Een sfeer van stille aandacht Feestelijke Elisabethaanse Show Een provocatie van blanke cultuur invia/79 Overzichtstentoonstelling Jan Mankes in Leeuwarden Nieuwe boeken The Absolute Monarch in Wikortournee Frank Martinus Arions 'Nobele wilden' Voetbal vanavo: op de televisie) Protest tegen tv-uitzending over fascisten Na 'Hier en Nu': 740 aanmeldingitei voor automonteC Berend Boudewi besluit tv-jaar WOENSDAG 7 NOVEMBER 1979 KUNST/RADIO/TELEVISIE TROUW/KWARTET door Tyme Valk LEEUWARDEN - ..Iemand te zien die zich niet laat beïn vloeden door de stromingen des tijds, maar als een devoot kloosterling slechts de schoonheid puurt uit het le ven dat hem omringt. En zo hing er ook als 't ware een atmosfeer van reine vroom heid om zijn werk/' schreef R. W. P. de Vries in een ..in me- moriam" aan de in 1920 op dertigjarige leeftijd gestorven kunstenaar Jan Mankes. Zulke sacrale woorden zullen wij niet meer gebruiken, maar in het Fries Museum, waar een overzichtsten toonstelling van Jan Mankes is inge richt. hangt niettemin een sfeer van op zijn minst stille aandacht. Het overzicht omvat een kleine zestig werken, olieverven, tekeningen en grafiek en bestaat voor een deel uit de Mank es-collectie van het Gemeen temuseum te Arnhem, voor het ande re deel uit particuliere bruiklenen die niet of nauwelijks bekend zijn. De voor Mankes belangrijke Friese peri ode. die tussen 1109 en 1915 valt. is het ruimst vertegenwoordigd Jan Mankes is in 1889 in Meppel geboren. Zijn vader, afkomstig uit De Knijpe bij Heerenveen. was commies bij de belastingen en werd. toen Jan veertien jaar oud was. overgeplaatst naar Delft Daar toonde de jongen weinig animo om zijn HB8-opleiding voort te zetten en hij mocht op het glasschllderatelier Schouten komen werken. Daar werden in die jaren de Jan Mankes: twee muizen, ets, 1916. glazen van de St. Janskerk van Gou da gerestaureerd. Mankes' werk zaamheden tussen 1904 en 1908 op dit atelier zijn niet zonder gevolgen ge bleven: hij componeerde veelvuldig als een glasschilder in grote vlakken en zette daarbij de contouren enigs zins aan. Enige tijd volgde hij avond lessen aan de Haagse academie, maar dit heeft geen sporen in zijn visie of zijn werk nagelaten, zoals de kunste naar later ook tevreden constateerde. Toen zijn vader in 1909 naar Fries land terugkeerde om er een beetje te gaan boeren, volgde Jan zijn ouders naar de Knijpe. Landschappen, die ren en mensen die Jan Mankes wilde schilderen trof hij aan in de kleine wereld van zijn onmiddellijke omge ving dicht bij het fraaie Oranjewoud. Bij de landschappen en dierenpor- tretten bereikt hij in zijn schilderijen een hoge verfijning door een zorgvul dig glaceren dat een zacht modelé suggereert In de meeste van de portretten is de factuur krachtiger. In 1911 schreef Jan Mankes vanuit De Knijpe naar zijn vriend en beschermheer Pauwels te Den Haag. „Amice. Een portret kan groot zijn. grooter dan de onein dige lucht, groter dan de heerlijkste buitendag. het portret toch kan het leven, de ziel der afgebeelde weerge ven. de ziel die die schoonheid kan zien naar de mate zijner eigen groot heid. De primitieven. Holbein, wat geven ze ons toch een genot, gevende menschen levende ln hun tijd, en óns toch veel verklarende. Hoe zou het toch komen, dat voor zulk een heer lijkheid tegenwoordig zoo weinig moeite gedaan wordt. Wel is 't een moeite, maar die moeite waard." Portretten Mankes nam die moeite inderdaad en vervaardigde ondanks de geringe af metingen monumentale portretten van zijn ouders, van enkele kinderen en van Douwe. een los werkman uit De Knijpe. Ook portretteerde hij er Annie Zernike. de eerste vrouwelijke doopsgezinde predikant van Neder land die in De Knijpe haar stand plaats had. Zij trouwden in 1915 en verhuisden naar Den Haag. Kort hier na werd duidelijker dat de kunste naar aan toen nog ongeneselijke tu berculose leed en zij gingen in het Gelderse Eerbeek wonen. Eind 1918 werd Jan Mankes bedlegerig en na een ziekbed van anderhalf jaar over leed hij op 23 april 1920. dertig jaar oud. In de twaalf jaar dat hij als kunste naar had kunnen werken had Jan Mankes niet in aantal, maar zeker wel in kwaliteit een indrukwekkend oeu vre opgebouwd. Hij is vooral schilder geweest, maar van de tekeningen die veelal als studie voor de olieverven waren gemaakt is ook een aantal be waard gebleven, hoewel hij de meeste van de studies vernietigde. In 1913 maakte Jan Mankes bovendien zijn eerste bladen grafiek. Met een uiter ste aandacht sneed hij de blokken en graveerde hij de platen voor de hout sneden en de gravures en met het drukken betrachtte hij eveneens gro te zorg. De reacties die Mankes tijdens zijn leven op zijn werken kreeg waren over het algemeen al zeer lovend. Jan Mankes: Zieke kraai, houtsnede, 1918 Aanvankelijk vindt men de „paarle moeren tonen" en „tot tinten geblus te kleuren" te zeer opgelost in fijnge voeligheid. Bij de grafiek wordt Jan Mankes gedwongen een minder dro merig en krachtiger vormgeving te kiezen. Bij de grafiek komt hij dan ook tot andere maar even verfijnde oplossingen. Het is de kracht die in de latere schilderijen wel eens de kleuri ge verdroming doet wijken. De ver droomde wereldjes van stilleven, die ren (vooral vogels) en landschappen zijn zo authentiek van sfeer dat ze geen krachtiger vorm behoeven. De tentoonstelling, in het Fries Mu seum te Leeuwarden tot 26 november te bezoeken, gaat vergezeld met een zorgvuldig uitgegeven boekje met fraaie reprodukties, een beknopte in leiding en een serie citaten uit de correspondentie van Jan Mankes, waaruit blijkt dat Mankes met de pen even vaardig was als met penseel. Historische pedagogiek van Neder land, geschreven door prof dr N F Noordam. Ultg Callenbaeh (Intro- boek) te Nljkerk 115 blz 16.50 Van de uitgeverij In de Knipscheer te Haarlem zijn de volgende boeken Verstuivend gebied, gedichten van Hans van Pinksteren (54 blz. 15.90) Revolutionaire brieven van D di Prima (gedichten; 78 blz 16 90» en een roman van C. Strete. Spiegel je gesicht aan een drenkeling in de rivier (124 blz - 21 50» Havenmanoeuvres voor zeilers, door B Schenk (123 blz - 19 50) en Vier kant getuigde schepen (ontwikke ling. gebruik en hoogtijdagen) ge schreven door T. Hudson (102 blz 19.90) zijn uitgaven van Hollandia te Baarn. evenals Alexander, de ver geten kroonprins, door F. Lammers (312 blz 39.50) De wereld volgens Garp roman van J. Irving in een vertaling van C. A. G. v.d. Broek, l'itg. Agathon. Bus- sum. 533 bl* 39.50 Op leven en dood. de wereld van bet roofdier. Geschreven door P. Whit field en R. Orr met een inleiding van D. Morris, l'itg. l'nieboek te Bussum. 160 blz 39.90 Buigen, barsten of bijstellen, sugges ties voor (echt-)paren door D. Mzc Gillavrv. l'itg. Koovker. Rotterdam. 88 blz 15. Armen nemen het woord. Latijns- Amerikanen over onrecht, bevrij ding en geloof met bijdragen van G. Cuppen. G. Huiier. R. Mesters, J. van Nieuwenhove. L'itgave Nederlandse boekhandel, Amsterdam en Novib, Den Haag. 191 blz f28.90. Van dezelfde uitgeverij zijn: door R. Du- hamel: Kerngedachten van Fried- rich Nietzsche (186 blz ƒ28.90) en Bij een afscheid bundel woorden en gedichten van B. Wirix. (64 blz 15.50). Bij uitgeverij Futile te Rotterdam verscheen De Crisis, een verzameling, verhalen, anekdotes en herinnerin gen uit de crisistijd. 45 bis. Speciaal vandaag door André Rutten DEN HAAG De Engelse Wikor- voorstelling van dit seizoen is een feestelijke avond toneel. Gemaakt door het Lambda Theatre, dat is de eindexamenklas van de London Aca demy of Music and Dramatic Art. van een grote rijkdom aan kostuums vooralen door de eindexamenklas van de Wimbledon 8chool of Arts. een academie voor decor- en kos tuumontwerpers. Via het Elisabe thaanse toneel, waarin Shakespeare de grootmeester was. geeft de voor stelling een flonkerend beeld van „The Absolute Monarch", die Elisa beth I was, en van haar tijd. Het zijn dus allemaal (elf) jonge spe lers. vooraan m de twintig. Hun direc teur en regisseur Roger Croucher heeft, samen met Vicki Ostroumoff. de voorstelling zo opgezet, dat zij er al hun verworven vaardigheden in kunnen laten zien. Niet alleen al spe lend de tekst beeldend en uitstekend verstaanbaar maken, maar ook zin gen, dansen, schermen, acrobatiek, dat alles tot een eenheid van stijlen verbonden: de stijl van edelen contra- strerend met die van landelijke her ders of eenvoudige mensen, met een sprankelend evenwicht tussen ernst en humor. Het blijft daardoor altijd licht en speels, ook in de serieuze scènes, en door de dansante beweeg lijkheid ervan kun je het een show noemen van het Elisabethaanse En geland. waarin zowel middelen van de revue als van de Engelse musichall worden gebruikt. Licht gehouden ook door het simpele decor en een over vloed aan stijlvolle kostuums, die in principe in wit en zwart gehouden zijn. met het accent op wit, waarin enkele raak toegepaste kleuren des te sprekender worden. Er is ook voort durend uitstekende muziek bij, life uitgevoerd In dat alles komt de taal uitstekend tot haar recht. Je luistert er met bij zonder genoegen naar. Er zijn ook veel historische documenten in ver werkt. brieven of uitspraken van Mary Tudor. Hendrik VD3, Anna Bo- leijn. Elizabeth zelf. tijdgenoten. Maar ook uit Schillers „Maria Stuart" de (niet-historische, maar wel veel zeggende) ontmoeting tussen Eliza beth en Maria Stuart, en de scène uit Shakespeare's koningsdrama, waarin Richard n gedwongen afstand doet van zijn troon. De katholieke Maria Stuart beschouwde haar nicht Eliza beth immers als een bastaard en heeft ook via complotten geprobeerd haar troon te bemachtigen. En „Ri chard II" werd bij de poging tot op stand van Essex in 1601 als propagandastuk opgevoerd. In de Lambda-voorstelling leidt lord Essex dan ook een repetitie van de scene, waarin Richard n wordt gedwongen zijn kroon over te dragen aan Boling- broke, en je hoort daarna Elizabeth ook de historische woorden uitspre ken: „Ik ben Richard n, weet je dat niet?". Zij heeft de effecten, die het stuk zou kunnen hebben, echt ge vreesd. Een bijzondere voorstelling dus. ADVERTENTIE vakbeurs voor transport, opslag en distributie Dag. 10.00 -18.00 uur JAARBEURS-UTRECHT W DONOEROAG I VRIJDAG HOM) 12131415 NOVEMBER NOVEM8ER Aaa de hand van de film Drentse dorpskinderen laten de filmers Willem van der Lin de en Edmund van Putten zien wat er gebeurt in een dorp als steeds meer stedelingen daar naar toe trekken. Ned. 2/ 18.59 In IKON's informatieru briek Kenmerk aandacht voor een staking van voor het grootste deel illegale Marok kaanse arbeiders hij een vlees verwerkend bedrijf in Amster dam. Ander onderwerp: De Nederlandse Vereniging tot steun aan de ontwikkelings- cooperatie. Ned. 2/ 19.25 Van Gewest tot Gewest: honderd jaar plaatselijk be lang in Siegerswoude; schaap- kudde in 't Gooi: persprijs Overijssels jaarboek. Ned. 1' 18.59 De NOS zendt uit een Frans tv-spel Thomas Guérin met pensioen. Ned. I 20.00 De NOS-buitenlandrnbriek Panoramiek: Kennedy dingt naar presidentschap VS. In Straatsburg vergadert het Eu- ropeae parlement over de be groting De achttiende-eeuwse schrijver Rousseau verheerlijkte in zijn boeken de „Nobele wilden als voorbeeld tegenover de beschaafde maar allerminst „nobele" Westeuropeaan. De Antilliaanse schrijver Frank Martinus Arion pakt dat thema weer op om het neo-kolonialisme van onze tijd te hekelen en de blanke cultuur te provoceren. door Jos de Roo In het zojuist verschenen deel 9 van de geschiedenis van de tweede wereldoorlog vertelt prof L. de Jong over een Suri naams jurist, mr Hugo Pos. die uit bezet Nederland ontsnapt was. Zijn relaas over wat er allemaal in Nederland gebeurde, maakte in Suriname zoveel indruk, dat er zich vierhonderd vrijwilligers, hoofdzakelijk creolen, voor de Irene-brigade meldden. De toenmalige minister van defensie in Londen wilde hen echter niet heb ben. ..vermoedelijk omdat deze vrees de dat zij binnen de brigdade aan stoot zouden geven aan de vrijwilli gers en dienstplichtigen uit Zuid- Afrika" Dit besluit had in Suriname „een deprimerend effect" voegt De Jong er droogjes aan toe Zo n geschiedenis is typerend voor de relatie tussen een moederland en een kolonie. Op den duur wil de gekoloni seerde niets liever dan net zo worden als de kolonisator Daarom wilden creolen meevechten voor Nederland en daarom vechten zwarte Rhode- sièrs met het blanke leger mee Des ondanks blijft de kolonisator op de gekoloniseerde neerkijken Frank Martinus Arion is een van de Caribische auteurs die deze beide kenmerken van het (neokolonialis me aan de kaak stelt. Ook in zijn nieuwe roman „Nobele wilden" doet hij dat. De acties die Mabille op Mar tinique voert voor de losmaking van Frankrijk, vinden nauwelijks weer klank. omdat de eilandbevolking al een heel eind namaak-Fransen zijn De minachting van de Fransen blijkt uit het grovere optreden van de poli tie bij rellen in Guadeloupe dan in Parijs In „Nobele wilden" breidt Frank Mar tinus Arion de relatie kolonisator- gekoloniseerde verder uit De zwarte hoofdfiguur Juilen, die uit Martini que afkomstig is. ontdekt in Lourdes dat deze streek even hard wordt ge koloniseerd als zijn eigen eiland. Hoe wel de verschijning in de grot de streektaal met Bernadette sprak, kij ken de Fransen toch op dit patois neer. Omgekeerd thema Niet alleen verbreedt Frank Martinus Arion het thema van de gekoloniseer de en de kolonisator, hij draait het uiteindelijk om: de kolonisator zou zich moeten richten naar de gekoloni seerde. De zwarte Juilen is namelijk de nobele wilde, aan wie het verziekte en verrationaliseerde westen zich moet spiegelen. Juliens - geschiedenis zou volgens Frank Martinus Arion exemplarisch moeten zijn voor de Caribische, of algemener: de gekoloniseerde mens. Juliens enige mogelijkheid om een goede opleiding te krijgen, lag bij de rooms-katholleke kerk, die in „Nobe le wilden" symbool voor de westerse cultuur is. Julien volgt de priesterop leiding. stapt er tijdelijk uit om aan de Parijse studentenrevolte van 1968 mee te doen, trekt het priesterkleed weer aan en brengt het tot bisschop van Lourdes. Desondanks is hij geen christen; hij wil de kerk van binnenuit uithollen. Oedurende zijn hele opleiding is Ju liens kern onaangetast gebleven. Hij hangt het bananen-geloof aan. dat de bananenpalm als symbool neemt voor leven en sterven. De boom sterft met. omdat de jonge loten zich voe- F. M. Arion den met het spa van de oude plant. Daarom kent Julien geen doods angst Dat maakt zijn visie superieur aan die van het westen, want on danks de troost die de kerkelijke leer bij het sterven zou moeten geven, kent Julien geen christen die niet bang is voor de dood. Het rationele westen biedt geen oplossing voor de vragen over leven en dood. omdat Julien een kloof constateert tussen wat men met de mond belijdt en wat men voelt. De nobele wilde kent die kloof niet, omdat hij in harmonie leeft met de natuur. In hem zijn ratio, gevoel, verbeelding en schoonheid ge ïntegreerd. Ook het thema van óe nobele wilde verbreedt Frank Martinus Arion. Tij dens de Parijse studentenopstand merkt Julien dat er ook in het westen mensen zijn als hij. Het zijn Jongeren die zich afkeren van de louter ratione- HILVERSUM (ANP) - De r gisteren tot overeenstemming men met St. Etienne over de tel v uitzending vanavond van de wedstrijd in de tweede ronde Uefa-beker tussen deze club ei et al De wedstrijd, die van comm n br wordt voorzien door Theo Re wordt op Nederland I vanaf vif acht uitgezonden. igehc In verband hiermee komt de i ,r(j kondigde film „Thomas Guerl h pensioen" te vervallen. Het NO gramma ziet er nu als volg 19.50 Socutera i 19.55 eerste helft St. Etienne-Knair 20.45 Politieke partijen DS'70 20.55 tweede helft voetbalwediK 21.45 Reclame, journaal. reclaqC|te 22.10 Panoramiek 22.40 Studio Sport 23.05 Reclame en journaal ovt n va lie ^idh scl Ook de in groep vier van de vo de van het Europees voetba ct oi pioenschap beslissende wei tussen de DDR en Nederland. 21 november in Leipzig won '"er speeld. zal rechtstreeks via teil bc en radio worden uitgezonden. D e n visie-uitzending via Nederland gint om 16.55 uur. Op de radio de uitzending op Hilversum 17.00 uur. Van onze radio- en tv-redactie HILVERSUM - De NW-jon hebben bij de VPRO krachtig g testeerd tegen de VPRO-uitzei )k tl ooi gsve t a< llah ns koi emi ■tui ipitt atst< ns J n Op het gemaskerd bal in „The Absolute Monarch" dansen Anna Boleijn en Hendrik VIII waarvan de met veel scholleren ge vulde Koninklijke Schouwburg in Den Haag maandagavond ook zeer genoten. ROTTERDAM Het Württembergi- sche Staatstheater in Stuttgart heeft het RO-Theater uitgenodigd om deze zomer op het Shakespeare Festival „Koning Lear" op te voeren. Deze nu al omstreden voorstelling van de ln Oost-Dultsland opgeleide regisseurs Manfred Karge en Matthias Langhof met in de hoofdrol Johnny Kraay- kamp sr zou dan worden geprogram meerd naast produktles van de Royal Shakespeare Company en het Natio nal Theatre uit Londen. van zondag 28 oktober, waarin f |g tische jongeren de kans kregen., denkbeelden op de televisie te oew De NW-jongeren schrijven in n 1 brief dat het niet alleen tege uwi journalistieke grondbeginselen lg gaat maar dat het ook straf ba f' volgens de grondwet, die dlscrii10 tie en laster verbiedt als de Vjani fascistische jongeren de gelegertjlita geeft groepen in Nederland te b< «er] gen, te belasteren en te bedreig j De NW-Jongeren eisen, dat de VF'e' afstand neemt van de betreffend er zending, de programmamaker*, j^i alle verantwoordelijken op het roept en het nooit meer in haar h haalt om haar zendmachtiging oj|a°s dergelijke manier te misbruiken ;gd. I tie Van onze radio- en tv-redactie HILVERSUM Ruim zevenhonj" mensen hebben zich bij de BO gemeld na een oproep zich te ll omscholen tot automonteur. Detn. roep werd gedaan ln het progran4oei onderdeel „Maak er werk var ,n NCRV's actualiteitenrubriek vo<T j levlsle, Hier en Nu. Ondanks de hoge werkloosheid ii ook voor autobedrijven en gai moeilijk vakbekwaam personel vinden. Een recent onderzoek v# BOVAG toonde aan dat er in gaJ ruim 2500 onvervulbare vac ai efc zijn. Van de 740 mensen die zie! e j* de BOVAG hebben gemeld is c- veer de helft werkloos. Er zijn oc vrouwen bij. ,atl ur Het omscholingsproject bestaat >ie een korte opleiding van maxir rj vier maanden op een van de Cer voor vakopleiding van volwasse er Na die tijd volgt, in vast dienstee band met een garagebedrijf, de aa van de opleiding in de praktijk. langrijke partners in dit project het ministerie van sociale zaken er gewestelijke arbeidsbureaus. Ie maatschappij en ruimte eisen voor verbeelding en schoonheid. Boeiende vorm Het boeiendste van „Nobele wilden" is de vorm die Frank Martinus Arion heeft gekoeen. Het eerste deel is een briefwisseling tussen Julien en twee van zijn ex-minnaressen, acht jaar na de Parijse studentenopstand. Het tweede deel speelt vlak na de opstand en daarin is een alwetende verteller aan het woord, die in het derde deel doorgaat, maar hierin zijn ook de schema's voor een boek over de ver schijning ln de grot opgenomen. Frank Martinus Arion weet door deze opbouw de resultaten van de proza- experimenten voor een groter pu bliek aantrekkelijk te maken. Zo ko men in het tweede deel stukken uit de 'briefwisseling letterlijk terug, terwijl ze toch een andere lading krijgen door de context. Een roman in de klassieke betekenis met een intrige die beknopt is weer te geven, is „Nobele wilden" daardoor niet meer. Het is een leesboek met van alles; avonturen, beschrijvingen, schema's, gesprekken, gedachten, ci taten. theorieén en brieven. In de vorm is „Nobele wilden" wat het in de inhoud bepleit: een integratie van veel aspecten. Een belangrijk aspect is de provoca tie van de blanke cultuur. Als je het ongeloofwaardig vindt dat een neger bisschop van Lourdes zou zijn, kan Frank Martinus Arion zeggen, dat het heel normaal zou moeten zijn. Als je niet gelooft dat de verschijning in de grot een zwart gelaat heeft, kan Frank Martinus Arion vragen: „Waar om niet?" Als een bananen-geloof on geloofwaardig voorkomt, zal Frank Martinus Arion vragen: „En een ge loof in een kruis?" De ingebakken minachting van de kolonisator stelt Frank Martinus Arion zo op een intel ligente manier aan de kaak. „Nobele wilden" is het beste boek van Frank Martinus Arion. Frank Martinus Arion, Nobele wilden. Uitg. De Bezige Bij, Amsterdam. 489 blz. Prijs: 34,58 Van onze radio- en tv-redactie HILVERSUM Berend Boudew directeur van de Stadsschouwburt Amsterdam, zal op zondag 30 de« ber optreden als centrale presents bij het jaaroverzicht dat het N< journaal en Studio Sport samen i ken. Het programma zal tweëene half uur duren. Sater speelt wegen ziekte Het Verhoor AM8TERDAM De voors van „Het Nest" van Franz Xa Kroetz, die de toneelgroep Sater o spronkelljk t/m 10 november ln tb ter De Bali in Amsterdam zou spe' gaan wegens ziekte niet door. gezelschap zal er nu „Het Verf spelen, een stuk over beroepsve dat vorig seizoen al op het repertfl stond. Sater heeft zich voor deze produK laten inspireren door het beroep bod in Duitsland, dat ln ons land n wettelijk bestaat.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1979 | | pagina 4