Joris Ivens en Willem Aantjes
De
50-jarige
Arjos en
het CDA
Belonen of bestraffen?
ien stellingen
Enkele
aantekeningen
bij een jubileum
OAG 23 NOVEMBER 1979
TROUW/KWARTET P 15 RHS 17
lor Guus van Hemert
nis Ivens is een kunstenaar. Een
ederlands cineast van
itemationale vermaardheid. Het
Dg van zijn camera begaf zich niet
>de brede straat waar de gegoede
irger loopt te kijken. Het zocht de
szichtshoek van mensen die in een
iderliggende situatie een
euwe wereld zochten. Toen
ens zijn tachtigste jaar bereikte,
jrd aan deze grote zoon van
ederland de Dick
cherpenzeelprijs voor voorlichting
rerde derde wereld
egekend. Bij zo'n gebeurtenis
itstaat enige publiciteit en zo las
In De Nieuwe Linie (20 december
78) een citaat waarin hij zijn
menwerking met het regime van
alin relativeerde. Hij zei: „Stalin,
processen: je weet het niet. je
]t het niet weten, je rationaliseert
angsten, je idealiseert nog de
jsheid. de zuiverheid van de
iders. we zaten toen fout, ik kan
t nu zien". Zijn actieve
edewerking met de tirannie bleek
en bezwaar om hem de prijs te
ven.
ond diezelfde tijd werd bekend
96 t de politicus Aantjes in de
3 4 atste oorlogswinter een middel
38 rzonnen had om aan de
411 werkstelling in Duitsland te
- itkomen: hij gaf zich op bij een
ütse organisatie. Daarbij schijnt
j een kunststuk volbracht te
955 bben dat. als het in een
311 i eels pel was voorgekomen, alle
45:
58;
i5i
360
390
tragische spanning aan het drama
ontnomen had. Toen hij namelijk A
en vervolgens B gezegd had. heeft
hij toch geen C gezegd: op het
moment dat hij een uniform moest
aantrekken, heeft hij geweigerd en
daarmee zichzelf in een gevaarlijker
positie gebracht dan heel wat
verzetsmensen in feite meegemaakt
hebben.
In de tijd van de zuivering
(interessant woord is dat toch) heeft
hij twee letters verzwegen. Je kunt
van mening verschillen of dat
verstandig en goed was. Ik denk dat
het niet anders kon. omdat die twee
letters een ver boven de persoon en
zijn daden uitgaand magisch effect
op iedere hoorder hadden. Daarover
straks meer.
In ieder geval heeft hij niet
meegewerkt met enige vijandelijke
daad. In een ineenstortend
Duitsland wat verwachtte
iemand daar nog van in de zomer
van 1944 heeft een jonge man een
manier gezocht om in het vaderland
te komen. U kent het oordeel van
een aantal mensen daarover. Alles
wat hij als bewuste man heeft
gedaan lijkt zijn waarde te verliezen
en voorlopig denkt men er niet aan
hem een prijs toe te kennen.
Ik ben dit stukje niet begonnen om
over deze twee mannen te spreken.
Ik respecteer beiden als naar voren
toe levende mensen, ieder op een
ander gebied. Wat mij bezig houdt
zijn niet zij maar degenen die zo
ongelijk over de één en ander
oordelen. Wat bezielt hen? Goed, de
189 >or Chr. van Paassen
„Allen die zich op het grondge-
d van het Rijk bevinden hebben
i ijke aanspraak op bescherming
48; i persoon en goederen" (artikel 4
1 de Grondwet). Zorgdragen voor
cn bescherming en derhalve voor de
rleving van de Nederlandse be-
67 Idng behoort tot de eerste taak
91( i regering en parlement.
46 [Jeelneming aan een internatio-
98 lal militair samenwerkingsver-
33 id is voor Nederland alleen aan-
28' irdbaar, als het voortbestaan
CQ-, i de Nederlandse bevolking een
itsnoer blijft voor het militair
eid en wel een richtsnoer met een
67' olute gelding. Een opoifering
8651 nagenoeg de gehele Nederland-
273 bevolking ten behoeve van der-
0091 moet worden uitgesloten.
534 Cemwapens, met inbegrip van
208 z g- tactische, op Nederlands
co( ndgebied getuigen van een uit-
-delijke bereidheid tot volkeren-
•V' ord en van een aanvaarding van
749 risico van de eigen vernietiging.
398 it hiertoe leidt het gebruik van
772nwapens binnen Nederland. Ge-
361 ik van kernwapens binnen Ne-
no land bewerkstelligt geen veilig-
i. Integendeel, zij vernietigen
l t datgene wat zij veronderstel-
394 te beveiligen.
Iet installeren en moderniseren
>19, kernwapens met het oog op
770;hrikking veronderstelt de be-
342 lheid tot hun gebruik en daar-
14fe de bewuste aanvaarding van
i77|gevolgen, i.e. de vernietiging van
)47 eigen bevolking en van andere
L olkingen. Wie wenst „verde
rs- i" te worden door de vernieti-
g van tientallen miljoenen men-
alS toevoeging aan de bij voor-
t vaststaande vernietiging van
eigen bevolking? Hoe geloof-
irdig is dreiging met zelfmoord?
Tromp in Wending Juli/Augus-
OO 1979).
Iet afschrikkingseffect is alleen
sctief, wanneer de tegenstander
i' t nagenoeg totale vernietiging
0 dt bedreigd. De kernwapens van
r,,. Verenigde Staten en die van de
rjet-Unie zijn in dit opzicht ef-
Lief en deze effectiviteit is, wat
reft de Verenigde Staten, niet
ankelij k van de installatie van
nwapens in West-Europa,
ïij het achterwege blijven van
..volmaakt" afschrikkingseffect
(den geïnstalleerde kernwapens
uitnodiging die te vernietigen
^*>r kernwapens. Het is onverant-
ord. juist in militair opzicht,
nwapens onbeschermd op te
lien in een dichtbevolkt gebied,
niet onder de garantie valt van
volledig en effectief kernwapen-
entieel, i.e. de z.g. „atoompara-
Kissinger heeft duidelijk ge-
ikt, dat deze garantie niet
er?) geldt, omdat de wereld niet
leofferd kan worden aan West
opa. Een „beperkte" kernbewa-
g binnen West-Europa biedt
endien geen afdoend afschrik-
gseffect: een tegenstander die
ij» kelijk op oorlog uit is laat zich
'Erdoor niet weerhouden. Zoge-
1 pmd „militair" gebruik van tacti-
kemwapens is een dichtbe-
ct gebied veronderstelt een
enoeg totale vernietiging van de
r wonende bevolking: „militair"
is hier een legende
kans. dat afwezigheid van
iwapens eerder leidt tot een „ge-
oorlog, die nog vreselijker zal
dan de tweede wereldoorlog,
ft even moeilijk afweegbaar als
mogelijkheid van een oorlog met
nwapens bij de aanwezigheid
beperkt effectieve kernbewape-
g. Het verschil is dan wel. dat in
laatste geval sprake zal zijn van
enoeg totale vernietiging van de
olking in de dichtsbevolkte ge
lden. in het eerste geval kan nog
kleine hoop gekoesterd worden
een zekere overlevingskans voor
bevolking. Terugdringing van
verschrikkelijke wapens als
napalm- en fragmentatie-bom-
is dan overigens wel geboden,
•ezigheid van kernwapens
leiden tot politieke overheer-
door een vreemde mogendheid,
'ezigheid tot collectieve vernie-
De keuze is duidelijk West-
-«.a is militair onverdedigbaar
kernwapens. Weerbaarheid te
een vreemde overheerser zal
middelen moeten hanteren
Een territoriaal denkpatroon, ge
worteld in de verabsolutering van
de staat, is bij de huidige gewelds
middelen zelf-vemietigend. Het bui
ten de grenzen houden van een in
dringer met alle beschikbare gewel
dsmiddelen kan niet meer.
9. Nederland mag niet wachten tot
dat de grotere buren ook eindelijk
de waanzin gaan inzien van een
West-Europese kernbewapening.
Wij zijn verantwoordelijk voor onze
eigen kinderen. Noorwegen en De
nemarken dulden reeds geen kern
wapens op hun grondgebied. Het
zijn de kleine landen, die hiermee
moeten beginnen, niet omdat zij
beter zijn, maar omdat het proces
van afschaffing van de kernwapens
alleen kan geschieden van onderop
en in klein verband en niet van
bovenaf, waar het militair complex
en het militair denkpatroon het
moeilijkst te doorbreken zijn. De
grote kernmachten zijn door weder
kerige angst gefixeerd. West-Euro
pa zal het initiatief moeten nemen.
En Nederland moet de verantwoor
delijkheid durven aanvaarden voor
een volledige afwijzing van kernwa
pens om ook zodoende een einde te
maken aan de waanzin één van 's
werelds dichts bewoonde en verste
delijkte gebieden West-Europa
te gebruiken als kernwapen-schuur.
10. In het voorgaande is een realis
tische redenering gevolgd met het
oog op het voortbestaan van de
Nederlandse bevolking en die van
West-Europa. Ik voeg hier persoon
lijk aan toe, dat ik niet verdedigd
wens te worden door de vernietiging
van tientallen miljoenen anderen
en dat ik een beschaving die na
Auschwitz en Vietnam zijn grond
slag blijft bouwen op de bereidheid
tot verdere massa-vernietiging heil
loos acht. Alle wapens, die tot mas
sa-vernietiging leiden en tot on
voorstelbaar menselijk lijden, zijn
voor mij ethisch onaanvaardbaar.
Dit is mijn laatste maar voor mij
belangrijkste stelling.
Dr Chr. van Paassen is hoogleraar
in de sociale geografie aan de uni
versiteit van Amsterdam.
eerste is een eerbiedwaardige figuur
van het verleden die geen gevaar
meer kan opleveren, terwijl de
ander de leeftijd heeft van een
geduchte toekomstige medespeler.
Maar als men iemand wil
wegwerken, moeten zulke
bedoelingen te doorzien zijn. Zij
vormen, geloof ik, niet de kern van
het verhaal. Daarvoor is de
verontwaardiging te oprecht.
Betreffende mensen zijn werkelijk
gechoqueerd.
Waar ligt dan dat verschil van
beoordeling in? Misschien hierin
dat bij de één van socialisme en bij
de ander van nationaal socialisme
sprake was? Maar. denk ik dan. wij
weten nu toch hoe nationaal ook
het Russisch socialisme was, om
het eens met een woordspeling te
zeggen. Of maak ik hier een
beoordelingsfout en onderken ik
het verschil tussen stalinisme en
nazisme te weinig? Misschien werkt
in mij nog na die gekke situatie in
het tweede oorlogsjaar. Op de
middelbare school waar ik in de
tweede klas zat, moesten wij ineens
alle thema-boeken inleveren. Reeds
na een week de nazi's waren niet
lui kregen wij ze terug met
zwarte, werkelijk onzichtbaar
makende strepen door een aantal
zinnetjes. Natuurlijk had iemand
nog wel een oud exemplaar dat aan
de inspectie was ontsnapt en zo
konden wij zien wat ze weg wilden
hebben. In die dagen hadden Hitier
en Stalin hun niet-aanvalspact
gesloten en iedere uitdrukking die
ook maar iets ten nadele van
nazisme of communisme zei, was
verdwenen. Ze stonden als broeders
naast elkaar, Hitier en Stalin.
Dat hield op. Nog datzelfde jaar
begon in het Oosten het bloed van
miljoenen jonge mannen te vloeien
en te bevriezen in die winters die
zelfs aan de rand van de gematigde
Noordzee ijzig waren en lang. Dat
bloed heeft die inktstrepen
uitgewist. Maar toen later de
historie beter bekend werd, bleek
toch hoe de regimes van Hitier en
Stalin hadden gewedijverd om
records aan onvoorstelbare
massamoorden.
Nee, ik geloof niet dat er een reden
kan zijn om het verschil in
beoordeling tussen cineast en
politicus te zoeken in de tirannie
waarmee ze besmet werden. Die
reden is er niet. En toch ligt daar de
oorzaak van het verschil. Want in
feite wordt er in ons land over het
communisme veel genuanceerder
gedacht en gesproken dan over het
nationaal-socialisme. Zelfs de
krankzinnige
schoolmeestersexperimenten van
het bewind van Pol Pot in
Cambodja hebben in serieuze
weekbladen begrijpende oordelen
gevonden.
Weliswaar bestaat er ook
verdachtmaking en vooroordeel
rond het woord „communist", maar
er blijft over het algemeen één op
feiten gebaseerd en met
tussentonen werkend oordeel
mogelijk. Als een communistisch
leraar niet geschikt wordt geacht
voor een christelijke school, worden
argumenten en tendenzen ontleed.
Ook wanneer dit verkeerd zou
gebeuren, er wordt gedacht. Maar
bij het woord „nazisme", en zelfs
„fascisme" en alles wat daarmee
samenhangt, is iets anders aan de
hand. Daar hebben de termen
boven hun precieze betekenis een
andere, absolute sfeer gekregen. Ze
beantwoorden aan een onbewuste
behoefte iets volkomens te
herkennen, in dit geval het absolute
kwaad.
Nu moet een beweging wel zeer
slecht zijn om al was het alleen
maar aanleiding tot zo'n
satanisering te zijn, en dat was het
nazisme. Maar waar wij het nu over
willen hebben, is dat blijkbaar in
mensen de behoefte bestaat om in
iets het absoluut boze te zien. Het is
een religieuze neiging maar niet als
zodanig onderkend.
Zij is een onderdeel van het
projecteren van een heilige tijd.
toen het zuivere goede strijd voerde
met het kwade. Dat zijn de vijf
oorlogsjaren. Toen is de mythische
strijd geleverd en het monster
gedood. En het was toen ook een
duidelijke tijd. Ik herinner nog het
niet-onder-de-mensen-rekenen
waarmee je een NSB'er bekeek. In
de strijdtoestand was dat ook
functioneel.
Maar die absoluutheid is ook later
blijven hangen en zelfs sterker
geworden, mythischer.
„religieuzer". Symbolen die erbij
hoorden kregen de kracht van
satanstekens: hakenkruis. SS. In
zekere zin doet het je goed om zulke
tekens tegenover je te vinden. Het
ongetwijfeld slechte is daar, even
ben Je ontslagen van de
vermoeiende plicht om te oordelen
of iets kwaad of goed of
daartussenin is; even hoef je niet
naar de mens en zijn bedoelingen te
zien: hier is satan puur. Zelfs een
materieel contact ermee ontneemt
iemand zijn zuiverheid. En wel voor
altijd. Bekering is niet interessant;
de smet is er. het heksenteken werd
geconstateerd.
Bij een dergelijke projectie-functie
die het woord SS ook tijdens de
zuivering had, moet men zeggen dat
het altijd iets van die absolute sfeer
zou meenemen en daarmee een
volkomen andere betekenis zou
geven aan het menselijke feit dat
had plaatsgehad. Ook nu werkt het
zo. wegens een onbewuste religieuze
instelling van een aantal
landgenoten.
Nu mag men ieder zijn religie
gunnen, maarzij wordt ongezond
als zij voorkomt bij mensen die zich
boven ieder geloof verheven wanen.
Ongezond omdat men zich er niet
van bewust is, en er dus ook niets
aan kan veranderen. Ongezond
omdat zoals dat in ongeordende
religiositeit gebeurt de grote
globale gevoelens van zuiverheid en
besmetting de blik op de humane
werkelijkheid ontnemen. Zo'n
onbewuste religie heeft primitieve
en gevaarlijke trekken. Of iemands
bedoelingen nu goed of slecht
waren, heeft geen belang meer. De
rituele besmetting blijft.
Het lijkt mij een kwestie van
geestelijke gezondheid om de
absoluutheidsgevoelens te
herkennen bij zichzelf. Door die
gevoelens kan meer afgehouden
worden van het zien van werkelijk
fascistische tendenzen. Fanatiek is
een woord dat met religie te maken
heeft. Niet buiten het „heilige" (pro
fanum) maar overgegeven aan het
„heilige". Fanatiek.
Uit het bovenstaande zal duidelijk
zijn dat ik het meer eens ben met de
prijs die in Rotterdam aan Ivens
dan met die welke in Den Haag aan
Aantjes is gegeven.
m
door Klaas de Vries
Morgen houdt de ARJOS in
Utrecht een politieke mani
festatie in het kader van
haar vijftig-jarig jubileum.
Een manifestatie waar het
thema „Geloof en revolutie"
centraal zal staan, maar
waar ook diverse AR- en
CDA-politici waaronder
Aantjes, De Boer en Lubbers
het woord zullen voeren.
Is het wel verantwoord dit jubileum
zo uitbundig te vieren, nu we aan de
vooravond van de totstandkoming
van het CD(J)A staan? Ik denk het
wel. Daarvoor zijn verschillende re
denen aan te voeren. En dan denk
ik niet aan een zelfgenoegzaam
omzien naar wat in die vijftig jaar
bereikt is.
Want, hoewel het interessant kan
zijn om na te gaan in welke mate en
op welke wijze Arjos-ideeën en (ex-)
Arjossers de vaderlandse politiek
hebben beïnvloed, het ligt niet op
onze weg öm daarover te oordelen.
Dat laten we graag aan anderen
over.
Vast staat wel, dat de Arjos het
politiek tehuis is geweest van veel
jongeren, die later hun weg in diver
se politieke partijen hebben gevon
den: het merendeel uiteraard in de
ARP. maar ook in andere progres
sieve partijen zoals de PvdA en de
PPR.
door H. J. Neuman
In de kranten zeker ook in deze
is uitgebreid aandacht besteed
aan de studiedag die het CDA-be-
stuur afgelopen zaterdag in Den
Bosch heeft gewijd aan de moder
nisering van kernwapens voor de
middellange afstand. Zo'n studie
dag is niet alleen nuttig voor het
leren kennen van zoveel mogelijk
aspecten van het vraagstuk, hij
toont ook aan hoe het denken over,
deze problematiek zich voltrekt
langs uiteenlopende lijnen. Ik
noem een paar van de verschillen.
Over de functie van het geweten en
over hetgeen het geweten voor
schrijft werd niet eenstemmig ge
dacht. Aan de mate waarin de
spreeksters en sprekers emotiona
liteit aan de dag legden of beheers
ten kenden de aanwezigen, zonder
dit steeds met zo veel woorden te
zeggen, een bepaalde signaalwer
king toe. Voorzitter Steenkamp
tenslotte achtte het tegen het eind
dienstig te waarschuwen tegen de
neiging elkaar met Bijbelteksten
om de oren te slaan.
Daags voordat het CDA-bestuur
zijn studiedag had, belegde de
Stichting Volk en Verdediging een
symposium over „Kernbewape
ning als gewetensprobleem". De
benedictijner pater drs. R. Ph. Bar
verdedigde daar o.m. deze stelling:
„Het is de plicht van ieder individu
om zijn persoonlijk geweten te vor
men en wel zo volledig mogelijk,
opdat elke gewetensbeslissing met
zorgvuldigheid kan worden geno
men. Om eenzijdigheden te voorko
men en emoties te weren moeten
daarbij noch de realiteit noch ook
de rechtmatigheid van het afwij
kende standpunt vergeten wor
den". Bij voorkeur dus: geen ver
menging van gewetensbeslissing
en emotionaliteit. Maar wel een
volledig besef van de realiteit.
Pater Bar haalde in dit verband
een uitspraak aan die in 1977 te
Wenen is gedaan door mgr. Casaro-
li, toen uiteraard nog geen kardi
naal-staatssecretaris. Deze uit
spraak kwam eigenlijk hierop
neer: de Heilige Stoel doet krach
tens haar wezen alles wat in haar
vermogen ligt om de vrede te be
vorderen, maar zij moet daarbij
helaas constateren dat de realiteit
is dat er kernwapens bestaan. Zij
probeert te beantwoorden aan de
noden van de tijd, doch rekent zich
niet tot de pacifistische krachten.
Aldus ongeveer de uitspraak van
mgr. Casaroli.
Nu heeft de overheid niet alleen
het recht te zorgen voor veiligheid
en vrede, het is zelfs haar ethische
plicht dit te doen. Dc overheid is
geroepen de omstandigheden te
scheppen of te bewaren waaronder
de burgers hun in vrijheid gekozen
staats- of regeringsvorm kunnen
beleven. In het CDA-verkiezings-
program „Niet bij brood alleen"
staat (uitgangspunt 4) dat de parle
mentaire democratie van wezenlij
ke betekenis is voor het goed func
tioneren van de rechtsstaat, en om
gekeerd.
We horen steeds meer en ook
afgelopen zaterdag was dit het ge
val van mensen die zeggen dat
zij de verantwoordelijkheid voor
het hebben van kernwapens niet
langer willen dragen. Zij zijn des
noods bereid en onder hen bevin
den zich full-time politici de
parlementaire democratie prijs te
geven, zich te vergenoegen met een
openbaar leven zoals dat thans bij
voorbeeld gestalte heeft gekregen
in de DDR, ja zelfs een volledige
bezetting te aanvaarden. Alles is
naar hun oordeel beter dan te leven
onder de dreiging (of „de dicta
tuur") van het kernwapen. De theo
rie van de afschrikking vinden zij
verkeerd omdat zodoende Gods
schepping in de waagschaal wordt
gesteld en omdat het niet aangaat
dapperheid te eisen van een heel
volk. (In hoeverre ook het prediken
van eenzijdige ontwapening en
weerloosheid heroïsche eisen stelt
aan de medemens, laat ik nu buiten
beschouwing).
Het is, dunkt mij, reëel te erkennen
dat ook ln de Tweede Kamerfractie
van het CDA verschillende opvat
tingen leven met betrekking tot de
rangschikking van waarden als le
ven en vrijheid, vrede en veilig
heid. Het geweten van de een
schrijft heel iets anders voor dan
het geweten van de ander. Men
probeert zich niet uitnemender
voor te doen dan de ander, maar
dat valt geenszins mee. En al deze
dilemma's worden daar nog eens
aangescherpt en doorkruist door
de bijzondere overwegingen die ei
gen zijn aan het politieke bedrijf.
Het is onder deze omstandigheden
een klein mirakel dat fractieleider
Lubbers 30 oktober jl. kans heeft
gezien al zijn 48 collega's te vereni
gen op de vermaarde negen „ver
trekpunten". Dat is in ieder geval
een stuk verwonderlijker dan het
feit dat nu al meer dan één CDA-
Kamerlid heeft doen weten uit de
boot te vallen.
Lubbers zei afgelopen zaterdag dat
de eigenlijke vraag misschien wel
is: hoe kunnen wij het beste met de
Russen onderhandelen? Nu is er
sinds de totstandkoming van de
„vertrekpunten" zo het een en an
der gepasseerd. Na de bijeenkomst
van de „Nuclear Planning Group"
in Den Haag lijkt de kans groot dat
de Bondsrepubliek Duitsland ge
zelschap krijgt van drie andere Eu
ropese landen die nieuwe kernwa
pens op hun grondgebied willen
aanvaarden: Groot-Brittannië, Ita
lië en België. Dit zou betekenen dat
„vertrekpunt 4", volgens hetwelk
de besluitvorming in de NAVO wél
beperkte produktie mag omvatten
doch geen plaatsing, in feite is ach
terhaald.
Het wapenbeheersingSgesprek met
de Sowjet Unie zou dan in tegen
stelling tot wat de CDA-fractie
wilde geschoeid worden op de
leest van produktie én plaatsing.
De fractie meende dat aldus het
gesprek met Moskou te zwaar zou
worden belast. Het is intussen
maar de vraag of dit zo is. Als je
met een moeilijke partner onder
handelt en de Sowjet Unie is niet
een van de gemakkelijkste is het
voor de atmosfeer beter als je hem
kunt belonen voor zijn inschikke
lijkheid dan dat je hem moet be
straffen voor zijn weerspannig
heid.
Als de NAVO nu tot produktie en
plaatsing besluit, kan ze later, als
de Sowjet Unie zich bij de onder
handelingen coöperatief betoont,
dit besluit in heroverweging ne
men en bij voorbeeld het thans
voorgenomen aantal van 572 raket
ten meer of minder drastisch om
laag brengen. Volgt daarentegen
„enig besluit tot daadwerkelijke
plaatsing" eerst nadat de Sowjet
Unie heeft getoond onwillig te zijn,
dan krijgt dit automatisch het ka
rakter van een bestraffing. Niet
alleen zouden de NAVO-regerin-
gen doorlopend en formeel com
mentaar moeten leveren op het
verloop van de besprekingen, maar
ook zouden ze daaraan indien
hun commentaar negatief uitvalt
sancties moeten verbinden in die
zin dat ze nieuwe (of meer) kernwa
pens opstellen.
Indien straks zou blijken dat de
„vertrekpunten" het definitieve
standpunt van de fractie weerspie
gelen, dan kan de reserve die ligt
opgesloten in punt 6 (als de onder
handelingen binnen twee jaar geen
succes opleveren, zal er enig be
sluit tot daadwerkelijke plaatsing
moeten vallen) vermoedelijk al
leen van toepassing zijn voor Ne
derland. Oud-minister Van der
Stoel heeft zopas nog terecht opge
merkt dat er veel van afhangt, hoe
nauwkeurig of hoe vaag zo'n even
tuele reserve uiteindelijk zal wor
den geformuleerd. In ieder geval
komt Nederland dan in een won
derlijke positie. Terwijl de andere
NAVO-landcn premies kunnen
stellen op Sowjet inschikkelijk
heid (zonder Moskou ooit te hoeven
straffen), blijft voor Nederland ten
hoogste een actieve rol over en
geen benijdenswaardige indien
het overleg geen resultaat afwerpt.
Ofwel we nemen de gewoonte aan,
de voortgang van het overleg met
Moskou in beginsel steeds optimis
tischer te beoordelen dan onze
bondgenoten, of we moeten van
onze kant raketten opstellen indien
zij van hun kant onvoldoeqde aan
leiding zien hun aantallen te ver
minderen.
Geen omzien naar het verleden dus.
maar wel een moment van bezin
ning op de politieke Idealen van de
Arjos in een tijd waarin politiek
pragmatisme en politieke vervlak
king overheersen.
Geloof en revolutie
Het jubileumthema „Geloof en re
volutie" is geen toevallige keuze.
Het heeft een dubbele betekenis.
Enerzijds is het een teruggrijpen op
het gedachtengoed van Groen van
Prinsterer. de grondlegger van het
Antirevolutionaire denken.
Anderzijds is het een bezinning op
de houding van christenen, die in de
derde wereld de kant van de armen
kiezen in hun revolutionaire strijd
tegen uitbuiting en onderdrukking.
Groen van Prinsterer heeft met zijn
„Ongeloof en revolutie" nooit de
bedoeling gehad om maatschappe
lijke veranderingen als onchriste
lijk of onbijbels van de hand te
wijzen. Hij ontleende aan de bijbel
geen conservatieve, reactionaire,
absolutistische levens- en wereldbe
schouwing.
Van socialisten en communisten er
kende hij het recht „een maat
schappij te verlangen, waardoor
aan het ergerlijk en hartverscheu
rend contrast van overvloed en ge
brek. brooddronkenheid en brode
loosheid. genot en Jammer een ein
de wordt gemaakt" (in „Grondwets
herziening en Eengezindheid
De ontwrichting van het sociale le
ven schreef hij toe aan de onbeperk
te concurrentie en de „bijkans on
weerstaanbare invloed der groote
kapitalisten" en aan de weerloos
heid tegenover de „fabrijkheeren".
(in „Ongeloof en revolutie")
Groen van Prinsterer was geen
handhaver van de bestaande orde.
Waar hij zich tegen verzette was
tegen de geestesstroming in zijn da
gen, die voortkwam uit opstand te
gen God en Zijn geboden en belof
ten. Tegen „ni Dieu, ni Maitre".
Tegen de menselijke zelfverheffing
van het verlichtingsdenken.
Onze huidige samenleving draagt
daar met zijn vooruitgangs- en
groeigeloof zeker nog de sporen
van. In onze cultuur overheerst het
denken in termen van geld. tech
niek en macht. Men heeft zijn hoop
gevestigd op en zekerheid gezocht
bij de economie, de welvaart, de
techniek, de wetenschap en de wa
pens. Het vooruitgangsgeloof is be
ter aangeslagen dan het geloof in
Jezus Christus, die mensen en sa
menlevingen wil bevrijden uit
machten, die het menszijn naar
Zijn bedoeling in de weg staan.
De zogenaamde zekerheden, waar
bij de westerse mens zijn veiligheid
zocht blijken schijnzekerheden te
zijn. Met het stimuleren van de
groei-economie wordt de werkloos
heid niet opgelost; met nog meer
(kern(wapens voelen we ons niet
veiliger maar juist nog meer be
dreigd. Politiek vanuit het Evange
lie gaat in tegen het denken in ter
men van dit soort schijnzeker
heden.
Het geloof in Jezus Christus en de
verwachting van het Koninkrijk
Oods inspireert tot een vernieuwing
van de samenleving, opdat niet de
macht van de rijken maar het recht
der armen, niet onze veiligheid
maar mondiale gerechtigheid en
verzoening van de volkeren, niet.
economische en technologische
vooruitgang maar het verantwoord
rentmeesterschap over de schep
ping richtinggevend zijn.
Voorwaarde voor zo'n politiek is dat
de Evangelische boodschap (aanH
gehoord en verstaan moet worden.
De Arjos heeft zich altijd beijverd
voor het onverkort vasthouden aan
het Evangelie als uitgangspunt
voor het politiek handelen in het
CDA. Over de gekozen oplossing in
de „grondslagkwestie" door de aan
spreekbaarheid op de politieke
overtuiging centraal te stellen blij
ven de nodige twijfels bestaan.
Die twijfels worden bepaald niet
weggenomen door de wijze waarop
de recente discussies over de kern
bewapening in het CDA worden ge
voerd. Zo er ergens reden is om in
het licht van het Evangelie de juiste
weg te zoeken dan is het wel bij dit
vraagstuk. Wanneer een CDA-rap-
port daarin tekortschiet, dan is het
niet alleen gewenst maar zelfs nood
zakelijk orn dat elkaar voor te hou
den. Wie dat afdoet met de opmer
king dat „we elkaar niet met de
bijbel om de oren moeten slaan
omdat er in de geschiedenis van het
christendom al zoveel onrecht is
gebeurd in naam van de bijbel
gaat voorbij aan de ernst van de
situatie.
Trouwens, moet Je maar minder
naar de bijbel teruggrijpen omdat
christenen die in het verleden op
een verkeerde manier gebruikt heb
ben? Dat is Juist een reden te meer
om beter naar de bijbelse bood
schap te luisteren. Als we dat niet
meer mogen of willen doen dan ligt
de bijl aan de wortel van de christen
democratische politiek.
Klaas de Vries is voorzitter van de
(jubilerende) Arjos.
