KNIL-militair voelt zich bekocht
Pais let te weinig op
ervaring middenschool
Commentaar
pet alleen af voor het gebed
frouw
les in een voetnoot (1)
Kamercommissie praat vandaag over achterstallige soldij
lies in een voetnoot (2)
Hes in een voetnoot (3)
""puur voorlopige
echtenis aan banden leggen'
Treinverkeer rond
nieuwjaar en kerst beperkt
agenda (2)
agenda
JDAG 14 DECEMBER 1979
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
5
den.
door bezorgdheid ingegeven
derlandse „duidelijkheid" over
ontwikkeling van nieuwe kern-
"iq pen-systemen blijkt achteraf
1J :h vrij magertjes te zijn uitgeval-
Iff.i:-
Weliswaar mochten we woens-
hteBgavond op gezag van premier
1 Agt nog aannemen, dat Ne-
Hand een duidelijk „nee" had
0 en horen tegen plaatsing van
uwe raketten op zijn grondge-
fiiêrt enkele uren later op diezelf
den avond bleek uit het officiële
lt 1! iVO-communique dat dit
h l ee" toch niet zo substantieel
ovir; s als de premier eerder in een
t a! timistische bui had gesugge-
!°rï id.
sub
dat communiqué stond het klip
klaar: een modernise-
m gsbesluit, met inbegrip van een
t h« ofte tot stationering, is nodig
Ve ieinde aan de behoeften van de
•th aan afschrikking en verde-
het |inS tegemoet te komen, om een
ïtti oofwaardig antwoord te geven
eenzijdige Sowjet-Russiche op-
jUiö Hing van raketten voor de mid-
llange afstand en een basis te
rlenen voor het voortzetten van
serieuze onderhandelingen over
die wapens".
Daartegenover stond slechts het
uiterst zwak en bleek klinkende
verweer, dat „de Nederlandse re
gering thans niet in staat is te
besluiten over de opstelling van
kruisraketten op haar grondgebied
en dat hierover in december 1981
een beslissing zal worden genomen
in het licht van een voortdurende
beoordeling van de mate waarin
het streven naar effectieve en
evenwichtige beperking van de
kernwapens voor middelgrote af
stand succes heeft".
Dat verweer had de gestalte gekre
gen van een voetnoot bij de gehei
me stukken, omdat er geen plaats
voor was in het officiële communi
qué. Wij hebben er slechts kennis
van kunnen nemen omdat de Ne
derlandse regering, met de rug
tegen de muur, eventjes de sluier»
van geheimhouding over die gehei
me voetnoot wilde oplichten.
Een novum, ongetwijfeld, maar
tegelijk ook een illustratie van de
hachelijke situatie waarin de rege
ring zichzelf had gemanoeuvreerd.
r
ei is een voorrecht van de ver
ing zich bezig te kunnen hou-
II met de vraag waarom een en
ider op een zo chaotische wijze
buiten is gebracht (één vraag
^oorbeeld: waarom moest Van
ft eerst een verklaring afleggen
21 thei Nederlandse parlement, die
ter door besluiten in Brussel
èr grotendeels in de lucht kwam
hangen? In de politiek geldt
lorlopig slechts het harde feit dat
iderland zich woensdag bereid
>eft verklaard mee te doen met
modernisering van de kernwa
armee is de regering niet alleen
gespannen voet komen te staan
de uitspraak van de Tweede
er (de motie-Stemerdink/
nkhorst), maar ook met de ver
munten van het CDA. Die ver-
cpunten immers sluiten een po-
eve uitspraak over de moderni
sering op dit ogenblik uit. In de
visie van het CDA komt die vraag
pas aan de orde als de onderhande
lingen met de landen van het War-
schau-pact geen resultaat hebben
opgeleverd.
Zo gezien kan de conclusie geen
andere zijn, dan dat de uitkomst
van het NAVO-beraad van woens
dag beneden de maat is gebleven
die de overgrote meerderheid in de
Tweede Kamer zichzelf had ge
steld. Premier Van Agt heeft
woensdag in de Tweede Kamer
nadrukkelijk gezegd, dat de part
ners in Brussel is duidelijk ge
maakt dat de besluiten de goed
keuring behoeven van het Neder
lands parlement. Welnu, het is
daarom aan de Tweede Kamer om
de duidelijkheid te verschaffen,
die de regering zelf niet heeft kun
nen (of niet heeft durven) te
scheppen.
door Barend Mensen
DEN HAAG De vaste Ka
mercommissie voor ambtena
renzaken en pensioenen
houdt vandaag een hoorzit
ting gewijd aan de zich al tien
jaren voortslepende kwestie
van de achterstallige KNIL-
soldijen. Buitenstaanders zul
len nauwelijks weten waar
het in deze zaak precies om
draait. Vooral de laatste jaren
toch hebben de oud-militai
ren van het Koninklijk Neder
lands-Indisch Leger en bur
gers die als dienstplichtig mi
litair in dat leger gemobili
seerd zijn geweest de trom
geroerd om de publieke opi
nie voor het hun aangedane
onrecht te interesseren.
Dat zij daarin maar ten dele zijn
geslaagd is een bijkomende maar ook
zwaarwegende zaak. Zij stellen dat de
na-oorlogse Nederlandse regeringen
zich op spitsvondige wijze aan hun
verplichtingen hebben onttrokken.
Het parlement heeft zich daarover
nooit druk gemaakt en het Neder
landse volk geeft er blijk van volko
men onverschillig te staan tegenover
het door de KNIL-mensen verlangde
rechtsherstel.
De zaak zit de betrokkenen uitermate
hoog. Tot dusver is hun strijd beperkt
gebleven tot het gebruik van pen en
inkt. De enige opvallende „actie" was
het door een aantal, in hun oude
uniform geklede oud-Knillers betrek
ken van de wacht op het Binnenhof te
Den Haag. Dat was bedoeld als stil
zwijgend verwijt jegens regering en
parlement. Degenen van wie zij het
moeten hebben wasten echter hun
handen in onschuld en gingen aan
hen voorbij. Een dit jaar tegen de
staat aangespannen proces verschaf
te evenmin duidelijkheid. De rechter
deed geen uitspraak, maar gaf in eer
ste instantie de partijen in overwe
ging alsnog met elkaar te onderhan
delen.
be
u.
ij ministers Van der Klaauw en
Holten argumenteren nu, dat zij
^zo hebben moeten handelen,
Nederland zich anders in
jigeïsoleerde positie zou hebben
manouvreerd. Zo zou een posi-
uitspraak nodig zijn geweest,
ndat ons land anders niet had
ogen deelnemen in het NAVO-
rerleg, dat vooraf gaat aan de
spreking over wapenbeheersing
et de Sowjet-Unie.
t is best mogelijk, dat de Ame-
9SV ei
s n* ;aanse minister Vance dit argu-
pe;
n een onzer verslaggevers
ONINGEN In een proefschrift
«effenheden in de wet op de voor-
ige hechtenis", waarop hij giste-
in Groningen promoveerde, doet
J P. Balkema voorstellen om de
ir van de voorlopige hechtenis te
lerken. Weliswaar is er een „102
dag gen regeling", die bepaald binnen
veel tijd een terechtzitting moet
"ntsvinden, maar tijdens die zitting
besloten worden tot voortzetting
het onderzoek en dan loopt de
-■ytopige hechtenis gewoon door.
ndien kan als de zaak in hoger
!p komt de voorlopige hechtenis
Ier worden voortgezet. De nood-
De wekelijkse demonstratie van oud-KNIL-militairen op het Haagse Binnenhof.
Belediging
Het steeds maar geen gehoor krijgen
en de als grove onwil ervaren terug
houdendheid van Den Haag heeft de
gevoelens van de KNIL-mensen da
nig gekwetst. Zo langzamerhand gaat
het bij hen niet meer in de eerste
plaats om het geld, maar om, zoals
het al eens is uitgedrukt „de beledi
ging die ons bij voortduring wordt
aangedaan". Er worden af en toe dan
ook kreten over de „harde acties"
geslaakt. Sommigen hebben contac
ten gelegd met Raymond Westerling,
de man die als KNIL-kapitein het
omstreden „korps speciale troepen"
aanvoerde en zelfs na de soevereini
teitsoverdracht nog een tijdje bleef
door vechten. De legendarische
„Turk", zoals hij toen gènoemd werd,
heeft zich solidair met hen verklaard.
De KNIL-mensen zijn tussen wal en
schip gevallen. Er lijkt niemand be
reid te zijn die hen daar tussenuit
haalt. Toen de Japanners in 1942 hun
aanval op Nederlands Oost-Indië met
succes bekroond zagen, werden de
KNIL-militairen in krijgsgevangen
kampen opgesloten. Onder bitter
slechte omstandigheden wachtten
zij, als zij althans in leven bleven, de
tijd af waarop zy in Indië zelf of
elders in Azië bevrijd zouden worden.
Onzekerheid
Dat duurde tot medio 1945, in sommi
ge gevallen tot juli 1946. Toen ze uit
de kampen kwamen wist niemand,
gezien de politieke situatie raad met
de KNIL-mensen. Een uitvloeisel
daarvan was dat ze geen soldij kre
gen, ook niet over de tijd dat zij
krijgsgevangenen waren geweest.
Ook ambtenaren werden de dupe van
de na-oorlogse chaos en onzekerheid.
Zij bleven verstoken van het salaris
waarop zij recht hadden voor de tijd
dat zij door de Japanners geïnter
neerd waren geweest. In plaats daar-,
van kregen de betrokkenen een reha
bilitatie-uitkering die zo klein was
dat zij er geen kant mee op konden.
Alle pogingen om het achterstallig
soldij alsnog uitgekeerd te krijgen
strandden op het argument dat het
KNIL geen Nederlandse strijdmacht
was geweest maar onder het Neder-. Innovatiecommissie ontevreden over plannen:
lands Oost-Indisch gouvernement
KNIL-militairen ten laste van de jon
ge Republiek Indonesia, werd gerede
neerd. Indonesië huldigde de opvat
ting dat het KNIL wel degelijk een
puur Nederlands leger was geweest,
bedoeld ter handhaving van het Ne
derlands koloniaal gezag. Indonesië
zag dan ook geen enkele verplichting.
De zaak van de oud-militairen kwam
er nog slechter voor te staan toen
Nederland en Indonesië in 1966 een
verdrag sloten om de in het algemeen
nog bestaande financiële perikelen
uit de weg te ruimen door wederzijdse
kwijtschelding van nog bestaande
vorderingen. Daarmee verlosten bei
de landen elkaar in feite ook van de
verplichtingen jegens het KNIL-per-
soneel.
Bekocht
De KNIL-mensen voelen zich met
name door deze regeling die hen rech
teloos maakte, bekocht. Zij bleven
nochtans de Nederlandse regering
aansprakelijk stellen omdat die in de
bezettingsjaren het opperste gezag
over Nederlands Oost-Indië was blij
ven voeren. De oud-KNIL-mensen
voeren nog meer argumenten aan
voor het feit dat het KNIL als Neder
landse strijdmacht was te beschou
wen. De hoorzitting van vandaag
wordt gehouden op aanbeveling van
een Kamercommissie ad hoc die de
zaak noig eens heeft onderzocht maar
in haar in september uitgebrachte
verslag geen enkele aanwijzing op
„recht" geeft. De zaak is niet eenvou
dig, niet in het minst vanwege de
hoogte van het bedrag (honderden
miljoenen guldens) dat militairen
(bijna veertigduizend) en burgers
(meer dan twaalfduizend) zou toe
komen.
Formaties
De schuldeisers trekken intussen in
verschillende formaties naar de hoor
zitting. Vinden zij wel allemaal dat
het de hoogste tijd is dat de staat der
Nederlanden zijn „ereschuld" jegens
hen aflost, onderling zijn zij het niet
met elkaar eens. Er zijn dan ook tal
van organisaties waarin zij zich heb
ben verenigd. De grootste daarvan is
de Stichting Nederlandse Ereschul
den die het belang van militairen én
burgers nastreeft. Alleen voor oud-
KNIL-militairen werkt de Stichting
Rechtsherstel KNIL. Tussen deze
twee organisaties die om hun eisen
kracht bij te zetten vandaag in Den
Haag demonstreren, bewegen zich
groeperingen met variaties op doel
stellingen, berekening van de „staats
schuld" en de wijze waarop die moet
worden afgelost en verdeeld.
Interessant is daarbij nog te vermel-
•den dat de Stichting Ereschulden ie
dereen voor een gelijk bedrag in aan
merking wil zien komen en dat de
Stichting Rechtsherstel uitkeringen
gedaan wenst te zien met inachtne
ming van de militaire hiërarchie.
Gedrag
Aangezien de soevereiniteit inmid
dels (op 27 december 1949) met alle
rechten en verplichtingen was over
gedragen kwam de schuld aan de
ment heeft gebruikt. Op dat ver
haal is echter heel wat af te dingen,
al was het alleen maar omdat ons
land nu eenmaal allang atoomra-,
ketten op zijn grondgebied heeft
staan en omdat die raketten voor
lopig ook nog niet weg zijn
zeker niet de komende twee jaar
die de Nederlandse regering in
haar voorbehoud-in-een-voetnoot
voor de onderhandelingen had ge
steld (om de eenvoudige reden dat
die nieuwe Tomahawk-kruisraket-
ten niet eerder dan 1983 kunnen
worden afgeleverd).
Tekeningen, bij voorkeur in liggend for
maat, sturen aan Trouw, jury politieke
prent, postbus 859, 1000 AW Amster
dam. Naam en adres aan de achterzijde
vermelden Voor geplaatste prenten is er
een boekenbon.
zaak moet dan wel steeds worden
bekeken, maar er Is geen beperking
van het aantal verlengingen. Volgens
een van de voorstellen van Balkema,
zou ook hierin de trant van de „102
dagen regeling" de duur van de voor
lopige hechtenis moeten worden be
perkt. Ook gaat hij in op de rechts
middelen van de verdachte om zelf
invloed uit te oefenen en pleit hij voor
een grotere beslissingsbevoegdheid
van de officier van justitie en de
rechter.
Hij oppert ook de mogelijkheid dat
de aftrekbaarheid van de voorlopige
hechtenis kan leiden tot verandering
van karakter van dit dwangmiddel.
Van onze Haagse redactie
DEN HAAG Het is onbegrijpelijk dat in het ontwikkelings
plan voor het voortgezet onderwijs niet veel meer en duidelij
ker rekening wordt gehouden met de ervaringen die zijn
opgedaan in de middenschool experimenten. Dat schrijft de
innovatiecommissie basisonderwijs aan minister Pais en
staatssecretaris De Jong in een reactie op het plan van beide
bewindslieden.
De commissie is het eens met het
streven naar een selectievrije onge
deelde brugperiode van twee jaar.
Maar zij meent dat daar niet veel van
terecht zal komen wanneer Latijn en
Frans als keuzevak worden opgeno
men. Dan sluipt toch het selectie-
instrument weer binnen, aldus de
commissie.
Scheiding
Het gevaar van een scheiding tussen
algemeen Voortgezet en lager be
roepsonderwijs blijft volgens de com
missie bestaan, omdat er niet veel
brede scholengemeenschappen zijn
die zowel het ene als het andere soort
onderwijs in huis hebben.
Over het algemeen vindt de commis
sie dat het selectievrije karakter van
de ongedeelde brugperiode die de be
windslieden willen, te weinig in het
plan uit te verf komt.
UTRECHT (ANP) De Nederlandse
Spoorwegen zullen de treinenloop
rond kerst en nieuwjaar ook dit jaar
weer fors uitdunnen. Dat begint al op
zondag 23 december. Dan wordt een
zogenoemde beperkte zondagsdienst
gereden, waarbij wel minstens één
keer per uur overal een trein rijdt. Op
maandag 24 december wordt de ge
wone dienstregeling aangehouden,
maar de extra „maandag-treinen" rij
den dan niet.
Op eerste en tweede kerstdag wordt
opnieuw volgens de beperkte zon
dagsdienst gereden, maar weer met
minstens elk uur een trein. Op vrij
dag 28 december vervallen de nor
maal extra toegevoegde „vrijdag-trei
nen". Op zaterdag 29 december wordt
er gereden zoals op elke zaterdag.
Zondag 30 december rijden de NS
opnieuw een beperkte zondagsdienst.
Op maandag 31 december vallen de
extra „maandag-treinen" weer ult.
Bovendien zetten de spoorwegen er
die dag rond acht uur 's avonds hele
maal een punt achter. Op nieuwjaars
dag rijden de treinen als op een zon
dag. Op woensdag 2 januari worden
er. net als op een (normale) maandag,
extra treinen toegevoegd aan de
dienst in de ochtendspits.
Proper en helder heetten ze vroe
ger. de Hollandse huisvrouwen.
Dankzij hen stond heel Holland
in de ogen van de wereld bekend
als blinkend schoon en fris. Daar
lioef je nu niet meer om te ko
men; het image van schone stra
ten, stoepen en gebouwen zijn we
al lang kwijt, maar als de bezoe
kers van vroeger verder hadden
gekeken dan die blinkende stoe
pen en witte schorten en mutsjes
van de gedienstige, dan zouden
ze toclj ook van een koude kermis
thuis gekomen zijn: schoon op
hun lichaam of met hun voedsel
waren die keurige Hollanders al
lerminst.
Met „vroeger" bedoelen we de
tijd tussen 1850 en 1920, een peri
ode die Sietzo Dijkhuizen uitvoe
rig beschrijft in het pas bij Terra
in Zutphen verschenen kloeke
boekwerk „Zo leefden zij" 35);
de naam van de schrijver is overi
gens noch op voor- of zijkant van
de stofomslag noch op de linnen
band terug te vinden. In dit boek
wandelt de lezer door het Neder
landse Openluchtmuseum in
Arnhem, en ziet daar van alles
over het wonen, werken en spelen
vroeger. Daar zorgen de 120
prachtige opnamen uit het mu
seum van Con Mönnich voor en
wat er bij die foto's nog verteld
moet worden, wil je een goede
indruk krijgen hoe de mensen
toen in die keukens, woonkamers
en bedsteden reilden en zeilden,
dat vertelt Dijkhuizen er bij.
Geen diepgraverij, niks zwaar
wichtigs we moeten het eerste
moeilijke woord nog tegenkomen
maar gewoon prettig leesbaar.
Over die vermeende reinheid bij
voorbeeld: „Een schone stoep en
een blinkende keuken waren be
langrijker dan een schoon li
chaam of hygiënisch eten. Er
werd in steden en dorpen ijverig
en veelvuldig schoongemaakt,
geboend, geschuurd, geschilderd,
geschrobd, gewied en gesnoeid.
Maar gezondheidsregels waren
onbekend.!Men waste 's
morgens alleen even in het gun
stigste geval gezicht en handen.
En soms de hals. En waarschijn
lijk is het verhaal niet onjuist,
dat veel plattelanders in hun le
ven slechts twee keer grondig,
helemaal, gewassen werden: bij
de geboorte en na hun overlij
den." Plattelanders zetten hun
pet behalve 's nachts alleen
af als er thuis voor het eten of in
de kerk gebeden werd: „De over
weging was vaak, dat het onge
zond was de pet af te doen. Als je
met je blote kop zat kon je daar
van alles van krijgen. Niet alleen
tandpijn, maar ook hersenreu-
matiek Zo werd ook de veel
voorkomende hoofdluis bij kin
deren als een .haast „natuurlijke"
plaag beschouwd, werd het
straatvuil dat in de onafgedekte
kuipen aan het juk kwam, er ge
woon met de (ongewassen) han
den afgeschept en werd het eten
niet in die mooie keuken, maar in
een apart, goor schuurtje klaar
gemaakt.
Dit is nog maar een deel van één
hoofdstuk van het 160 pagina's
tellende boek. Je vindt er ook in
hoe de mensen zich toen ver
warmden, hoe ze hun huizen in
richtten, hoe ze de boel verlicht
ten, wat ze aantrokken, hoe het
op school toe ging, wat ze aten en
dronken en hoe ze van 's morgens
vroeg tot 's avonds laat sloofden
voor him boterham, waarbij huis
vlijt en seizoenarbeid een belang
rijke rol speelden. Hoe ze zich
verplaatsten, hoe ze zich ont
spanden voor zover daar tijd voor
overbleef, en hoe ze feest vierden.
Liefhebbers van antiek kunnen
hun hart ophalen aan al het
moois uit het Openluchtmu
seum, dat pagina na pagina in dit
bijzonder goed uitgevoerde boek
is afgedrukt. Om je vingers bij af
te likken. Maar, waarschuwt de
schrijver, daarom hoeven we nog
niet romantisch over die tijden te
doen Het leven was voor de
meeste mensen waarachtig geen
lolletje en er is, vindt hij. dan ook
geen reden om terug te verlangen
naar „die goeie, ouwe tijd".
Een wiskundeleraar geeft schaakles op een Parijse school. Geen
ongewoon verschijnsel, sinds besloten is deze denksport op alle
scholen in te voeren. Schaken is tegenwoordig zo populair in
Frankrijk, dat het zelfs mogelijk gemaakt is om het op universitair
niveau tot „gediplomeerd schaker" te brengen.
Ze noemen zichzelf „tuig", dus
die typering laten we geheel voor
rekening van de groep Jongelui
uit de Amsterdamse Oosterpark-
buurt, die de agenda voor tuig
zoals wij hebben samengesteld.
Alweer een heel nieuw soort
agenda dus, en vanzelfsprekend
een beetje anders dan de gebrui
kelijke. Natuurlijk staat er ge
woon een calendarium in één
tot drie dagen per bladzij maar
ook een paar strips, grappen over
bestaande situaties, heel kleine
afdrukjes (maar wel duidelijk)
van foto's en posters, wat histori
sche feiten die „het tuig" belang
rijk vindt, adressen waar jonge
ren wat aan hebben en nogal wat
dat op de jeugdwerkloosheid
slaat.
Eerst de aankondiging voorin:
Het grootste probleem met de
nieuwste Van Rijmenam-agenda
is, aan wie Je 'm moet geven. Het
is een gezinsagenda en de uitge
ver beschouwt 'm zelf als een
„prima cadeautje".
Dat zal ook wel. maar
aan wie doe je een agenda dan
cadeau die voor alle leden van
het gezin tegelijk bestemd is?
Want daar gaat het om: moeder,
vader en de kinderen heen er
allemaal in te noteren wat er aan
feestjes, visites, sportuurtjes en
andere geneugten te onthouden
valt. En daar heb je het tweede
probleem: zolang de kinderen
klein zijn zullen ze nauwelijks
iets te noteren hebben, en als ze
groter zijn maken ze misschien
wel afspraakjes die ze niet aan de
grote klok willen hangen. Dat
zelfde kan ook best voor vader en
moeder gelden, al was het alleen
maar om dat de kinderen nou
ook weer niet alles hoeven te we
ten. Zodoende zouden ze er alle
maal ook nog een privé-agenda
op na moeten houden, wat die
ene gezinsagenda tamelijk over
bodig maakt. Voor het overige is
deze gezinsagenda goed overzich
telijk, staan er aardige tekenin
getjes in, tips op allerlei gebied
en een overzicht van evenemen
ten in het komende Jaar (de finale
Europa Cup I, kunnen wij, dank
zij dat overzicht nu al melden,
valt op woensdag 28 mei). Help
maal voorin is direct te vinden
wat waar staat. De gezinsagenda
kost 14,95.
„Hier is ie dan! De agenda voor al
die mensen waarvoor onze ou
ders ons altijd gewaarschuwd
hebben", en dat gaat nog een
hele tijd zo door. Een grap over
de vorige, strenge winter: „Vrouw
Holle slaat toe! De verschikkellj-
ke sneeuwval van 1979 en op
de ijzeren kachelplaat pruttelde
zo'n eengerechtspot met groente
en vlees uit de diepvries, die 't
niet meer deed vanwege het uit
vallen van de stroom. Dat is toch
te gek: de temperatuur van 14
graden onder nul in de diepvries
kan niet op peil gehouden wor
den. omdat het buiten 20 graden
onder nul is!"
Drukkerij Raddraaier (2e Ooster
parkstraat 24, Amsterdam» en
Uitgeverij Lont (postbus 1823,
Amsterdam) zijn er best in ge
slaagd er een leuk ogende agenda
van te maken, die nu voor „850
ets" te koop is. Of de „agenda
voor tuig zoals wij" overal te krij
gen is, kunnen we niet nagaan,
maar op bovengenoemde adres
sen weten ze dat wel Of er over
een Jaar weer een komt? „Moch
ten we in 1980, ondanks alle
moeite die het ons kost om te
solliciteren en werkloos te blijven
nog tijd kunnen vinden dan komt
er in 1981 weer een agenda uit."
Afwachten dus maar
