoerig
tekstboek met foto's. Na het voor
woord van de directeur krijgt Luc van
Hasselt het woord. Hij tekent voor de
inleiding en de annotaties Daarbij
bedient hij zich van een vlot toontje
dat afbreuk doet aan de waarde van
zijn op zichzelf deskundige toelich
tingen. waarvan ook een Engelse ver
sie is afgedrukt. Mar het gaat uiter
aard om de platen. De opnamen wer
den verzorgd door de Nederlandse
Omroep Stichting ln opdracht van
AVRO en VPRO. de produktie was ln
handen van Jannle de Jong. Arno
Weiffenbach en Han Reiziger, de per
sing van de platen was toevertrouwd
aan Phonogram
Hoogtepunt
In totaal zijn 22 werken van Neder
landse componisten verzameld, het
zou uiteraard te ver voeren die stuk
voor stuk te bespreken Eén werk is
een live-opname van een concert ln
de Kurzaal in 1975 dat onder leiding
stond van Nlkolaus Hamoncourt Hij
opent" de cassette met een Concerto
Grosso van Pieter HeUendaal. een
Nederlands componist die zijn heil
zocht en vond in het Engelse Cam
bridge Hoogtepunt van die eerste
plaat en wat mij betreft van het gehe
le album is de grandioze weergave
door Antal Dorati van Carel Anton
Fodor's vierde symfonie, een mees
terwerk. De huidige dirigent van het
Residentie Orkest, Ferdinand Leit-
ner, leidt uitvoeringen van het Alle
gro voor vier strijkkwartetten van
Van Bree, de Kuhnau-variaties van
Hendrik Andriessen, „lm grossen
Schweigen" van Alphons Diepen-
brock (een prachtige opname met ba
riton Ruud van der Meer», Univers de
Rimbaud van Escher (het werk dat
tijdens de jubileumviering werd uit
gevoerd) en de derde symfonie van
Matthijs Vermeulen. De nieuwe diri
gent van het Residentie Orkest Hans
Vonk. vraagt meer dan een uur lang
de aandacht voor de symfonie „Aan
mijn vaderland" van Bernard Zweers.
Van de hedendaagse componisten die
gekozen zijn maakt Theo Loevendie
met zijn Six Turkish Folk poems voor
vrouwenstem en zeven spelers de
meeste indruk. Niet in de laatste
plaats dankzij het aandeel van so
praan Dorothy Dorow De vocallteit
neemt in het geheel een bescheiden
plaats in, doch weinig koren zijn in
staat „La Nuit" van Anthon van der
Horst zo grandioos te vertolken als
het koor uit Boedapest van Adam
Medveczkv
De opsomming zou niet compleet zijn
zonder de vermelding van de overige
dirigenten. Ton Koopman dirigeert
en speelt clavecimbel. terecht heeft
men meerdere vertolkingen toever
trouwd aan Ernest Bour. een dirigent
die met het Residentie Orkest in de
loop der jaren goede prestaties heeft
geleverd. Alain Lombard leidt Wage
naars ouverture ..Cyrano de Berge
rac" en Lucas Vis tekent voor Verhey
(een fluitconcertje met meester-flui-
tist Koos Verheul) en Dans van de
Malie Matrijzen van Guus Janssen,
het niet zo sterke slot van het album.
De uitgave van „400 jaar Nederlandse
muziek" vestigt terecht de aandacht
op de vaderlandse toonkunst en het
Residentie Orkest wil hiermee onder
strepen, dat wij op dit terrein zeker
geen achtergebleven gebied zijn. Wat
meer chauvinisme zou zelfs geen
kwaad kunnen! De wijze waarop het
Haagse orkest een klinkend monu
ment voor de Nederlandse componis
ten heeft opgericht verdient waarde
ring en bewondering.
AMSTERDAM (ANP) - Het Insti
tuut voor Theaterwetenschappen
van de universiteit van Amsterdam
heeft de vrijlating geëist van de Tsje-
choslowaakse toneelschrijver Ha vel
Dat is gebeurd in een telegram aan
president Husak van Tsjechoslowa-
kije. Tegelijkertijd protesteert het in
stituut tegen de veroordeling van Ha-
vel en enkele van zijn collega's we
gens activiteiten tegen de staat
ADVERTENTIE
SPECIALE
KERSTTARIEVEN
ln «Je penode van 21 tot 27 december a s
huurt u al een auto voor 175.- (exd BTW)
Amsterdam, Prinsengracht 737,
Tel. 020-238561
Hertz verhuurt Fords
en andere uitstekende auto's
door Jac. Kort
Evenals „De toekomst er religie" is
„Het wezen van de angst" bruikbaar
als sleutel tot het omvangrijke crea
tieve oeuvre van Vestdijk. Daarin is
de angst een in het oog vallend the
ma. Het proefschrift dat de wezen
zoeker Vestdijk aan dit onderwerp
wijdde (de promotor zou Rümke zijn
geweest) heeft nooit als zodanig
dienst gedaan.
Geschreven in '48/'49 verscheen het
boek voor het eerst in 1968, in een
kleine oplage waardoor het ook bij
Vestdijk-liefhebbers betrekkelijk
onbekend bleef. De tweede druk die
De Bezige Bij nu uitbrengt is daarom
bijzonder welkom
Vestdijks analyse van het angstfeno
meen moet in verband gebracht wor
den met zijn romans, verhalen, ge
dichten en essays. Niet toevallig is er
een hoofdstuk gewijd aan „De angst
in de moderne literatuur" en heet het
laatste hoofdstuk, typerend voor
Vestdijk. „Het nut van de angst".
Uit het voorafgaande, dat dikwijls
zeer specialistisch en altijd erg eru
diet Is. valt op te merken dat Vestdijk
de angst als een nuttige en noodzake
lijke factor ziet, zeker voor kunste
naars: „Dank zij de angst leren wij
onszelf kennen".
Dank zij deze. nog nauwelijks geken
de studie leren wij niet alleen meer
over allerlei filosofisch-psychologi-
sche angstopvattingen (en speciaal
Vestdijks eigen angsttheorie), maar
ook over de manleren waarop in Vest
dijks andere werk het wezen van de
angst in creatieve zin wordt aange
wend.
8. Vestdijk. Het wezen van de angst.
2de druk. Amsterdam, Dc Bezige Bij,
1970. 686 blz. 47.50.
T.v.D.
Neem nou dierentuindieren, door H.
en A. van Foreest. Uitg. Tiebosch,
Amsterdam. 95 blz. - 22.50. Van de
zelfde uitgeverij is Ramses, liedtek
sten van R. Shaffy. 144 blz. - 16.50.
Europese momentopnamen, keer
punten in de geschiedenis van prof.
dr H. Brugmans. Uitg. 8iJthoff. Al
phen a.d. Rija 2e druk. 245 blz -
ƒ34 50
AMSTERDAM Zoals er in
het verleden soms weinig pro
blemen bestonden om van
een schilderij stroken af te-
snijden omdat de plaats waar
het doek moest worden opge
hangen te weinig ruimte
bood, zo werd ook gehandeld
ten aanzien van muziekwer
ken waarvan gemeend werd
dat ze te veel tijd in beslag
namen.
Zelfs Mendelssohn die zich verdien
stelijk heeft gemaakt door de eerste
heruitvoering van de Mattheus Pas
sie na de dood van Bach, maakte van
het rode potlood gebruik. Maar hij
maakte het niet zo bont als Abt Vog-
ler die ln 1777 HSndels Messiah uit
voerde, waarbij 26 van de 53 num
mers werden overgeslagen.
ADVERTENTIE
Voor alle jongens
Imp. Geskus b.v. - Putten.
fep
it
hoi
In „Betrekkingen" van Bert
beek zeggen tientallen men
Ze worden geciteerd, meestal Js c
vorm, en hun opmerkingen iel:
Schierbeek met die van an |ar
met belevenissen van hemzeL
lyrisch of anekdotisch vo
„Betrekkingen" is wel een jupin£
voor het soort werk dat Sc >rol
maakt. |0et
kil
Er worden inderdaad verbaif
legd, in de veronderstelling
onderdelen in betrekking
staan. Dat is ook zo, want h|^>li
slotte een brein dat al de-
aaneenhecht, en dat is het
Schierbeek.
jze
Onverhuld autobiografisch kreli
momenten op uit New York tt,0|
Israël. Mexico, of uit zijn elg
den, of uit dat van anderer 1
geschreven taal word je aai
door het oneindige, meent an
beek ergens, en zo werkt datjar|j
ook wel een beetje.
De collage van evenementen dr;
geest van zijn vorige roma t
„Weerzien" (1977) opent
op van alles.
len
Dit type tekst geeft een vMioe
associaties, temeer daar dedj<
ervan weinig dwingend is. en
intuïtief hoewel niet onvtff.
is gecomponeerd.
Schierbeeks belangrijkste d|m
de onvastlegbare wereld de e
kingen te zijn; die betrekkii
selen telkens, maar alles hofKS
alles verband. In een te 0[
Schierbeek gaat dat. via h »er
van de auteur, ook gemakk
Bert Schierbeek. Betrekkin)r^'
sterdam, De Bezige Bij, 1971 an
19.50.
Van uitgeverij Thieme in
zijn de volgende boeken: T»
kikkers, geschreven door H. 3
mann (77 blz. - 12.50); Cichli
Afrika, door H. J. Mayland (f
17.50) en Postduiven door g
geman (100 blz. - 8.50).
Ti
ADVERTENTIE
Omstreeks een halve eeuw geleden
won het inzicht veld dat zo niet lan
ger meer met kunstwerken kon wor
den omgesprongen. De Nederlandse
Bachvereniging en de dito Hendel-
vereniging begonnen met integrale
uitvoeringen van Bachs passiemu
ziek en Handels oratoria, waarbij te
vens een herstel van de uitvoerings
praktijken uit de eerste hellt der 18e
eeuw werd betracht.
Dinsdagavond kon worden vastge
steld hoever dat ls gevorderd tijdens
een uitvoering ln het Concertgebouw
van Hündels Messiah door de Neder
landse Handelvereniging onder lei
ding van Jack P. Loorij. Allereerst de
prestaties van het koor: die zijn wer
kelijk onberispelijk, prachtig van
klank, zeer expressief en daarbij ui
terst transparant. Zelfs de moeilijk
ste coloraturen klinken moeiteloos en
ritmisch zeer verzorgd.
De Engelse sopraan Heather Harper
heeft een magnifieke stem en haar
vertolking van de recitatieven en ari
a's was in alle opzichten buitenge
woon indrukwekkend. Haar landge
noten Martyn Hill, tenor en Stephen
Roberts, bas, zongen hun partijen
stijlvol en met veel elan. De counter
tenor René Jacobs paste nauwelijks
in dit solokwartet. Zijn stem is (nog
altijd) slecht geëgaliseerd, heeft wei
nig draagkracht in de laagte en
vreemde uitschieters in de hoogte. In
de aria He shall feed his flock, waar
van hij het eerste en Heather Harper
het tweede deel zong. kwamen zijn
tekortkomingen bijna pijnlijk aan
het licht. Het Pools Kamerorkest
zorgde voor een correcte begeleiding.
Een staking onder het personeel is er de oorzaak van dat de tentoonstelling
van een groot aantal werken van de surrealistische schilder Salvador Dali in
het Centre Pompidou in Parijs voorlopig niet kan worden geopend. De
Spaanse meester was zelf voor de opening naar het Parijse cultuurpaleis
gekomen, maar de stakende suppoosten maakten hem alras duidelijk dat hij
maar beter kon verdwijnen. De stakers, tussen 7 en 800 personeelsleden,
willen hogere lonen en kortere werktijden.
