Mari Andriessen: een leven lang geëngageerde kunstp
Glansrol Christine Deutekom
in Lucia di Lammermoor
Dankbaar speelstuk
Tibbs: conventioneel
IE
Alain Lombard mSI
weer voor
Haags orkest
Nederlandse muziek door Limburgs orkest
Abbado weg bij
de Scala Milaan
Danstheater attractief in Dream Dances
VOOR MAZDA!
MAANDAG 10 DECEMBER 1979
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
JAN
door Cees Straus
Met het overlijden van Marl Andries
sen verliest ons land een van de laat
ste en tevens ook een der beste verte
genwoordigers van de klassiek-realis-
tische richting ln de beeldhouwkunst.
Mari Andriessen is de belichaming
van een stijl die al voor de Tweede
Wereldoorlog haar beslag vond, die
daarna een sterke opleving onder
vond door de vele opdrachten voor
verzetsmonumenten. maar die door
meer eigentijdse opvattingen (lees:
concrete kunst) eigenlijk al in de Ja
ren zestig geen goede voedingsbodem
meer vond en daardoor op een zij
spoor terechtkwam. Het klassiek-rea-
llsme is door de tijd Ingehaald, maar
het bleef in Mari Andriessen altijd
een dymanische vertegenwoordiger
Vinden, zoals dat het nog steeds vindt
in het werk van Charlotte barones
van Pallandt, eigenlijk de enige wier
werk van vergelijkbaar niveau is.
Mari Andriessen heeft zijn leven lang
kunst gemaakt vanuitzijn persoonlij
ke betrokkenheid, maar omdat die
betrokkenheid ook universeel is,
spreekt ze een breed publiek aan.
Andriessen heeft geëngageerde kunst
gemaakt, begaan als hij was met het
leven van zijn medemens. Daarbij
stond hem niet het esthetische, het
fraaie dat kan behagen voor ogen.
Andriessens werk vormt een soort
doorgeefluik voor alle emoties die hij
om zich heen zag. Hij verwerkte ze
met de stilte om hem heen die elke
kunstenaar ln zijn isolement moet
doormaken en paste hen ln een bijna
ingetogen, introverte sti^l toe. Wie
zijn ..Man voor het vuurpeloton" op
de Dreef ln Haarlem beziet of welk
verzetsmonument in den lande dan
ook. ziet niet de schreeuw van het
geweld, maar de rouw als de dood
zich heeft voltrokken. En in de ande
re beelden is het meer de Inkeer, de
wens tot zelfbezinning dan een eerste
daad van handeling.
De Dokwerker, het beeld dat Adriessen zijn grote bekendheid SflGÜG typGriflC)
gaf. Voor dit beeld heeft overigens geen havenarbeider maar
een timmerman geposeerd.
Foto FriU Droef
De verzetsbeelden denk aan de
Dokwerker in Amsterdam en de even
imposante beeldengroep in Enschede
vormen het beste dat Andriessen
tot stand heeft gebracht. Maar de
vele opdrachten daartoe hebben ook
stimulerend gewerkt op zijn nlet-ge-
bonden werk. De bronzen van ir. Lely,
Diepenbrock, Wllhelmlna behoren in
de na-oorlogse jaren tot het beste dat
de traditionele beeldhouwkunst ln
ons land heeft voortgebracht. An
driessen zocht daarin naar een snelle
typering. De spanning die elk beeld
automatisch heeft meegekregen,
blijft dan onderhuids zitten. Het is
een erfenis van zijn verzetsbeelden
die zijn werk ten zeerste heeft doen
rijpen.
Naamswijziging
Andriessen werd in 4 december 1897
in Haarlem geboren. Hij kreeg de
voornamen Marie Silvester De extra
letter ,.e" kwam voort uit het feit dat
zijn moeder op een meisje had ge
hoopt en toen dat hiet het geval was
heeft ze haar zoon toch maar een
meisjesnaam gegeven. Voor de jonge
Marie werd het een bron van onge
noegen. Op school was het al spoedig
..Marietje". reden voor hem om zijn
naam zodanig te wijzigen dat de
klemtoon werd verschoven naar de
eerste lettergreep.
Andriessen is amper vijftien jaar oud
als de beeldhouwer Jan Bronner het
ouderlijk huis bezoekt en tekeningen
van hem ziet. Bronner nodigt hem uit
om op zijn atelier te komen werken.
Daar ontstaat onder Andriessens
handen een reeks „poppetjes", colmi-
nerend in „De Zaaier". Bronner leidt
hieruit af dat de jongen een betere
beeldhouwer dan een tekenaar kan
worden. Twee jaar later gaat Andries
sen daadwerlijk naar de Kunstnijver
heidsschool in Haarlem, gevolgd door
een opleiding aan de Rijksacademie
in Amsterdam waar Bronner hem zal
onderrichten.
De economische situatie in Neder
land is in de jaren twintig verre van
gemakkelijk. Andriessen. Inmiddels
getrouwd het huwelijk met Netty
houdt tot zijn dood stand besluit
naar Duitsland te gaan waar het le
ven in die tijd erg goedkoop is. Hij
wordt toegelaten op de academie in
München. maar na een jaar moet het
echtpaar terugkeren omdat de Duitse
overheid van mening is dat er voor
mevr. Andriessen geen middelen van
bestaan zijn.
Er volgt een vruchtbare periode met
veel reizen naar het buitenland, met
contacten met mensen als Herman
Kruyder, Lodewijk van Deyssel en
Hein Boeken. Er komen tal van op
drachten binnen, eerst kerkelijke, in
1938 ook de eerste niet-religieuze. Een
jaar voor de Tweede Wereldoorlog
levert hij voor het Centraal Station in
Utrecht een drietal monumentale
beelden af, „Veiligheid en snelheid"
geheten.
Raad van Verzet
De komst van de Duitsers vraagt
voor Mari Andriessen een standpunt
bepaling. Hij hoeft niet te twijfelen
zoals zovele anderen wel hebben ge
daan. Zijn afkeer voor het nazisme
brengt hem in het verzet, zijn huis in
de bosrijke omgeving van de Haar
lemmer Hout wordt een vergader
plaats en onderduikadres voor velen.
De Raad van Verzet komt er regelma
tig bijeen waaraan onder meer Han-
nie Schaft deelneemt. De achtertuin
van het huis wordt op een keer het
decor voor een tenslotte toch niet
uitgevoerde aanslag op een Duitser
die moest worden omgebracht.
Uit deze hele periode distilleert An
driessen later zijn materiaal voor de
verzetsbeelden die een hoogtepunt
vinden in De Dokwerker. Een beeld
waarvoor overigens geen echte ha
venwerker model stond, zoals hij eens
vertrouwelijk heeft meegedeeld,
maar een potige timmerman die hij
ooit was tegengekomen.
In 1977 heeft het Frans Halsmuseum
in Haarlem hem ter gelegenheid van
zijn tachtigste verjaardag een over
zichtsexpositie geboden die nog eens
de meeste beelden en hun ontwikke
lingsgeschiedenis op een rijtje zette.'
Bij die gelegenheid werd hem de
vraag gesteld met welke uitgangs
punten hij werkte. Het antftoord was
Mari Andriessen
een voorbeeld van de bescheidenheid
waarmee hij vaak kon worden gety
peerd: „Ik heb helemaal geen princi
pes. Het moet ontspannend zijn.
maar dat geldt voor alles. Ik heb wel
Ik M
een
tstelij
steeds de drang om te werken, ijwillii
moet altijd staan, anders heb i|n one
gevoel van vast te zitten. Ik "heran
voortdurend, misschien is dat 4t hij
den dat ik betrekkelijk goed b^cht.
tien
door Adr. Hager
DEN HAAG Alain Lombard li
in de afgelopen dagen de coi
van het Residentie Orkest ln
en Den Haag. Het was een goede
deze dirigent weer terug te zier
draagt weliswaar de titel van
gastdirigent van het Haagse ei
ble, doch die vaste verbintenis
losjes van karakter. Men zou
graag meer voor het orkest zien,e m's
dat hij, weliswaar Fransman zlfn d<
niet met de Franse slag te werk (ire
Hij werkt met evenveel charmfor
discipline en het klinkend resul°cbt!
mag er zijn. Gelukkig leidt hij )n Ll'
maand nog een aantal concert* n?e
Den Haag. n in
Het vertolken van de ouverture Sf Pe
ramis van Rossini eist van de ve» °P
kers, dat zij figuurlijk op het pi ïir°®
van hun stoel zitten. Rossini verl rteli
in de gelijknamige opera virtuos n bf
van de vocalisten, maar ook va#ar 1
instrumentalisten. De hedenda !Per
vocalisten kunnen nauwelijks i$me.
aan die eisen voldoen, van de in^isto
mentalisten mag het verlangd 'ken
den dat zij, zeker in de ouver n sj
glans en geestkracht geven. Loml he 1
slaagde er schitterend ln dat te b^«
ken. Uitstekend werk!
Anthony en Joseph Paratore zijn
listen bij het Rotterdamse Phils^
monisch Orkest. Zij waren bij
Haagse orkest de briljante vertol
van het concert voor twee piano's
Francis Poulenc. Een concert ui
zogenaamde galante periode
deze Franse componist, een werk
-met zijn sterke instrumentatie
het meest authentieke Poulenc w
genoemd.
Poulenc had groot respect voor
leermeester Ricardo Vines,
Spaans pianist die de eerste waj
door Jac. Kort
AMSTERDAM Van de
meer dan vijfenzestig opera's,
die Gaetano Donizetti (1797-
1848) heeft gecomponeerd,
evenveel als Rossini en Verdi
tezamen zijn er slechts een
handvol op het repertoire ge
bleven. Stellig behoort daar
toe Lucia di Lammermoor uit
1835, de opera naar de novelle
van Walter Scott, waarvan
vrijdagavond de eerste in de
reeks van vijftien voorstellin
gen in de Stadsschouwburg
werd gegeven.
Er ligt, als in zovele opera's, geen
opwekkend verhaal ten grondslag
aan de Lucia di Lammermoor. Lucia,
noch de haar opgedrongen bruide
gom Lord Arturo Bucklaw, noch haar
geliefde Edgardo di Ravenswood
overleven het drama. Daar staat ech
ter tegenover, dat de Italiaanse bel
canto zo rijkelijk bij Donizetti aan
haar trekken komt, dat het publiek
alleen daarvoor al de schouwburg tot
de laatste plaats bezet, ook wanneer,
zoals in deze serie voorstellingen, de
totale bezetting uit Nederlandse so
listen is samengesteld.
Christina Deutekom zingt in deze
voorstellingen de titelrol, waarmede
zij over de gehele wereld triomfen
heeft gevierd en het is begrijpelijk,
dat velen de schaarse gelegenheid om
haar te horen hebben aangegrepen.
Hooggespannen
Waren de verwachtingen reeds hoog-
door R. N. Degens
SITTARD Oscar van He
mels Derde Vioolconcert is dit
weekeinde, vrijdag en zater
dag, in Sittard en Maastricht
ten doop gehouden door Theo
Olof met het Limburgs Sym
fonie Orkest onder leiding
van Oarcia Navarro.
Van Hemel, die dit jaar 87 is gewor
den. schreef dit concert ongeveer an
derhalf Jaar geleden voor Theo Olof.
aan wie ook het eerste vioolconcert
(1944) is opgedragen. De viool is in het
oeuvre van Van Hemel, die zelf zijn
muzikale carrière als violist begon,
goed vertegenwoordigd. Het speels-
virtuoze Tweede Vioolconcert dat hij
op 76-jarige leeftijd schreef, is niet
alleen een fraai bewijs van de geeste
lijke vitaliteit van de bejaarde com
ponist maar ook van diens begrip
voor een pakkende, dankbare schrijf
wijze voor het instrument.
de Tweede Symfonie van Rudolf
Escher het concert besloot.
Spontaan
Kernachtig
In gelijke mate, maar nu minder ver
rassend. geldt dat voor het Jongste
opus dat met zijn drie delen, Modera-
Speciaal vandaag
Nobelprijzen. Rechtstreek
se reportage vanuit Oslo van
de uitreiking van de Nobel
prijzen o.a. aan zuster Teresa,
die de Nobelprijs voor de vre
de krijgt. Voorafgaande aan
de reportage uit Oslo, die om
12.55 uur begint, een herhaling
van de Brandpuntreportage
die op 23 oktober werd uitge-
tonden bij gelegenheid van de
toekenning van de Nobelprijs
voor de vrede.
Ned. I. 12.40 uur.
Wereldkampioenschap
gymnastiek. Beelden van het
WK-gymnastlek in Fort
Worth. Texas (VS).
Ned. I. 11.00 uur.
Koning Klant. Consumen
tenrubriek. waarin vraagge
sprekken, reportages en onder-
toeken.
Ned. I. 19.57 on-.
L
Oscar van Hemel
to-Andante-Allegro. ook ln de op
bouw al traditioneler is dan het uit
vier scherzandl (voor vier verschillen
de Instrumentengroepen) bestaande
tweede concert. Het eerste deel met
zijn kernachtige thematiek leek mij
het sterkste van zeggingskracht, hoe
wel het langzame middendeel met
een lyrische samenspraak van solovl-
ool en althobo van de nog onvermin
derde melodische vindingrijkheid
van de componist getuigt. Een vin
dingrijkheid die ook in de hoofdzake
lijk aan de tonaliteit gebonden har
monie naar voren komt en die, ge
combineerd met de deugd der be
knoptheid (het hele stuk duurt krap
vijftien minuten) dit concert tot een
degelijk en dankbaar speelstuk voor
solist en orkest maakt.
Olof verdedigde het concert bij de
première vrijdagavond in de matig
bezette schouwburg in Sittard op een
manier die de kwaliteiten ervan over
tuigend liet blijken.
Deze première was onderdeel van het
tweede programma ln de Musica VI-
va-serie van het Limburgs Symfonie
Orkest. In de samenstelling van die
programma's wordt naar een plezieri
ge afwisseling van bezetting van de
uit te voeren werken gestreefd. Van
uit dit principe was ditmaal de Solo
sonate voor viool van Willem Pijper
als laatste werk voor de pauze geko
zen, terwijl als openingsnummer het
Capriccio voor blazers en contrabas
van Tristan Keuris werd gespeeld, en
Keuris, die ook in dit Capriccio, met
zijn spontaan aandoende melodische
en harmonische levendigheid, de uit
voerenden voor grotere problemen
stelt dan de toehoorders, was ln dit
gezelschap van Nederlandse compo
nisten de Jongste. HIJ werd ln 1946
geboren, een jaar voor het overlijden
van Pijper van wie zowel Escher als
Van Hemel leerlingen zijn geweest.
Van enige beïnvloeding was. afgaan
de op de meesterlijk door Olof ver
tolkte doorwrochte solosonate uit
1931, uiteraard in de werken van Van
Hemel en Escher niets te merken.
Met enige moeite is er wel een over
eenkomst ln „klimaat" tussen Pijpers
symfonische oeuvre en dat van
Escher te ontdekken. Deze Tweede
Symfonie aanvankelijk (1958) voor
het Nederlands Studenten Orkest ge
schreven en ln 1964 geheel herzien
(praktisch een nieuw werk geworden,
zegt Escher zelf) met zijn boelende
polyfonie, zijn zeer afwisselende in
strumentatie, en zijn door de overwe
gende formele strengheid toch niet
geheel onderdrukte bewogenheid, Is
een onbetwistbaar meesterwerk van
de nu 68-Jarige Escher.
De vertolking door het Limburgse
orkest onder Navarro (o.a. vaste gast
dirigent bij het Noordelijk Philhar-
monlsch Orkest) was*hoorbaar het
resultaat van een zeer Intensieve
voorbereiding. Vooral het tweede
deel (Vivo) met zijn flitsende zilver
achtige sonoritelten werd met een
verrassend gevoel voor klankkleur en
met een bewonderenswaardige tech
nische paraatheid uitgevoerd. Maar
evenzeer door de vertolking van de
overige onderdelen, met name het zo
moeilijk te realiseren laatste deel
iPassacaglia), werd deze symfonie het
.hoogtepunt van het in zijn totaliteit
"toch al zeer boelende programma.
Van onze kunstredactie
MILAAN Claudlo Abbado zal na
afloop van het lopende seizoen niet
langer meer als dirigent bij de Scala
van Milaan gecontracteerd staan. De
46 jaar oude Italiaan is sinds 1968 aan
het beroemde operatheater verbon
den geweest. HIJ heeft voor de aan
vang vag dit seizoen, dat dit weekein
de is geopend met een uitvoering van
Boris Oodoenof van Moessorgskl,
ook ai zijn functie als muziekdirec
teur neergelegd.
gespannen dan hefelt zij die met de
schitterende wijze, waarop zij deze
bijna bovenmenselijk zware rol, zo
wel qua zang als qua spel heeft ver
tolkt stellig overtroffen, met als hoog
tepunt de „waanzin-aria" uit de derde
acte.
Jan Derksen, als haar broer Enrico,
Adriaan van Limpt, haar geliefde Ed
gardo, Pieter van den Berg, haar gou
verneur, zij allen gaven zowel vokaal
als artistiek voortreffelijk tegenspel,
tezamen met Hélène Versloot, Wou
ter Goedhart en André Spijker in
kleinere rollen.
De regie was evenals voorheen van
John Copley, waarin een aantal on
handigheden tijdens de herinstude
ring door Jan Bouws niet waren weg
gewerkt.
Het Utrecht Symfonie Orkest zorgde
voor een fraai klinkende begeleiding
onder leiding van Kees Bakels, die
het geheel voortreffelijk in de hand
had.
Herhalingen vinden plaats op 30 de
cember, 2, 8 en 22 Januari in Amster
dam, op 12 december in s'-Hertogen-
bosch, 10 januari in Rotterdam, 12,14
en 17 Januari ln Scheveningen 30 ja
nuari in Utrecht en 7 februari ln Eind
hoven.
Christine Deutekom en Adriaan van Limpt in Lucia di Lammer-
/Debussy vertolkte en zich inz sc
door Ineke Sluiter
SCHEVENINGEN In het
Scheveningse Circustheater
bood het Nederlandse Dans
theater dit weekeinde twee
zeer uiteenlopende premières,
zowel wat betreft inhoud als
kwaliteit.
Heel attractief was het nieuwste werk
van Jiri Kilian, Dream Dances waar
voor de door de componist Berio ge
schreven muziek Folksongs wordt ge
bruikt. Bepaald niet vernieuwend
daarentegen was het Danstheater in
Moment of Reflection van de choreo
graaf Gerald Tibbs waarvoor muziek
van Bernstein werd gebruikt.
Jiri Kilian heeft zich in Dream Dan
ces duidelijk door de muziek van Be
rio laten inspireren, maar dit nieuwe
werk lijkt me ook een doorbraak naar
nieuwe wegen: na de grote symfoni
sche werken met grote bezettingen
terug naar de basis. De muziek is
tonaal en aangenaam om naar te luis
teren. Het zijn 11 korte stukken, (nr. 3
werd helaas niet uitgevoerd), die va
rieren van een solo tot duetten, trio's
en kwartetten. Kilian heèft zijn eigen
bewegingspatronen gebruikt en niet
geput uit de bestaande folklore. Dat
hoeft ook niet, want hij geeft rake
typeringen van de verschillende volk
saarden in nauwe relatie met de
muziek.
Wat dit ballet zo aantrekkelijk
maakt, is dat hij de natuurlijke een
voud van de volksdans zo goed ge
troffen heeft. In zijn streven, een col
lectie kleine juwelen te maken is hij
volkomen geslaagd. Verder mag hij
zich gelukkig prijzen over dansers te
beschikken, die ieder detail, maar
ook de grote lijnen naar voren kun
nen brengen door een uiterste beheer-
Een van de duetten uit Folksongs van het Nederlands Danstheater
in een choreografie van Jiri Kilian.
F*to Jorge F*Uim
sing van hun danskunst, waar de
techniek inderdaad slechts een mid
del is tot de artistieke prestatie.
Bij het, terecht ovationele, applaus
viel op, hoe goed de kostuums van
Willa Kim de uiteenlopende karak
ters van de dansen onderstreepten.
Waar zij echter, ln tegenstelling tot
de choreografie, niet ln slaagde, was
een bindende eenheid te vinden,
maar misschien was dat niet haar
bedoeling. Walter Nobbe maakte een
schitterend achterdoek. Lucia
Meeuwsen zong de solopartij met het
Nederlands Balletorkest onder lei
ding van David Porcelijn.
Programmatoelichting
Moment of Reflection van Tibbs
kreeg een nogal zware programma
toelichting mee, zoals „een beeld ge
ven van een man in een moment van
confrontatie met zichzelf" en „de
componist wil met deze muziek de
eenzaamheid en schijnbare hopeloos
heid van het bestaan uitdrukken" of
„het hele werk is doortrokken van
natuurlyriek met een agressief ritmi
sche ondertoon."
Het viel me allemaal niet mee: be
paald niet een vernieuwend werk, in
tegendeel, conventioneel van aan
pak, met niet erg originele bewegin
gen. Daarbij werd er nogal wat emo
tie ten toon gespreid, waarvan de zin
me ontging, want eigenlijk werd ner
gens duidelijk, wat de dansers sa
menbond, noch wat hun respectieve
lijke relaties waren met de hoofdper
soon. die zich klaarblijkelijk met hen
wilde identificeren. Uit een werk als
dit blijkt, hoe moeilijk het is emoties
helder uit te drukken in dans, en was
het gegeven voor een eerste ballet
wat te hoog gegrepen. In ieder geval
voor de choreograaf een kans om veel
te leren door de uitvoering ervan.
Er werd ook hier goed gedanst, vooral
Chris Jensen schitterde met een tref
zekere techniek. Walter Nobbe ver
zorgde ook hier kostuums en decor,
niet zijn meest geïnspireerde.
voor jonge componisten. Dank zi
nes kende Poulenc het klappen
de zweep. Hij was voor hij ging c ess
poneren eerst pianist. Het dubbel
noconcert is, zoals vele van Pouir™
werken, spontaan en direct, wat tl
aal van karakter. Lonkend
Bach, Mendelssohn en Mozart, I
ook concerten voor twee piaf
schreven, onder Invloed van
winsky (welke componist is daar'"
ontkomen?), stelde Poulenc te|
over de complexe muziek van j
tijd eenvoud, directheid en spontll
teit. ,EI
Vr
t
Gamelan jïï
Het werk draagt sporen van gamejan
klanken, indrukken die Poulenc en
deed tijdens de „Exposition Color
le" in 1931 te Parijs. Op de Nederli c
se afdeling beluisterde hij nami
muziek uit Bali. Het werk vraagt f or
de vertolkers dezelfde directheitT
spontaniteit, en daarin slaagde
mede dank zij Alain Lombard in
opzichten. Met name het tweede I ?n
was groots.
Ter afsluiting Tsjaikowki's vi^)rT1
symphonie, opgedragen aan zijn ,le
wonderaarster en weldoenster >ri
vrouw Von Meck. Het werk da"
vooral bekendheid door het d*r
deel. het Scherzo Pizzicato, d c
blijft in hartstochtelijke ultdi v
kingskracht achter bij de vijfde .Q(
zesde symphonie. Het Residentie ui
kest heeft de band met Lomb pr
weer strak aangetrokken, hetgeen in
sulteerde in een spanningsvolle w£u
gave. jat
ADVERTENTIE
EN ECHTE SERVICE!
Sem v Moutanstr 199 n
A dam Gauranvald
Bij het CBR 1
Tal 135103 113016 'i
SPECIAAI VOOR GROTE WAGENPARKEN
