Iware straffen
raags proces
>paans Baskenland beslist morgen over statuut
UNCTAD in Genève
verder ondergraven
Begin overleeft vijf
moties van wantrouwen
Algerije fel
tegen wapens
VS voor
Marokko
Beter toezicht op
kerncentrales in VS
ritiek communistische partijen
odstraf vrouw
9 China wegens
|inomisch delict
I NG (AFP, Reuter. AP) Een
•ikken zijn door
10 uitgeroeid'
Demonstratie
bij proces
tegen SS-ers
VS-Senatoren
gaan naar
Phnom Penh
Franse artsen
leggen één dag
hun werk neer
ÈNSDAG 24 OKTOBER 1979
BUITENLAND
TROUW/KWARTET
:AaG (AP, reuter, AFP) Zes Tsjechoslowaakse leden van
rta '77 zijn in een uiterst snel proces veroordeeld tot zware
Ifen. Het Praagse proces ondervond veel kritiek van
munistische partijen in West-Europa.
tekende toneelschrijver Vaclav
werd veroordeeld tot vier en
alf jaar gevangenisstraf. De eco-
Peter Uhl kreeg vijf jaar. de
rste straf tegen de zes leden van
^jechoslowaakse beweging voor
(nrechten Charta '77. De woord-
?r van Charta '77, Vaclav Benda
vier jaar en radio-omroeper Jiri
;bier en journaliste Otto Be-
iva drie jaar cel. De psychologe
iai Nemcova werd, omdat zij moe-
jan zeven kinderen is veroordeeld
en straf van twee jaar, die is
ichort tot over vijf jaar.
Tsjechoslowaakse autoriteiten
en het proces zeer snel afgehan-
Dissidenten klaagden gisteren
;r de gang van zaken tijdens de
dag. maandag. De rechters
rden toen te luisteren naar pro-
van de verdedigers dat de
vijze te overhaast was.
3 rechtbank in de provincie Hei-
4 lang, in het noordoosten van de
tse Volksrepubliek heeft een
ir wegens een economisch mis
ter dood veroordeeld. Dit is gis-
door radio-Peking bekend
akt.
jaat om de ongeveer 50-jarige
ouw Wang Zhoexin, die als cas-
in dienst bij een brandstoffen-
el een bedrag van ongeveer
)0 gulden zou hebben verduis-
Drie medeplichtigen, twee zoons
ar jongere zuster, kregen gevan-
straffen. Het is voor het eerst
lange tijd dat in China een
4 traf is uitgesproken voor een
jj misch vergrijp.
^dels gaan in Peking de protes
ten de veroordeling van de dis
te schrijver Wei Jingsheng on-
nderd voort. Gisteren ver-
er op de „muur van de demo
een pamflet waarin om zijn
ting gevraagd werd en betoogd
dat hij veroordeeld was op
van een tijdelijk wetboek date-
\j lit de Jaren vijftig. Het pamflet,
ld „een oneerlijk proces" was
ilakt door het zogenaamde 5-
forum, een groep achter een
inofficieel jeugdblad. De groep
dat Wei, die vorige week tot
jaar werd veroordeeld werd
„contrarevolutionaire agita-
•rder vergissingen heeft begaan
isdaden en dat „heropvoeding"
itere straf zou zijn geweest.
hi SVE (AP) Pokken zijn ver-
!r en uit de laatste uithoek van de
ie i waar de gevreesde ziekte nog
;ie hield de hoorn van Afrika.
lit
mieeft de.Wereldgezondheidsorga-
12 e (WHO) gisteren verklaard, op
i g af twee jaar nadat de laatste
rs nt in dit gebied was geregis-
De officiële vaststelling dat
ei en van de aardbodem zijn ver
en, blijft voorbehouden aan de
nene Vergadering van de WHO.
nd Jaar mei.
erwachten dan dat alle landen
rplichte vaccinatie zullen beëin-
aldus woordvoerder Jim
e. Het medische risico van bij-
ngen van vaccinatie is nu al
r dan het risico om de ziekte op
ten. die uitsluitend door besmet
van mens tot mens kan worden
reid. De WHO zal dan de distri-
van het vaccin naar de ontwik-
planden staken, die tot nog toe
hun voorziening van de organi-
afhankelijk waren.
De Tsjechoslowaakse regering wilde
geen informatie geven over het pro
ces. Verslaggevers en vrienden en fa
milieleden van beklaagden werden
gevolgd en gefotografeerd door agen
ten in burgerkleding. Binnen het ge
rechtsgebouw was strenge controle
en sympathisanten mochten niet in
groepjes staan. Naar verluidt zijn
maandag 37 mensen gearresteerd.
Tien van hen zouden nog gevangen
zitten. Het gerechtsgebouw werd gis
teren weer hermetisch afgesloten.
Het proces is formeel „openbaar",
maar het argument plaatsgebrek
wordt gebruikt om slechts een kleine
groep naaste familieleden toe te
laten.
KEULEN (AP. AFP. Reuter) Op
de eerste dag van het proces tegen
drie SS-ers in Keulen hebben hon
derden Franse Joden gedemon
streerd. De drie SS-ers, Kurt Lisch-
ka. Herbert Martin Hagen en Ernst
Heinrichson worden ervan beschul
digd dat zij tussen 1942 en 1944
hebben meegewerkt aan de depor
tatie van Joden naar het concentra
tiekamp Auschwitz.
Lischka, plaatsvervangend chef
van de Gestapo in Parijs, zou ver
antwoordelijk zijn voor de deporta
tie van 56.341 Joden van wie zeker
33.592 zijn omgebracht. Hagen was
veiligheidsadviseur van hoge nazi's
en Heinrichson was raadgever in
Joodse zaken van de Gestapo. Het
proces zal naar verwacht drie maan-
den duren, een korte tijd voor een
dergelijke zaak.
Een grote Westdultse politiemacht
moest hardhandig optreden tegen
de Franse Joodse demonstranten
die zich toegang wilden verschaffen
tot de te kleine rechtszaal. In de
zaal begonnen toeschouwers die
geen zitplaats meer konden vinden
spreekkoren aan te heffen.
De advocaten van de drie SS-ers
kregen een handgemeen met foto
grafen die de beklaagden wilden
fotograferen. Bij de ongeregeldhe
den bij de ingang van de rechtszaal
raakten vier politieagenten en een
aantal demonstranten gewond.
De verdediger van Lischka stelde
gisteren dat de rechter bevooroor
deeld was en dat hij niet goed was
voorbereid op de zaak. die hij heeft
overgenomen van een zieke rechter.
Rechter Heinz Fassbender stelde
dat hij zich niet zou laten beïnvloe
den. „Niemand wordt schuldig ver
klaard. voordat hij is veroordeeld"
aldus de rechter.
Pools protest
In Polen zjn vijftien studenten gear
resteerd die een demonstratie wilden
houden tegen het proces in Praag.
Het Pools comité voor de verdediging
van mensen- en burgerrechten ver
oordeelde het proces en vroeg Praag
de „gevangenen vrij te laten".
T)e Spaanse, Franse en Italiaanse
communistische partijen hebben gis
teren het proces veroordeeld. Ook het
partijorgaan van de Nederlandse
communisten „De Waarheid" veroor
deelde het Praagse proces.
Het Amerikaanse ministerie van bui
tenlandse zaken heeft al herhaalde
malen geprotesteerd bij de Tsjechos
lowaakse autoriteiten. De negen lan
den van de Europese Gemeenschap
wachten, naar verluidt, met een reac
tie tot de vonnissen bekend zijn. Di
plomatieke waarnemers van de ne
gen werden niet toegelaten in de klei
ne rechtszaal.
De Tsjechoslowaakse balling Jiri Pe-
likan, nu Italiaans lid in het Europees
Parlement heeft een motie van pro
test ingediend tegen het proces. De
aanklager in Praag had beschuldigin
gen geuit dat Pelikan een van e dissi
denten is die voor de CIA werkt.
JERUZALEM (Reuter, AFP, AP) De Israëlische regering
van premier Menachem Begin heeft gisteravond vijf moties
van wantrouwen overleefd. Over alle moties werd tegelijk
gestemd en de verhouding was 59 tegen en 47 voor.
Een van de Amerikaanse Senato
ren praat met Cambodjaanse
vluchtelingen in een Thais
kamp.
Het kabinet-Begin is de afgelopen
dagen veel geplaagd. Zondag trad
minister van buitenlandse zaken
Mosje Dajan terug, maandag liet het
hooggerechtshof weten dat een Jood
se nederzetting bij Nabloes binnen
een maand ontruimd moest worden
en gisteren deden geruchten de ronde
dat in verband hiermee minister van
landbouw. Ariel Sjaron, een felle
voorstander van zoveel mogelijk
Joodse nederzettingen op bezet Ara
bisch gebied, had gedreigd af te
treden.
De felste aanvallen op het kabinets
beleid kwamen van de oppositionele
Arbeiderspartij van Sjimon Peres,
die met name het economische beleid
van de regering scherp bekritiseerde.
De andere vier moties werden inge
diend door kleine partijen, variërend
van uiterst links (de communistische
partij) en uiterst rechts (een nieuwe
groepering van dissidente nationalis
ten) die Begin een halfzachte houding
tegenover de Arabieren verweet.
Steun
De afgetreden Mosje Dajan liet giste
ren van te voran al weten dat hij als
onafhankelijk parlementslid de rege
ring zou steunen bij de stemming
over de moties. Hij zei verder van
plan te zijn zich niet bij een andere
partij te zullen aansluiten of een nieu
we partij te zullen oprichten. Ook
sloot hij uit dat hij ooit nog eens als
minister terug zou keren in een kabi
net. Dajan herhaalde nog eens dat hij
voorstander is van het vestigen van
Joodse nederzettingen in dunbevolk
te gebieden, waardoor geen Arabi-
sche grond onteigend hoeft te wor
den. Dajan is afgetreden omdat zijn
ideeën over de betrekkingen met Pa-
lestijnen op de bezette Jordaanoever
en in de strook van Gaza aanzienlijk
afweken van die van de meerderheid
van het kabinet. Dajan zei dat hij zijn
ontslag heeft genomen in verband
met een niet-gepubliceerde kabinets
beslissing over de toekomstige status
van de bezette Arabische gebieden.
Dajan ging daar niet verder op in.
Een Israëlische militaire rechtbank
in Lod heeft twee Palestijnen schudig
bevonden aan moord. Khaled Hoes
sein en Hoessein Fiad zullen morgen
worden veroordeeld en de kans be-
taat dat Hoessein de doodstraf krijgt
als blijkt dat hij meerderjarig was
toen hij aan de aanval in het Israëli
sche kustgebied, waarbij 34 Israëliërs
werden gedood, deelnam, fiad, die bij
de aanval, die plaats vond op 11
maart vorig jaar. 17 jaar oud was, zal
waarschijnlijk levenslange gevange
nisstraf krijgen. De aanval werd in
dertijd uitgevoerd door negen Pales
tijnen, die met een bootje naar Israël
voeren, een bus kaapten, waarna er in
een vuurgevecht met leger en politie
zeven van hen gedood werden.
BANGKOK (Reuter, AFP. AP)
Drie Amerikaanse Senatoren zullen
vandaag naar de Cambodjaanse
hoofdstad Phnom Penh vliegen om
aan het bewind van Heng Samrin om
toestemming te vragen om vanuit
Thailand over land hulpgoederen
voor het hongerende volk van Cam
bodja aan te voeren.
Op een persconferentie vertelden de
Amerikanen dat de Thaise premier
Kriangsak Chamanand het plan
steunde en dat de plaatsvervangende
Vietnamese minister van buitenland
se zaken Ngujen Co Thach hen de
verzekering had gegeven dat de kon
vooien veilig door Cambodja zouden
kunnen trekken. De drie Senatoren,
de Democraten James Sasser uit
Tennessee. Max Baucus ujlt Monta
na en de Republikein John Danforth
uit Missouri, kwamen zondag in Thai
land aan en bezochten vluchtelingen
kampen aan de Thais-Cambodjaanse
grens.
De strijd in Cambodja tussen het
Vietnamese leger en de troepen van
de Rode Khmer gaat onverminderd
voort, evenzo de vluchtelingenstroom
naar Thailand. Volgens de radio van
de Rode Khmer heeft Vietnam nu
meer dan 220.000 man aan troepen op
Cambodjaans, grondgebied.
ALGIERS, WASHINGTON
(Reuter, AFP, AP) Algerije
heeft scherpe kritiek geleverd
op het besluit van de Ameri
kaanse president Jimmy Car
ter moderne wapens te leve
ren aan Marokko.
Het besluit van Carter, aldus het dag
blad van de Algerijnse regering „Ech
Chaab", is een „vijandige daad" Je
gens alle volken van Noord-Afrika.
Algerije is er vast van overtuigd dat
de wapens gebruikt zullen worden
tegen het bevrijdingsfront Polisario,
dat tegen het Marokkaanse leger
strijdt om een deel van de vroegere
Spaanse Sahara dat nu door Marok
ko is bezet. Het front heeft zijn hoofd
kwartier in Algiers en geniet veel
steun van de Algerijnse regering. Het
geen nog eens overduidelijk bleek in
het vervolg van de krant. „Wat er ook
gebeurt, Algerije is vastbesloten aan
de kant van het volk van de Sahara te
blijven staan en het zal de nodige
maatregelen treffen om de belangen
en zelfstandigheid van de woestijnbe
volking te verdedigen".
De Amerikaanse regering had eerder
deze week aangekondigd Marokko
„defensieve wapens" te verkopen.
Marokko zal minstens tien verken
ningsvliegtuigen en een beperkt aan
tal Cobra-gevechtshelikopters ont
vangen. De wapens zijn bestemd voor
defensieve doeleinden, maar zo voeg
de een woordvoerder van het ministe
rie van buitenlandse zaken er aan toe,
zij kunnen ook gebruikt worden te
gen de guerrillastrijders van het Poli
sario. Het verzoek om de wapens zou
al lang geleden ingediend zijn.
Positie Hassan
De woordvoerder zei dat het besluit
om de wapens te verkopen genomen
is om koning Hassan van Marokko
aan te moedigen onderhandelingen
aan te knopen. De wapens zouden de
onderhandelingspositie van de ko
ning kunnen versterken, maar zijn
volgens Amerikaanse deskundigen
niet voldoende om Marokko aan een
militaire overwinning te helpen. Vol
gens de Amerikaanse woordvoerder
heeft bij het besluit ook meegespeeld
dat het Polisario aanvallen heeft uit
gevoerd in gebieden die onbetwist
Marokkaans gebied zijn. Marokko en
het Polisariofront zijn verwikkeld in
een strijd om de westelijke Sahara,
een voormalige Spaanse kolonie.
Toen Spanje zich uit dit gebied terug
trok verdeelde het de westelijke Sa
hara tussen Mauretanië en Marokko.
Mauretanië heeft zich inmiddels uit
het haar toegewezen gebied terugge
trokken. waarna Marokko ook dat
gebied bezette.
Hierdoor botert het ook niet tussen
Mauretanië en Marokko. Vorige
maand togen Mauretaanse vertegen
woordigers naar Parijs en kregen
daar van president Giscard d'Estaing
te horen dat hij voor bescherming zou
zorgen. Discard hield woord, want
gisteren meldden Parijse kringen dat
Frankrijk een eenheid van 150 tot 180
militairen naar het noorden van Mau
retanië zal sturen. Ze moeten daar er
voor zorgen dat zowel Marokkaanse
soldaten als strijders van het Polisa
riofront de grens met Mauretanië niet
overschrijden. Verder moeten ze de
ongeveer vijftienhonderd Fransen
die in het gebied wonen beschermen.
Hoofdrol voor 'New York' in gesprek Noord-Zuid
door Nico Kussendrager
Duidelijker wordt het er zeker niet op: ontwikkelings-, olie- en
industrielanden zullen in New York besluiten een nieuwe
ronde Noord-Zuid-onderhandelingen te beginnen, als opvol
ger van de Parijse dialoog die twee jaar geleden zonder succes
eindigde.
In Genève daarentegen bestaan grote
meningsverschillen over nieuw over
leg tussen arm en rijk. Het lijkt een
nieuw voorbeeld van het gebrekkige
contact tussen de Verenigde Naties in
New York, en de VN in Genève. Met
name bij de ontwikkelingslanden be
staan er nogal eens misverstanden
tussen de vertegenwoordigingen in
de Amerikaanse en in de Zwitserse
stad.
Ook al omdat met name de kleinste
derde wereldlanden er niet in slagen
die posten goed te bemannen, ge
woonweg omdat ze er de geschikte
ambtenaren niet voor hebben. Ook
dat is een vorm van onderontwikke
ling.
Ook het klimaat waarin in Genève en
in New York wordt gepraat speelt een
rol. In New York is de algemene ver
gadering van de Verenigde Naties
aan de gang, waar een zekere bereid
heid bestaat het vastgelopen gesprek
tussen Noord en Zuid vlot te trekken.
De huidige woordvoerder van de „77"
(ontwikkelingslanden), de Tunesiër
Mestiri heeft een voorstel voor nieu
we globale onderhandelingen binnen
de VN ingediend, over alle knelpun
ten (ontwikkeling, financiën, grond
stoffen en met name energie). Het
voorstel zal het zeker halen tijdens de
algemene vergadering, en de voorbe
reidingen voor een nieuwe Noord-
Zuid-dialoog kunnen dan in Januari
beginnen.
'Ware doorbraak'
Mestiri sprak gisteren van een „ware
doorbraak" nadat ook de Verenigde
Staten bereid waren gebleken mee te
doen aan nieuw wereldwijd overleg.
Overigens waarschuwde de Ameri
kaanse ambassadeur Donald McHen-
ry wel „confrontatie" te vermijden,
en wees hij op de grote problemen die
de industrielanden zelf hebben (werk
loosheid. inflatie). Maar hoe dan ook.
de aanzet tot een nieuwe gespreks
ronde waartoe Algerije, India en
Jamaica tijdens de topconferentie
van niet-gebonden landen op Cuba
het iniatief namen is gegeven.
Werd in New York vooruitgekeken, in
Genève werd teruggeblikt op de VN-
conferenUe over handel en ontwikke
ling die in mei in Manila, op de Filip
pijnen. werd gehouden, en als er één
conferentie is mislukt, dan is het de
laatste UNCTAD wel.
In Genève vergaderde de handels- en
ontwikkellngsraad van de UNCTAD
die jaarlijks tussen de grote vier
jaarlijkse jamborees bijeenkomt
en alle twistappels uit Manila rolden
in Genève opnieuw door de zaal. In de
kleine uurtjes zaterdagmorgen gin
gen de onderhandelaars met rode
ogen en zonder resultaat uiteen.
Het belangrijkste geschil was de in
stelling van - hoe is het mogelijk - een
„gespreksgroep voor globale onder
handelingen tussen Noord en Zuid".
Min of meer het punt waarover in
New York overeenstemming in zicht
is. Het Westen keerde zich tegen de
voorstellen van de „77", onder meer
vanwege krijgshaftige opmerkingen
waarin de schuld voor de economi
sche crisis in de wereld op het westen
wordt geschoven.
De industrielanden wijzen echter met
de beschuldigende vinger in de rich
ting van de olielanden, die dan weer
tegen de industrielanden van leer
trekken. En zo is de cirkel rond.
Dat de olielanden In New York toe
schietelijker zijn, is te verklaren uit
het feit dat daar de politiek veel meer
een rol speelt dan bij UNCTAD. De
olielanden hopen binnen de VN het
Midden-Oosten te zamen met de olie
te bespreken, en bovendien de econo
mische wereldproblemen in hun sa
menhang aan de orde te stellen. Bij
de UNCTAD wordt steeds meer de
energie naar voren geschoven - niet in
de laatste plaats door de rest van de
derde wereld, zoals ook in Manila
bleek - en daar voelen de olielanden
weinig voor Om dan toch maar eens
gezind te blijven laat de derde wereld
een botweg „nee" horen. Met de bij
eenkomst in Genève is de rol van
UNCTAD weer een stukje verder on
dergraven. Voorlopig is het beter de
blik maar op New York te richten.
WASHINGTON (AP) De onder
zoekcommissie die door president
Carter werd ingesteld na het veronge
lukken van de kerncentrale Three
Mile Island bij Harrisburg. zal in haar
eindrapport aandringen op reorgani
satie van het toezicht op de Ameri
kaanse nucleaire industrie.
Maar de commissie zal na haar zes
maanden durende onderzoek niet
aandringen op een bouw- of vergun
ningsstop voor nieuwe kerncentrales,
aldus welingelichte bronnen. Een
voorstel voor zo'n moratorium tot het
moment dat aanbevelingen van de
commissie zouden uitgevoerd, kreeg
in een besloten zitting slechts de
steun van zes van de twaalf leden en
werd dus verworpen. Hoewel het rap
port, dat op 30 oktober aan de presi
dent wordt aangeboden, slechts een
aanbeveling is, wordt verwacht dat
het diepgaande invloed zal hebben.
De Commissie van toezicht op kern-
installaties (NRC), waarvan de vijf
leden bij meerderheid van stemmen
beslissingen nemen, zou volgens het
rapport moeten plaatsmaken voor
een eenhoofdige leiding, zoals bij
voorbeeld ook het Bureau voor Mili
eubescherming (EPA) heeft. Federale
vergunningen voor kerncentrales
zouden op gezette tijden moeten wor
den vernieuwd. Bedrijfsvergunnin-
gen hebben nu onbeperkte geldig
heid. Toekomstige kerncentrales zou
den niet mogen worden gebouwd in
dichtbevolkte gebieden.
De commissie stelt vast dat zowel
bedrijfsfunctlonarissen als staats- en
federale overheid slechts waren voor
bereid op een ongeluk met een kern
centrale. Procedures voor noodgeval
len zouden aanmerkelijk moeten wor
den verbeterd.
PARIJS (AP. AFP) De meeste
Franse artsen hebben gisteren ge
staakt en geen patiënten ontvangen.
Slechts in noodgevallen werd hulp
gegeven. Ongeveer negentig procent
van de artsen gaf gehoor aan de sta
king en protesteerde tegen een blok
kering van de tarieven door de rege
ring en beperking van de uitgaven in
de gezondheidszorg.
De Franse regering vreest volgend
jaar een tekort van bijna twaalf mil
jard gulden bij de ziekenfondsen en
hoopt met de nieuwe maatregelen dit
tekort met anderhalf miljard gulden
te verminderen. Parijs is ook bang
dat er in Frankrijk teveel artsen ko
men. Naar verwacht in 1985 ongeveer
135.000 tegen 115.000 nu. op 53 mil
joen Inwoners. De eendagsstaklng
van de artsen werd gesteund door
apothekers, tandartsen, physiothera-
peuten en werknemers van medische
laboratoria.
i
f Wim Jansen
-4 SEBASTIAN Grote plakkaten met daarop in vette letters het
frd „bai", het Baskisch voor ja, hangen aan vrijwel iedere lantaarn-
van Ho UoeUic^hn ctaH San Rphact.inn 7.p vnrmpn het, met veel
van de Baskische stad San Sebastian. Ze vormen het met veel
heidsgeld verstrekte stemadvies voor het referendum van morgen,
rin de bewoners van drie van de vier provincies in Spaans Basken-
zich kunnen uitspreken over een statuut, dat gedeeltelijk zelf be-,
r aan deze provincies geeft.
een geheel eigen volk, in een gebied dat
groter is dan Nederland en ligt om de Golf
van Biskaje, natuurlijke grenzen als de Py
reneeën en de staatsgrens tussen het huidi
ge Frankrijk en Spanje negerend.
Q roord „ez" (nee) kom je in de straten
Be hoofdstad van de meest Baskische
ncie van Spanje niet tegen. Niet dat er
te merken is van tegenstanders van
tatuut, integendeel, ze hebben door
anslagen en ook door politieke mani-
[n^ies wel degelijk van zich laten horen,
hen is de nieuwe regeling niet het
van de lange bloedige strijd voor
«tuur, zoals Madrid dat had gehoopt,
betekent dat ook na de goedkeuring
4jet statuut door een meerderheid van
et ïmmers waaraan niemand twijfelt
st |ït in deze provincies in het noorden
Ipanje niet zal terugkeren
is en blijft het voortbestaan en de
ndlgheid van een volk. dat wordt
jijend tot een van de oudste van Europa.
het statuut moeten de Basken een
I. "1.1 OkObUUl. UIUCICII uc uaucn ten
ls pan de rechten terugkrijgen die ze voor
stiging van de Francodictatuur beza-
j Rechten die waren gebaseerd op de
®gheid sinds mensenheugenis van
Volgens de deskundigen spreken de Basken
een taal, die duizenden jaren oud moet zijn
en enige verwachtschap vertoont met het
Fins en het Hongaars. Een taal. die net
zoveel op het Spaans lijkt als het Chinees
op het Nederlands. Dat maakt het voor de
Baskische nationalisten gemakkelijker de
Spanjaarden te zien als overheersers, die
hun taal en cultuur altijd hebben willen
onderdrukken.
Verbod
Het volk. dat sterk aan tradities hangt,
heeft het daardoor onder dictator Franco
extra zwaar te verduren gehad. Zijn militai
re dictatuur verbood de Baskische tradities.
liet Baskische namen veranderen en de
bewoners mochten zelfs in het openbaar
hun eigen taal niet meer spreken. Zo kon
het voorkomen dat moeders van Baskische
gevangenen, die het Spaans niet machtig
waren op bezoekuren in de gevangenis geen
woord met hun opgepakte zoon konden en
mochten wisselen. Er werd alles in het werk
gesteld om de Basken hun identiteit te
laten vergeten en van hun grondgebied vier
nette Spaanse provincies te maken.
Ook aan het eind van de vorige eeuw pro
beerden de centjale autoriteiten van Span
je al een einde te maken aan de nationalisti
sche gevoelens van het lastige volk van
vissers en boeren. De intrekking van de
fueros. de eeuwenoude grondrechten die de
Baskische autonomie garandeerden, wak
kerden het nationalisme echter alleen maar
aan. Het verzet tegen de Spaanse autoritei
ten werd zo hevig, dat generaal Primo de
Rivera in 1923 de door hem gepleegde
staatsgreep goedpraatte, door aan te voe
ren dat een volledige Baskische afscheiding
van „het moederland" dreigde.
Heel even heeft Baskenland deze eeuw nog
zelfbestuur gekend. Dat was in 1936. toen de
burgeroorlog in Spanje al was uitgebroken
en de regering in Madrid goedkeuring gaf
aan de vorming van een autonome Baski
sche regering om de Basken voor de repu
blikeinse zaak te winnen. Die regering werd
in Guernica geïnstalleerd, de stad die nog
geen half jaar later werd vernietigd door het
bommentapijt dat Duitse vliegtuigen in op
dracht van generaal Franco legden en waar
mee een begin werd gemaakt aan de zwaar
ste onderdrukking die de Basken in hun
geschiedenis hebben gekend.
Geweld
Het duurde echter tot het eind van de jaren
vijftig voordat uit de studentenbeweging in
Bilbao de verzetsgroep ontstond met de
naam ETA, een afkorting van het Baskisch
voor Vrij Baskenland. Tien Jaar later viel de
eerste dode door ETA-hand. En door de
ongekend heftige reactie van het leger ont
stond er een snel stijgende spiraal van ge
weld. Voor de Basken was daarmee de open
lijke oorlog tegen hun onderdrukkers be
gonnen.
Dat de ETA snel aan daadkracht won in
deze „oorlog" bewees de aanslag op de
Spaanse premier Carrero Blanco in decem
ber 1973. Een lading explosieven, die met
uiterste precisie onder het wegdek in Ma
drid was aangebracht, ontplofte op het Juis
te moment en siingerde de auto met de
premier over een rij huizen. De Basken
zeggen nu niet geheel onterecht dat ze hier
door het einde van een dictatuur la Fran
co hebben versneld, omdat Blanco de ge
doodverfde opvolger van de Caudlllo was
De dood van Franco in 1975 en de daarop
volgende terugkeer naar de democratie be
tekenden niet dat ook de Basken weer vrij
uit konden ademen. De regering van Suarez
stond en staat nog te veel onder druk van de
militairen, die het verlenen van amnestie
van Baskische gevangenen zien als straffe
loos op vrije voeten stellen van het ergste
soort misdadigers dat er in hun ogen op de
wereld rondloopt. Maar heel langzaam kwa
men de vrijheden terug. Baskenland mag
nu weer gewoon Euskadl heten, kranten
schrijven in het Baskisch en ook de meeste
ETA-leden die nog in de gevangenis zaten
zijn inmiddels vrijgelaten.
Onderhandelingen
Het statuut van Guernica, zoals het verdrag
over zelfbestuur van Baskenland heet, ls
het resultaat van lang onderhandelen tus
sen de Baskische Nationalistische Partij
PNV en premier Suarez De parlements
commissie. die deze onderhandelingen had
moeten begeleiden, is voor het grootste deel
bulten spel gezet. Voor de extremistische
tak van de ETA en de daarmee verbonden
politieke groeperingen was dit aanleiding te
verklaren dat de Basken bulten de tot
standkoming van het statuut zijn gehou
den. Zij willen een volledig van Madrid
onafhankelijke, socialistische staat, een
Ideaal dat natuurlijk niet terug te vinden
was in de onderhandelingen van de cen
trum-rechtse PNV.
Dat de aanpak van de PNV behoudend ls,
ontkent Joseba Lelzaola niet. Hij is lid van
het dagelijks bestuur van de PNV en de
conventie Guipuzcoa. „Onze wens is voorlo
pig: overleven als Baskisch volk, hervor
mingen doorvoeren langs de weg van de
geleidelijkheid en meer onafhankelijkheid
verkrijgen. Op de lange duur kunnen we
streven naar een federale staat, maar dat
zou nu nog in strijd met de grondwet zijn",
aldus Leizaola.
HIJ vindt daarbij de gematigde tak van de
ETA aan zijn zijde Deze groepering vindt
weliswaar dat het statuut van Guernica een
door rechtse partijen gesloten verdrag ls.
maar dat het op democratische wijze kan
worden verbeterd en dat het daarom moet
worden gesteund. Hierdoor zijn twee stro
mingen van de grootste verzetsbeweging in
Baskenland verder uit elkaar gedreven en
kunnen na morgen zelfs lijnrecht tegenover
elkaar komen te staan.
Ook over de kwestie van Navarra, de vierde
Baskische provincie, verschillen de twee
ETA-stromingen ernstig met elkaar van
mening. Navarra mag morgen niet naar de
stembus, omdat het statuut bepaalt dat de
bewoners van deze provincie zich eerst in
een aparte stemming moeten uitspreken
over de vraag of ze eigenlijk wel vinden dat
ze bij Baskenland horen. In 1933 stemde
deze provincie tegen het Baskisch statuut
De extreme tak van de ETA eist dat Navar
ra zich rechtstreeks over het statuut kan
uitspreken, en niet nadat dit in de overige
drie provincies al een voldongen lelt ls
geworden.
