Portugal op weg naar patstelling
4|A n VÏ -5
7; 7* yl
7* 'I
V Kr'
9 'v;v
I V
Vijf magere jaren voor Polen
v
ZATERDAG 1 DECEMBER 1979
TROUW/KWARTET
•BUITENLANDS
Morgen kiezen de Portugezen een nieuw parlement. Vier
weken lang hebben de partijen op massabijeenkomsten en in
kleine zaaltjes, voor de radio en voor de televisie hun beste
beentje voorgezet. De campagne was mat vergeleken bij die
van 1976. Toch was de inzet dezelfde als nu: kiezen de
Portugezen voor of tegen de revolutie die een eind maakte
aan het fascisme en de weg opende naar het socialisme, zoals
de grondwet zegt.
door Jan Halkes
-
W
Drieëneenhalf jaar lang hebben
de Portugezen de buikriem moe
ten aanhalen en is er van sociale
hervormingen niet veel terecht
gekomen. Of men zijn oor nu
links of rechts te luisteren legt,
niemand is erg tevreden met het
tot nog toe bereikte resultaat.
Vooral de conservatieve partijen
die zich verenigd hebben in een
„Democratische Alliantie" hopen
die ontevredenheid om te zetten
in een stembusoverwinning.
De schuld van de economische ellende ligt
bij de „marxistische grondwet" zeggen Sa
Carneiro en Freitas do Amaral, de leiders
van de sociaal-democratische en de cen
trum-democratische partij die nu samen
optrekken aan het hoofd van de Democra
tische Alliantie. De Portugese revolutie
heeft „een economisch systeem verwoest
dat onrechtvaardig maar samenhangend
was. en een ander systeem gevestigd dat
zowel onrechtvaardig en onsamenhan
gend als ondoelmatig is", schrijft het ver
kiezingsprogramma van de alliantie.
Wat de conservatieven voorstaan komt
neer op een volledige contra-revolutie: al
gehele wijziging van de grondwet, afschaf
fing van de nationalisaties en de landher
vorming, inperking van de macht van de
vakbonden en de ondernemingsraden en
het ongedaan maken van het plan voor
een nationale gezondheidszorg. Dit is nog
maar een greep uit de vele hervormingen
die de alliantie uit wil voeren wanneer zij
aan de macht zou komen. Vol vertrouwen
zegt het driemanschap want ook de
monarchist Ribeiro Teles is met zijn splin
terpartij in het verkiezingsfront opgeno
men een absolute meerderheid te zullen
halen in. het nieuwe parlement.
Verraders
„De Democratische Alliantie hanteert op
nieuw de ideologie van de vroegere dicta
tor Salazar die het volk onderverdeelt in
patriotten en landverraders", zegt de soci
alistisch ex-premier Mario Soares. Hij zelf
wordt door de alliantie tot de verraders
ggerekend, vanwege zijn vermeende toege
wendheid tegenover de communisten. Bei-
tde groepen worden in het rechtse jargon
woor het gemak „de marxisten" genoemd,
waarbij vergeten wordt dat een socialis-
ctisch communistische coalitie er niet in
zit.
„Stemmen op de socialistische partij is,
een stem op het onzekere, omdat je niet
weet met wie de socialisten straks in zee
a» V
m
m 9
y-\-\ j\.-l
A f 7»
Al V
a
O-,
m m 1
•v.v
Met geheven vuist gaat Mario Soares voorop in een mars van zijn socialisten door Lisabon.
gaan", is het belangrijkste verkiezingsar
gument van de communisten. „Een grote
communistische stemmenwinst zal het
voor de socialisten heel moeilijk maken
opnieuw naar rechts te zwenken" zegt
PCP-leider Alvaro Cunhal.
Als tegenhanger van de democratische
alliantie hebben de communisten samen
met hun kleine zusterpartij, de MDP, een
„Alliantie van de Volkseenheid" gevormd.
En een groot aantal onaf hanke lij ken op
hun lijst moet het voor de niet-communis-
tische kiezer aantrekkelijker maken te
stemmen op de partij die nog steeds een
stalinistisch imago heeft.
Overleg
Met het communistische gevaar aan de
ene en de contra-revolutie aan de andere
kant, kan Mario Soares zich weer opwer
pen als de grote verdediger van de vrijheid
en de democratie. De socialisten staan
nog steeds achter hun landhervormings-
wet, maar zij zullen die zonder geweld ten
uitvoer brengen. Waar de Democratische
Alliantie hervormingen belooft, beloven
de socialisten overleg in alle orde en rust.
Soares gokt erop dat de Democratische
Alliantie een groot deel van haar kiezers
van zich heeft vervreemd door te ver naar
rechts af te wijken. Hij biedt deze groep
het alternatief van rust en stabiliteit, ter
wijl hij aan de andere kant voor eigen
publiek de oude leuzen van het „socialis
me in vrijheid" weer van stal heeft
gehaald.
Rustig
Vergeleken met de campagnes van 1976 is
het er al met al redelijk rustig aan toege
gaan. Het aantal verkiezingsbijeenkom
sten van de communistische partij dat
door rechtse oproerkraaiers in de war
werd geschopt, is op de vingers van een
hand te tellen. De communisten zelf heb
ben hun activisten nu beter in de hand,
zodat de conservatieven zich voor het
eerst ongestoord in het hele land konden
vertonen. In een lange stoet van auto's
reed de verkiezingskaravaan van de De
mocratische Alliantie van het ene dorp
naar het andere als een militaire zege
tocht, al naar gelang de streek meer of
minder toegejuicht door de plaatselijke
bevolking.
Duister
De overwinningsroes werd de „democra
ten" af en toe te veel, zoals de man die in
het noordelijke Braga zijn pistool richtte
op een achtjarig meisje dat zand en>
steentjes naar zijn auto had gegooid. Met
een schot in zijn schouder moest het kind
in een ziekenhuis worden opgenomen.
Toch is dat nog niet veel vergeleken bij de
aanslagen en onlusten die de verkiezings
campagnes van 1976 onveilig maakten.
Het geval van het meisje uit Braga
maakt duidelijk dat de conservatieven
niet in staat zullen zijn de duistere krach
ten te bedwingen die hun eventuele over
winning zal oproepen. Maar om een abso
lute meerderheid te halen komen de geal
lieerden een kleine tien procent tekort.
Het in Portugal geldende kiessysteem zou
hen kunnen helpen, ware het niet dat de
weinige opiniepeilingen waarvan de pu-
blikatie overigens verboden is eerder op
een daling wijzen.
Het Portugese districtenstelsel bevoor
recht op een ingewikkelde manier de
grootste partij, met het doel stabiele ver
houdingen te scheppen in het parlement.
Een conservatieve krant rekende uit dat
de Alliantie aan een stijging van 40 naar
43 procent voldoende zou hebben voor een
absolute meerderheid in het parlement.
Voorwaarde is dat die stijging zich precies
in de juiste districten voordoet.
Minder dan de helft van de zetels betekent
een nederlaag voor de ambitieuze conser
vatieven. Zonder een meerderheid van
zijn alliantie wil Sa Carneiro geen eerste
minister zijn. Hij heeft zelfs beloofd de
politiek vaarwel te zeggen wanneer dat
doel nu niet bereikt wordt. Er zal niet veel
anders voor hem opzitten. Na alles wat de
alliantie de „marxisten" verweten heeft,t
lijkt een regeringscoalitie tussen „marxis
ten" en „democraten" uitgesloten. Zeker
als men bedenkt dat de Portugezen in
oktober 1980 opnieuw een parlement moe
ten kiezen. De grondwet staat niet toe dat
deze door de conservatieven afgedwon
gen tussentijdse verkiezingen die van
1980 laten vervallen.
Falen.
De conservatieven hebben na alle rege
ringsmoeilijkheden het gunstigste mo
ment gekozen voor hun parlementaire
greep naar de macht Worden hun ambi
ties nu beschaamd, dan kunnen zij dat
uitsluitend aan hun eigen falen wijten. De
kans dat de Portugese grondwet met haar
nationalisaties nog ooit zal worden terug
gedraaid, lijkt dan wel voorgoed ver
keken.
Winnen Sa Carneiro en Freitas do Amaral.
dan gaat Portugal opnieuw een moeilijke
tijd tegemoet. De vakbonden en de land
arbeiders zullen zich niet gemakkelijk ge
wonnen geven, terwijl ook president Ea-
nes van het radicaal-conservatisme niet
veel hebben moet. Maar het zou ook nog
kunnen dat de Democratische Alliantie
na de overwinningsroes een fikse ruzie
krijgt over de verdeling van de bult.
De regering van Maria de Lurdes Pintas-
silgo beschouwt zich intussen met ingang
van heden demissionair. De laatste kabi
netsbesluiten maakten een einde aan het
plafond in de loonsverhogingen, verruim
den de kredietmogelijkheden bij de Por
tugese Bank en verminderden de geleide
lijke waardedaling van de escudo. Het
ziet er naar uit dat, wat de economie
betreft, het ergste leed geleden is. De
partij die nu aan de macht zal komen
heeft de wind mee en kan dus hoog scoren
bij de verkiezingen in 1980. Maar als de
Democratische Alliantie haar meerder
heid niet haalt, blijven de parlementaire
verhoudingen waarschijnlijk als voor
heen. Kunnen de socialisten en commu
nisten dan nog steeds niet met elkaar
overweg, dan zal het weer de partijloze
Pintassilgo zijn die uitkomst moet bieden.
Maar noch de socialisten, noch de commu
nisten zullen daar erg op tegen zijn.
Voor de Poolse communistische partij is het uur van de
waarheid aangebroken, meent de gezaghebbende journalist-
politicus Rakowski. De Polen hebben de afgelopen jaren hun
eigen normen gevormd om te bepalen of de partij het al dan
niet goed doet en een echte dialoog tussen overheid en
bestuurden is onvermijdelijk. Polen krijgt, hoe dan ook, een
moeilijke winter.
door J. den Boef
De Poolse bevolking gaat op
nieuw een moeilijke winter tege
moet. Van het weer zal in belang
rijke mate afhangen, hoe ernstig
de situatie wordt. Maar zelfs als
er geen strenge vorst en geen zwa
re sneeuwval komen, zal het een
hele toer worden om voldoende
voedsel en brandstof te krijgen.
Bijna negen jaar geleden leidden voedsel
tekorten en aangekondigde prijsverhogin
gen tot ernstige onlusten, die de val van
partijleider Wladislaw Gomoelka tot ge
volg hadden. Hij werd opgevolgd door de
vroegere mijnwerker Edward Gierek, die
er in betrekkelijk korte tijd in slaagde om,
de ontevreden bevolking wat meer ver
trouwen in de toekomst te geven. Zijn
grootscheepse industrialisatie-program
ma bracht echter door tal van oorzaken
niet het gewenste succes. En sinds enkele
jaren geniet Gierek nog slechts het voor
deel van de twijfel.
Een van de belangrijkste oorzaken van
het uit de hand lopen van het Poolse
experiment is ongetwijfeld de economi
sche recessie op wereldschaal, die ook de
communistisch-geregeerde landen heeft
getroffen. De verwachte exportoraers ble
ven voor een groot deel uit en daarmee de
broodnodige deviezen om in het Westen
verkregen kredieten te kunnen terugbeta
len. Grote invloed had ook het feit, dat
Polen sipds 1975 door slechte weersom
standigheden vrijwel elk jaar met misoog
sten kampte.
Bij ctyt alles speelt echter het onvermogen
van partij en regering om tot ingrijpende
hervormingen te komen, waarvoor politie
ke beslissingen nodig zijn, een fatale rol.
Op pijnlijke wijze bleek dat nog kort
geleden uit de richtlijnen, die de commu
nistische partijleiding heeft gepubliceerd
voor het in februari te houden partijcon
gres, het eerste sinds 1975. In die richtlij
nen wordt de balans opgemaakt over de
afgelopen jaren en het programma voor
de komende jaren uitgestippeld. Dit laat
ste biedt echter nauwelijks werkelijk per
spectief.
Uur van de waarheid
De publikatie van deze richtlijnen ver
scherpte de al bestaande vertrouwenscri
sis, niet alleen onder het deel van de
bevolking dat geen relatie heeft met de
partij, maar ook onder de ongeveer drie
miljoen leden daarvan. Tien leidende par
tij-functionarissen hebben hun kritiek
neergelegd in een aan de partijleiding
gericht memorandum, waarin wordt ge
concludeerd dat officiële verklaringen
niet meer serieus worden genomen en dat
er een diepe kloof is ontstaan tussen rege
ring en bevolking.
Eén van de opstellers van dit memoran
dum is Mieczyslaw Rakowski, de bekende
53-jarige hoofdredacteur van het tijd
schrift „Polityka", lid van het centrale
comité van de communistische partij. Ra
kowski schreef onlangs dat voor de partij
„het uur van de waarheid" is aangebro
ken. Hij stelt vast dat de Poolse bevolking
in de negen jaren van Giereks bewind
rijper is geworden. Zij heeft volgens de
hoofdredacteur haar eigen maatstaf voor
de beoordeling van de partijpolitiek. Hij
acht een echte dialoog onvermijdelijk
Rakowski schrijft dat de bevolking actief
betrokken moet worden bij het uitstippe
len van het beleid, zodat zij zich medever
antwoordelijk gaat voelen. Daarvoor is
een zo zakelijk mogelijke en veelzijdige
informatie-verstrekking noodzakelijk.
Elke poging om tot een open dialoog tus
sen bevolking en partijleiding te komen,
moet falen als er onduidelijkheden blijven
bestaan, als er over bepaalde problemen
gezwegen wordt en als de taktiek ingang
vindt, moeilijkheden uit de weg te gaan of
de oplossing ervan naar morgen of over
morgen te verschuiven, aldus Rakowski.
Partijleider Edward Gierek
De kritiek op de,richtlijnen van de partij
is voor Edward Gierek aanleiding ge
weest. verscheidene delen van Polen te
bezoeken om de indruk weg te nemen dat
de partij niet op de hoogte zou zijn van de
ernst van de situatie in het land. Hij
spoedde zich naar de mijnwerkers van
Silezië en de arbeiders op de scheepswer
ven van Szczezin (het vroegere Duitse
Stettin). In een poging, de geloofwaardig
heid van zijn beleid te onderstrepen en het
verloren contact met de basis te herstel
len, kon de partijleider niet anders doen
dan toegeven wat algemeen bekend was.
Het persoonlijke ingrijpen van Gierek was
no'dlg geworden door het falen van de
lagere partij-instanties, het regeringsap
paraat, de met behartiging van de belan
gen van de werkende bevolking belaste
vakbeweging en het achter de feiten aan
lopende propaganda-apparaat. De talrij
ke oppositionele groepen en burgerinitia
tieven, die steeds openlijker roet woord en
daad van zich doen spreken, hebben
mede wellicht als gevolg van het bezoek
van paus Wojtyla in Juni van dit Jaar
het hunne bijgedragen tot het persoonlijk
ingrijpen van Gierek.
Dit optreden van de partijchef was echter
niet alleen bedoeld om openlijk toe te
geven dat de zaken uit de hand gelopen
zijn, maar dat de partij alles zal doen om
alles nog in goede banen te leiden. Giereks
opzet was. de bevolking met de werkelijk
heid te confronteren en hij voorspelde
zelfs vijf magere jaren, waarin het land
niet zal lijken op het beloofde consump
tie-paradijs. De politieke oorzaken van de
sociaal-economische crisis bleven echter
onbesproken, omdat daarover eerst bin
nen de partij nog een hartig woordje moet
worden gesproken.
Niet te motiveren
Oierek uitte in 8zczezln ook kritiek op het
gebrek aan arbeidsdiscipline en het toene
mende absenteïsme in de Industrie. Hij
kondigde maatregelen aan om de op volle
dige werkgelegenheid gebaseerde rege-
ringspolltiek zodanig te wijzigen, dat de
nu openstaande 210.000 arbeidsplaatsen
(waar maar 10.100 gegadigden voor zijn)
worden bezet, Zo zal het minder eenvou
dig gemaakt worden om zomaar van baan
te veranderen. Gierek hekelde ook de naar
zijn mening overdreven looneisen van de
Poolse arbeiders.
Hoe kan men echter mensen motiveren,
die veelal onder frustrerende omstandig
heden moeten inwonen bij ouders of
grootouders, zonder uitzicht op verbete
ring en die veel moeite moeten doen om in
het dagelijks onderhoud te kunnen voor
zien. Daar kan alleen maar een begin mee
worden gemaakt, ais degenen in de Poolse
communistische partij, die om puur dog
matische redenen en door vrees geleld, de
noodzakelijke hervormingen tegenhou
den. tot de ontdekking komen dat zij
bezig zijn om het tegendeel van wat zij
i willen steeds dichterbij te brengen.
