Een jeugd tussen vier vrouwen
Duel in de diepte
is een doorbraak
Rijke kostuums voor
magere choreografie
A
Beeldende kunstenaars
bezetten BKB-gebouw
Exposities over Vestdijk en Biaman
Lidy Sluyter zit in de lift
MUSCADET
x
Kameubel Kamengelmoes bij Werkcentrum Dans
DINSDAG 30 OKTOBER 1979
KUNST/RADIO/TELEVISIE
•TROUW/KWARTET
door Jac Lelsz
OLST Tot het gangbare gereedschap van de hedendaagse
auteur behoort de schrijfmachine. Het verbaast dan ook niets
op de tentoonstelling die in kasteel Groot Hoenlo te Olst aan
Simon Vestdijk is gewijd, zijn Remington aan te treffen. Tot
op de draad versleten, maar dat mag geen wonder heten met
honderd titels, waaronder ruim vijftig romans. Van A. Roland
Holst is het woord dat hij sneller schreef dan God kon lezen.
Merkwaardiger is dat we op de expositie ook de stofzuiger
tegenkomen, een Nilfisk, die Vestdijk placht aan te zetten als
hij bij het werken in zijn huis te Doorn gehinderd werd door
geluiden van buiten. Het lijkt zoiets als de duivel uitdrijven
met Beëlzebub, maar blijkbaar heeft het gewérkt.
Interessanter, intussen, dan de
schrijfmachine en de stofzuiger Is het
andere materiaal op deze tentoon-
Anna Biaman
stelling, die als motto meekreeg
„Jeugd als bouwstof In het werk van
8lmon Vestdijk". Vooral de vele ma
nuscripten, waarvan een gedeelte
met de hand geschreven. Gezien het
thema ligt het voor de hand dat de
kern van de expositie gevormd wordt
door dingen, die betrekking hebben
op zijn eerste roman. „Kind tussen
vier vrouwen", die in '33 geweigerd
werd door de uitgever. In '72. een Jaar
na zijn dood op 72-jarige leeftijd, ver
scheen het boek alsnog. Hij had het
destijds in minder dan vier maanden
geschreven, hoewel het ruim elfhon
derd bladen omvatte. Ze werden later
door hem omgewerkt tot o.m. de eer
ste vier delen van de Anton Wachter
romans. Een biografie, boeken waar
in met name de in zichzelf gekeerde,
vroegrijpe scholier was vereeuwigd.
„Herinner ik me goed", zo schreef
Vestdijk naderhand, „danzijnde vier
vrouwen mijn moeder, Ina Dam
man, Marie van den Boogaard en
Janke, het dienstmeisje zuiver
symbolisch opgevat: kinderliefde:
Ideële liefde, zinnelijke verliefdheid.
Jeugdportret het werd door Simon
Vestdijk beschreven in „Meneer Vis-
ser's hellevaart".
zuiver lichamelijke sexualltelt. Een
afdalende reeks dus, al zou men over
de volgorde van de eerste twee stadia
kunnen twisten".
Veelzijdig
Vestdijk was een veelzijdig schrijver.
Naast de (half-)autobiografische, psy
chologische, historische en „fantasti
sche" romans is er het kritisch en
essayistisch werk, waarin hij literaire,
muzikale en cultuurfilosofische on
derwerpen aan de orde stelt. Dan zijn
er nog zijn gedichten, die overigens
tamelijk algemeen niet zijn sterkste
kant worden geacht. Menno ter
Braak noemde hem „De duivelskun
stenaar".
Sommigen hebben Vestdijk verweten
dat hij zich op zoveel uiteenlopende
terreinen waagde, met alle gevaren
van veroppervlakkiging. Sommigen
vielen hem aan op zijn .genadeloze
psychologische ontledingen" of op
zijn „sombere romantiek gericht op
levensontbinding".
Van uitgeverszijde (De Bezige Bij en
NIJgh en Van Ditmar) vond men de
tijd Inmiddels echter rijp om de ro
mans van Vestdijk te beschouwen als
één veelomvattend kunstwerk, want
zo is gezegd „ondanks de ver
schillende genres vormt zijn oeuvre
een hechte eenheid door de verwant
schap van thema's en de gelijk blij
vende benadering van de personages;
zijn hoofdpersonen hebben bijna al
tijd iets tragisch, iets onherstelbaar
eenzaams." Bij welke gelegenheid
meteen is meegedeeld dat zijn verza
melde romans in een reeks van 52
gebonden delen zouden verschijnen.
Cultus?
Ten aanzien van Vestdijk wordt ge
sproken over een legendarisch schrij
verschap, van Nederlands grootste
moderne romancier, van een oeuvre
van internationaal formaat. Ten on
rechte vinden velen dat Vestdijk, die
zo'n beetje alle Nederlandse literaire
prijzen verwierf, de Nobelprijs voor
literatuur is onthouden. Men krijgt
het gevoel dat er een cultus rond
Vestdijk is ontstaan, een fanclub k la
de Vereniging van Vrienden van Mar
cel Proust (de overigens door Vest
dijk zelf ook bewonderde Franse
schrijver). Enfin, bij alle superlatie
ven die men over Vestdijk kan verne
men, mogelijk deels terecht, doet het
goed op deze tentoonstelling gecon
fronteerd te worden met een meer
afstandelijke, nuchtere en objectieve
benadering, waarbij men het verhaal
voor zichzelf laat spreken. Manus
cripten, boeken, bundels, aanhalin
gen van Vestdijk enz. zijn opgefleurd
met een groot aantal foto's van Vest
dijk. Als kleuter, tussen zijn mede
leerlingen, op de fiets, na een blinde
darmoperatie, in matrozenpak, als
scheepsarts, op een heuveltop, tussen
literaire vrienden, achter de piano,
met een poes etc. Men weet hoe dat.
gaat.
In een andere zaal van Groot Hoenlo
(waar een dependance van het Neder
lands Letterkundig Museum is geves
tigd) wordt aandacht gevraagd voor
een tweede Nederlandse auteur.
Anna Biaman, danwel Johanna Pe-
tronella Vrugt, die in 1960 op 55-jarige
leeftijd overleed. Een aanzienlijk
minder spectaculair schrijverschap
en een relatief klein oeuvre, waarin
echter essentiële zaken worden aan
gesneden, zoals het menselijk tekort,
eenzaamheid, existentiële levens-
wanhoop en (homo-)erotiek, dingen
die buiten de invloedsfeer van het
Evangelie worden gehouden.
Een goede typering van haar werk gaf
Anna Biaman wellicht zelf in haar
bundel „Ram Horna": „Die avond
ging ik viool spelen en ik merkte dat
ik geen andere toonaard dan mineur
kon vindenIn 1957 ontving zij de
Simon Vestdijk achter zijn schrijfmachine
P. C. Hooftprijs. Eerder was haar de
Van der Hoogt-prijs toegekend voor
haar roman „Eenzaam avontuur". Zij
weigerde die omdat slechts drie van
de vijf juryleden vóórstemden. Het
briefje dat Anna Biaman naar de
commissie schreef, is in concept op
Groot Hoenlo te lezen. Er waren ener
zijds ethische, anderzijds esthetische
bezwaren. Men vond het teveel een
psychologisch/psychiatrisch verslag
waaraan het onmisbare element der
ordening ontbrak. Anna Biaman wei
gerde de prijs omdat, zoals Zij
schreef, zij die eerder als een ontmoe
diging dan als een aanmoediging zag.
Ook op haar expositie een reeks fo
to's, waaronder een nostalgische met
de schrijfster als kind temlddrf'
haar familie in de deuropenim
haar vaders fietsenzaak inji
terdam.
In de omgeving van Groot I?
slaat op 't moment de herfst Ql
schoonheid toe. Reden temeer q
tentoonstellingen Vestdijk/Bi
te gaan bekijken. Het kan ti
november. In tegenstelling t*
dame van lichte zeden uit hetfl
van Bruce Marshall, die central
warmd was, is dat met de zalef
het oude kasteel niet het geval,
men er goed aan doet in dit naL
getij voor een bezoek een rl
zacht dagje uit te zoeken.
Kritiek op VPRO
over tv-programma
over Jeugdfront
•HILVER8UM - „De makers
van het programma over het
Nationaal Jeugdfront hebben
in dat programma duidelijk af
stand genomen van de Ideeën
van die organisatie." Dit heeft
de directeur van VPRO-televi-
sle. Arie Kleywegt. gisteren
desgevraagd verklaard naar
aanleiding van een brief van de
landelijke organisatie van Su-
rinamers in Nederland,
LOSON
In die brief beschuldigt de LO
SON de VPRO van medeplich
tigheid aan fascistische propa
ganda Zondagavond zond de
omroep een programma uit
waarin leden van het Nationaal
Jeugdfront aan het woord kwa
men. Ook waren er beelden te
zien van de bijeenkomst van
het front vorige week zaterdag
in Soest. Daarmee werd „open
lijk gelegenheid gegeven fas
cisme en racisme te propage
ren." aldus de LOSON.
Volgens Kieywegt zou met die
redenering dan elk medium dat
aan het Jeugdfront aandacht
besteedde voor een aanklacht
wegens medeplichtigheid in
aanmerking komen. Hij zei dan
ook het volstrekt niet eens te
zijn met de beschuldiging van
de LOSON
Van onze radio- en tv-redacteur
AMSTERDAM Lidy Sluyter, die als het tienerzangeresje Sylvia Sommer, de hoofdrol heeft
in de jeugdserie van de KRO-televisie „Duel in de diepte" moet wel een dosis natuurtalent
hebben meegekregen.
ADVERTENTIE
ACKERMAN LAURANCE
GEÏMPORTEERD DOOR:
KOOPMANS BRUINIER B.V.
AMSTERDAM
Speciaal vandaag
De vijfde aflevering in de
jeugdserie Duel in de diepte is
tevens een spannende als de
achtervolgers Sylvia eindelijk
te pakken krijgen
Ned. S 19.25
De EO is er een dag te vroeg
mee, maar vanavond al een
Reformatieconcert waarvoor
veel christelijke koren naar
het Nederlandse Congresge
bouw in Den Haag zijn
gekomen
Ned. I 20.00
In de vijfde aflevering van
de Engelse achtdelige serie
„Het ongeluk" staat Terri cen
traal. Ze is als verkoopster een
ecmame vrouw en besluit
naar Afrika te gaan om een
nieuw leven te beginnen
Ned. 2 20.27
EO-Tijdsein gaat in op het
ondersoek naar de gevolgen
van werkloosheid, vaak ziekte
en sterfgevallen
Ned. 1 20.50
KRO's Brandpunt besteedt
aandacht aan het verkeersla*
waai en de toeslag op benzine.
LPG en Diesel die daarvoor
volgend jaar betaald moeten
worden; hoorzitting KNVB
i.m.v. geweld in en buiten de
lijnen van het voetbalveld
Ned. 2 21.20
In Six Turkish folkpoems
zetie de musicus Theo Loeven-
die Turkse volksgedichten op
muziek. Ze worden uitgevoerd
door de sopraan Dorothy Do-
row en begeleid door het in
strumentaal ensemble o.l.v.
Reinbert de Leeuw
Ned. 1 I 21.55
Zonder enige toneelopleiding stortte
de nu negentienjarige zich gedurende
drie maanden op het eiland Bonaire
voor de camera's. In die tijd moest ze
niet alleen het filmen leren beheer
sen. kreeg ze ook een opleiding in
diepzeedulken en haalde in een paar
dagen haar rijbewijs dat gaat op de
Antillen blijkbaar heel wat sneller
dan hier om daarna nog heel wat
stuntjes achter het stuur te moeten
uithalen.
Dat alles om de spanning in de door
Anton Quintana geschreven en Bram
van Erkel geregisseerde serie op te
voeren. Tot nu toe in de eerste vier
afleveringen viel er nog niet zoveel
te griezelen, maar werd de tijd ge
bruikt om kennis te maken met de
verschillende karakters en mooie
plaatjes moesten een beeld geven van
het eiland Bonaire. Maar vanavond
vanaf de vijfde aflevering die wordt
uitgezonden (Nederland 2; 19.25 uur)
belooft het avontuurlijker te worden.
De twee boeven. Laro en Cheplto,
zullen daar het hunne toe bijdragen.
Voor Liddy Sluyter die op haar zesde
jaar al wist dat ze wilde filmen bete
kent „Duel in de diepte" een door
braak. Het is tevens een springplank
naar andere rollen. Als lid van het
kinderkoor van Henk van der Velde
dat in de vroegere KRO-Jeugdserle
Oebele en „Kunt u mij de weg naar
Hameien vertellen, meneer?" was
Liddy geen onbekende voor regisseur
Van Erkel, die zich haar weer ging
herinneren toen hij „Duel in de diep
te" ging maken. Ook na de screentest
waarin verschillende andere gegadig
den meededen bleef ze de uitverko-
Onzekerheid voor de camera heeft ze
van het begin af aan niet gekend
omdat ze voor de opnamen van Oebe
le al heel Jong in de televisiestudio's
ronddartelde. Wel vindt ze dat ze nog
hard aan zichzelf moet werken. Op
haar programma staan bewegingsles-
sen „ik sta verkeerd", zang- en
spraakles, vanwege haar Amsterdam
se accent. Maar voorlopig is daar nog
niets van kunnen komen, want na
„Duel in de diepte" zit Lidy aardig in
de lift.
Kloostermeisje
Bram van Erkel heeft haar ook ge
vraagd voor de televisiefilm voor de
NCRV „De blijde dag" naar het boek
van Stijn Streuvels. waarvoor ze drie
weken in België, in de buurt van Gent
heeft gefilmd. Haar rol. die van kloos
termeisje aan het begin van deze
eeuw. is wel heel anders dan die van
een moderne zelfstandige tienerzan
geres uit onze tijd. „Toch ligt hij me
wel. Ik ben het brutaalste klooster
meisje ik vlucht en weet te ontsnap
pen. Je moet brutaal zijn en ik kan
heel brutaal kijken", bekent Lidy die
volgens eigen zeggen heel fel uit de
hoek kan komen.
Deze film waarmee Bram van Erkel
zijn debuut bij de NCRV moet maken
komt niet voor het voorjaar op het
scherm.
Daarna volgde voor Lidy het werk
is net achter de rug een korte
televisiefilm die geschreven en gere
gisseerd werd door Martin Lagestee.
getiteld: „Muren van behang". Een
heel toepasselijke titel voor gehorige
hulzen. Een jongen Bart Römer
en een meisje Lidy Sluyter wo
nen in het huis van haar ouders. Ze
worden er stapeldol van de ruzies en
willen iets voor henzelf hebben. Veel
geluk hebben ze niet.
Toneelschool
Tussen de bedrijven door werkt Lidy
die de havo heeft gehaald voor een
uitzendbureau. Het advies dat ze tij
dens haar filmwerk heeft gekregen
van verschillende kanten en dat ze
het belangrijkste vindt is dat ze niet
naar een toneelschool moet gaan,
„Een toneelschool is heel goed als je
naar het toneel wilt. Er is echter een
groot verschil met film. Op toneel
moet je grotere gebaren maken, zo
dat ze op de achterste rijen ook nog
kunnen zien dat je moe bent, als je
dat in het stuk moet zijn. Maar voor
de camera moet je heel subtiel wer
ken en dan is het acteren voor een
zaal moeilijk af te leren."
Dat er zonder opleiding geen toe
komst zou zijn gelooft ze niet. „Dege
nen die de laatste tijd in films spelen
hebben haast geen van allen toneel
school. Hoe natuurlijker, hoe mooi
er." Een screentest met een naaktrol
heeft ze afgewezen. „Niet dat ik tegen
naakt ben, maar ik ben wel tegen als
het alleen om het smuleffect gaat. Zo
zou ik nooit willen spelen in eén films
als Emanuelle."
Krijgt ze veel reacties na de uitzen
dingen van „Duel in de diepte". Ja
hoor. Daar heb je Sylvia Sommer van
die stomme serie riep een stel kinde
ren toen ze in de herfstvakantie bui
ten met opnamen bezig was. De kri
tiek in ons land is zeker niet mals.
Toch ontdooide de sfeer kort daarna
toen een meisje een handtekening
kwam vragen. Later stormde de rest
met hetzelfde verzoek op haar af.
Vaak nog denkt Lidy als ze van die
negatieve reacties zoals in het begin
hoort: wegwezen. „Vroeger in de klas
moest je het zwaar verduren. Ik zong
toen Oebele en kreeg vaak te horen
dat dat gehuppel voor de camera
maar bespottelijk was. Ik kwam dan
helemaal overstuur thuis. Als mijn
moeder dan zei dat dat door jaloezie
kwam begreep ik dat niet. Een keer
heb ik gevochten met een meisje dat
zo verschrikkelijk treiterde. Zalig."
Twee dansers in een schuimrubber bank in „Kameubel Kamengelmoes".
door Eefje van Schalk
ROTTERDAM Zachtblauwe bankstellen wapperen met rode kussentjes tegen eer
achterdoek; drie levensgrote kleurpotloden schrijven in een harmonica-boek; een p
filtersigaretten en een kop en schoteltje huppelen ln 't rond met drie scheef get
wolkenkrabbers; vijf dominostenen spelen rovertje met dobbelstenen en speelkaarten
zijn slechts enkele beelden van de nieuwste choreografische aanwinst „Kameubel Kame
moes", een kinderballet dat Ton Simons voor het Werkcentrum Dans maakte en
zondagavond zijn première beleefde in een slechtbezette zaal van het Rotterdamse Thi
Zuidplein.
Met deze bewegende schuimrubber
beelden wil Simons een „visuele ex
travagantie" maken, daartoe geïnspi
reerd door de dichtregel Kameubel
Kamengelmoes van Paul van Ostaij-
en en gesteund door de kraakdoos-
componlst Michel Walsvisz en de
Amerikaanse keramist en ontwerper
Andrew Lord. Een extravagantie
(buitensporigheid) is het inderdaad
geworden, vooral door de schitteren
de schuimkostuums van deze An
drew Lord en de bizarre knerpende
geluiden van de voornoemde kraak-
synthesizer. In een mengelmoes van
vormen voert Simons negen dansers
door tien losse delen heen, die op zich
zelf staan en geen speciaal thema of
verhaal volgen. De (jeugdige) toe
schouwers mogen dus zelf maken wat
ze willen van deze bewegende attribu
ten, waarin de dansers verscholen zit
ten en slechts herkenbaar zijn door
hun uitstekende hoofden, benen en
armen.
Lengte
Het idee dat Simons hier volgt is niet
bepaald iets nieuws. Er zijn hem hier-
irt al veel choreografen, mime-spelers
en anderen uit de internationale be
wegingstheater-wereld voorgegaan
en het hele „Kameubel Kamengel
moes" doet mij dan ook in de verte
herinneren aan het beroemde „Mum-
menschanz", dat nu al enkele jaren
een tophit in New York is. De stad
overigens, waar Simons momenteel
frequent verblijft. Het gegeven dat
Simons gebruik maakt van een „oude
vondst", bezorgt hem een achter
stand, want nu moet het wel héél
eigen en extravagant zijn, wil dit Ka-
meubel Kamengelmoes boeiend zijn.
En dat is het niet.
Lidy Sluyter
Foio Er* In Verhei jen
AMSTERDAM (ANP) Leden van een aantal kunstenaarsorganisaties
hebben maandagmorgen het gebouw van de BKB (Bureau Beeldende Kunst
Beheer) aan de Oostelijke Handelskade in Amsterdam bezet uit onvrede met
de gang van zaken aldaar. In he BKB-gebouw liggen kunstwerken opgeslagen
die de overheid heeft verkregen via de Beeldende Kunstenaars Regeling
(BKR), een soort contraprestatie. De samenwerkende kunstenaarsverenigin
gen BBK. kunstenaarsorganisatie NVV en de Nederlandse Kring van Beeld
houders hebben in een verklaring laten weten tot controle te zijn overge
gaan om te komen tot een verantwoord beheer van de BKR-kunstwerken en
een halt toe te roepen aan de „willekeurige aantasting en vernietiging"
daarvan.
De kunstenaars willen hun actie voortzetten tot dat het Amsterdamse
gemeentebestuur de noodsituatie bij het BKB in behandeling heeft genomen.
Het grootste bezwaar vind ik
eerste plaats de uitgesponnen
van deze tien delen en ten twe<
infantiliteit, waarmee komisc
doelde momenten worden geb
Ook (of misschien wel juist?)
kinderen lijkt mij deze humor v
„dik hout zaagt men planken'
weinig inspirerend. Het make
een grappig ballet voor kindere
zichzelf een uiterst moeilijke aa
genheid. Aan de ene kant m<
(antasie een grote ruimte krijg
aan de andere kant kun je he
/liet zomaar het open toneel of
sturen. In dit Kameubel Kam
moes gebeurt dat laatste wel,
Simons heeft niet veel meer g
dan een stel bizarre ideeën o
rijtje gezet. Alles bij elkaar wc
lang door geborduurd op één
zelfde weinig oorspronkelijk!
dachte: schuimrubber omhulll
die als mensen bewegen.
Daarbij komt dat die bewe
mensen choreografisch gezien
interessants te bieden hebben
dig en onafgewerkt dansen en
lijk nog niet gewend zijn aai
ongewone kostuums. Dat laatst
me inderdaad geen eenvoudige
ve, maar het is juist wel da
waar het in deze „visuele extra
tie" om gaat: dansers en hun bi
moeten één organische tonee
creëren met een onverwacht)
gingskracht, waardoor het p
als het ware op beeldende g
wordt getrakteerd.
Met de beste wil van het aan'
publiek kwamen die verrass
niet echt uit de verf en dat heeft
niet aan de rijke kostuums gé
Wel aan de magere en langdi
choreografie.
