Joodse gemeente in Apeldoorn:
van achthonderd naar 36 zielen
School sluit niet
aan bij baan
Voordat u
nu lukraak een
persoonlijke lening
afsluit...
GS
Leerlingen lager beroepsonderwijs
Voedselvoorziening hoeft
niet in gevaar te komen
Sobere beschrijving van een drama
Overschakeling van dieet bepleit
Boeren stemmen positief
Ruilverkaveling Giethoorn
bevordert behoud natuur
KLEDING
de krant helpt
u op weg
MEDEWERKER/STER
De Gemeentelijke Kredietbank.
Om te lenen met beleid.
ZATERDAG 1 DECEMBER 1979
door Jac. Leltz
APELDOORN Sedert 1949 placht de Staatscourant de
namen te publiceren van in de oorlogsjaren weggevoerde
personen, die vermist waren en van wie de overlijdensdata
naderhand werden gevonden De patiënten van „Het Apel-
doomsche Bosch", uitgaande van de Vereniging Centraal
Israëlitisch Krankzinnigengesticht in Nederland", kwamen
niet in de Staatscourant voor.
Hieruit zou men de conclusie kunnen
trekken dat in de vernietigingskam
pen niet de moeite is genomen de
gegevens van de zwakzinnigen te re
gistreren. Van „Het Apeldoornsche
Bosch' waren dat er 869. die op de
22ste Januari 1943. samen met 52 per
soneelsleden, de kinderen van het on
derwijsinstituut Paedagoglum Achl-
somog en een aantal Joodse Apel
doorners, op transport werden ge
steld ..De meesten keerden niet te
rug Hun lichamen zijn gedood mo
gen hun zielen gebonden zijn in de
bundel van de Eeuwig Levende"
Deze smartelijke gegevens ontlenen
we aan het door 8 Laansma geschre
ven en bij De Walburg Pers te Zut-
phen uitgegeven boek ,.De Joodse ge
meente te Apeldoorn", met min of
meer als ondertitel „Het Apeldoorn
sche Bosch" De auteur, die ai meer
boeken over het altijd in trieste we
dervaren van Joodse gemeenten heeft
gepubliceerd, is zeker wat betreft
Het Apeldoornsche Bosch" uiterst
terughoudend. „Over het drama dat
zich aldaar, op het station te Apel
doorn en ten slotte in Auschwitz af
speelde," schrijft hij, „raadplege men
liever andere lectuur". Hij volstaat
dan met citeren van een briefje, dat
even zakelijk als navrant is. De ge
meente Apeldoorn ontving het briefje
kort nadat de klap was gevallen. Af
zender was de Commissie van Beheer
van de Joodsche Vereniging voor ver
pleging en verzorging afdeling cen
traal Israëlitisch Krankzinnigenge
sticht in Nederland te Amsterdam
Het luidde als volgt: „WIJ zien ons
verplicht U te berichten, dat in den
voormiddag van 22 Januari Jl. de pa
tlènten van „Het Apeldoornsche
Bosch", van de Sanatorium-a/deelln
gen Rustoord en Hannah en van het
Paedagogium Achisomog met ons
onbekende bestemming op transport
zijn gesteld De verpleging van pa
tiënten voor rekening van Uw ge
meente in de genoemde inrichtingen
werd dus per genoemden datum be
ëindigd" (In de gebouwen van ..Het
Apeldoornsche Bosch" is nu al weer
vele jaren de protestants-christelijke
zwakzinnigeninrichting Groot
Schuylenburg gevestigd).
Late vestiging
Het was in 1798 dat zich het eerste
joodse gezin in Apeldoorn vestigde,
de koopman David Joël, zijn vrouw
Rachel Joseph en hun vier kinderen.
Vijftien Jaar later waren er nog
slechts drie joodse gezinnen. Een wel
gesteld man was de Jood Jacob Po-
lack, die er In 1823 kwam wonen. Hij
was papierfabrikant en betrok de mo
len „De Olyfant". De man had veer
tien arbeiders in dienst en kon zich
een Israëlitisch huisonderwijzer voor
zijn kinderen veroorloven.
Veel stof waaide er op toen in 1866
een jood, Antonie Prins, die met een
christenvrouw getrouwd was. op 67-
jarige leeftijd protestant werd, zich
liet dopen en belijdenis deed. Laans
ma: „Zijn vrouw was 25 jaar jonger en
stond in vele opzichten dichter bij de
kinderen. Zijn joodse achtergrond
met zijn fijne symboliek en ernstige
gebruiken was de rest van zijn gezin
vreemd. De hervormde dominee
kwam natuurlijk regelmatig en die
kun je niet altijd ontlopen" In de
negentiende eeuw heeft Apeldoorn
een joodse gemeenteontvanger ge
had. Jacob Koppel, die tevens zaken
man was en onroerende goederen be
zat. Hij heeft zijn gouden jubileum
als gemeenteontvanger nog gevierd
Van burgemeester en wethouders en
raadsleden ontving hij „een fraaijen
inktkoker met zilveren lofwerk en
toepasselijke inscriptie, terwijl de
Burgemeester daarbij eene toepasse
lijke toespraak hield" De jubilaris
was een gezien man: hij kreeg vele
gelukwensen en het „Muziekgezel
schap de Harmonie" bracht hem 's a-
vonds te acht ure eene serenade"
Toen hij op 81-jarige leeftijd stierf,
omschreef de krant hem als gemeen
teambtenaar. kassier en koopman,
die steeds de achting en het vertrou
wen van zijn mede-ingezetenen had
genoten.
Vele jaren maakten weinige Apel-
doornse Joden deel uit van de synago
ge In Deventer, waar ook velen van
hen werden begraven. Vanaf om
streeks 1856 werden de eerste dien
sten op de sabbath gehouden ten
huize van de slachter David de Jong
aan de Loolaan in Apeldoorn en hij
leidde deze zelf. evenals later zijn
broer, een metaalhandelaar, en nog
weer later een neef, die huldenzouter
was. Zelfstandig werden de Apel-
doornse joden pas in 1890. Voor min
der dan zesduizend gulden werden
een synagoge, een school en een bad
gebouwd. Er kwam toen ook een ei
gen voorganger, Mozes Benjamin de
Hes uit Delfzijl, die tevens de jeugd
onderwees en het ritueel slachten op
zich nam. Opperrabijn T Tal, per
landauer van de trein gehaald, wijdde
de synagoge in. .de rollen werden
in optocht naar de synagoge gebracht
en na het volbrengen van de zeven
omgangen en onder het zingen van
diverse psalmen werden deze in de
Heilige Arke geplaatst." De joodse
gemeente groeide tamelijk snel en in
1932 was dan ook een uitbreiding
nodig. Minder dan tien Jaar later was
ze in vlammen opgegaan. De geschie
denis van de Apeldoornse joden in de
jaren '40-'45 is die van de joden in
Nederland en die van de Joden in vele
andere landen. Na de oorlog kwam
het joodse leven moeizaam weer op
gang. Op zondag 28 februari 1960
werd een nieuwe, veel kleinere, sjoel
geopend voor de gedecimeerde jood
se gemeente. Van de achthonderd
Apeldoornse joden zijn er in 1979 nog
slechts 36 overgebleven. Het boek be
vat aan het slot een lijst van omgeko
menen.
Laansma heeft in eenvoud een lees
baar boek over de joodse gemeente in
Apeldoorn (en over Het Apeldoorn
sche Bosch) geschreven. Pathetische
taal verdraagt zo'n onderwerp ook
niet. Het is al erg genoeg. Een vraag,
die we graag beantwoord hadden wil
len zien, is: waarom hebben zich zo
Het Apeldoornsche Bosch kreeg meermalen koninklijk bezoek. Hier
van koningin Emma in 1921.
laat joden in Apeldoorn gevestigd? In
Deventer, bij voorbeeld, begon dat al
in de veertiende eeuw. Komt dat wel
licht doordat het IJsselstadje Deven
ter tóen al bekendheid genoot terwijl
Apeldoorn zelfs pas 150 jaar geleden
nog een onbetekenend heidedorp
was? Deze situatie zal ook reden zijn
waarom over de joden in Apeldoorn
uit 't verdere verleden niet zulke tra
gische dingen te schrijven zijn als
over de joden in vele andere plaatsen
Een tweede zaak. die ons interesseert
is: in hoeverre practizeren de weinige
Apeldoornse joden, die de oorlog
overleefden, en hun nageslacht, hun
godsdienst nog?
S. Laansma: De Joodse Gemeente te
Apeldoorn. Uitgave De Walburg
Pers Zutphen. 80 Bladzijden, geïllu
streerd, 16,-.
door Robert Sikkes
De helft van de schoolverlaters van het lager beroepsonder
wijs vindt dat hun opleiding nauwelijks aansluit bij hun werk.
Hiermee bevestigen zij gedeeltelijk de kritiek uit het bedrijfs
leven op het lbo. Gedeeltelijk, want de kritiek van de werkge
vers richt zich voornamelijk op het gebrek aan praktische
vaardigheden. Meer dan de helft van de schoolverlaters vindt
namelijk dat zij nauwelijks enig nut hebben van de praktijk
lessen. Dit blijkt uit een rapport van de projectgroep „lbo en
arbeidsmarkt" van de Rijksuniversiteit Groningen. De pro
jectgroep hield dit jaar een onderzoek onder vijfhonderd
Groningse schoolverlaters uit 1973 en 1977.
Het lbo kent zes richtingen lager
technisch onderwijs (lts), lager land
bouw onderwijs <llo), lager huishoud
en nijverheidsonderwijs (lhno), lager
economisch en administratief onder
wijs (leao), lager middenstands on
derwijs (lmo). en het lager nautisch
onderwijs (lno). Uit het rapport blijkt
opnieuw dat de keuze vgor het lager
beroepsonderwijs dikwijls een nega
tieve is Van de Jongens die na de
lagere school naar het lbo gaan heeft
minder dan een derde daar een duide
lijk doel mee voor ogen. BIJ de meis
jes is dat aantal nog geringer. ZIJ
kiezen over het algemeen voor het
lager huishoud- en nijverheidsonder
wijs omdat ze qua prestaties niet
naar de mavo kunnen. Al op de lagere
school ligt de nadruk op leerpresta
ties. Wie daarbij niet mee kan komen,
wordt gedacht, is dus alleen maar
geschikt voor het lbo Deze gedach-
tengang wordt bevestigd in het on
derzoek Meer dan de helft van de Ibo-
schoolverlaters is op de lagere school
één of meerdere keren blijven zitten.
In de maatschappij wordt steeds
meer waarde gehecht aan diploma's
van het algemeen voortgezet onder
wijs. Ging in 1970 nog ruim de helft
van alle kinderen naar het lager be
roepsonderwijs. dit Jaar was dat nog
maar vijfendertig procent. Deze da
ling wordt voornamelijk veroorzaakt
door het feit dat meisjes meer voor de
mavo kiezen, terwijl vroeger de huis
houdschool voor hen de meest voor
de hand liggende keuze was. Het lbo
wordt op deze manier restonderwijs
voor leerlingen die op andere school
typen niet mee kunnen komen. Een
heel duidelijk voorbeeld hiervan is
het feit dat steeds meer kinderen van
gastarbeiders en Surinamers naar het
lbo gaan. een groep waarvan het dui
delijk is dat zij in het huidige onder
wijs de slechtste kansen hebben.
Alleen het lager landbouw onderwijs
kent een sterke toename van het aan
tal leerlingen. Gingen ln 1970 onge
veer 12 000 leerlingen naar deze tak
van het lbo. in 1978 was het aantal
gestegen tot 20 000 Volgens staatsse
cretaris De Jong van onderwijs, in'
een Interview in het blad School, is
Van een onzer verslaggevers
WAGENINOEN Wanneer de Nederlander zijn stukje vlees
nagenoeg laat staan, het verbruik van zuivelprodukten met
een vijfde terugschroeft, twintig procent minder suiker en
aardappelen consumeert dan op het ogenblik het geval is, en
overschakelt op een dieet met beduidend meer granen en
peulvruchten, dan zou de totale Nederlandse landbouw op een
biologisch systeem zonder gebruik van stikstof/kunstmest
kunnen overschakelen zonder dat de komende tientallen
jaren de voedselvoorziening in gevaar komt.
dit het gevolg van de stijging van de
belangstelling voor kleinschaligheid,
platteland en milieu.
Afvallers
De over het algemeen negatieve keu
ze voor het lbo leidt tot een groot
aantal leerlingen die zonder diploma
de school verlaten. Het Instituut voor
Toegepaste 8ociologie (ITS) Uit Nij
megen heeft zojuist een vooronder
zoek naar deze problematiek afgeslo
ten. Bij havo-vwo gaat ongeveer één
procent zonder diploma van school
af. Van de mavo-leerlingen verlaat
ongeveer zeven procent zonder diplo
ma de school, terwijl dat percentage
op het lbo zelfs 26 procent is. Volgens
Ton Mooij van het IT8 Is één van de
oorzaken van het hoge aantal afval
lers van het lbo dat de lesstof slecht
aansluit met de belangstelling van de
leerlingen. Door de uniforme beoor
deling ziet een deel van de leerlingen
hun inspanningen niet gewaardeerd
en raakt nog meer ongemotiveerd
Slechte presentaties op de lagere
school zijn volgens Mooij heel vaak te
wijten aan een gebrekkige onderwijs
kundige aanpak voor het kind. of
moeilijkheden thuis. De keuze voor
een ..lager" schooltype na de lagere
school heeft dan ook geen enkele zin
en leidt er alleen maar toe dat kinde
ren zonder diploma van school af
gaan.
Met een lbo-diploma hebben jongens
een goede kans om aan het werk te
komen. Is ln Groningen het werkloos
heidspercentage voor jongeren zeven
procent, uit het onderzoek van de
projectgroep lbo en arbeidsmarkt
blijkt dat voor jongens met een lbo-
diploma zes procent te zijn. Met de
meisjes Is het veel slechter gesteld: 18
procent kan geen baan vinden. Vol
gens de projectgroep is dat te verkla
ren doordat het beroepsperspectief
voor een jongen met een lts diploma
autotechniek duidelijk is. Waar een
meisje met naaien en ..zorgvakken"
in haar eindexamenpakket van het
lager huishoud- en nijverheidsonder
wijs terecht kan. is moeilijker te
zeggen.
De meisjes die wel werk vinden zijn
sneller tevreden met wat zij op het
lbo hebben geleerd dan de Jongens
Blijkbaar komen meisjes op plaatsen
terecht die met een lage opleiding te
vervullen zijn Zestig procent van de
meisjes geeft zichzelf dan ook geen
kans op promotie, terwijl een even
GIETHOORNAVANNEPERVEEN (ANP) - De ruilverkave
ling Giethoorn-Wanneperveen is met meerderheid van stem
men aangenomen. De ruilverkaveling is in zoverre bijzonder
dat er in het vijfduizend hectare grote gebied een duidelijke
scheiding is gemaakt tussen landbouw en natuur, elk met
ongeveer 2500 hectare.
Meisjes op het lbo: sneller tevreden met het onderwijs, maar
minder kans op werk dan jongens.
groot percentage van de jongens nog
wel denkt hogerop te kunnen komen.
Doorstroming
De Commissie Analyse Voortgezet
Onderwijs (Cavo) heeft deze maand
een aantal aanbevelingen gedaan om
de positie van het lbo te verbeteren.
In het rapport „Knelpunten bij het
lbo" zegt de Cavo dat extra steun
voor kinderen uit achterstandssitua
ties en van minderheidsgroepen
noodzakelijk is. Praktijklessen kun
nen niet zonder amanuensis gegeven
worden. Verder meent de commissie
dat de verschillen in de A, B en C
programma's bij het bedrijfsleven te
slecht bekend zijn. Het C-nlveau
heeft de hoogste moeilijkheidsgraad
en is het meest theoretisch. Alleen
met een diploma op dit niveau kan
een lbo-leerling doorstromen naar het
middelbaar beroeps onderwijs. Een
groot deel van dc lbo-leerlingen heeft
dan ook bijna geen andere mogelijk
heid dan werk zoeken.
In een reactie op het Cavo-rapport zei
staatssecretaris De Jong dat het lbo
geen eindonderwijs is voor de
beroepspraktijk. Hij ziet het lbo als
een basisopleiding met een beroepso
riëntatie. Een tweejarige brugperio-
de. zoals voorgesteld ln het Ontwik-
keilngs Plan Voorgezet Onderwijs
(Opvo), biedt volgens De Jong de
beste kansen op ontplooiing voor de
genen die nu op het lager beroepson
derwijs zijn aangewezen. Hoe het lbo
verder past in het Opvo-plan is nog
onduidelijk. Ook de doorstroming
naar hogere vormen van onderwijs is
daarin nog niet uitgewerkt.
Voor leerlingen die zonder diploma
van school gaan en lbo-leerlingen met
een diploma op A of B-niveau, zijn dit
jaar een aantal proefprojecten begon
nen. Vormingswerk- en onderwijsor
ganisaties zijn echter niet zo gelukkig
met de inhoud van dit onderwijs voor
16- tot 18-jarigen. Zij menen dat de
groepen te groot zijn en dat er te veel
vast wordt gehouden aan traditionele
vormen van onderwijs. Er zou in de
proefprojecten weinig ruimte zijn
voor individuele begeleiding en wei
nig samenhang bestaan tussen de
vakken.
„Hier is zij het na lang en moeilijk
praten een evenwichtig compromis
bereikt waar het gaat om de belangen
van landbouw, natuur en recreatie,"
aldus gedeputeerde J. Dijkema van
Overijssel, nadat de stemmen waren
geteld. Dat de stemming positief is
uitgevallen is volgens de gedeputeer
de mede te danken aan het feit dat
honderden boeren die een bedrijf in
het beschermde natuurgebied heb
ben. een zogenoemde beheersvergoe
ding is toegezegd.
Deze beheersvergoeding is geïntrodu
ceerd in de „relatienota" van 1975
van de rijksoverheid. De regeling
houdt in dat de boeren hectarever
goedingen krijgen, variërend van 269
tot 440 gulden, in ruil voor bepaalde
beperkingen. Daaronder vallen het
onveranderd laten van de grondwa
terstand en van bodemreliëf en bo
demstructuur, het niet of slechts tij
delijk toelaten van vee in hun weiden,
het zich houden aan bepaalde maai-
methoden in een bepaalde tijd, en het
niet gebruikeh van chemische bestrij
dingsmiddelen, drijfmest, en gier
(dunne mest met veel urine).
Voor een deel van het gebied is ook
stalmest en kunstmest taboe. Drijf
mest en gier, zullen in alle beheerso
vereenkomsten worden verboden om
dat ze gemakkelijk in de sloten kun
nen terecht komen, en daar dan de
plantengroei kunnen verstoren. Er
zijn ook nog aanpassingsvergoedin
gen mogelijk, als de boer een deel van
zijn stal leeg laat staan.
De beheersvergoedingen zijn nog niet
wettelijk vastgesteld. Er is een voor
ontwerp-beheersplan opgesteld, en
het ontwerpbeheersplan zal worden
opgesteld door de adviescommissie
voor Overijssel, een van de provincia
le commissies die hun bestaan dan
ken aan de beschikking beheersover
eenkomsten van minister Van dei
Stee van landbouw. Het provinciaal
bestuur, de organisaties van boeren
en van agrarische werknemers, de
natuurbescherming en de rijksover
heid zijn erin vertegenwoordigd.
Tot die conclusie komt de heer R 8
Nauta. doctoraal student bij de vak
groep Theoretisceh Teeltkunde van
de Landbouw Hogeschool In Wage
ningen ln zijn rapport over een onder
zoek van de voormalige projectgroep SvTTlDOSilim
biologische landbouw Eén voorwaar-
de wordt aan het bovenstaande toe
gevoegd er moet worden afgezien
van export
meer bouwland beschikbaar zal zijn.
De veebezetting wordt kleiner en de
melkproduktie gaat per koe met zo'n
vijfde achteruit
Volgens het onderzoek zou m het
algemeen gezegd kunnen worden dat
ln een landbouwsysteem, dat geba
seerd ls op natuurlijk stikstofvoorzte
ning de belangrijkste bron op de
akker uit vlinderbloemige gewassen
komt terwijl de stalmest van dan nog
resterende weldebedrtjven ln de tuin
bouw moet worden aangewend Het
produktienlveau van de akkerbouw
gewassen zal dertig procent per hec
tare lager komen te liggen dan de
huidige opbrengsten, maar de totale
produktie-omvang van consumptie
gewassen wordt tets groter, omdat er
Experimenten met alternatieve land
bouw zouden juist ln Nederland op
hun plaats zijn. vinden de onderzot-
kers, onder meer omdat de landbouw
kundige kennis ln ons land hoog ont
wikkeld ls en omdat wij heel weinig
bijdragen aan de wereldvoedselvoor
ziening
Binnen de huidige economie
heeft de alternatieve landbouw, die
het kringloopstreven steunt geen en
kele kans. daarom ls mentaliteitsve
randering nodig Naar aanleiding van
het onderzoek en het daarop geba
seerde rapport houdt de vakgroep
Theoretische Teeltkunde van de
Landbouw Hoge School op 14 decem
ber m Wageningen een symposium
over dit onderwerp
MEDDENS B.V.
zoekt voor haar centrale administratie
een enthousiaste
tot zijn of haar taak zal medebehoren
periodieke verslaglegging en kontrole
uitgaande betalingen
Voor de juiste candidaat bieden wij
naast een uitstekend salaris, 22 snip
per/vakantiedagen en goede secun
daire arbeidsvoorwaarden.
Bezit van het praktijkdiploma boek
houden wordt op prijs gesteld
Sollicitaties schriftelijk of telefonisch 070-
635960 aan de Heer W P M. de Groot
MEDDENS B.V.
Hofweg 11, 's-Gravenhage.
Iedereen zit wel
eens om geld verlegen.
Doordat rekeningen zijn
opgelopen, de vloer
bedekking hoognodig
moet worden vernieuwd,
de auto t plotseling
begeeft. Als u dan besluit
te lenen, doe dat dan niet
lukraak. En zeker met
bij onverschillig wie.
Lenen doe je met beleid!
Vergrelijk de voor
waarden en kosten van
de verschillende
banken en instellingen,
voordat u uw hand
tekening zet.
En kom voor een
Persoonlijke Lening ook
eens praten met de
ervaren kredietadviseurs
van de GKB, uw Gemeen
telijke Kredietbank dus.
Daarbij gaat 't ons met
m de eerste plaats om
aan u te verdienen,
alhoewel we 't ook met
gratis doen.
De GKB is discreet...
Toch zult u zien dat
de rente die de GKB
vraagt lager is dan die
van de meeste andere
banken.
Bovendien vinden
wij dat een Persoonlijke
Lening geheel en al moet
worden afgestemd op
de mogelijkheden van
de klant We willen
absoluut met dat iemand
zich aan 'n lening vertilt
Laat ons u helpen 'n hoop
narigheid te voorkomen
Leen met beleid Daar is
't de GKB nu juist om te
doen.
Ook voor hypotheken en doorlopend krediet
Den Haag, Westeinde 40. tel 601932. Geopend: alle werkdagen 8.45-4 uur.
dinsdag- en donderdagavond 7-9 uur Rijswijk, Raadhuis, teL 070-949331
Geopend; woensdag 10-2 uur, donderdagavond 5-7 uur Zoetermeer, 't Thefpunt
Dorpsstraat 135. Geopend: vnjdagavond 7-9 uur
