lanstra's nieuwe film
id goed, al goed
Winterse reis
door zomers
Zwitserland
AIRPORT
80
amusante
èeling-film
Vreemd paar in
pril Amerika
Langzaam kreperen
in een fabriek
'nMooikado?
'nSankyo
pak slaag
De werkende klasse gaat
naar het paradijs
Messidor
rie Movie'
Rabbi Abraham in
het Wilde Westen
DEKORENAER
Raketten bedreigen het
snelste vliegtuig ter wereld
THE
CONCORDE
Prolongaties
en reprises
-(4 DECEMBER 1979
TROUW/KWARTET P 6/RHS 13
«lek-Berg
jtra is een voortreffelijk vakman en hij houdt van mensen. Met die twee
Mjtieke en bewonderenswaardige) eigenschappen in top heeft hij een reeks films
t, waarvan praktisch heel Nederland genoot en die hem de eretitel „grand old man van
rlandse film" zou hebben opgeleverd, als Joris Ivens, die gelukkig nog altijd werkt,
in jaren overtrof.
Paul Steenbergen en Kees Brusse in „Een pak slaag"
Pulder zaait papa-
jl975) schijnt hij zich. wat
llms betreft, vast verbon-
>en met de schrijver Anton
Zij vormen een eigenaar-
«igenlijk: Haanstra is een
i*4-0Hst (ook al speelt hij met
t), Koolhaas een sombere
al laat hij zijn mensen
spreken). Humor is hen
ienszins vreemd, maar die
itra neigt naar het naïve,
ooihaas naar het zwarte,
i genoeg om je hart vast te
i soms gaat het ook niet
oed, maar er blijft genoeg
ij mee te zijn.
nieuwste film „Een pak
schakelde zijl beide zonen
Jurre in, respectievelijk als
ir en als componist) is ge-
p Koolhaas' gelijknamige
1963. Het pak slaag van de
wordt niet gegeven: het is
9er
verzonnen en dient om de president
directeur van een grote kinderwagen
fabriek, Hein Slotter, te pesten op
zijn vijfentwintigjarig jubileum. Hein
wil helemaal niet gehuldigd worden,
maar als het dan toch moet heeft hij
één wens: zijn schoonvader, de vroe
gere directeur Slieps, die hem met
voorbijgaan van zijn eigen zoon tot
zijn hoge post verhief, moet spreken,
moet eindelijk zeggen hoe hij hem
waardeert. Want Hein, die de fabriek
tot grote bloei bracht, is een zeer
eenzaam mens: hij straalt niets uit,
hij wekt geen sympathie, hij is on
machtig om zich te uiten.
Maar de oude heer Slieps is, hoewel
hij soms een heldere dag heeft, kinds.
Hij pleegt op pantoffels de snelweg
over te steken, hij bevuilt zich, hij
weet van niks, hij kletst maar wat
aan. En die redevoering wordt dan
ook een afgrijselijk fiasco: Slieps be
tuigt Hein niet zijn genegenheid,
doch verdwaalt in een venijnig ver
haal, hem door zijn rancuneuze zoon
ingefluisterd, over het imaginaire pak
slaag, dat Hein als kind welverdiend
van een klasgenoot zou hebben ge
kregen. Op het dieptepunt van zijn
vernedering groeit Hein plotseling
boven zichzelf uit: hij sleurt zijn
schoonvader mee en dwingt hem tot
een menselijke relatie. Maar de rollen
zijn omgekeerd: Slieps is het kind dat
verschoond moet worden, Hein de
volwassene die eindelijk zijn volwas
senheid beseft en aanvaardt. En zo
werkt het pak slaag als een catharsis.
Prachtig spel
Eigenlijk heeft de film heel weinig
met het boek te maken, hoewel Kool
haas zelf het scenario schreef. Welis
waar wordt het verhaal vrijwel op de
voet gevolgd (met een rigoureuze be
knotting van de flash backs, waar
door sommige figuren wel een beetje
in de kou komen te staan), maar de
karakters zijn veranderd. Hein is in
de roman een soort dik, wit monster,
getrouwd met een monsterachtige
vrouw; in de film is hij een schuwe
man die zich niet kan geven, ge
trouwd met een gewone, wat trutteri-
ge vrouw.
Waar boekentaal en boekenmensen
zich opdringen gaat het prompt mis:
de dialogen zijn clausen, die de ac
teurs in de mond worden gelegd, Dol
le Hans (Ellen de Thouars), het vroe
gere liefje van de oude baas, verstoort
als een bizar opgetutte zwerfsteen die
kan kakelen de hele sfeer. Op het
begin van de film is, ondanks de door
Haanstra met feilloos instinct geko
zen interieurs en exterieurs, ondanks
het prachtige spel van Kees Brusse
als Hein en Paul Steenbergen als
Slieps (zijn eerste filmrol!), die zich
beiden bedienen van een superieure
ingetogenheid, nogal wat aan te mer
ken. Het ritme is niet vrij van horten
en stoten, de situaties zijn soms een
beetje kinderachtig.
Onvergetelijk beeld
Maar zie! Als je denkt dat de climax
is bereikt en je niets meer te verwach
ten hebt begint de film pas goed. Zó
goed, dat alle voorgaande irritaties
verdwijnen als sneeuw voor de zon.
Vanaf het moment dat Hein zijn
schoonvader bij de kladden grijpt
sluipt alles, klopt alles, springt er een
vonk over, komt het beeld aan bod.
De vlucht van Kees Brusse naar het
niets en zijn wedergeboorte, de heel
korte droomsequentie waarin hij
zichzelf ziet als kind, zullen voor mij
tot de onvergetelijke herinneringen
blijven behoren. En wanneer krijg je
zo'n geschenk van een Nederlandse
speelfilm? Zelden of nooit.
Amsterdam-Tuschinski 1; Rotter-
dam-Thalia; Den Haag-Metropole en
verder in 51 theaters, overal in het
land, a.1.
De Italiaanse filmer Elio Petri voert ons in „De werkende
klasse gaat naar het paradijs" naar een plaats, waar we in de
bioscoop niet al te vaak komen: binnen de poorten van een
fabriek. Hij laat ons het meedogenloze gejaag dat het stuk
loonstelsel met zich meebrengt als het ware aan den lijve
beleven: door oorverdovend lawaai, door rukkerig, grof, bijna
bruut camerawerk, door geëxalteerd spel van zijn acteurs,
met veel schijnbaar overbodige hand; en lichaamsbewe
gingen.
Zijn hoofdpersoon. Massa, een man
van achter in de dertig, is, als de film
begint de lieveling van de bazen: hij
werkt het vlugst en laat niet na dat
tegen zijn collega's uit te spelen.
Maar als hij een vinger verliest veran
dert zijn leven totaal: hij sluit zich
aan bij demonstraties, hij is een voor
man bij een staking, hij wordt ten
slotte ontslagen en slechts doordat
zijn vakbond de strijd wint weer in
dienst genomen. Maar wat hij ge
weest is: slaaf en verslaafde van de
consumptiemaatschappij zal hij
nooit weer worden.
Het is jammer, dat Petri's film (hij
werd in 1972 in Cannes onderschei
den met een gedeelde Gouden Palm)
ons zo laat bereikt Hoewel hij een
uitstekend inzicht geeft in de ver
woestende werking van zo'n fabrieks-
bestaan op het hele leven van de
arbeiders, wier neuroses maatschap
pelijk bepaald zijn en niet terugge
voerd behoeven te worden tot trau
ma's in hun jeugd, is intussen het
klimaat ingrijpend veranderd. Niet
alleen zijn de studenten, die van de
monstreren een dagtaak maken, ver
dwenen, ook het spook dat zich met
een huis vol zinloze gebruiksartikelen
niet laat verdrijven, heeft een ander
gezicht gekregen. De grote angst is
nu niet meer om al werkende verma
len te worden, maar om als werkloze
een uitgestotene te zijn.
W.W.-B.
Amsterdam Cinecenter; Rotter
dam-Filmhuis: Nijmegen-Filmhuis,
16 jr.
Met „Fremd bin ich eingezogen", het eerste lied van Schu
berts cyclus „Die Winterreise,' begint „Messidor", de zesde
film van de Zwitser Alain Tanner. Daarbij glijdt de camera
over een prachtig, vredig, verzadigd landschap maar in de
eerste minuut wordt al duidelijk, dat gezapige romantiek ons
in de volgende twee uur niet beschoren zal zijn.
larris en George C. Scott in „Movie Movie'
ADVERTENTIE
n
gev I
jonen, maker van klassieke musicals („Singing in the
,t n sympathieke comedies, heeft zich met „Movie
ewaagd aan een interessant experiment. Uitgaande
merikaanse gewoonte om twee films in één voorstel-
irtonen, schiep hij twee typische genre-stukjes (met
oog) uit de jaren dertig, gescheiden en verbonden
journaal en een bioscoop-aankondiging van een
m (de Eerste Wereldoorlog, wel te verstaan).
tHqimontlnqntcï) Postbus 8396.1005 AJ Amsterdam
Het lied wordt gezongen door een
vrouw („Die Winterreise" is geschre
ven en gecomponeerd voor een man
nenstem) en de vervreemding die dat
wekt deelt zich aan de beelden mee.
Je hoeft niet te weten ddt „Winterrei
se" ook het codewoord was van de
Duitse politie bij de jacht op terroris
ten om de dreiging te voelen. Twee
meisjes, Jeanne en Marie, een studen
te en een winkelmeisje, ontmoeten
elkaar in Tanners film toevallig en
gaan samen op reis, zonder doel, zon
der bedoeling, weg van huis. Het is de
oogstmaand, „Messidor" op de kalen
der van de Franse revolutie en „Mes
sidor" is de familienaam die Jeanne
opgeeft aan een nieuwsgierige en een
tikje argwanende politieman. Het be
gint als een onschuldig spel. het ver
wordt tot een horror-trip, het eindigt
als een drama. Een poging tot ver
krachting door twee mannen van wie
ze een lift aannemen wordt door Ma
rie zo krachtdadig verhinderd, dat er
misschien een dode valt; ze gappen
(uit bravoure) een revolver uit een
politieauto en gaan daar later, als
hun geld op is, mee dreigen om aan
eten te komen; ze slapen in stallen en
schuren, verloederen geheel en al,
maar raken ook in een soort vervoe
ring, waarin ze zichzelf en elkaar vin
den. Intussen worden ze, zonder dat
ze het weten, door praktisch de hele
Zwitserse bevolking gezocht, In een
louche televisie-uitzending, die men
sen ophitst om verdachten te vinden,
is hun foto en signalement gebruikt.
Paria's worden ze, voortdurend op de
vlucht, zich hardnekkig vastklam
pend aan hun grimmige vrijheid. Het
einde komt abrupt maar niet onver
wacht; ze schieten een onschuldige
man dood en laten zich apathisch
door de politie oppakken.
De nachtmerrie
De keurige wegen met de onberispe
lijke huizen waarlangs ze rijden, de
prachtige bossen waarin ze zwerven
hebben dan allang een nachtmerrie
achtig karakter gekregen. Het is dui
delijk dat Tanner een grondige hekel
heeft aan de absoluut aangepaste
welvaartsstaat Zwitserland, maar hij
laat er zich niet toe verleiden de twee
meisjes voor te stellen als martelares
sen van het huidige tijds- en plaats-
Catherine Rétoré en Clementine
Amouroux in „Messidor"
gewricht. Ze stelen een revolver, ze
bedreigen mensen, ze begaan een
moord de belangstelling van de
politie is zeer begrijpelijk. Natuurlijk
heet de film niet voor niets „Messi
dor", Alles heeft een betekenis, hij is,
onder andere, ook een „leerstuk" in
bijna Brechtiaanse zin. Alle films van
Tanner zijn gemaakt in de schaduw
van het revolutionaire, utopische jaar
1968, toen sommigen dachten dat al
les zou veranderen, toen de maat
schappij in West- en Oost-Europa de
leden rekte en tot ontwaken bereid
leek. Men kan die geobsedeerdheid
door iets, wat al spoedig niet meer
bleek te zijn dan een binnenbrandje,
rijkelijk naïef vinden, vooral voor een
man die geboren is in 1929 en dus
meer gesnor van buien over zijn muts
moet hebben zien gaan. Maar hij is
een Zwitser, de oorlog bleef bulten
zijn grenzen. En zolang hij uit zijn
inspiratiebron zulke fascinerende
films put als „Messidor" mag hij er
wat mij betreft nog lang naast blijven
wonen.
W.-W.-B.
Amsterdam-Movies 1, 16 jr.
„Dynamite Hands" is een
n zwart-wit, het tweede,
leauties of 1933" een musi-
r. De belangrijkste acteurs
belrollen (George C. Scott
■ide een mooie dood).
draad
ms balanceren op een dun-
ussen pastiche en parodie
tn de Amerikaanse Droom
letters op het narrenvaan-
Is mogelijk: in „Dynamite
engt een arme Hongaarse
het eerst tot topbokser om
rdienen voor de operatie
ster, die aan een zeldzame
Idt, en dan in bliksemtem-
»t om schurken te verplet-
uir's Beauties of 1933"
itzelfde pak, ditmaal be-
glitter: een onervaren
'ordt op slag een Holly-
emdheid als zij moet inval
len voor een nukkige prima donna, en
vindt en passant haar verloren vader.
Knappe namaak van Hollywoodse
glorie, met opzet net iets over de
absurdistische schreef getrokken.
Stanley Donen heeft er waarlijk niet
met de pet naar gegooid: met zijn
vakkundige uitwerking van een origi
nele vondst mikt hij op vrolijkheid en
verkneutering bij jong en oud en hij
zal zijn doel vast niet missen.
W.W.-B.
Amsterdam-Tuschinski 3, 16 jr.
ADVERTENTIE
is tijn, z'n prijs
verrassenaklein.
Een onhandige pas afgestudeerde Poolse rabbi, die in 1850 in
blind vertrouwen naar het Amerikaanse Philadelphia wordt
gestuurd om in San Francisco, aan het andere eind van het
continent, zijn gelovigen te leidenlangs welke lijnen
ontwikkelt zich zo'n thema? Wordt het een klucht? Een
comedie? Een historisch epos? Een wat ongewone Western?
ADVERTENTIE
PREMIERE 20 DECEMBER A.S.
Regisseur Robert Aldrich maakt er
een melange van, waarin het parodis
tische Western-element overheerst.
Rabbi Avram (die zijn argeloze blau
we kijkers en de rest van zijn persoon
leent van acteur Gene Wilder) komt.
tijdens zijn queeste, in aanraking met
alle overbekende Western-figuren én
requisieten: snoodaards die voor roof
en moord niet terugdeinzen, onhan
delbare paarden, Indianen op het oor
logspad, woeste landschappen, onbe
dwingbare rivieren en ratelslangen.
Hij sluit een verbond met een goed
hartige bankrover die heel wat met
hem te stellen heeft, want rabbi
Avram weigert hardnekkig op zater
dag te rijden ook al wordt hij achter
volgd door vijanden, stuurt keurig
gestolen geld terug, waagt zijn eigen
leven en dat van zijn metgezel om de
tora te heroveren en voelt zich, als het
doel eindelijk is bereikt, onwaardig
om zijn ambt te aanvaarden omdat
hij uit zelfverdediging een man heeft
doodgeschoten. Maar gelukkig wordt
het gewetensconflict snel opgelost.
In „The Frisco Kid" (zo heet de film
in het echt) komen aardige scènes
voor en geestige wendingen, maar de
roep die hem voortuitging kon ik er
niet helemaal aan afzien. Te kramp
achtig wordt erop gelet, karakterfei
len die de Joden van oudsher in de
schoenen zijn geschoven in hun te
gendeel te doen verkeren. Een eer
biedwaardig streven, maar het heeft
wel tot gevolg, dat rabbi Avram op
r.ogal mysterieuze wijze van een suk
kelige sjemiel verandert in een bui
tengemeen edele heer: doortastend,
dapper, eerlijk tot in het absurde en
daarbij nog lief en vertederend ook.
Van tijd tot tijd komt het verlangen
in Je op, de rabbi nu eens één keer
gemeen uit zijn slof te zien schieten.
Maar toch: een aardige film voor on
bekommerd avondje uit
W.W.-B.
Amsterdam-Damrak 1; Den Haag-
Odeon 2 en Camera; Rotterdam-Os
car en Studio; Eindhoven-Euro; En
schede- A Ihambra; Amersfoort-
Grand; Hilversum-City, a.l.
Harrison Ford en Gene Wilder in „The Frisco Kid"
Van uitgeverij Samsom. Alphen a.d.
Rijn is in de reeks psychologie en
samenleving het boek Vooroordeel
en discriminatie in de redactie van
drs. G. J. Kok, dr. A. v. Knippenberg
en prof. dr. H. Wilke. 204 blz - 28.50.
Natuur en beschaving. J. Liefloff
schrijft over de menselijke behoeften
en instinctief gedrag, of welke waar
den wij aan primitieve culturen kun
nen ontlenen. Uitg. Bruna, Utrecht.
163 blz - 24.90
Apocalypse Now Overweldigen
de anti-oorlogsfilm over Viet
nam van Francis Coppola. De
gehele week in City en Rem-
brandtpl.th., Amsterdam; Cine
ma. Alkmaar, Palace, Almelo;
Grand, Amersfoort; Apoolo, As
sen; Luxor, Arnhem; Alhambra
3, Enschede; Camera, Gronin
gen; Palace. Hengelo; Euro 2,
Den Bosch; Rex, Hilversum;
Corso en Grand, Rotterdam;
Harmonie, Tilburg; Catharijne 1,
Utrecht; Euro. Eindhoven; Tivo-
11, Apeldoorn; Cineac en Metro-
pole. Den Haag; Centrum, Nij
megen
Manhattan Woody Allen heeft in
zijn prachtige nieuwe film een
volmaakt evenwicht gevonden.
De gehele week in Alhambra 1 en
Tuschinski 2, Amsterdam; Lux,
Arnhem; Rembrandt 2, Eindho
ven; Metropole 3, Den Haag; Ca
mera 1, Groningen; Casino, Den
Bosch; Rembrandt 2, Utrecht;
Cin. Tusch. 2. Den Haag; Studio.
Leiden, Carolus, Nijmegen;
Springhaver, Utrecht.
Préparez vos mouchoirs Aller
aardigste satirische comedie van
Bertrand Bller met Gérard Dé-
pardleu en Patrick Dewaere In
de hoofdrollen. De geheie week
in Cinecenter, Amsterdam; Stu
dio, Delft; Movies. Groningen;
Rembrandt 5, Eindhoven; Mo
vies 2. Utrecht.
Les petities Fugues Uitstekende
film van de Zwitserse regisseur
Yves Yersin over een oude boe
renknecht die op zijn brommer
de vrijheid verkent. De gehele
week in Filmhuis Maastricht; 18
en 19 dec. 't Hoogt, Utrecht.
De Mens uit Marmer. Magistrale
film van de Pool Andrzej Wajda
over de speurtocht naar een ar
beider die in marmer werd ver
eeuwigd en in vergetelheid ver
zonk. 18 dec. Fllmklub Waalwijk
en Filmhuis, Emmen.
Die Ehe der Maria Braun Rainer
Werner Fassblnder dringt met
de middelen van het melodrama
door tot de kern van het West-
duitse „Wirtschaftswunder". De
gehele week In Tuschinski 4,
Amsterdam; Rembrandt 2,
Utrecht; Lldo 3. Leiden; Scala 2,
Nijmegen; Mignon, Breda en
Studio, Leeuwarden.
Herfstsonate Klassieke film van
Ingmar Bergman met Ingrid
Bergman en Liv Ullmann in de
hoofdrollen. De gehele week in
Roxy 2, Gorinchem.
I' Affiche Rouge Ontroerende
film van Frank Cassenti overeen
verzetsgroep in de oorlog, waar
bij heden en verleden bijna on
merkbaar in elkaar overvloeien.
14 en 15 dec. Filmhuls Arnhem.
Te gek om los te lopen Schok
kende documentaire van een Ita
liaans collectief over nieuwe we
gen om krankzinnigen te inte
greren in de maatschappij. 15
dec. Stichting Rood, Vlaar-
dingen.
Death in Venice Film van Luchl-
no Visconti over verval en dood
in Venetiè, gebaseerd op Tho
mas Manns novelle „Der Tod in
Venedtg." De gehele week in
Luxor. Haarlem.
