Verrassende aanpak
van Vondels Lucifer
Techniek zit dansers in de weg
Commissie moet
nieuwe voorzitter
VARA zoeken
ui
11RPORT
Strawinsky's Psalmensymfonie
indrukwekkend uitgevoerd
Lombard maakt het
zichzelf te moeilijk
RHthe
OU CONCORDE
ORGEL&PIANO-HAL
Het menselijke in Roomse engelen
Jan Nagel niet herkiesbaar
voor ondernemingsraad
Raketten bedreigen het
snelste vliegtuig ter wereld
Concertgebouworkest informeel
Organist Piet Post
(60) overleden
Dansconcert van Ton Lutgerink:
Bang&Olufsf,
Bon
MAANDAG 17 DECEMBER 1979
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
jag
door André Rutten
AMSTERDAM Geestdrif
tig applaus, maar ook boege
roep voor Vondels „Lucifer",
zoals gespeeld door het Pu-
bliekstheater. waarvan zater
dag de première in de Stads
schouwburg.
Eigenlijk een voorstelling van een
groep spelers, die onder aanvoering
van Hans Crolset als verbaasde kin
deren van deze tijd op zoek zijn ge
gaan naar wat er aan menselijke er
varingen verscholen zit achter al die
fraai - geformul eerde vers-sequenties
en! binnen die vreemd-ouderwets-
Roomse ideeën over de verhoudingen
tussen God. engelen en mensen. En
die menselijke dingen tot hun verba
zing echt nog vinden ook. En vervol
gens uit zijn geweest op een naïeve
manier van spelen, waardoor ook de
mensen in de zaal verrast die puur
menselijke gegevens kunnen ont
dekken.
Wat je het eerst opvalt is. dat die
engelen platte bolhoedjes op hebben,
rokkostuums dragen met kleurige
sterretjes er op en een gebloemd over
hemd eronder. Mensen die in een cir
cus thuis horen en daar iets moeten
regelen. Of functies hebben in een
negentiende-eeuws hotel, want daar
lijkt de ruimte op, waarin zij vertoe
ven: hoge donkere wanden met hou
ten lambrizeringen en daartegen
lampjes met sierlijke kapjes. En vóór
een ouderwetse naaimachine met een
bedrijvig iemand er achter liggen ook
engelenvleugels. In het midden grote
glazen serredeuren met veel licht er
achter.
Er hangen ook twee schommels aan
lange touwen. Op één ervan, met bol
hoed en in rokkostuum. zit Jan Retèl
als vorst Belzebub, een van de weer
spannige oversten, te wachten op
Apollion, die op aarde Adam en Eva
is gaan bespieden. Mariëlle Fiolet.
ook met bolhoed en rokkostuum. ligt
als Belial al naar hem uit te kijken, op
een lichtkoker op de voorgrond. De
raampjes daarvan klappen open. Er
verschijnt eerst een fraai bebladerde
boomtak met twee blozende appels
eraan, en daarna Siem Vroom als
Apollion, die de tak In de hand heeft.
Hij begint te vertellen, wat hij van die
mensen heeft waargenomen, en in het
bijzonder van Eva. Hij heeft dat iets
zeer wonderlijks gevonden: mensen.
Je ziet aan het gezicht, en aan heel de
manier van doen van Belzebub, dat
die dat ook vind: wonderlijk, aanlok
kelijk. maar ook gevaarlijk, een be
dreiging.
Daar begint de weerstand, het verzet,
waarvan Lucifer Wim van der
Grijn de leiding zal nemen, die min
of meer opgedrongen krijgt.
Geesten
Dat menselijke schuilt uiteraard ook
in de engelen zelf, want zij komen uit
de verbeelding van de Rooms gewor
den mens Vondel, en in die verbeel
ding waren engelen zuivere geesten,
dat wil zeggen mensen zonder uit de
aarde gevormde lichamen. In deze
voorstelling zijn zij wereldvreemd, zo
volledig opgenomen ln een bestaans-
laag tussen God en mensen in. als
circusmensen of hotelfunctionarissen
tussen publiek en clietèle en de on
zichtbaar blijvende maar machtige
directie. (Of tussen gelovigen en het
opperste leergezag). Want kijken zij
via de lichtkoker ln de vloer naar de
mensen beneden, achter de serredeu
ren is een marmeren trap naar boven.
waarlangs Gods gehelmnistolk Ga-
briël Ton Lutz zijn aanvoerder
der heirscharen Michaël-Alexander
van Heteren en Lucifers vriend
Rafaël Slgrid Koetse van boven
af naar hen afdalen.
De engelen ontdekken dus de aard
worm mens. De spelers speuren ook
in de engelen naar het menselijke, en
zijn verrast, dat zij dat ook vinden.
Met die verrassing spelen zij dat Dat
wil zeggen, dat zij de teksten heel
zorgvuldig behandelden, zo precies
mogelijk laten horen, mimisch uitge
werkt, ook in de reacties van de me
despelers, en in de bewegingen er om
heen. met behulp van de schommels
dikwijls, waarop tamelijk acrobati
sche toeren worden verricht. De grote
gemoedsbewegingen in het stuk zijn
daardoor ook voor het oog uitstekend
te volgen.
Moeilijke taal
De taal een rijke rederijkerstaal
tenslotte bljft dikwijls moeilijk te
volgen. Vooral in de reien ook al
zijn de teksten daarvan over de spe
lers opgedeeld. De twee- en driege-
sprekken daarentegen zoals die
tussen Rafaël en Lucifer worden
bijzonder boeiend, juist omdat de
menselijke inhoud daarvan helder
oplicht. De intense aandacht van de
zaal werd dan zeer voelbaar.
De spelers en hun aanvoerder zijn er,
kun je samenvattend constateren, in
geslaagd een verhelderende, speels
teweeggebrachte afstand te nemen
van het gewijd-plechtstatige dat de
Nederlandse Vondeltraditie voor nu
moeilijk te verteren heeft gemaakt.
Het is gedaan met een humor, die om
het vreemde in het stuk glimlacht,
maar het menselijke er ln toch dier
baar vindt.
[OU
ilve
•n.
Gee
rape
de
Idai
eg
ven
Van onze radio- en tv-redactie ,pisc
HILVERSUM Voor het aantrekken van een nieuwe vi!te
ter van de VARA zal een commissie worden samengi
waarin een lid van het hoofdbestuur en een van het daj [tgef
bestuur zitting zullen nemen en waarin de ondememins we
met een waarnemer zal zijn vertegenwoordigd. De vcf
gingsraad van de VARA heeft zaterdag in een extra vei
ring oud-minister van onderwijs Jos van Kemenade als bu
hankelijk buitenstaander benoemd tot voorzitter van ijnaar
genoemde commissie.
ander soort voorzitter moest
en zich daar ook op alle mofY*1
manieren voor heeft ingesp 1 1
Wim van der Grijn in Vondel's Lucifer
ADVERTENTIE
door Jac. Kort
PREMIERE 20 DECEMBER A.S.
door Adr. Hager
DEN HAAG Neemt gastdi-
rigent Alain Lombard in de
korte tijd dat hij voor het
Residentie Orkest staat niet
te veel hooi op zijn vork?
Het programma dat hij in Den Haag
en Eindhoven bracht vereist een lan
ge en Intensieve voorbereidingstijd
en men mag veronderstellen, dat het
daaraan heeft ontbroken. Richard
Strauss is voor de orkestleden geen
gemakkelijk heer. zijn virtuoze parti
turen vereisen een virtuoze orkest
techniek. Lombard, werkzaam in
Straatsburg, kan veel maar ondanks
alle waardering kan toch niet gezegd,
dat ..Don Quixote" optimaal klonk.
De gesignaleerde waardering gold
niet allen Lombard, doch ook het
meesterlijk aandeel van solo-cellist
Godfried Hoogeveen en solo-altist
Wladimir Mendelssohn. De tragisch-
komische figuur Don Quixote wordt
door Strauss met romantische Ironie
Speciaal vandaag
Warlock is een Amerikaan
se speelfilm uit 1959 en een
rasechte Hollywood-western
van regisseur Edward Dmy-
tryk. In de hoofdrol Henry
Fonda.
Ned. 1/20.20
„Zei de spin tegen de vlieg"
is de zesde aflevering van „De
erfenis van Aphrodite".
Ned. 1/21.30
Televizier Magazine brengt
een eigen reportage uit Iran en
besteedt verder aandacht aan
de handel in „witte platen".
Ned. 2/22.20
Tadetloser und Wolf Is een
tweedelige televisiefilm over
een Duits gezin in oorlogstijd.
Walter Kempowski, in de oor
log een kind. vertelt in zijn
boek over de belevenissen van
zijn familie. Deze uitstekende
programma's werden eerder
door de VARA uitgezonden.
Voor de Westduitse televisie
gaat het hier om eeo' herha
ling.
Dtsl. 2/21.20
getekend, de bizarre held krijg muzi
kaal gestalte, markant, lyrisch en
grillig. Alain Lombard nam echter
geen risico's en zo vielen de avontu
ren van Don Quixote wat voorzichtig
uit.
Bartóks muziek voor snaarinstru
menten, slagwerk en celesta kan men
alleen dan op het programma plaat
sen als dirigent en orkest een maxi
male samenwerking hebben bereikt.
En dat was tussen Lombard en het
Residentie Orkest zeker (nog) niet
het geval. Lombard overschatte eigen
kwaliteiten of die van het orkest, ver
standig was de keuze in ieder geval
niet. Jammer, want het is zo n glans
rijke partituur waaraan veel eer is te
behalen.
Het solistisch aandeel werd op deze
avond geheel geleverd door eigen or
kestleden. Ook in het Blaaskwintet
van Rudolf Escher, een werk dat een
sterk persoonlijk karakter draagt.
Koos Verheul (fluit), Hans Roerade
(hobo). Ton Kerstens (fagot). Aart
Rozeboom (klarinet) en Vicente Zar-
zo (hoorn) bewezen de componist én
het werk alle eer. Een werk dat meer
de communicatie tot stand wil bren
gen dan dat het een technische oefe
ning zou willen zijn. En in die geest
klonk de weergave.
Alain Lombard sluit deze week zijn
gastdirectieperiode af met een vertol
king van Mahlers zesde symphonie,
woensdag tn Leiden, donderdag en
vrijdag in de Haagse PW A-zaal.
LEEUWARDEN (ANP) - De orga
nist. dirigent en componist Piet Post
is zaterdag op 60-Jarige leeftijd in zijn
woonplaats Leeuwarden overleden.
Post werd in 1919 in Amsterdam ge
boren en was sinds 1949 organist
cantor van de Orote Kerk in Leeu
warden. Tevens was hij dirigent van
het Leeuwarder toonkunstkoor en de
christelijke oratoriumvereniging te
Groningen Post verzorgde onder
meer vele concerten in binnen- en
buitenland. In 1959 kreeg hij het Gou
den Viooltje vanwege zijn verdien
sten voor het Friese muziekleven.
AMSTERDAM Wanneer
Bernard Hal tink, zoals
Jongstleden1 vrijdagavond
met het Concertgebouwor
kest op de Informele toer
gaat, dan betreft het uitslui
tend de randverschijnselen
van het concertgebeuren. De
toegangsprijzen zijn iets la
ger, er ls een eenvoudig pro
grammablaadje, er zijn geen
gereserveerde plaatsen en
noch de dirigent, noch de or
kestleden hebben zich ln
avondkostuum gestoken.
Daar blijft het bij.
Het essentiële, de programmasa
menstelling, vertoonde zeker ditmaal
niets „muziek-voor miljoenen" ach-
tigs. Als eerste werk was de Psalmen-
symfonie gekozen, die Igor Strawins-
ky ln 1930 heeft gecomponeerd, na de
pauze werd het Tweede Pianoconcert
(1883) van Johannes Brahms ten ge
hore gebracht.
„Symphonie de Psaumes" is een drie-,
delige compositie voor koor en or
kest, door Strawinsky opgedragen
la glolre de Dieu", waaraan achter
eenvolgens Psalm 39 vers 13 en 14,
Psalm 40 vers 2 en 3 en Psalm 150 ten
grondslag liggen. De orkestbezetting
ls zeer curieus: een viervoudig bezette
hout- en koperblazersgroep, celll,
contrabassen, slagwerk, harp en twee
plano's.
Strawinsky heeft ln dit werk nauwe
lijks Illustratie van de tekst nage
streefd, eerder heeft hem bij het com
poneren de Russlsch-orthodoxe kerk
muziek voor de geest gestaan, waar
door het geheel een diepreligieus ka
rakter heeft gekregen.
Het Groot Omroepkoor van de NOS
gaf er te zamen met het orkest een
prachtige en Indrukwekkende vertol
king van, waarvan de dubbelfuga in
deel n het hoogtepunt was.
De Russische pianist Vladimir Ash-
kenazy was solist ln het planoconcert
van Brahms, wellicht een van de
moeilijkste stukken uit het repertoi
re, maar Ashkenazy op het lijf ge
schreven. Want niet alleen beheerste
hij dit concert in technisch opzicht op
volmaakte wijze, hij weet ook artis
tiek wat dit werk toekomt in alle
facetten die het heeft.
Haitlnk zorgde voor een boelende uit
voering van deze symfonische orkest
partij, zodat tussen solist en orkest
een volmaakte eenheid ontstond.
GRONINGEN (ANP) Ben Janssen,
programmaleider van Radio Oost, is
tot 1 Januari 1980 benoemd als waar
nemend hoofd van Radio Noord. Hij
vervangt een zieke drs. M. Dijkstra,
commissaris regionale zaken van de
NOS en tevens waarnemend hoofd
van radio Noord.
in de kerk, Rozengracht 146-148, Amsterdam
Verder heeft de verenigingsraad er
mee ingestemd dat het dagelijks be
stuur twee jaar wordt uitgebreid met
een extra lid voor het achterstallige
werk dat door de conflicten bij de
VARA is blijven liggen, voor het acti
veren van de vereniging en voor het
bezig zijn met de nieuwe technologi
sche ontwikkelingen.
Deze maatregel is nodig omdat het
dagelijks bestuur een aanzienlijke
verandering zal ondergaan, nu André
Kloos het voorzitterschap heeft neer
gelegd en secretaris-penningmeester
Jan Mulder in verband met zijn pen
sionering vertrekt. Degenen die hen
zullen opvolgen zullen geruime tijd
nodig hebben om zich in te werken.
Advertenties voor de vacature-Mul
der zijn enige tijd geleden al ge
plaatst en het hoofdbestuur hoopt
onder de gegadigden ook iemand te
vinden voor de extra post in het dage
lijks bestuur voor twee jaar.
De verenigingsraad was zaterdag bij
een om bovengenoemde besluiten die
voortkomen uit het rondetafelge
sprek al dan niet te bekrachtigen. Het
rondetafelgesprek, onder voorzitter
schap van Van Kemenade, was be
doeld om voorwaarden te zoeken
waardoor de ondernemingsraad en
het dagelijks bestuur die dat eerst
weigerden weer met elkaar zouden
kunnen praten. De verenigingsraad
had op de vorige vergadering, op 17
november, bedongen dat in zo'n extra
vergadering de resultaten van het
rondetafelgesprek zouden worden
gehoord.
Zo emotioneel en fel het eraan toe
ging op de vergadering van 17 novem
ber, waar men het hoofdbestuur ter
verantwoording riep over de procedu
re-Haasbroek, zo tam was de stem
ming nu. Het aftreden van Kloos, die
de eer aan zichzelf had gehouden,
drukte duidelijk zijn stempel op de
vergadering. Opvallend was wel, dat
over de aanbieding door niemand
meer met een woord werd gerept,
behalve door de scheidende voorzit
ter zelf.
Kloos, die nog een deel van de verga
dering vooizat, maar daarna om
„hem moverende redenen" vertrok,
gaf in zijn verklaring voor zijn vertrek
als doorslaggevende reden het stem
mingsbeeld van de vorige vergade
ring van de verenigingsraad, waaruit
een gebrek aan vertrouwen in het
bestuur bleek. Hij vond dat het be
stuur door de voorwaarden die wer
den gesteld met gebonden handen
naar het rondetafelgesprek werd ge
stuurd. De ondernemingsraad ging
het gesprek in met de vooropgezette
eis, dat er bestuurlijke vernieuwing
moest komen. „Aan de VARA als
instituut is mij veel gelegen, maar
zoveel niet dat ik bereid zou zijn
daarvoor mijn zelfrespect in te leve
ren", aldus Kloos.
Jan Nagel, die nooit onder stoelen of
banken heeft gestoken dat er een
door Eefje van Schaik
UTRECHT In samenwer
king met de Rotterdamse
Kunststichting worden al
vele jaren lang door de Stich
ting Danscontact choreogra
fie-manifestaties georgani
seerd om Nederlandse ko
mende (of gaande) choreogra
fen de kans te geven hun ei
gen visie op dans te laten zien.
Omdat dit herhaaldelijk tot onbevre
digende resultaten met een te laag
dansniveau leidde, heeft men nu ge
zocht naar een nieuwe opzet, die
althans in beginsel lijkt te zijn
gevonden in de gedachte om verdien-
steljke, maar nog onbekende choreo
grafen een eigen „dansconcert" te
laten samenstellen. Deze eerste keer
leidde dit initiatief tot een serie van
vijf voorstellingen (Rotterdam,
Utrecht. Maastricht en Arnhem),
waarin de Rotterdamse choreograaf
en danser Ton Lutgerink zijn voor
keursprogramma van zeven dansen,
waaronder één van hemzelf, kon pre
senteren.
Vijf van de zeven, die ik afgelopen
vrijdag in de blauwe Zaal te Utrecht
zag. zijn premières en opmerkelijk
genoeg allemaal solo's. Nog verras
sender is het feit dat aan dit hele'
dansconcert slechts één manlijke so
list deelnam. Ton Lutgerink. die zich
getuige zijn vroegere werk en het nu
gebrachte „Llneaal" vooral richt op
de op toevalsfactoren en op van te
voren gemaakte afspraken gebaseer
de minimale dans, blijkt voorname
lijk in de moderne dans met mimi
sche inslag geïnteresseerd te zijn.
Alle solo-premières van respectieve
lijk Karin Chen (af en Toe), Gail
Dockery (Balans I), Suzanne Reitz
Aparte sfeer
Karin Chen
(Die neue Verkehrsórdnung en
Draadloos) en Helga Langen (Trip
tiek) gaan uit van één danseres, die
vaak in vervreemdende bewegingen
het zwarte gat-podium aftast, op zoek
naar iets wat kennelijk maar niet
gevonden kan worden. Het gevoel dat
hieraan een te lang naar zichzelf in de
studiospiegels staren vooraf is ge
gaan en zo een eigen lichamelijke
onmacht op machteloze wijze ver
drongen is. dringt zich vooral bij de
dansen van Karin Chen en Gail Doc
kery op.
Soepele danseres
Zowel in Af en Toe als Balans I wordt
naar mijn idee te lang doelloos rond-
bewogen in soms verstillende mo
menten, waarin de overtuigings
kracht ten onder gaat in een onbegrij
pelijke strijd met onherkenbare,
duistere lasten. Op zichzelf is Karin
Chen een mooie, soepele danseres,
maar de sentimentele drulperigheid
waarmee zij een gele keukenstoel en
Herman van Veens muziek (2709) te
lijf gaat, zijn eerder Irriterend dan
begripsvol medeleven opwekkend.
Deze kritiek geldt in veel mindere
mate voor de twee overige solisten,
Suzanne Reitz en Ann de Smet. die
Helga Langens eerste choreografie
uitvoerde. Reitz vind ik van hun twee
de origineelste met een markante ma
nier van bewegen, maar door haar
eigen nog te zwakke techniek gaat
veel van haar intentie verloren. In
sprak voor de laatste maal de i
gingsraad als ondememia
voorzitter toe: „De zaak ls gek
In maart treedt hij af en ste
niet meer herkiesbaar. Na zes
het genoeg geweest, vindt hij
zo denken meer erover. Nagel
zijn werkterrein wat meer
televisie, waar binnenkort om
ding van Hans Jacobs een
Haagse parlementaire rubriek
sche Kringen zal opvolgen. Hel
programma In de rooie haam
van Nagel eindredacteur ij
daaraan meewerken.
Hoewel Van Kemenade in het
tafelgesprek om het dagelij
stuur en de ondememingsraa
aan het praten te krijgen resi jri'
heeft geboekt, is het een misve ape
om te menen dat nu alle prolfcg
zijn opgelost in het in kamp uer
deelde VARA-huis.
ADVERTENTIE
Triptiek, op pianomuziek en van en
door René Barten, laat Helga Langen
haar danseres zich geleidelijk uitkle
den. Wat hiervan nu de functie of
bedoeling was, is mij evenals de reste
rende dans in witte tennisbroek met
hesje niet duidelijk geworden.
Ook in Frank Bantles solo Fahden-
sonnen op muziek van Daniel Fuchs
kan ik weinig meer zien dan een jon
geman die krampachtig en soms tra
gisch met zichzelf en zijn lijf in de
knoop ligt. Bantle heeft echter het
voordeel over een grote toneelaanwe
zigheid te beschikken en dat blijkt
bijvoorbeeld ook in zijn overtuigend
vertraagde bewegingen in Lutgerinks-
eigen Werk Lineaal. Hiern steekt
Bantle de vier danseressen in de zak
van zijn donkere, keurig geperste he-
renpak.
ft za
Blijft over het eerste nummer, White
Dance-Sunday Morning, van de Ja
panner Takashi Koma, dat hij in 1974
op John Lennons muziek voor de
Noordnederlandse Dansgroep (Gro
ningen) maakte. De starende gezich
ten en spaarzame bewegingen waar
mee Wanda Grendel. Greetje ten
Harkei en Marita Niklus het idee ge
ven in een andere wereld te zijn opge
sloten, roept wel een aparte sfeer op,
maar niet één waardoor ik mij per
soonlijk direct aangesproken voel.
Ook al geeft de choreograaf het ad
vies „de ogen gericht te houden op
elk ongewoon ding of persoon".
Het is belangrijk zonder opgeschroef
de verwachtingen naar zo n danscon
cert als dit te gaan en zo onbevangen
mogelijk te zien wat het Nederlandse
moderne dansbestel te bieden heeft.
Toch vind ik het jammer dat de resul
taten het beeld geven van een groepje
eenlingen, die krampachtig techniek
verdoezelen en daarmee hun kind
met het badwater dreigen weg te
gooien.
Beovision 8800
De kleurentelevisie voor .de j<
tachtig". Met infra-rood afstam
bediening vooralle funkties.
voor Teletext.
HiFi versterker en 2-weg luids)
systeem voor optimale geluids
kwaliteit. Kortom een echt Bi
Olufsen produkt.
De Deense vormgevers van beeld d
Stuur mij uitgebi
dokumentatie B
naam
adres
woonplaats.
B&O. Antwoord
1200 WK 's-Gra
(geen postzegel)]
