pe Handelsreiziger bn het Noodlot en de Vlaamse collaboratie leel de blikken troep staat stil anadese films inder verrassend Nederlandse pionier naast filmers van nu BI LENING 1373 jérie Noire Terugblik op Mannus Franken -(rouw tussen hond en wolf Jngorgo_ STAAT DER NEDERLANDEN Power Play De macht en haar gevaren Escape from Alcatraz Clint Eastwood uit de nor Prolongaties en reprises H! IIJPAG 9 NOVEMBER 1979 FILM TROUW/KWARTET P 15 - RHS 17 is bij mijn weten de eerste keer, dat een film is genoemd naar een genre: de term „série e" („zwarte serie") wordt gebruikt voor een reeks Franse gangster- en politiefilms, larvoor zowel de Amerikaanse „actionfilms" uit de jaren dertig en veertig als de sombere snse vooroorlogse films model hebben gestaan. lor W. Wielek-Berg Ift ^5 intrige van „Série Noire" (regie: In Corneau; scenario Georges Pe en Alain Corneau, gebaseerd op roman ..A Hell of a Woman" van Thompson) doet sterk denken het beroemde „The Postman al- «vs rings twice", een boek dat onder pi titel „Ossesione" overgiens ook 0 Ffa or Luchino Visconti in zijn pre-neo- wordt verlaten raakt hij geheel in de 9« iiistische tijd is verfilmd. vernieling: na een zuippartij met een VO simpele Griek broedt hij een plan uit 16 rank Poupart, een gesjochten han- om de tante van haar vele geld te 1 isreiziger, komt tijdens zijn klan- ontdoen. Jacht in aanraking met een katijf Dat hij daarvoor een dubbele moord In 1899, nu tachtig jaar geleden, werd Mannus Franken geboren. Een filmer aan wie in Nederland slechts een schim mige herinnering bewaard is gebleven. Misschien nog het meest door de film, die hij midden '30 in „Nederlands Indië" maakte onder de titel: „Pareh, het lied van de rijst". Een film waarvan je je afvraagt, of zij kan worden genoemd in het (zeer denkbeeldige) rijtje van „Nederlandse filmklassieken") van een oud wijf, dat haar nichtje aan mannen verkoopt. Omdat hij van de gunsten van het kind geen gebruik wil maken, gaat ze hem aanbidden: ze volgt hem overal. Hij heeft geld ge gapt van zijn baas, zij redt hem van de gevangenis door het geld terug te geven. Als Frank door zijn vrouw pleegt, dringt nauwelijks tot hem door: in zijn verwarde brein is geen plaats voor schuldgevoelens, hij moet verhaaltjes verzinnen, een gecompli ceerd net spinnen om zichzelf te red den. Maar het net zit vol gaten. Frank is voor de misdaad niet slecht genoeg en juist daarom wordt hij, naar klas sieke trant, van de ene moord naar de andere gedreven. Ten slotte blijft hij zonder geld over met het meisje, het „kind" en nog steeds denkt hij dat hij kan vluchten naar een beter leven. „Série noire" is in zijn genre een per- Andréas Katsulas en Patrick Dewaere in Série noire fecte film: de handeling klopt als een bus en zit toch vol verrassingen; de karakters wekken als vanzelfspre kend onze fantasie; de sfeer van re gen en sneeuw legt een kil waas over de misdaden; Corneau is erin ge slaagd de sympathie voor zijn drie voudige moordenaar, gevangen in zijn eigen impulsiviteit en het nood lot, recht overeind te houden. De acteurs (Myriam Boyer als de slor dige en vertederende vrouw; Marie Tritignant als het zwijgende, dreigen de meisje; Jeanne Herviale als de afgrijselijke tante; Andreas Katsulas als de goedige Griek; Bernard Blier als de slechte baas) zijn allemaal voortreffelijk. Maar boven hen uit steekt Patrick Dewaere, die de hoofd rol speelt met het woeste elan van de wanhoop. Misschien is dit de rol van zijn leven. Amsterdam-Cinecenter. André Delvaux behoort tot de belangrijkste Belgische cineasten, die als speelfilmregisseur (zijn documentaires waren allang beroemd) vooral bekendheid kreeg door „De man die zijn haar kort liet knippen". Hij is, gezien zijn vroegere werk, een zeer introverts filmer, met een voorliefde voor de vervreemding en de droom. utger Hauer (hier met Marie Christine Barrault) speelt de rol van „foute" Flamingant in Vrouw tussen hond en wolf. Zijn nieuwe film „Vrouw tussen hond en wolf" (in het Frans heeft de titel ook een andere betekenis: „Vrouw in de schemering") heeft hij zijn vroege re voorkeuren niet geheel laten val len, maar zijn aanpak, gestuwd door het onderwerp, is toch voor hem on gekend realistisch. Stil middelpunt is de vrouw van een felle Flamingant, die zich verplicht voelt om in de oorlog voor de Duitsers aan het Oostfront te gaan strijden. Tijdens zijn afwezigheid krijgt ze, min of meer per ongeluk een verhou ding met een verzetsman die haar huis binnenvlucht Na de oorlog keert ze terug naar haar man die zijn oude ideeën trouw blijft en zich als verbit terde kluizenaar terugtrekt in een ka mertje. Tenslotte breekt ze met alle bei en verlaat met haar kind het huis, dat een gevangenis is geworden. Vier de hoofdpersoon is de tuin. die lyrisch wordt gefilmd en een rustpunt vormt tussen de korte scènes. André Delvaux blijkt enigszins be vreesd te zijn geweest dat zijn film tot demonstraties en andersoortig onge rief van Flaminganten zou leiden. Voor een Nederlander is die vrees nauwelijks invoelbaar. De SS-er (ge speel! door onze eigen Rutger Hauer) wordt heel wat sympathieker voorge steld clan de verzetsman (Roger van Hooi), die tijdens zijn verblijf bij de vrouw in het geheel niets doet en zich later ontpopt als een carrière-maker. Delvaux is wel boos op een groot deel van de Vlaamse clerus, die jonge jon gens de verkeerde kant opdreef, maar felheid is kennelijk zijn stiel niet. Misschien zou hier te lande enig ge mor zijn opgestegen om tegengestel de redenen: scenarioschrijver Ivo Mi- chlels was bepaald niet brandschoon in de oorlog en om zo iemand zo'n onderwerp toe te vertrouwen Enfin, „Vrouw tussen hond en wolf" mag dan wat intentie betreft tussen de wal en het schip terechtkomen, er zitten picturaal mooie gedeelten in, de muziek van Etienne Verschuren is voortreffelijk aangepast en heeft een duidelijke functie en Marie Christine Barrault is vaak ontroerend als de ingetogen vrouw. Amsterdam-Alfa 1; Den Haag-Calyp so; Rotterdam-Krlterion; Arnhem- Scène; Breda-Casino 2; Eindhoven- Rembrandt 5; Heerlen-H5; Maas tricht-Studio; Nijmegen-Caiypso 1, ifligi Comencini, een veteraan bekend om zijn comedies waardoor nu eens wat meer, dan weer wat minder tragiek wordt gemengd, behoort nog altijd tot de bovenlaag van de „populaire" liaanse regisseurs. In „ringorgo" grijpt hij een waarlijk actueel thema bij de lurven: de terheerschappij van de machine in het algemeen, van de auto in het bijzonder en de Teemding die daarvan het gevolg is. igspunt is een snelweg-gebeu- en, dat met de gebruikelijke file be- int, doch uitgroeit tot een omvang- ijke opstopping van 36 uur (of houdt f nooit meer op?). Wel, een gevaar- er stresssituatie is nauwelijks enkbaar en Comencini's personen E aten zich onder druk van hun aller- eroerdste kant kennen. Een rijke ikenman (Alberto Sordi) jaagt zijn nderdanige secretaris op tot die bij- a omvalt, drie blonde, macaber- nappe jongens verkrachten nachts een mooi meisje zonder dat imand ook maar een poging doet om lat te verhinderen; een echtgenoot Gérard Dépardieu) ontdekt dat zijn onge vrouw (Miou-Miou) hem be- Iriegt met een kamerlid dat gewichti ge apentaal uitslaat en wil zich par- tout onder de stilstaande auto's wer pen; een kettingroker (Patrick De waere), barstend van begeerte naar zijn vriendin, raakt ten slotte in auto extase; een echtpaar van middelbare leeftijd (Annie Girardot en Fernando Rey). tortelduiven op weg naar hun zilveren huwelijksfeest, ontdekt de haat aan de wortels van hun relatie; een wat oud en moe geworden film ster (Marcello Mastroianni), die on derdak vindt in een arbeidershuis aan de snelweg, wordt slachtoffer van. chantage. Er zijn veel meer episodetjes met individuele typetjes, onderbroken door dolzinnige algemene feestvreug de als Italië een voetbalwedstrijd heeft gewonnen en plotselinge alge mene stilte, wanneer de automobilis ten hun motor moeten afzetten (de mooiste vondst in de film). Comenci ni mengt realisme met satire, melo drama en klucht en houdt daarbij vrijwel permanent de moraliserende wijsvinger geheven. Je hoeft je bij „ringorgo" niet te vervelen, maar je raakt wel geïrriteerd door de grove, modieuze effecten, de lukrake ver menging van stijlen die tot oneven wichtigheid leidt en het kennelijke onvermogen van de regisseur om uit stekende acteurs tot hun recht te laten komen. Amsterdam-Alhambra 1; Gronin- gen-Studio; lltrecht-Select, Commencini vermengt realisme, satire, melodrama en klucht in l'Ingorgo. Wat Mannus Franken miste was een eigenschap, die zo typerend ls voor zijn leeftijdgenoot Joris Ivens. name lijk: een onstuitbare gedrevenheid. Franken was een vriendelijk filmer, met een lichtelijk romantische voor keur voor zacht esthetische beelden, wat karakteristiek tot uitdrukking komt in zijn „filmgedicht" uit '29 „Jardin du Luxembourg". Daarover schreef Franken zelf: „voor den haas tigen modernen mensch is een park een paar rijtjes boomen, een stand beeld van 'n meneer ,hoe heet die ook weer' en een beetje frissche lucht. Wie zich echter de moeiteen den tijd neemt het leven daar nauwkeuriger gade te slaan, bemerkt een geheel apart .wereldje', waarin vogels, kin deren en standbeelden een eigen rol spelen." Dit heeft Franken in zijn film op een herhaaldelijk verrukkelijke manier waar gemaakt. Met name In zijn ob servatie van kinderen, die zo raak en verbeeldingrijk is, dat de film alleen al daardoor een blijvende waarde heeft gekregen: als werkstuk op zich en als voorbeeld. Vooral als Je daarbij optelt de ironie in de observatie van mensen, meer als wandelende kos tuums en Japonnen dan als karakte ristieke individuen. Die verschijen in het park alleen maar separaat en een beetje als „zonderling". Franken heeft, onder invloed van tijd en vrienden, zeker pogingen onderno men om uit een inactieve romantiek door te stoten naar de actieve esthe tiek van het „sociaal bewogene", zoals b.v. in „Schip in nood". Een film over de taak van de reddingboten, waarin Franken ernaar streefde om „door zuivere tegenoverelkaarstel- ling van mensch en elementen een indruk te geven van den zwaren taak, die onder de meest ongunstige weers omstandigheden wordt volbracht Een kop van een roeier of schipper, een hand om een riem, een enkel gebaar zal in dit verband meer zeg gen. dan welk gespeelde dramatische scène ook." Dit laatste is typerend voor de socia le, om niet te zeggen socialistische esthetiek die lange tijd (mede onder invloed van Russische films en van Joris Ivens) mode is geweest. Deze esthetiek heeft veel bijgedragen tot de verheffing van de film uit de ker misattractie naar het niveau van een zelfstandige kunst Nieuwe films Als je zo'n herdenking van Franken ziet in het filmmuseum in Amster dam, waar in een tentoonstelling een overzicht van zijn leven wordt gege ven en Je komt een dag later te staan tegenover een demonstratie van met financiële steun van CRM gemaakte films, dan begrijp Je pas goed wat de pioniers in het filmen hebben gedaan. Ze haalden het meeste van hun vak en kunst „uit eigen duim". Het zou niet goed zijn als dit werd teruggedraaid, maar waar Je soms wel naar uit kijkt is het frisse van iets nieuws. Tot op zekere hoogte is dat het geval met de tweede korte speelfilm van Ab van Ieperen met de titel „Schrijvertjes". Van Ieperen volgt hier de oorspronkelijke traditie van het Nederlandse filmen (zoals die toch ook door Franken is ingevoerd), namelijk: filmen in een heldere door zichtige stijl. Deze traditie is in Ne derland gaandeweg omgebogen tot een nare kneuterigheid in klein realis me. Van Ieperen heeft zich, met zijn film over gestoordheid in contact- relaties tussen mensen, onthouden Door Bzztóh is, bij gelegenheid van het 40-jarig bestaan van de National Film Board of Janada, wederom een reeks filmvoorstellingen georganiseerd van over het geheel genomen ;orte films, die gemaakt zijn onder auspiciën van het genoemde instituut. Wie in de loop der aren de diverse manifestaties van deze films heeft gevolgd, begrijpt van hoeveel nut het voor ilmers in een land is. als zij kunnen terugvallen op een zo geconcentreerde en actieve steun als het Canadese instituut biedt. De Canadese films kregen een eigen gezicht. al gelegd op beweeglijkheid binnen een min of meer grappig getekend figuurtje: de omtreklijnen worden van binnen uit grillig bewogen, maar nooit gaat er aan die spanning van binnen uit iets kapot. Op mij maakte het de indruk van plichtmatig geani meerde animatie. ADVERTENTIE laar is overigens een nadeel aan ver- •onden het zoekende verandert leleidelijk in een vast patroon. Het xperiment ontwikkelt zich totzeker- En dan dreigt het gevaar van inventie. Tot nu toe zijn de films tan de „board" voor zover hier fcrtoond aan dit gevaar ontsnapt. Haar het frisse dat je in vroegere aren trof is aan het afnemen. h vorige filmdemonstraties had de mimatiefllm een groot aandeel. De itructuren van die films waren - mede onder Invloed van het werk van de grote Canadees Norman McLaren - vrijwel steeds verrassend. De ani matie was in wezen geconcentreerd °P de ritmische spanningen tussen tyn. vlak en stip. Daardoor kregen de Canadese animatiefilms hun eigen, 2?er gevarieerd, ritme. Wat ik nu aan animatie te zien heb gekregen, één voorbeeld (maar een dat met een Os car is bekroond) leverde een teleur- «telling op. Alle experimenteerlust ontbrak. De nadruk werd, zoals de tegenwoordige praktijk wil, geheel en ADVERTENTIE De film die de meeste indruk op mij heeft gemaakt is van Donald Britain, genoemd ..An inquiry into the life and death of Malcolm Lowry", de auteur van de roman „Volcano". Henk Camping van Bzztóh spreekt over „een fiction documentaire", wat een geslaagde typering is. De film beschrijft op een verbeeldingsrijke manier (dat is de „fictie") het leven van een man, die in een reeks van schijnbare levensmislukkingen iets unieks heeft gecreëerd (een roman) dat, voorzover tijdgenoten er over kunnen oordelen, blijvende waarde heeft. De film componeert aan de hand van beelden, gemaakt ter plaat se of in de vorm van oude foto's (dat is de documentaire kant) het levens verhaal van de auteur. Het indruk wekkendst hierin zijn de beelden die zijn opgenomen in Mexico, in de om geving waar de geschiedenis van ro man en auteur zich afspeelt, onder de mysterieuze en dreigende aanwezig heid van de reuzen vulkaan, de Pope- catepetl. Mexico is geen afzonderlijke grootheid in de film, het is in de meestal in donker avondrood ge drenkte beelden van mensen, kroe gen of optochten, een beeld van men selijke gekweldheid: onzekerheid over het eigene, dat naar de doem van een schamele ondergang leidt. Dit komt in de film zeer duidelijk tot uitdrukking. Zij is in deze zin uniek. Voor de rest, goed vakwerk in de Canadese films. Maar niets opzienba rends. bedrag koers rente aflossing inschrijving storting prospectus open bedrag de koers wordt na de inschrijving op 13 november 1979 vastgesteld volgens het tendersysteem jaarlijks op 15 december in 5 jaarlijkse termijnen van 15 december 1985 af 13 november a.s. van 9 tot 15 uur via banken en commissionairs op 17 december 1979 of op 15 januari 1980 kosteloos bij banken en commissionairs Martyn Burke is een zeer sociaal en politiek geëngageerde Canadees, oud-oorlogscorrespondent in Viet nam en maker van beroemde docu mentaires, onder meer „Idl Amin: a Portrait" en „The Hollywood Ten" (over McCarthy's heksenjacht in Hol lywood). Edward Luttwak is een mili taire specialist en Pentagon-advi- seur, die „Coup d'Etat" schreef, een soort handleiding voor het plegen van een staatsgreep. Zij bundelden hun krachten in „Power Play", een film over een staatsgreep in een ima ginair land. Voor hun hoge militairen, die genoeg hebben van een corrupt en geweldda dig regime dat terrorisme uitlokt en wreed bestrijdt, zouden collega's in Portugal of Peru model gestaan kun nen hebben. Zij zijn van goeden wille. bloedvergieten wensen zij zoveel mo gelijk te vermijden. Dat hun greep naar de macht geen fluitje van een cent is, begrijpen ze maar al te goed, dat de afschuwelijke leider van de geheime politie hun grote tegenstan der is weten ze ook, maar kinken in de kabel komen van onverwachte zijde. Spanningen onderling zijn er ook: door dronkenschap, door overspel. Zwart einde Niettemin lijkt, als het uur U heeft geslagen, alles van een leien dakje te gaan: het presidentiële paleis wordt bezet, de onwillige luchtmacht uitge schakeld, de coup ls gelukt. Maar de noodzaak om, voor het goede doel. mensen in te schakelen die geenszins het algemeen belang doch alleen hun eigen ego dienen, leidt tot een ander einde, een zwart einde. Een machts wisseling vindt plaats, doch de bur gers van het land zullen er niet beter van worden, in plaats van door hye na's worden ze nu door tijgers onder drukt. Martyn Burke heeft in zijn film het Amsterdam, Studio f spoor gevolgd van Gosta Gavras, die van mening ls dat hij het best zijn politieke ideeën dient als hij ze ver pakt in een spannend verhaal en laat overbrengen door beroemde acteurs. Maar hoewel „Power Play" een ver rassend einde in petto houdt, hoewel de acteurs (Donald Pleasance, David Hemmings, Peter OToole) zowel be kend zijn als goed hun werk doen, sorteert hij weinig effect. Het is alsof de film in een te strak korset is ge wrongen: er blijft geen ruimte over voor fantasie, gedachten en gevolg trekkingen van het publiek. Jammer, want hij is actueel, realistisch, eerlijk en respectabel. W.W.-B. van die kneuterigheid en gezocht naar een open dramatiek, gevat in sfeervolle eenzaamheldsbeelden van een kaal landschap in winterse om klemming. De regie in situaties, spel en dictie en in beheersing van het totale ritme van de film is rondweg goed te noemen. Je kunt zeggen, dat Van Ieperen zich aan uit gebreider werk kan wagen uitge breider in dramatiek, intenser in le vensontleding en ruimer in verbeel ding. Mogelijk dat Van Ieperen, voortbouwend op een oude traditie van doorzichtigheid, zich gaat ont wikkelen tot een filmer van bete kenis. Een detail in enkele van Frankens films, dat typerend was voor een be paalde vroegere aanpak was. zoals hierboven gezegd, het sociale estheti cisme. De werkdingen moesten en zouden per se gekoppeld worden aan of in tegenstelling gebracht met mens-beelden. koppen. vuisten, strenge ogen, trotserende gestalten etc. Iets ervan duikt ook op ln een film van Nico Crama „Een verticaal accent". Maar het gaat snel over in iets anders: moest ln het sociaal es theticisme de mens geaccentueerd worden door de dingen, bij Crama krijgt het ding een strak beeld- houwkundige constructie alle aan dacht. Het overheerst in zijn impone rende grootheid de mens. Niet dat de mens dienaar wordt van het ding, maar het mag zijn eigen grootheids- waarde volledig behouden. In laatste instantie zegt dit overigens toch meer over de mensen, die bij „het gevecht met vormen en materiële spannin gen" betrokken zijn dan in het te opzettelijke filmen in het sociale es theticisme. Een cynische, maar geestige, gelijk schakeling van de mens en de hem omringende wereld als een totaal van vreten en gevreten worden, van verzieking en verloedering, zonder kans om uit deze circulatie te gera ken geeft de tekenfilm „Life and death" van Joost Roelofsz, Rogier Proper en Delphine de Pury. Knappe tekening en animatie. Neem Clint Eastwood als hoofdrolspeler en je zit goed: het publiek zwermt op hem af als motten op het licht. In „Escape from Alcatraz" van Don Siegel speelt de onweer staanbare een rol, die tot de klassieken van de Ameri kaanse filmbussiness mag worden gerekend: een gevan gene die ontsnapt. En dat nog wel uit de burcht Alca traz, in 1934 in gebruik genomen als tehuis voor zware misdadigers, be roemd omdat niemand eruit kon, be rucht om zijn onmenselijk zware tucht (Al Capone werd er knettergek, naar verluidt). Toch hebben drie ge vangenen het onmogelijke gepres teerd: in 1962 vluchtten zij, sindsdien is niets meer van hen vernomen. Een Jaar later werd Alcatraz gesloten. Op deze authentieke gebeurtenis (bè- schreven door J. Campbell Bruce) ba seerden zich scenarioschrijver Ri chard Tuggle en regisseur Donen. Ze maakten een heel behoorlijke film, doch de spanning ls zo voorspelbaar gedoseerd, dat regelmatige filmgan- gers waarschijnlijk het gevoel krijgen hetzelfde al minstens vijf maal te hebben gezien. Alhoewel de tover kracht van grote, stille doordouwer Eastwood mag niet onderschat worden. W.W.-B. Amsterdam-Cinema Intentional, Cineac Damrak en Nöggerath; Den Haag-Cineac 1 en Corso; Rotterdam- Cineac Bears en Arena 1; Utrecht- Rembrandt 1; Nijmegen-Carolus 1; Eindhoven-Rembrandt; Heerlen- Royal Arnhem-Rembrandt. Apocalypse Now Overweldigende antl- oorlogsfllm over Vietnam van FYancis Coppola. De gehele week ln Tuschlnski 1, Amsterdam. Les petltes Fugues De Zwitserse regis seur Yves Yersln toont zich een meester ln de eenvoud ln deze film over een oude boerenknecht die op zijn brommer de vrijheid verkent. De gehele week ln 't Venster. Rotterdam; The Movies. Am sterdam; C. J. V., Nijmegen; 9 en 10 nov. Movie W.. Wagenlngen. Opname Voortreffelijke Nederlandse fll m van Werktheater over mensen ln het ziekenhuis, geregisseerd door Erik van Zuylen De gehele week Filmhuis Jean Vlgo, Amsterdam, 't Hoogt Utrecht; 8 tem. 12 nov. Filmhuis Arnhem; 8 t e.m. 11 nov. Filmhuis Maastricht. De Mens uit Marmer Monumentale film van de Pool AndrzeJ Wajda over de speurtocht naar een arbeider die ln mar mer werd vereeuwigd en In vergetelheid verzonk. 9 nov. Veritas, Utrecht De Klompen boom Prachtige pastorale over Italiaans boerenleven aan het eind van de vorige eeuw van Ermanno Olmi. De'gehele week ln Euro, Emmen en City. Venlo.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1979 | | pagina 17