Itrecht schrijft grote grafzerkprijsvraag uit
barrington is een
ictatoriale lord'
'Kind buiten spel
in derde wereld'
Steun CLAT voor i
beleid De Koning j
SINDS 1554
e moeten de dood volledig opnemen in het leven'
gabe: Britten partijdig op Rhodesië-conferentie
Vraag om hulp
geen succes
\^ulc/el^)]rla/u/
FRISSE MORGEN.
Vakbeweging loopt achter bij multi-nationals
Benny Deen bezweek:
aan zonnesteek
ND AG 22 OKTOBER 1979
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
FRED LAMMERS'
(ECHT De dood en alles wat ermee heeft te maken zal'
maanden mei en Juni van het volgend Jaar in Utrecht
ndere aandacht krijgen. Dit omdat het dan anderhalve
1 is geleden dat op de begraafplaats Soestbergen aan de
straat voor het eerst iemand werd begraven. Dat was
de Klerk, die daarop 17 mei 1830 „in een graf van de
tente", zoals dat ln vaktermen heet, ter aarde werd
:ld. Die historische uitvaart was twee dagen nadat koning
m I een Koninklijk Besluit had getekend, waarbij het
jden werd overledenen ln kerken bij te zetten.
tpaling gold niet alleen voor de
trecht met zijn vele kerkgebou-
jiaar voor heel Nederland. Als
ungemeente heeft Utrecht be-
dlt Jubileum te vieren en dat
t moet dan volgens de directeur
Ie Dienst Algemene Begraaf-
de heer R. van Bruggen,
worden gezien ln de geest van
iken en nadenken over wat er
veranderd en waarschijnlijk ln
komst nog veranderen zal.
ontwikkeling een Injectie in
ve zin te geven is een nationale
tenprljs vraag uitgeschreven,
jee geldprijzen van 5000, 3500
10 gulden zijn te winnen. Deel
staat open voor alle in Neder-
ronende kunstenaars, ontwer-
n steenhouwers.
iraktijk komt dat erop neer dat
en die zich geroepen voelt een
er ontwerpen mag Inzenden,
oet dan op schaal een op vijf
5 Januari volgend Jaar gebeu-
e Jury wordt gevormd door de
itse beeldhouwer Pleter
i; de beeldend kunstenaar
Hilgemann uit Gorinchem; de
üd Jan Noyons uit Utrecht; de
rdamse steenhouwer O. Agri-
i zijn Veenendaalse collega J.
ïgh; mevrouw Adeline M. Jans-
llrectrice van het Centraal Mu-
ln Utrecht en directeur Van
sn van de algemene begraaf-
|en. De directrice van het Cen-
Museum zal half februari de
bekend maken,
igezonden ontwerpen zullen 15'
mei tot 30 juni ln het Centraal Mu
seum worden geëxposeerd, gelijk met
een uitgebreide tentoonstelling, die
onder het motto „Dood en begraven"
in dit museum en ln de Klaaskerk,
zogezegd op de zerken, zal worden
gehouden.
„Het rouwproces in vroeger eeuwen,
de stervensbegeleiding, begrafenlsge-
bruiken alsmede de literaire uitingen
rond de dood, van de sentimentele
gedichten van Rhljnvis Feith tot aan
de zoete dameslectuur gaan we be
lichten," aldus Adeline Janssens van
het Centraal Museum. „We willen het
niet bij het historisch interessante
laten. Het is duidelijk onze opzet de
mensen aan het denken te zetten. Na
de oorlog hebben we veel dingen
overboord gezet als verouderd cere
monieel. Ten onrechte vind ik. Daar
om hopen we dat onze tentoonstel
ling een aanzet kan worden om de
dood weer volledig te Integreren ln
het leven."
Vroeger was de dood een openbare
vertoning. Men ontving als nabe
staanden brieven, gaf zich ln het
openbaar over aan zijn verdriet en
ging ook wat kleding betreft in de
rouw, was daardoor voor iedereen
herkenbaar. Nu men dat niet meer
doet, de uiterlijke vormen heeft afge
schaft, is de eenzaamheid van dege
nen die rouwen veel groter geworden.
De mensen moeten het nu in stilte,
aleen verwerken." De werkgroep die
de manifestatie van de dood gaat
begeleiden, heeft ook een reeks lezin
gen ln petto.
Zoals op het kerkhof in Hindelopen moet het duidelijk niet
Van de graftekenprijsvraag verwacht
de heer Van Bruggen veel. Hij pleit
sinds Jaren voor een herwaardering
van de begraafplaatsen, vooral door
ze ook als openbaar wandelpark te
gebruiken. Aantrekkelijke grafte
kens kunnen daar mede toe bijdra
gen. Nu zien de meeste Nederlandse
begraafplaatsen er in tegenstelling
tot die ln het buitenland, saai uit.
Vaak verschillen de zerken alleen van
elkaar door de namen die erop staan.
„De vormgeving is na de oorlog te
strak geworden. Er wordt in de mees
te gevallen nauwelijks nog iets over
gelaten aan de nabestaanden. Men
schrijft zonder meer voor. Daar moe
ten we zo vlug mogelijk van af zien te
komen. Die graftekenprijsvraag kan
daar een middel toe zijn," meent de
heer Van Bruggen.
Niet dat Nederland na die prijsvraag
massaal de bekroonde graftekens op
begraafplaatsen moet gaan plaatsen.
De opzet is vooral dat men gaat in
zien dat het anders kan met die graf
tekens, dat er veel meer mogelijkhe
den zijn dan men denkt, zelfs als men
uitgaat van de bestaande afmetingen
van onze graven.
Uniek
„Ieder mens is uniek. Daarom zou elk
grafteken eigenlijk verschillend moe
ten zijn. Die graftekens of ze nu van
steen, hout, metaal of andere mate
rialen zijn gemaakt, moeten veel
meer iets gaan zeggen over de per-
De tijd heeft de namen op de eeuwenoude zerken van het Ierse Glendalough
uitgewist.
soon die eronder ligt," zegt de heer
Van Bruggen. Beeldhouwers en
steenhouwers moeten daartoe de
handen ineenslaan." Op het ogenblik
is er nauwelijks samenwerking. De
beeldhouwers laten het zelfs hele
maal afweten. Wij moeten hen zien af
te brengen van de gedachte dat er UVOTDOulQ
aan begraafplaatsen geen eer is te
behalen."
nabestaanden die zijn gecremeerd en
waarvan de as, zoals nu algemeen
gebruikelijk is, werd verstrooid. Van
daar dat hij er een voorstander van is
in geval van een crematie de asbus
toch ln een graf bij te zetten.
Hoewel het plaatsen van een grafte
ken niet verplicht is, in de praktijk
wordt er op een derde van de graven
geen herinneringsteken gezet, meent
Van Bruggen uit ervaring te kunnen
zeggen dat wanneer nabestaanden
naar een begraafplaats kunnen gaan
omdat er van de overledene een teken
is overgebleven, zij de rouwverwer
king psychisch beter aan kunnen dan
Tot de vormgeving van graftekens
behoort tevens wat er op staat. Dat
valt dan ook onder de wedstrijd. „Op
dit gebied is er eveneens veel te ver
beteren. Er staat nu vaak zoveel over
bodigs op. Neem de aanduiding: „hier
rust". Waar is dat voor nodig? Iede
reen die op een begraafplaats komt
weet dat onder die zerken mensen
rusten! De aanduidingen geboren en
overleden, vaak ook nog afgekort, als
geb. en overl. zijn net zo overbodig.
Twee Jaartallen zijn toch genoeg? En
dan al die liefkozende woorden al$
lieve en zorgzame dit en dat. Laten
we dat maar tijdens het leven tegefr
de betrokkene zeggen. Dat hoeft nieC
op de grafbedekking te staan. Ef
wordt trouwens vaak mee gelogen.'"
De heer Van Bruggen is er persoom
lijk wel voor dat er iets meer op een
grafteken staat dan alleen de naait*
en de data. Hij wil het zoeken ia
uitspraken van de overledene of ge;
dichten die iets zeggen over de perZ
soon en tevens tot degene die he£
leest. Vandaar dat de woorden die ia
het toegangshek van Soestbergejr
zijn gebeiteld hem zo aansprekers
„De dagen des Menschen zijn als hefr
gras, gelijk een bloem des velds alzoa
bloeit hij".
Hans Masselink
■te
F
HAAG Het Patriottisch Front heeft kritiek op de wijze waarop de Britten de
isië-conferentie in Londen leiden. Een van de leiders van het Front, Robert Mugabe, die
ekeinde in Nederland was, noemt de Britten „partijdig" en vindt de Britse voorzitter
Carrington een „schoolmeester".
Carrington is dictatoriaal en
«jgen alleèn „ja of nee" zeggen.
iin je verwachten van een lord,
"hdeigenaar is. HIJ is gewend te
—anderen," zo zei Mugabe in een
met ons.
s j week hebben de Britten hun
•tsvoorstellen op de conferen-
CÉLonden „er doorgedrukt". Na
ling van president Carter en
9 pntlijnstaten" (de zwarte buur-
van Zimbabwe-Rhodesië) zou-
gabe en zijn kompaan Joshua
toch akkoord zijn gegaan met
indwet.
aanvaard
e ontkent dit echter. „WIJ heb-
1 grondwet niet aanvaard, zoelIs
parrington beweert. Een ultein-
t overeenkomst is afhankelijk
onderhandelingen over de
pperiode, die nu aan de gang
Ippel bij de gesprekken over de
wet was de schadeloosstelling
ilanke boeren, die hun grond
iwarten moesten afstaan. Het
ittlsch Front was tegen zo'n
nsatie. Na toezeggingen dat de
gde Staten zullen meebetalen
n landbouwfonds om de scha-
Oktellingen uit te betalen, liet
:ter Lord Carrington het Pa-
ch Front toch weer toe in de
«intlezaal. De gesprekken met
"legatie van premier Abel Muzo-
)ver het volgende agendapunt
7f Jergangsperlode) waren toen al
k( gang.
verdenkt de Britse conserva-
mTegering ervan dat zij hoopt dat
itrlottisch Front wegloop van
ferentie. „De Britten kunnen
dan met Muzorewa regelen".
Itten staan duidelijk aan de
an Muzorewa, meent de guer-
der. Hij heeft daarom grote be-
i tegen de Britse voorstellen
en overgangsperiode. Die hou-
ider meer in, dat er een Britse
■neur wordt aangesteld en de
i toezicht houden, terwijl leger,
en ambtenaren aanblijven,
dien wil Londen binnen twee
len verkiezingen,
itten bevoordelen de tegenpar-
aanvaarden niet dat de troe-
n Muzorewa tijdens de verkle-
worden gebruikt. We willen
IJdige verkiezingen, onder eer
lijke en vrije omstandigheden", aldus
Mugabe, die voorstander is van toe
zicht door de Verenigde Naties.
Een overgangsperiode van „slechts"
twee maanden voor de verkiezingen
is volgens Mugabe veel te kort. „Wij
willen een overgangstijd van zes
maanden. Bij twee maanden is geen
registratie van kiezers mogelijk.
Iedereen
stembus'
gaat als vee naar de
DEN HAAG Mugabe was ln
Nederland op uitnodiging van
het Komitee Zuidelijk Afrika,
dat dit weekeinde een congres
hield, met name over een olie
boycot tegen Zuid-Afrika. Ook
maakte Mugabe van de gelegen
heid gebruik om met verschei
dene Kamerleden te spreken en
bij minister De Koning (ontwik
kelingssamenwerking) steun te
vragen voor de 150.000 vluchte
lingen uit Rhodesiê. Het Pa
triottisch Front heeft voedsel,
medicijnen, kleding, gereed
schap en transportmiddelen
nodig.
Zijn vraag om hnlp heeft overi
gens niet so'n succes gehad. Ne
derland geeft het front goederen
ter waarde van een half miljoen
voor de slachtoffers in de oor
log. „In een later stadium" en
„indien de noodzaak tot meer
steun concreet blijkt", zal aan
vullende steun van nogmaals
een half miljoen „in welwillen
de overweging worden geno
men", aldus de minister voor
ontwikkelingssamenwerking.
In 1976 kreeg het Front goede
ren ter waarde van 1,25 miljoen
gulden en in 1977 en 1978 voor
1,50 miljoen gulden. Mugzbe
merkte zaterdag op dat hij
graag zon zien dat de hnlp een
„stijgende lijn" zon vertonen.
Nederland is wel bereid een bij
drage te leveren aan het land
bouwfonds, dat na de totstand
koming van een nieuwe rege
ring in Zimbabwe gevormd sal
worden.
Mugabe vreest dat de conferentie zal
mislukken door de Britse sympathie
voor Muzorewa. Hij noemt het „on
aanvaardbaar" dat de Britse politiek
tegenover het Patriottisch Front is
veranderd. „Vorig Jaar zag de Britse
regering (toen Labour; red.) het Pa
triottisch Front nog als vertegen
woordiger van het volk van Zimbab
we-Rhodesië. Nu niet meer", aldus
Mugabe. „Wij kunnen echter niet per
Britse regering veranderen".
Hij heeft geen goed woord over voor
de procedure die door de Britten
wordt gevolgd op de conferentie.
Lord Carrington ging over tot „bilate
rale discussies" met de delegaties van
het Patriottisch Front en Muzorewa
afzonderlijk. Mugabe echter wil
graag aanwezig zijn bij de gesprek
ken die Lord Carrington heeft met
Muzorewa. „Het mogen geen 'gehei
me operaties' zijn, waarbij de zaken
onderling worden geregeld", vindt
hij.
Buurlanden
De buurlanden van Zimbabwe-Rho
desië („frontlijnstaten") spelen een
belangrijke rol bij de Londense confe
rentie, en adviseren het Patriottisch
Front. Nkomo en Mugabe hebben dit
nooit willen toegeven en zeiden dat ze
zelf beslisten. Vorige week was echter
duidelijk dat de „frontlljnlanden"
een cruciale rol speelden bij de me
ningsverschillen over schadevergoe
ding voor genaaste grond.
„Wij en de Britten raadplegen regel
matig vertegenwoordigers van de
„frontlijnstaten", geeft Mugabe nu
toe. „Vorige week stuurden wij onze
mensen naar Tanzania en vroegen
hun ons te steunen en de Britten op
hun verantwoordelijkheid te wijzen.
Zij zijn onze bondgenoten en geven
ons advies, al is dit niet van dag tot
dag".
Als de conferentie mocht slagen
wat Mugabe somber Inziet is hij
niet bereid met bisschop Muzorewa
in één regering te zitten. Volgens Mu
gabe Is dit onmogelijk, omdat Muzo
rewa erg „impopulair" ls bij de bevol
king. Ook inzake de schadeloosstel
ling voor blanke boeren nam hij het
standpunt ln van de blanken". Hij is
een „agent van de blanken", meent
Mugabe. Overigens mag Muzorewa
best in Zimbabwe blijven van Muga
be. als hijzelf eventueel aan de macht
mocht komen.
Mugabe (bier met minister De Koning): de conferentie in Londen
kan mislukken door de Britse sympathie voor Muzorewa.
Van een onzer verslaggevers
AMSTERDAM „Komt binnen het Nederlands ontwikke
lingsbeleid het kind in de derde wereld voldoende aan bod?"
„Nee, of in ieder geval te weinig," aldus zaterdag drs. Geb
Ringnalda ln Amsterdam.
Ringnalda is ambtenaar op het mi
nisterie van buitenlandse zaken. Hij
houdt zich vooral bezig met interna
tionale organisaties. Ringnalda sprak
tijdens een bijeenkomst in het kader
van het jaar van het kind, waar naast
het kind in het ontwikkelingsbeleid
met name de gezondheidszorg ln de
derde wereld en de journalistiek en
ontwikkelingssamenwerking aan de
orde komen.
Veranderingen
Ringnalda zei dat na 1975 veranderin
gen zijn te bespeuren ln het Neder
landse ontwikkelingsbeleid. Nadruk
wordt gelegd op directe verbeterin
gen van de leefomstandigheden in de
derde wereld, wat betekent dat met
name vrouwen en kinderen van de
hulp profijt hebben. In het verleden
werd, zo bleek uit de woorden van
Ringnalda, te zeer uitgegaan van de
economische ontwikkeling van
derdewereldlanden, waarvan de ba
ten pas later en langs een omweg
vrouwen en kinderen ten goede
kwamen.
Ontwikkeling, aldus de ambtenaar
van Buitenlandse Zaken, begint bij
de armste groepen. Ontwikkeling
moet vanuit die groepen zelf komen;
hulp van buitenaf is zeker niet het
ADVERTENTIE
Ouderwets lekkere scheerzeep in labiel, siaaf.
Van een onzer verslaggevers
AMERSFOORT Minister De Koning (ontwikkelingssamen
werking) kan rekenen op de steun van de Latijnsamerikaanse
vakbeweging CLAT bij zijn streven om hulp zoveel mogelijk
langs niet-gouvernementale kanalen te laten lopen. Dit bleek
duidelijk tijdens de zaterdag gehouden Jubileumbijeenkomst
van de Nederlandse afdeling van CLAT ln Amersfoort.
oème en schuim.
belangrijkste. Niet dat dat makkelijk
gaat. maar een dergelijke ontwikke
ling biedt wel de meeste kansen op
succes.
Een dergelijke aanpak heeft des te
meer kans van slagen als streekont-
wikkellng ln de derde wereld op een
samenhangende manier gebeurt. Ver
beteren van de gezondheidszorg voor
moeders en kinderen bij voorbeeld
"heeft geen enkele zin, als er ook niet
voldoende voedsel en water is, of als
er geen mogelijkheden zijn een inko
men te verwerven. Het is daarom
nodig, zo zei de heer Ringnalda, dat
wordt samengewerkt met UNICEF,
de ILO en de WHO die ook onderling
het beleid op elkaar moeten afstem
men. Deze VN-organisatles houden
zich achtereenvolgens bezig met kin
deren, werkgelegenheid en gezond
heidszorg.
Nederland wil proberen hulp vooral
te richten op die gebieden waar de
werkloosheid het grootst, en waar de.
positie van vrouwen en kinderen het
slechtst ls. aldus drs. Ringnalda.
Kinderarbeid
In het kader van het Jaar van het kind
zou ook een dam moeten opgeworpen
tegen de kinderarbeid in de derde
wereld, die steeds verder uitdijt.
Ringnalda wees op tapljtfabrieken in
Noord-Afrlka waar meisjes van vijf
Jaar de tapijten knopen. Het beper
ken van de Invoer van deze tapijten
door westerse landen wordt door de
ontwikkelingslanden afgewezen. ZIJ
zeggen dat het importeren alleen be
doeld is om de eigen Industrie in het
westen te beschermen. Aan het opne
men van voorwaarden voor mensen
rechten ln het handelsverkeer tussen
Noord en Zuid zitten volgens Ring
nalda dan ook nogal wat haken en
ogen.
De Koning benadrukte tijdens een
forumdiscussie over de positie van de
arbeiders en boeren ln Latijns-Ameri
ka, dat alleen die hulp doeltreffend ls
die ten goede komt aan de armste
groeperingen ln de verschillende lan
den. Veel overheidsprojecten bieden
daarvoor weinig mogelijkheden. Par
ticuliere organisaties die samenwer
ken met boeren- en arbeidersorgani
saties in Latljns-Amerika hebben die
mogelijkheid vaak wel. De minister
wees erop dat er nu zo'n tweehonderd
miljoen gulden aan regeringshulp
loopt via particuliere organisaties in
Nederland naar particuliere organisa
ties in ontwikkelingslanden. En bij
hulp aan regeringen wordt steeds de
vraag gesteld hoe dergelijke regerin
gen staan ten opzichte van de verde
ling van de hulp.
Enrique Marl us, plaatsvervangend
secretaris-generaal van de CLAT,
wees de minister erop dat zelfs hulp
met de beste bedoelingen toch vaak
verkeerd uitpakt. Er bestaat altijd
weer het gevaar dat Je met de hulp de
ongelijkheid vergroot. Met een ver
wijzing naar de beroerde politieke
omstandigheden en de slechte econo
mische verhoudingen in verschillen
de Latijns-Amerikaanse landen, be
pleitte Marius nog grotere terughou
dendheid bij hulp aan regeringen. Mi
nister De Koning reageerde hierop:
„WIJ werken niet samen met de So-
moza's, maar met de Sandinisten."
Vier projecten
CLAT-Nederland, dat dit Jaar zijn
tweede lustrum viert, ls een financië
le actie begonnen voor vier projecten
ln Latljns-Amerika. Het gaat om hulp
aan de CASC, een vakorganisatie ln
de Dominicaanse Republiek, voor
herstel van de bij een wervelstorm
geleden schade, steun voor de CTN,
een vakorganisatie ln Nicaragua,
hulp voor een strijdplan van de arbei
dersorganisatie FUT in Chili en voor
de organisatorische kanten van het
werk van CLAT in Latljns-Amerika.
De Jubileumbijeenkomst ln Amers
foort vormde het startschot voor deze
actie.
Tijdens de forumdiscussie, die geleld
werd door oud CLAT-voorzltter Dolf
Coppes, werd uitvoerig gesproken
over de positie van de multinationale
ondernemingen. Enrique Marius con
stateerde een sterke wederzijdse af
hankelijkheid van regeringen en mul
tinationals ln Latljns-Amerika. Ook
als regeringen multinationals natio
naliseren blijven ze van hen afhanke
lijk, omdat deze bedrijven het mono
polie van de technologische kennis
hebben. Marius noemde de aanzetten
voor een gedragscode voor de multi
nationals een uiterst vage zaak, aan
gezien er niets kan worden afgedwon
gen. Jean Kulakowski, secretaris-ge
neraal van het Wereld Verbond van
de Arbeid, de overkoepelende organi
satie van vakorganisaties waarbij on
der meer CLAT. CNV en NKV zijn
aangesloten, wees op het belang van
een integrale aanpak van dit pro
bleem. De multinationals zijn niet
alleen economisch actief, maar even
zeer sociaal en cultureel. Wanneer Je
hun macht dan slechts ln één sectot
aanpakt, kan dat de positie tegen»
over deze bedrijven gemakkelijk ver*
zwakken.
Achterstand
Minister De Koning benadrukte do
achterstand van vakbeweging en re£
geringen ln organisatiegraad ten op
zichte van de multinationale bedriJC
ven. HIJ voerde een pleidooi voor een
versterking van de positie van d<
internationale vakbeweging tegen
over de multinationals. Ondanks de^
aanwezigheid van een instantie bij de!
Verenigde Naties waar derde wereld-,
landen kunnen aankloppen vooij
steun bij onderhandelingen met mulC
tlnationals een orgaan dat vrljweh
uitsluitend op Nederlands en Zweeda-
geld drijft ls de controle op dezer
bedrijven nog minimaal. Ook de miC
nister hekelde de vaagheid van eetr
gedragscode voor multinationals en.
zei dat de Nederlandse regering haar
best doet daar wat aan te veranderen*
Overigens leek de minster daar wel*
nlg verwachting van te hebben, ge*
zien de geringe steun die daarvoor li»
het buitenland te vinden ls.
CAO
Een invloedrijke Noordamerlkaansê
zakenman heeft het regime ln Chltt
geleerd hoe ze kunnen toestaan dat
een vrije cao-onderhandeling plaats?
vindt, zonder dat de vakbeweging
daarbij ook maar enige macht krijgt^
De regering in Chili overweegt om da
ideeën van de zakenman binnenkort
in praktijk te brengen. Bij een sta*
king bijvoorbeeld zal een Chlleensd
werkgever volgens de plannen hel
recht krijgen zijn bedrijf te sluiten en
alle werknemers te ontslaan. HIJ ma£
ook stakingsbrekers aantrekken. Het
cao-overleg mag alleen op bedrijfsni
veau worden uitgevoerd en niet off
centraal niveau, zodat de vakcentrala
wordt buitengesloten. Dit zei Carlos
Fres, voorzitter van de Chileense vak
centrale FUT op de bijeenkomst. VoC
gens Fres hanteerde de Italiaans*
dictator Mussolini hetzelfde systeerff
dat ln 1946 ook ln Amerika werd
geïntroduceerd.
UTRECHT (ANP) - De dertienjarige:
Benny Deen uit Utrecht is ln de ber
gen van het Zuidfranse Millau overleg
den aan een zonnesteek. Dit ln tegen
stelling tot eerdere berichten. waarir£
werd gemeld dat de doodsoorzaak
verwondingen waren, die hij had op£
gelopen bij een val van vijftig meter. -
Sectie op het lichaam in Zuid-Frank-v
rijk heeft dit uitgewezen. De Jongen
verdween drie maanden gelederv
spoorloos na een wandeling. Groot
scheepse zoekacties door vierhon
derd soldaten en politiemensen lever
den niets op. Vorige week besloot de-
familie om samen met kennissen eiC
studenten opnieuw te gaan zoeken. -
