i.mateurs maken boeken
iinder krampachtig
ingaan met historie
Het moeilijke
vak van koning
VAN DE WETERING: DE MAN
VAN MOORD EN MEDITATIE.
PREDIKER. KOHELETH
DIE STAAT IN HET BESTE VAN DEZE MAAND.
WetBeste
>ir
«jrenigd in Stichting drukwerk in de marge
ecclesiastes Der Prcöigcr l-ecclésiaste
tfgoed van Nederland': mooi geschiedenisboek
HET BESTE. HET ENIGE FAMILIEBLAD DATJE NIET WEGGOOIT.
AG 23 NOVEMBER 1979
BOEKEN
TROUW/KWARTET
11
«k
een onzer verslaggevers
mi TERDAM De jaar-
ejy produktie van nieuwe
ls Indrukwekkend,
'an getuigen kranten
idschrilten met de regel-
van de klok. Minder
nd, maar ook wel een
e indrukwekkend, is
itê Irukwerk dat in de pri-
*i ter (vaak als hobby)
djt geproduceerd. Want
irschijnen in Nederland
mi wat boekjes met ge-
tejmerde oplagen van en-
tientallen exemplaren
i wat meer, soms ook
er), die gemaakt wor-
loor hobbyisten en idea-
i die over eigen appara-
beschikken. Deze druk-
hebben zich vijf Jaar
e len verenigd in de
hting drukwerk in de
Deze stichting gaat
eerste lustrumjaar in.
air gezegd een „club" van pri-
kkers, mensen die van het
>ersvak houden. Zij hebben
j)ude, door de druktechnische
bi jcelingen achterhaalde appa-
in bedrijf, en liefhebberen
e op het grensgebied van
rafie en kunst. Onder die
"Tlnale drukkers" zijn inder-
kunstenaars, maar ook veel
in die gewoon mooi drukwerk
0f maken, zonder daaraan pre-
te willen verbinden.
e laatsten behoort Huib van
en, bestuurslid van de stich-
van huis uit boekverzorger,
Jn zijn vrije tijd drukker vol-
^1 e oude, beproefde methoden.
buanten van de „Stichting
'Sf erk in de marg", zo vertelt hij.
asjen concurrenten van de grafi-
idustrie. Daar heeft die indus-
tuwens zelf voor gezorgd. Van,
nBr is dé grafische wereld een
'eI emetseld wereldje geweest,
eigen belangen nauwkeurig
oog hield en er angstvallig
vaakte dat afgedankte druk-
in handen kwamen van men
ie daarmee (oneerlijke) con-
tie konden bedrijven. Zo ken-
n in deze grafische wereld het
ïachinebesluit", dat naar zijn
king voorkwam dat bruikba-
ikpersen op de tweedehands
terechtkwamen. Er beston-
ijsten van onverhandelbare
nes, die nauwkeurig werden
ouden. Drukkers mochten
tachines alleen echt afschaf-
>or ze te verschroten, waarbij
toeslag konden krijgen uit
En overigens, mijn zoon, wees gewaarschuwd;
er is geen einde aan het maken van veel boe
ken en veel doorvorsen is afmatting voor het
lichaam. (12:12)
imn •w TWI
nam tmn ïtiibïs
nain anbi pp w
iftnp 51^3 raMP
And further, by these, my son, UnOQbtrOcm alien, mctn Du reste, mon fils, tire instruction
be admonishedof making many
books there is no end; and much
study is a weariness of the flesh.
(izuz)
Sohn, laee Oich roarncn,-
öcnn bee pielen Bflchtr-
machene iet htln Cnbe,
unb otrl Stubieren macht
ben Lelb mflbt. [is:is|
de ces choses; on ne finiriit pas, si
Ton voulait, faire un grand nombre
de livres, et beaucoup d'étude est une
fatigue pour le corps. [12:14)
Albcrtus. Baskerville, Bcmbo, Bod on i, Rosart, Sistina, WallauHebreeuws van Carole. Blauwe Maandag Pers, 200 exemplaren, iQgmra I77t.
Een fnuii stok privé-drukwerk van Huib van Krimpen, dat voor zichielf spreekt.
het z.g. „machinefonds". Op deze
manier was het in de oude, met lood
werkende grafische Industrie vrij
wel onmogelijk het kartel te door
breken en onder de afgesproken
marktprijzen drukwerk te fabrice
ren. De drukkers hadden hun eigen
wereld deugdelijk beveiligd, maar
behalve dat dat wellicht in strijd
was met het verdrag van Rome, was
er nog een andere schaduwzijde aan
die regelingen. Want door het con
sequent verschroten van oude zet-
en drukmachines, ruimde men ook
de prachtigste erfstukken van de
grafische industrie op. Alle antikwi-
teiten verdwenen de uitzonderin
gen daargelaten onder de slopers
hamer. Pas in het begin van de
jaren zeventig, toen de revolutie in
de druktechniek explosief voort
ging, en toen de oude boekdrukmet
hoden werden vervangen door nieu
we offset-technieken, werd de ma
chine-politiek wat minder principi
eel gehanteerd. Er kwam toen ook
een fusie tot stand tussen de grafi
sche organisaties en de Offsetbond.
Langs kruip- en sluipwegen konden
de liefhebbers toen drukpersen op
de kop tikken (portemonnee klaar-
houden natuurlijk), maar het
spreekt vanzelf dat het aanbod van
machines toen reeds schaars was,
en dat de prijs van die „overgelever
de apparatuur" in de toekomst, als
het aantal liefhebbers groeit, wel
eens hoog kan oplopen.
De aloude angst voor de „ama
teurs", die de „eerlijke drukkers"
het brood uit de mond zouden sto
ten. ls trouwens ook nu nog niet
verdwenen. Maar de contribuanten
van de Stichting drukwerk tn de
marge geven geen aanleiding tot die
angst, want zij werken strikt zonder
winstoogmerk. Uit hun kringen
komt prachtig grafisch werk voort,
soms bijzonder aantrekkelijke
boekjes, maar in miniem kleine op
lagen. Eén van die privé-drukkers is
bijvoorbeeld Oer Kleis, Neerlandi
cus. verbonden aan het Barlaeus-
gymnaslum te Amsterdam. HIJ ver
vaardigt Juweeltjes van boekjes. Op
de plaats waar men de naam van de
uitgever verwacht, staat „Sub signo
libelll" (Onder het teken van het
boek). Voor dergelijke hulsvlljt-
werkjes moet de liefhebber, alleen
al om de werkelijke kosten te dek
ken, een' fiks prijsje neertellen,
maar dan heeft men een per defini
tie zeldzaam drukwerkje ln huls,
dat vervaardigd werd met de pijnlij
ke nauwgezetheid van een man die
van het vak houdt.
De 8tichting, zo vertelt Huib vah
Krimpen, is destijds van de grond
gekomen op initiatief van dr. E.
Braches, destijds conservator van
het Museum Meermanno-Westree-
nianum, Museum van het Boek in
Den Haag, en thans bibliothecaris
van de universiteitsbibliotheek van
Amsterdam. Braches bleef zelf ove
rigens op eigen verzoek bulten
het bestuur. Sedert de oprichting
van de Stichting is het voorzitter
schap in handen van Emile Puett-
mann. De Stichting is in de eerste
vijf Jaren redelijk hard gegroeid:
van een kleine vijftig contribuan
ten, tot driehonderd thans. Van die
driehonderd contribuanten zijn
naar schatting zo'n tachtig privé-
drukkers actief. Zij vervaardigen
ook een eigen bibliografie, want of
ficieel bestaan de boekwerkjes na
tuurlijk niet.
De Stichting bundelt niet alleen
enthousiaste (amateur)drukkers,
maar beheert ln feite ook een ma
chinepark, dat op deze manier aan
de schroothoop ontkomt. Er zijn
dan ook verbindingen tussen de
Stichting en het Grafisch museum
in oprichting, dat net zoals bij ande
re musea vaak gebeurde, moeite
heeft met het vinden van passende
opslag- en expositieruimte. Maar
het begin (van het museum) ls er.
De Stichting drukwerk in de marge
heeft onder haar contribuanten veel
mensen die zichzelf het drukkers
vak hebben geleerd, en die dus niet
uit het vak afkomstig zijn. Zo is er
een notaris, die in zijn vrije tijd
drukker ls. verder een hoogleraar ln
ruste, een socioloog die als ambte
naar bij buitenlandse zaken werkt
en een schilder en graficus. Een
enkeling drukt uitsluitend eigen
teksten. Niet omdat de eigen penne-
vruchten zo onvervangbaar worden
geacht, maar omdat deze mensen er
behoefte aan hebben een soort „to
taal kunstwerk" te maken, en dus
alle onderdelen, ook het schrijven
van de teksten, in eigen hand hou
den. Maar de meeste drukkers wer
ken met teksten van derden. Onder
die mensen die alles ln eigen hand
houden, is bijvoorbeeld Jana Bera-
novi, de van origine Tsjechoslo-
waakse dichteres en vertaalster, die
onder meer poézle-kaarten maakte
voor „Poetry International". De
Stichting treedt van tijd tot tijd
naar bulten, of is vertegenwoordigd
op manifestaties. Dat laatste ge
beurde b.v. op het „8mall press fes
tival" in Utrecht, dat gehouden
werd op initiatief van Wouter Kot-
te, conservator van het Centrum
voor modeme kunst in Utrecht. En
de Stichting presenteerde zichzelf
bijvoorbeeld onlangs in Arti et Ami
ct tiae ln Den Haag, waar een expo
sitie van privé-drukwerk was inge
richt, en waar ook een markt was
waarop veel drukwerk (globaal te
gen kostprijs) ls verkocht. In totaal
waren ln Arti vijftig persen of bij de
8tlchtlng aangesloten „marginale"
uitgeverijen vertegenwoordigd. Die
kleine uitgeverijen vormen in de
Stichting een anders geaarde groep
dan de drukkers. Die uitgeverijtjes
worden door de drukkers wel eens
gekscherend de „stenclllers" ge
noemd. maar dat ls vriendelijk ge
meenzaam bedoeld. Bij die „margi
nale" uitgeverijtjes gaat het dus
niet in de eerste plaats om het grafi
sche produkt, maar om de Inhoud
van literair werk dat bij de grote
uitgevers geen kans maakt. Deze
uitgeverijen, waarvan Horus in Den
Haag er een is, zijn wel degelijk uit
op een brede erkenning. Zij streven
naar een doorbraak naar de „grote
markt", en leveren binnen de Stich
ting dan ook de hoogste oplagen,
soms tot duizend of meer exempla
ren toe.
De eerstkomende gelegenheid
waarop de Stichting aan de weg
timmert, zal zijn op een manifesta
tie van de educatieve dienst van het
Gemeente Museum ln Den Haag.
Dat zal zijn op zondag 25 november
a s. in de middaguren (13.00 - 16.30
u) Dan zal er een demonstratie- en
verkoopmiddag zijn. Vermoedelijk
zullen de demonstraties betrekking
hebben op boekdruk, zeefdruk,
handboekblnden en papiermar
meren.
W. F. Stafleu
kan waarlijk niet staan-
iuden dat er zo weinig
ilen zijn om zich in de
edenis te verdiepen,
e boek volgt het ande-
het een nog royaler
itreerd dan het andere.
stad die er maar even
Wans toe ziet, viert een
feest en verbindt er
er mankeren een histo-
optocht en tentoon-
ing aan. De televisie
geeft en herhaalt een serie
zonder-ophouden over het
verhaal van 58 miljoen Ne
derlanders. Over de oorlog
en haar nasleep zijn wij nog
in geen jaren uitgepraat.
Toch klagen historici dat de ver-
bondenheid van heden en verleden
in andere landen groter is dan ln het
onze. Waarom - vroeg prol. dr. A.
F. Manning dezer dagen bij de pre
sentatie van Erfgoed van Neder
land kijkt onze generatie neer op
de verzuilde samenleving als op een
allesbehalve verlichte situatie
waarover we ons behoren te scha-
i»l vu ui I MUX S ut' III I l'l Mill \M>
uMltlcn pl.i.il- in do
I.I.I» tic tlv,pri,»»k' tan
ivriiairol'.mk lu'i
|>intl llicriiiiii«l Ion tan
f mhli'i Iumiicd»
i.U-.K.II.V.IlMtkllMll
Klv-li'Uii v.n IVcin-»-
jnluii li ipcnlikhiimi-
Suli.i Ik ii.II,I,,
brief Imlcrcn. tin- in
o'n pl.iiiticnhui
••pi!», vk'ii H ipcnliiclii-
Hl|M«'mi«rvh In ixjs
jiilapivt/k'liU* uil.
nrnlukiccn
|i"i" en enorm «u .mi
l vnMwhdtnfi.
•f liitl/aamhcitl H i
I H IlotiT
men? Waarom lijkt zingen over Piet
Rein bedenkelijk en zijn de Oostin-
jevaarders géén lieden met wie Je
voor de dag kan komen? En Man
ning vervolgde: „Prees een vorige
generatie Van Heutsz en zijn man
schappen omdat die orde schiepen
in Atjeh, thans loopt iemand die
alleen maar historisch begrip voor
de situatie en toenmalige omstan
digheden vraagt, het risico te wor
den uitgemaakt voor een fascist.
Beletten onze actuele opvattingen,
maatstaven en vooroordelen ons
een historisch verstaan? Waarom
verdringen we in plaats van te be
grijpen? Waarom zijn bijvoorbeeld
uit een aantal kerken zelfs de ge
denkplaten verwijderd van de mili
tairen die in 1947 en 1948 in Indiè
zijn gesneuveld?"
Krampachtig
Hoe dat zij, Manning is de enige niet
die klaagt over onze nationale
krampachtigheid in het omgaan
met het verleden. Dat leidt bij aller
lei gelegenheid tot de haast ver
plichte opmerking dat we vooral
niet chauvinistisch moeten zijn, en
nationale zelfoverschatting moeten
vermijden. En dat is ook zo, natuur
lijk. Wie zich rekenschap geeft van
het verleden, komt immers mooie
en minder mooie dingen tegen.
In Erfgoed van Nederland heeft
men echt wel zijn best gedaan, bei
de kanten van onze geschiedenis
goed en kwaad tot hun recht te
laten komen. Toch, in de overvloe
dige (en schitterend uitgevoerde) il
lustratie overweegt de vriendelijk
heid, de gematigdheid, het fraaie
van museum en monument. Van
ons erfgoed is, zeker van vrpeger
eeuwen, uiteraard vooral het scho
ne overgebleven, en dat tóónt. En
naarmate het boek vordert, worden
de beelden wel realistischer, doch
zelden rauw. Erfgoed van Neder
land is dan ook vooral een móói
boek. Pas als je de tekst gaat lezen,
de tientallen korte schetsen (elk
nauwelijks twee bladzijden groot),
merk je dat hier toch een respecta
bel aantal vakmensen nuchter en
relativerend aan het werk geweest
ls, opnieuw het bewijs leverend dat
veel historici echte vertellers zijn,
en met behoud van hun weten
schappelijke integriteit weten te
populariseren. Want dit ls een boek
voor gewone mensen; ieder die een
beetje belangstelling heeft, kan het
lezen. En Ik moet zeggen dat de
opzet van het boek een hechte
eenheid van tekst, Illustratie en op
maak, levendig en toch niet onrus
tig die leesbaarheid vergroot.
Dagelijks leven
Op deze manier wordt voldaan aan
de taak die men zich had gesteld: de
grote gebeurtenissen te plaatsen te
gen de achtergrond van het dage
lijks leven, waarbij de illustraties de
weg wijzen naar de plaatsen waar
het verleden nog met de handen is
aan te raken. Dat doet trouwens
ook een apart onderdeel van het
boek. dat per gemeente informatie
geeft over plaatselijke geschiedenis
en historische bezienswaardighe
den. En voor verdere oriëntatie is er
een uitvoerige literatuuropgave. Er
zijn meer dan 35 auteurs, in het
redactieteam zaten behalve prof.
Manning, prof. dr. P. W. Klein. drs.
A. H. Paape, dr. R. L. Schuursma en
drs. P. R. A. van Iddekinge, maar
wie precies wat schreef, blijft in het
duister.
Het boek begint als ons land niet
meer is dan een schaars bewoonde
landtong aan de westkust van Euro
pa's continent, en is „bij" tot de
affaires met Aantjes en Luns, en de
vermelding van de 650 actiegroe
pen die zich aan het eind van de
jaren zeventig om het milieu be
kommeren. En in die tijdspanne
van vele eeuwen „onze" grote daden
en kleine mensen, roem en ramp,
kasteel en krot. Inderdaad, chauvi
nisme hoeft niet, en we zijn maar
een klein landje. Maar een beetje
meer aandacht voor, kennis van en
verbondenheid met het verleden,
zou ons volk niet misstaan. Dit
boek is daartoe een goed middel.
Erfgoed van Nederland. Uitgave
Reader's Digest. Amsterdam, 428
pagina's. 700 foto's, prijs 85.
RÉHi
*#*•*-
f Mfémfi
Om meer dan één reden is de blo
grafie van prof. dr. Jacques Wiile-
quet over koning Albert I (1875-
1934) lezenswaard. Het boek bevat
originele beschouwingen over de
betekenis van de monarchie; het
toont gedetailleerd en gedocumen
teerd aan, hoe deze koning der Bel
gen zijn functie waarmaakte; het
geeft ook een waardevolle bijdrage
tot de kennis van de tijd in en om de
eerste wereldoorlog. En soms leest
het als een roman.
Wlllequet (die hoogleraar ls ln Brus
sel) beschrijft de koning niet slechts
ln zijn werk binnen de grenzen van
grondwet en democratie, maar
vooral als de man die zijn plaats zag
boven, en dus buiten, het volk. Zelf
zei Albert: „Ik ben geen echte Belg.
Ik behoor tot een buitenlands vor
stenhuis dat de eed heeft afgelegd
om het volk dat dit huls heeft geroe
pen, te verdedigen en te bescher
men." Albert dus als lid van een
Europese aristocratie, die vrij bleef
van de nationalistische zienswijze,
door de auteur genoemd „die collec
tieve geestesziekte die ln de negen
tiende eeuw een uitvinding van de
bourgeoisie was voordat ze (blinde
lings) werd overgenomen door het
proletariaat en ontaardde." Dat is
dus heel wat meer dan de monar
chie als „symbool van nationale
eenheid."
De verantwoordelijkheid voor be
scherming en verdediging kon Al-
Elia
William Stephens heeft een boek
geschreven over de profeet Elia en
zich zo nauwkeurig mogelijk gehou
den aan de teksten van de bijbel.
Dat lijkt een voordeel, maar heeft
ook het nadeel dat de cultuurkioof
tussen toen en nu nog eens extra
wordt aangezet. Bovendien heeft de
auteur de heidense godsdiensten te
primitief te louche en te dom afge
schilderd. Daardoor krijgt de mo
derne lezer geen kans tot identifica
tie en komt hij niet op het idee dat
afgodendienst destijds even aan
trekkelijk en verleidelijk was als nu.
Op die manier gaat de actualiteit
van de bijbeltekst geheel verloren.
William H. Stephens: De mantel
van Elia. Ultg. Novapres, Laren.
Omvang 265 paf. Prijs 19,90.
bert tegen wil en dank. want hij
haatte de oorlog ten volle tonen
als opperbevelhebber van het Belgi
sche leger toen de Duitsers Belgiës
vurig beleden neutraliteit schon
den. Maar ook na de oorlog leidde
dat aan de eed gebonden plichtsbe
sef tot een kritisch en actief volgen
van ontwikkelingen ln sociale, eco
nomische en culturele aangelegen
heden: noem de taalstrijd, noem het
opkomend socialisme. Albert was
geen groot liefhebber van de demo
cratie, maar die vormde voor hem
wel een spelregel. En als aristocraat
ging de verbetering van het lot van
de gewone mensen hem ter harte.
Even aristocratisch is zijn kritiek
op de burgerlijke regeringen, die hij
ervan verdenkt, de oorlog ln stand
te willen houden. Zo stonden vol
gens Willequet de Belgische vorsten
„boven en bulten de partijen, als
behoedzame dienaren van de ge
meenschap en niet als leiders van
een gekozen meerderheid" en „heb
ben zij altijd veel zorg gedragen
voor de bescherming van de min
derheid tegen de overmoed van
vaak kortstondige overwinnaars".
Genoeg om het belang van dit met
verve en emotie (en kennelijke sym
pathie voor deze koning) geschre
ven boek te accentueren. De emo
tionaliteit speelt Wlllequet wel eens
parten, bijv. als hij op blz. 85 de
strijd om de reformatie ln de zes
tiende eeuw smalend afdoet als een
strijd om de vraag of men 'ln de
kerk wijn moest drinken of brood
moest eten'.
Het vak van koning is moeilijk, ze
ker in een tijd var» grote sociale,
geestelijke en politieke verschuivin
gen. Dat heeft Albert ondervonden;
in Nederland ligt het niet anders.
Wanneer zal er eens een echte bio
grafie over koningin Wilhelmlna
verschijnen? W.FJ».
Albert I, koning der Belgen, door
prof. dr. Jacques Willequet. Uitga
ve Elsevier, 212 bis., 39,50.
Het Beste van december is nu overal verkrijgbaar.
Ruim 200 pagina's verrassend vol variatie, voor slechts f 3,85.
Met onder andere een Amerikaan over "onze" Janwillem van
de Wetering en zijn Grijpstra en De Gier.
En verder: Bescherming te huur, de opkomst van de nep-
agent En: Speelgoed kiezen is een kunst En: Waar zal de
volgende aardbeving toeslaan? En: Oxfordstreet, het Londense
winkelparadijs. En: De Blauwe Engelen van de Mont Blanc.
En: Hoe eerlijk bent u? En: Blijf fit terwijl u zit
Plus vaste rubrieken als Lachen is gezond, Verrijk uw
woordenschat Stof tot nadenken en natuurlijk ook weer een
boek in een notedop: de avonturen van een Australiër in Laos.
Dat en nog veel meer maakt
Het Beste van deze maand weer volop
het bewaren waard. A X .«Reader'sDigest
JL JL Reader's Digest
