Lode Pemmelaar:
mathematisch realist
Vrouwen protesteren
tegen verkrachting
I
HET BOEK
VAN DE MAAND:
Onbekend werk van
Disraeli gevonden
Nieuwe gedichten van
Elly de Waard
Sb
TOT EN MET 5 JANUARI f29,50
Expositie in Utrechtse galerie met boeiende aspecten
Popdagen
Realistisch verslag van rechtszaak
S]
Nieuwe boeken
NOS zet adjunct
Radio Noord aan de kant
Met Jk probeer mijn pen" X*? XX
is getracht de geschiedenis
van onze letterkunde te schetsenV
van het eerste begin tot het jaar V'
waarin dit boek verschijnt
DONDERDAG 6 DECEMBER 1979
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
Lode Pemmelaar: Vijf vlakgommen, acryl op doek (1978)
door Tyme Valk
UTRECHT - Vlakgummen, lucifersdozen, vleeszakjes, banketdozen, vensterenveloppen, kas
boeken en andere thema's uit de kantoorboekhandel en verpakkingsindustrie neemt de in
Wommels (Friesland) werkende kunstenaar Lode Pemmelaar op om in een sterk onderkoeld
hyperrealisme te presenteren.
Net als de hyperrealisten zoekt Pem
melaar al onderwerpen uit die zich In
zekere zin laten ontwerkelljken. Een
banale aanleiding monumentallseert
hij in abstracte richting HIJ analy
seert de af te beelden voofwerpen tot
geometrische systemen van kleur
vlakken die in wezen platte en dus
mathematische composities verto
nen. Het realistische aspect Is enigs
zins verdrongen len gunste van de
tcchnlsch-compositionele factoren
die zowel de hard edge- als de op art-
kunstenaars trachtten vorm te geven.
Pemmelaar liet de realistische aanlei
ding niet geheel los. zoals ook te zien
is op de tentoonstelling die Galerie
Neude in Utrecht op het ogenblik
presenteert.
De gebruiksvoorwerpen vertonen al
lereerst door de enkelvoudige kleur
vlakken een technische spanning.
Daarbij zorgen de illusionistische
slagschaduwen, die de ruimtelijke en
schijnbaar platte zaken werpen, dat
door R. L. K Fokkema
Precies een jaar na haar verrassende debuut Afstand ver-
schijnt van Elly de Waard de tweede gedichtenbundel, Luwte
geheten. Zo'n vlugge opeenvolging kan nadelig zijn voor de
goede herinnering aan de eerste bundel. Dat is hier niet het
geval, omdat Luwte van een overwegend ander karakter is
dan Afstand. De eerste bundel stond ln een bloemrijk teken
van verdriet om verlies, in de tweede probeert Elly de Waard
zich vooral te verzoenen met de ontstane vervreemding. Ze
probeert een eigen stem te geven aan haar natuurbeschou
wing en een eigen visie op de dood.
De impressionistisch geUnte reflec
ties spelen zich af in een pastoraal
landschap; ver van lawaai en drukte
hoort zij slechts de roep van fazanten
gedonderjaag van duiven ln bomea
en het slaan van tennisballen. Serin
gen. rozen, theunisbloemen en spar
ren zijn haar gezelschap in de her
dersuurtjes. waar een plaatsvervan
gende liefde kan ontluiken Luwte
kan een mooie bundel genoemd wor
den. ook wanneer men oog heeft voor
wat de bundel ln wezen wil weerspie
gelen een wegschrijven van angst,
een bannen van schaduwen, verzach
ting van het denken Een schrijven ln
de hoop dat deze weerspiegeling
..zich mengt met dieper zien". Maar
de overtuiglngs- en symboliserings-
kracht der gedichten Is geringer dan
in Afstand, zodat dit debuut onge
stoord door Luwte in de herinnering
blijft voortbestaan
Dat Luwte best mooi is. maar niet zo
AMSTERDAM De N08 is niet van
plan Jumping Amsterdam het over
eengekomen vergoedingsbedrag te
betalen voor de tv-uitzendtngen op 3
en 4 november De NOS ts van me
ning dat het bestuur van Jumping
Amsterdam de verplichtingen niet is
nagekomen, die mondeling en schrif
telijk waren gemaakt over het wed-
sirijdprogramma ln het Ral-gebouw
m Amsterdam
Speciaal vandaag
Canaris. Duitse speelfilm
uit 1954 van regisseur Alfred
Weidemann met in de hoofd
rollen O. E. Hasse. Adrian Ho
ven. Barbara Rutting en Mar
tin Held. Admiraal Wilhelm
Canaris was een van de mach
tigste mannen onder Hitier.
Wat waren de werkelijke be
doelingen van het hoofd Ge
heime Dienst? Werkte hij voor
of tegen Hitier?
Ned. I 19.49 uur
Louise, de reageerbuisbaby.
Ongeveer twee Jaar geleden Is
in Engeland een zwangerschap
tot stand gebracht onder de
microscoop. Thames Televi
sion maakte een film van deze
gebenrtenis en het team van
Artsenij sprak met de ouders
van het kind. Prof. Galjaard.
de Rotterdamse celbioloog be
spreekt de grvolgen van deze
doorbraak in de wetenschap.
Ned. I 29.20 uur
treft als Afstand heeft verscheidene
oorzaken. In de eerste plaats is de
ondergrond van de schone schijn te
weinig wezenlijk geformuleerd met
opposities van zomer en herfst, van
waken en dromen, van licht en scha
duw, tegenstellingen die te zeer in
het oog springen om het hart nog te
kunnen treffen. Vervolgens is het pas
toraal karakter van de bundel wel
even obligaat: de vlucht ln de luwte is
ln wezen een opgelegd afzien van de
dagelijkse realiteit. Nu mag een dich
ter zich van anekdotiek onthouden,
graag zelfs, maar de poézie is er niet
bij gebaat wanneer de luwte zich
slechts openbaart in idyllische de
tails en zich vermeit ln beschrijving
van paradijselijke omgeving, wan
neer de noodzaak daartoe onduide
lijk blijft. Deze romantiserende es-
theticertng laat de taal niet zelf werk
zaam zijn; gebruikmaking van mooie
woorden is niet voldoende: er ontr
staat bij de lezer meer Irritatie dan
geïntrigeerdheld. In de derde plaats
mist de bundel een zekere evenwich
tigheid ln de samenstelling. Op zich
zelf genomen is het niet erg dat korte
lyrische impressies afwisselen met
epische gedichten. Maar de kortheid
blijft steken in de tekening (symboli
sering krijgt geen kans», en de gedich
ten van langer adem zijn te weinig
strak van beeldspraak en van gericht
heid. Ze blijven steken in de beschrij
ving De korte en lange adem sugge
reren te veel en te weinig.
In totaal acht lk Luwte te bedacht en
daarmee ln tegenspraak met De
Waards wens niet iemand te zijn „die
zich geweld aandoet". De bündel
maakt wel degelijk een geforceerd
dichterlijke Indruk, waar de gedich
ten mank gaan aan intuïtieve beeld
vorming. Zo is er sprake van ..gezich
ten van narcissen die schreeuwen
zonder gerucht", en van ..de smidse
van de merels ln het bos", en wordt
verdord lang gras vergeleken met ge
deukt koper. Te veel gedichten begin
nen met .zoals" ten bewijze van het
leven ln de vergelijking. De natuur
lijkheid van de bundel leidt aldus tot
een grote maat van onnatuur.
Het ls voor aankomende dichters niet
gemakkelijk zich te onttrekken aan
het voorbeeld van grote hedendaagse
dichters als Kouwenaar. Kopland of
Van Oeel. Men kan slechtere voor
beelden kiezen dan de genoemde,
maar het ls in alle geval wenselijk ze
niet te kopiëren. Zo ver gaat Elly de
Waard niet met de poézie van Van
Oeel. maar ze heeft ln Luwte toch te
weinig afstand genomen. In heel veel
opzichten herinnert haar poézie aan
die van Van Geel. en zo'n voortzet
ting belemmert het vinden van een
eigen stem.
Elly de Waard. Luwte. De Harmonie
Amsterdam 1979. 40 bis. 1430.
deze voorwerpen nog blonder lijken
dan ze al zijn. Pemmelaar is een sub
tiel kleurmenger en schilder die de
vlakken kleur (grijzen, zachtblauwe
en roze tinten) zowel in oppervlakte
als in intensiteit op elkaar al wil
stemmen. Toch is de verwijzing naar
de werkelijkheid overduidelijk, om
dat hij de alledaagse voorwerpen fors
uitvergroot en dit bovendien doet op
een koele, puur registrerende manier.
De zakelijke effecten lelden, effecten
die hyperrealisten wel eens willen op
roepen.
Het inhoudelijke resultaat van de bij
na abstracte composities bezit vrij
wel steeds een anekdotische aanlei
ding. De gebruiksvoorwerpen verwij
zen naar de gebruiker. Een enveloppe
is de metafoor voor de afzender, meer
nog voor de ontvanger en de vlak-
gommetjes staan voor de tekenaar.
De voorwerpen vertegenwoordigen
kleine genoegens, die Pemmelaar
zonder thematisch effectbejag heeft
uitvergroot. De vakmanschappelijke
gevoeligheden heeft de kunstenaar
dès te daidelijker uitgewerkt. De
cómpositie maar vooral de zeer geva
rieerde en verfijnde kleurverschuivin-
gen houden de moedwil tot het vak
van het schilderen beperkt. De kijker
krijgt boeiende paradoxen tussen
vorm en inhoud en tegenstellingen op
elk van de niveaus voorgeschoteld.
Tot 7 januari in Galerie Neude 2) te
Utrecht. Geopend op maandag tot en
met vrijdag van 10-17 uur.
Winterfolk 1979
Dordrecht begint zich zo lang
zamerhand te ontwikkelen tot
een toonaangevend folk-cen-
trum. Schuchter begonnen als
een toevallige manifestatie is
dit festival uitgegroeid tot een
traditie die steeds grotere vor
men is gaan aannemen. Deze
week zijn een groot aantal op
tredens gepland in ziekenhui
zen. scholen, warenhuizen en
cafés. Sluitstuk hiervan vor
men vrijdagavond een Keltisch
feest en een marathon op zater
dag met ruim honderd arties
ten uit geheel West-Europa,
Joegoslavië en Baskenland.
Trekpleisters zijn de Engels
man John Martyn, die voor de
eerste maal ons land bezoekt
en June Tabor die in '77 in
Engeland werd uitgeroepen tot
folkzangeres van het jaar. Alle
zalen van stadsschouwburg
Kunstmin zijn zaterdag van
14.00 tot 24.00 daarvoor open
gesteld. terwijl het Keltisch
feest op kleinere schaal ln het
zelfde gebouw vrijdagavond
om 20.15 aanvangt
Shirts
Het popsetzoen 1979 loopt bij
na ten einde, toch komen er op
de valreep nog enkele new
wave groepen een tournee door
Nederland geven. Zoals de
Newyorkse Shirts, die vorig
jaar even op de hitparade ston
den met „Teil me your plans"
en waarvan zangeres Annie
Golden een hoofdrol ln de film
Halr vervulde. Hun concert
plannen zijn als volgt; Eksit -
Rotterdam (6 dec.), Esch-Alme
lo (7 dec.), Paradiso-Amster-
dam (8 dec.) en Karregat-Eind-
hoven (9 dec.).
XTC
Omhoog gekomen met de punk
spelen de Engelse XTC op het
moment jaren zestig-nummers
in het Paard van Troje - Den
Haag (12). Eksit - Rotterdam
(13). Stokvishal - Arnhem (14),
Paradiso - Amsterdam (15 en
Vera - Groningen (16).
Rachel Sweet
De Amerikaanse Rachel Sweet
is een eigenzinnig zangeresje
van 17 jaar, dat vla het neus-
voor-talent-label Stiff vorig
jaar een plaat uitbracht. De
tournee die ze toen door Enge
land maakte ontlokte lovende
kritieken en Elton John wierp
zich op als haar grootste fan.
Dat zegt verder weinig over
haar muziek, die zich beweegt
binnen de onderhoudende pop
muziek zonder veel franjes. Za
terdagavond in het Paard van
Troje (Den Haag), zondag in
Eksit (Rotterdam) en maandag
in de Melkweg (Amsterdam).
He
door Riet Diemer
om
ach
hm
HILVERSUM Twee jaar geleden werd in het Italiaanse plaatsje Latina een jong meisje (18
door vier mannen verkracht. Op grond van haar aanklacht werd vorig jaar een rechtszittin f
gehouden waarin het er aanvankelijk veel op leek dat niet de vier mannen terecht stonder
maar het slachtoffer zelf. De Italiaanse vrouwenbeweging, die zich steeds sterker maakt tege H
dit verschijnsel en slachtoffers van verkrachting begeleidt, nam het voor het slachtoffer op e
stelde een feministisch advocate ter beschikking.
dat de drie mannen de vierde ïonl
'voortvluchtig op elkaar stapele rad
over het dineetje dat ze het meisj vai
hadden aangeboden en over geld d*
ze nodig zou hebben. Banaal is d
manier waarop hun advocaat het f?5,0l
minlsme aanvecht door een demagj dra
gisch verhaal op te hangen over ee p||
man die door twee vrouwen wer j.
vermoord of over mannen die do^
vrouwen worden gedwongen thuis
blijven als hun vrienden uitgaan.
Tevens vroeg een groepje van zes
vrouwen van de Italiaanse vrouwen
beweging toestemming om in de
rechtszaal te mogen filmen en bij zeer
ADVERTENTIE
Leef bewust,
in het belang
van uw hart en bloedvaten.
Becel hoort daarbij
hoge uitzondering kregen zij toestem
ming het hele proces op de beeldband
vast te leggen. Waarom de rechters
hun fiat gaven voor deze opnamen is
nooit bekend geworden.
Amateuristisch
De filmreportage die de VARA vrij
dag vanaf 22.20 uur op Nederland 1
op het scherm brengt, is net zo verbij
sterend en openhartig geworden als
wel amateuristisch. Over dat laatste:
het met de camera gewapende vrou
wencollectief bestond zeker niet uit
vakmensen. Dat is ook te zien aan de
bewegende, rommelige beelden. Maar
dat is tevens het stempel van de
echtheid. Het hele proces is recht toe
recht aan en in zwart-wit geregis
treerd.
De bedoeling was om bestaande voor
oordelen niet alleen bij het publiek,
maar vooral bij de politie en de rech
terlijke macht, weg te nemen. Veel
van die vooroordelen zoals „je zult
wel aanleiding hebben gegeven", of
„je had maar thuis moeten blijven"
komen vaak voort uit het feit dat de
meeste politie-agenten en rechters
mannen zijn.
Het meisje werd door iemand die zij
van haar werk kende en die ze ver
trouwde meegevraagd in zijn auto.
Hij bracht haar naar een villa, waar
ze door hem en nog drie andere man
nen werd verkracht en mishandeld.
Alhoewel de schade nooit in geld is
uit te drukken, zoals ze zegt. eiste de
feministische advocate in een indruk
wekkend pleidooi toch een grote
schadevergoeding.
Voorbeeld
Maar in het bijzonder maakt de advo
cate zich sterk om deze zaak als voor
beeld te stellen voor zoveel andere
verkrachtingszaken waarin vropwen
op beschamende manieren worden
ondervraagd. In haar indrukwekkend
pleidooi legt de advocate er de na
druk op dat een vrouw als persoon
moet worden behandeld en niet als
object.
Onbeschaamd is het aantal leugens
do<
lis h"r
g«
Gebleken ls dat het aantal aangifte c
van verkrachtingen in Italië sterk
toegenomen na het bekend worde|gur1
van deze zaak, die overigens hi.
geresulteerd in een uitspraak die gt lu]
vangenisstraf en hoge boetes voor
mannen inhield. In een studiogespre
onder leiding van Hanneke Groente
man wordt nagepraat met Jeanw
Doornen, die zich intensief bezig
houdt met de rechtspositie van di
verkrachte vrouw en de rechtsgan
bij dergelijke zaken. Daarbij is oo
Yvonne Scholten, VARA-correspoa
dente in Italië, aanwezig.
Er mag gerust worden aangenome
dat het niet eerder is gebeurd dat ee
dergelijk amateuristisch programm
zijn weg naar de omroep heeft gevos
den, in dit geval de Italiaanse ore
roep, de RAI. De RAI bracht het u
op de Prix Italia, waar het de hoofd
prijs dit jaar won. Inmiddels is ht
programma over de hele wereld ve:
kocht.
het
He
Popstukken door Bert Jansen. Uitf
Bert Bakker, Amsterdam, 182 pag
ƒ29,50. Gebundelde artikelen ov«
popartiesten.
Bij uitg. Kosmos, Amsterdam, ver
scheen: Voddeweven (oud textiel
nieuw weven) door Mac en Ruth
Thiadens, 74 pag. groot formaat, veel
ill., 35. Cuna-handwerk (applicaties
volgens een Indiaanse handwerkme
thode) door Joke Norbruis-Hoytlnk,
78 pag., geïll. 17,50.
Bij Voorhoeve, Den Haag, versche
nen: Het Kurhaus van badhuis tot
levend monument door mr A. Ad.
Zijlstra, 96 pag. groot formaat, geïll.
„kroniek van 160 jaren", 24,90.
Kerstfeest overal door Anita C. van
der Ven; een lees-, kijk- en knutsel-
boek, 48 pag., 4,90.
Uitgeverij Pegasus te Amsterdaj
stuurde de volgende boeken; Op zot
naar nieuwe wegen, het Nederlands
communisme in een bewogen period dei
van H. Hoekstra (179 blz - 15) ejme
Februari (drie delen De vreemde wet ,jei
De vogelvrijen; De opstand) van I. d
Vries. (442, 379 en 455 blz. same ül
90). hei
Van uitgeverij Omrüboek in De^"
Haag zijn: in de miniade-reeks i
deeltjes: Toulouse-Lautrec, Schildl
rijen van Pleter Breugel, Schilder!
en van Titiaan en Schilderijen vai
Rembrandt. Per deeltje van 156 pagi
na's 9,90. Ontmoeting op de Akro
polis verhalen van J. L. van de Kalck 11
wijkek Windeweer (130 blz 19,90
Schoten op voorschot, detective va;
P. Holdorp (172 blz. 15,90).
erijj
Na de vertoning van de fv-film over verkrachting op Nederland I morgen
om 22.30 uur een studio-discussie onder leiding van Hanneke Groenteman
(links), Yvonne Scholten en Jeanne Doornen.
Gods glimlach, gedichten van J.
bert-Hofman (32 blz. 8,75) en
dichten van H. Bouma: Het nuchtei
wijze water 64 blz. 9,75) z
uitgaven van Kok, Kampen.
Ik was altijd een vrijbuiter, het lf
vensverhaal van Miep Haaijer, eei
evangeliste, zoals zij dat vertelde aal
Piet Terlouw. Uitg. Voorhoeve Dei
Haag. 132 blz. 17,90.
ADVERTENTIE
URBANA, Illinois (UPI) In de boekerij van de Universiteit van Illinois is hetjfos
enig bekende exemplaar gevonden van een negentiende-eeuwse roman
waarvan de Britse eerste-minister onder koningin Victoria, Benjamin Disrae-
li-Lord Beaconsfield, mede-auteur is.
Het boek, waarvan de titel luidt „A year at Hartlebury, or the election", heeft, h
27 jaar onopgemerkt in de bibliotheek van de Universiteit van Illinois gestaanjvol
en is nu overgebracht naar de afdeling zeldzame boeken.
Disraeli, die in 1881 overleed, schreef de roman samen met zijn zuster Sarahjdri
waarbij zij zich bedienden van de schuilnamen „Cherry and Fair Star".
De bibliothecaris van de afdeling zeldzame boeken van de Universiteit vi
Illinois, Frederick Nash, schat de waarde van de roman van de Disraëli's op
ongeveer 4000 gulden, maar de deskundige op het gebied van de Victoria]
literatuur en leider van het disraeliproject aan de Universiteit, professor Jol
P. Matthews die de de roman heeft ontdekt, acht de geldelijke waarde v<
groter.
Matthews vindt de vondst van een nieuwe roman van Lord Beaconsfield
opwindend", zowel wat zijn plaats in de literaire ontwikkeling aangaat
wat hij deskundigen onthult over Disraeli's eigen politieke ontwikkeling.
Was Jacob Cats een rijmelaar en een
kwezel, wiens populariteit .een nationale
ramp" is geweest?
Den Doolaart moest de kost verdienen
als rozenenler, dorser, druivenplukker,
dokwerker en straatfotograaf.
Waarschuwing van Jac. van Hattum:
.Moeder ga voor je kindje staan, daar
komt Van het Reve aan".
Mensen fluisterden .elkander in hoo-
gen ernst" toe: .Weet je het? Eline Vere
is dood". Zó levend was deze roman
figuur van Couperus geworden.
Jk probeer mijn pen" is een uniek
document over de Nederlandse letter
kunde. Prachtig geïllustreerd met foto's
en originele handschriften. Een 272
pagina's dik boek waarin uitzonderlijk
veel te lezen en Ie kijken valt.
Daarna 120.- duurder. (De aanbieding is geldig van 6 december t/m 5 januari 1980. Echter zolang de voorraad strekt)
GRONINGEN De raad van beheer
van de NOS heeft besloten het dienst
verband met mr. Joris Stam. adjunct-
hoofd en programmaleider van Radio
Noord, met ingang van 1 januari 1980
te beefjindigen. Dit besluit werd ge
nomen na een uitspraak van het Gro
nings kantongerecht. De kantonrech
ter sprak uit dat de NOS het dienst
verband zou mogen beëindigen op
basis van door hem aan te geven
financiële voorwaarden. In eerste in
stantie had de raad van beheer van
de NOS voor de heer Stam een ont
slagvergunning aangevraagd. Het ar
beidsbureau in Groningen zag daar
voor echter geen gronden.
Stam (33 jaar) was sinds 1969 voor
Radio Noord (toen nog Regionale
Omroep Noord en Oost) als free-lan
cer werkzaam en sinds 1974 ln vaste
dienst.
Op 27 februari van dit jaar werden
zowel het hoofd van Radio Noord, de
heer Wim de Jong. als Stam als ad-
junct-hoofd uit hun functie ontheven.
Van NOS-zijde werd toen al bekent
gemaakt dat men het dienstverbark
met de heer Stam wilde beëindigen
De heer M. Dijkstra, commissaris re
gionale zaken van de NOS. verklaar
de toen „organisatorisch is er sprake
van een geweldige impasse. Het bleek
dat de laatste tijd de leiding absoluut
niet meer functioneerde". Bij Radio
Noord was ook sprake van een on
rustbarend hoog ziekteverzuim ais
gevolg van de daar heersende stress
situatie en toenemende onderlinge
spanningen.
Conflict-situaties waren aan de orde
van de dag. De Jong, het op non-
actief staande hoofd van Radio
Noord, zal waarschijnlijk een andere
functie bij de NOS krijgen. De leiding
van Radio Noord ligt op het ogenblik
in handen van Dijkstra, die als waar
nemend hoofd optreedt. Over de
grootte van het bedrag dat de NOS
aan Stam zal moeten betalen is nog
geen overeenstemming. De kanton
rechter zal hierover beslissen.
