Late erkenning radiopionier
Zangspel Mahagonny op tournee
9ttd« «n hcdendaag
mm
i
Volwassene kan
kijken als kind
i>\
"CjA CAL
Ir Idzerda verzorgde zestig jaar geleden eerste uitzendingen
Wereldpremière in Eindhoven
De andere danswereld van Luccinda Childs
Anne-Marie Prins Twentse amateurs
Nobelprijs voor Grieks dichter
FRED SIEGER
ANTIEKBEURS
DE BILT
Inlichtingen:
J. W. te WINKEL
VAN 'T RIET
020-931662.
galerie conlncl li(
Galerie Seele|<
„Het Jaar vaiT
het Kind"
VRIJDAG 19 OKTOBER 1979
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
Van onze radio en tv-redactle
HILVERSUM Algemeen wordt aangenomen dat op 6 no
vember 1919 de allereerste radio-ultzendlng ter wereld de
lucht Inging. Uit de programma-opsomming „Turf ln je ran
sel". „Een meisje dat men nooit vergeet" en „De Erfenis"
blijkt dat deze primeur een typische Nederlandse aangelegen
heid is geweest, die op naam staat van ingenieur H. H. S. A.
Sterlnga Idzerda.
Tot nu toe had Willem Vogt zichzelf
altijd op de voorgrond geplaatst als
de radiopionier van Nederland. In het
boek „Een leven met radio", waarin
Vogt zichzelf van de eerste tot de
laatste bladzij de heldenrol toebe
deelde, wordt met geen enkel woord
gerept over die eerste radloultzendln-
gen ter wereld van Ingenieur Idzerda.
Volgens de net verschenen brochure:
„Ingenieur H. H. 8. A. Sterlnga Idzer
da zestig Jaar Nederlandse radio-
omroep wordt zijn belangrijk aandeel
pas de laatste tien Jaar erkend en dat
heeft geresulteerd ln het aanbrengen
van een gedenkplaat ln het huls waar
de historische uitzending ls geweest
op 6 november 1910: Beukstraat 8 ln
Den Haag.
Expositie
Het aandeel van de N08 ls de Inrich
ting van een tentoonstelling ln het
hoofdgebouw die twee weken duurt
en op 6 november wordt geopend. Het
ls de bedoeling dat de expositie daar
na langs verschillende andere om-
roepgebouwen zal trekken. Zowel fo
to-materiaal als apparatuur van Id
zerda ls aanwezig.
Maar wie meer wil van de eerste his
torische omroepultzendlng moet toch
zijn ln het Nederlands Postmuseum
aan de Zeestraat ln Den Haag, waar
tot begin december wordt herdacht
dat dit museum een halve eeuw be
staat. Toen Idzerda op 5 november
1919 ln een advertentie ln de Nieuwe
Rotterdamsche Courant aankondig
de dat hij de volgende dag een soireé-
muslcale zou uitzenden op de golf
lengte van 670 meter was aan alle
voorwaarden voldaan. Iemand zendt
Iets uit, er zijn mensen die dat weten
en die dat kunnen ontvangen. De
eenvoudige radiotoestellen die daar
voor nodig waren, evenals de verster
kers waren verkrijgbaar bij de Neder-
landsche Radio-Industrie zoals de fa-
niet tevreden met de bestaande ra
dio-lampen en hij nam in 1918 con
tact op met „de heeren Philips te
Eindhoven en heb daar getracht om
betere radio-lampen te doen vervaar
digen. Doch de heeren Philips vonden
dit geen artikel de moeite waard om
er veel aandacht aan te besteden".
Lekkernijen
Ingenieur A. Steringa Idzerda
brlek van Idzerda heette. Hij wilde
graag zenden, maar ook verkopen.
Nu is het niet zo dat Idzerda de enige
ln ons land was die zich toen met
radio bezighield. Hij schrijft zelf dat
het jaar 1913 als het begin van het
radio-amateurisme kan worden be
schouwd, hoewel slechts weinig men
sen er belang ln stelden. Het was voor
particulieren verboden, men vond het
ook geheimzinnig en er werd in niet
veel anders dan morseseinen uitge
zonden. Idzerda bleek op den duur
Zijn zender „PCGG" werd niet alleen
in Nederland bekend, maar vooral
ook in Engeland. De Radiopionier
vermeldt dat niet alleen ongevraagd
geldelijke bijdragen werden gezon
den, maar ook grammofoonplaten,
cakes en lekkernijen. Hij kreeg ook
bezoek uit Engeland en werd vaak
uitgenodigd over te komen, maar Id
zerda had daarvoor geen tijd: „Om
dat de zender mijn volle tegenwoor
digheid vereischte, waar ik niet alleen
de taak van omroeper vervulde, doch
tevens van bedrijfslngenieur, con
structeur etc. van het hele station
was, was mijn taak veel omvattender
dan van een hedendaagsche om
roeper."
De band met Engeland was echter zo
groot dat het dagblad The Daily Mail
indertijd de Kurhausconcerten in
Scheveningen financierde. Idzerda
vertelde later dat in Londen grote
luidsprekers op van te voren bekend
gemaakte pleinen en straten „brul
den". Hij vermeld er eerlijk bij dat de
kritieken zeer uiteen liepen, maar dat
het vanwege de reclame en de sensa
tie prachtig was geweest. Deze con
certen zouden mede de aanzet zijn tot
oprichting van de BBC.
Advertenties
In Engeland kende men inmiddels
het woord „broadcasting", maar Ne
derland had nog geen specifiek woord
tot de eerste journalist over omroep-
zaken J. Korver het woord „omroep"
lanceerde en Idzerda uitriep als
„Groot-Omroeper". Daarvoor had
Korver zich laten inspireren door de
dorpsomroeper van Olsterwijk. Toch
was de Nederlandsche radioindustrie
geen financieel bloeiend bedrijf. En
Idzerda moest advertenties zetten
met teksten als „Toont uw goede wil
anders wordt de aether stil". De Daily
Mail had zich intussen teruggetrok
ken en er was concurrentie bijgeko
men toen in 1923 de Nederlandsche
Seintoestellenfabriek werd opge
richt, waarmee Vogt in zee ging. Id
zerda heeft met zijn radiouitzendin
gen geen vijf jaar kunnen volmaken,
want in 1924 werd zijn fabriek failliet
verklaard.
Radio en televisie zullen de komende
tijd aandacht aan het jubileum
schenken, voor de eerste maal op
zondag 21 oktober om kwart voor
zeven op Nederland 2 in het program
ma Horizon.
Solotoneel van Tob de Bordes
door André Rutten
HAARLEM De acteur Tob de Bordes, vijftig jaar nu, speelt
al sinds hij in 1950 van de Toneelschool kwam. hoofdzakelijk
solotoneel buiten de gewone schouwburgprogramma's om.
Een nieuw programma liet hij woensdagavond in Toneel
schuur III zien. en dat zaaltje was uitverkocht.
In dat nieuwe programma combi
neert hij „De kleine prins" van de
Franse schrijver (graaf) An to Ine de
Saint-Exupéry (1900-1944) met „De
gelukkige prins" van de Engelse
schrijver Oscar Wilde (1856-1900), sa
mengebracht onder de Utel: .Alleen
met je hart kun Je goed zien". Alle-
twee „sprookjes" in een kinderlijke
toonaard, maar beide een beroep op
de kinderlijke onbevangenheid, voor
zover die nog in volwassenen leeft.
Bij Wilde ziet de gelukkige prins pas.
als hij als een gouden standbeeld
hoog op een berg ls geplaatst, wat hij
tijdens zijn beschutte leven ln een
fraai paleis nooit ontdekt heeft: hoe
weinig rijken er zijn en hoeveel ar
men. die gebrek lijden. Daar probeert
hij met behulp van een zwaluw iets
aan te doen. Hij raakt er zijn gouden
glans bij kwijt en de burgemeester
van de stad en diens Jaknikkers laten
hem omsmelten tot een standbeeld
voor de burgervader.
Salnt-Ex (zoals de Franse schrijver
door zijn kameraden genoemd werd)
ls veel persoonlijker. Na een ook al
beschutte jeugd op een mooi kasteel
zocht hij zijn eigen weg ln de wereld
der volwassenen door vliegenier te
worden, en ln die wereld spelen zijn
romans, laat ln de oorlog, eind Juli
1944, kwam hij bij een verkennings
vlucht boven de Middellandse Zee
om. Eerder was hij op een solovlucht
met motorpech in een woestijn be
land. waar hij dacht niet meer uit te
zullen komen. Daar „ontmoette" hij
zijn kleine prins, het kind dat hij zelf
geweest was. daar teruggekomen van
een verre, kleine planeet, onderweg al
op bezoek geweest op vele andere
kleine planeten. Op de ene een ko
ning, op de andere een Ijdeltuit, op
weer een andere een dronkaard, een
lantaarnopsteker. Dat wil zeggen
een volwassen man. eenzaam ln de
woestijn, herinnert zich. hoe hij de
wereld van de volwassenen heeft le
ren kennen, en hoe vreemd hij die
volwassenen gevonden heeft.
Salnt-Ex vertelt dat verhaal ln de ik-'
Speciaal vandaag
vorm. Hij wordt de gestrande piloot,
die. lichtelijk verbaasd, en lichtelijk
geamuseerd, vertelt over dat kleine
jongetje, wat hij zegt, wat hij doet,
hoe wonderlijk eenvoudig hij rede
neert, en wat hij niet zegt, wat er te
raden overblijft. Tob de Bordes treft
de juiste toon. en de subtiele variaties
erin, heel zuiver, want heel eenvou
dig, met een goed gebruik van de
tekeningen, die Salnt-Ex zelf ge
maakt heeft. Het ls een genoegen om
naar hem te luisteren en te kijken: de
wondere verbeeldingswereld, die zo
veel met de menselijke werkelijkheid
te maken heeft, en waarin iets aan
pijn schrijnt, komt helder en boelend
tot leven.
Er zijn plannen om dit solotoneel.
Tob de Bordes met „De kleine prins" en de vos, zoals getekend door Antoine de Saint-Exepéry.
waaraan Onno Molenkamp als regis
seur meegewerkt heeft, en waarvoor
Peter Weekers eenvoudige muziek
heeft gemaakt, later ln het seizoen in
door Ineke Sluiter
Eindhoven Wereldpremière van Dance, in de Schouwburg te Eindhoven, op 17 oktober 1979.
Een aanslag op Je trommelvliezen door het denderende geluid van het Philip Glass Ensemble,
die de Luclnda Childs Dance Company begeleidt.
Je kijkt je ogen uit naar de ongelofe
lijke energie die over het voetlicht
komt. Steeds opnieuw de stralende
opkomst van de dansers, de motie
ven. die Je denkt te gaan herkennen
door de herhaling ervan, tot alweer
een ritmische verschuiving in de mu
ziek in de dans wordt zichtbaar ge
maakt. die je dwingt heel aandachtig
te volgen, wat die verschuiving voor
het dansmotief betekent. Als Je bij
dans denkt aan wat zich over het
algemeen op de Nederlandse tonelen
afspeelt, gaat hier een andere wereld
open. Een wereld, teruggebracht tot
een aantal essentiële dingen ais lo
pen, springen, draaien en combina
ties daarvan, uiting van de in de torso
gebundelde energie, die motor is van
de verandering in het ruimtelijk pa
troon. samen met de armbewegingen,
die het geheel versterken en begelei
den. Die zaken vormen de danswereld
van Luclnda Childs. Daarin werkt
een uiterst gecontroleerde, bewust
gedoseerde energie binnen een bij
zonder Ingewikkelde door de muziek
opgelegde ritmische structuur. Als je
dat allemaal ziet, ga je je realiseren,
dat, hoe simpel het er ook allemaal
uitziet, hier een prestatie geleverd
wordt door choreograaf en dansers,
die respect afdwingt.
Lucinda Childs weet zeer Intelligent
met het materiaal, dat haar ter be
schikking staat, om te gaan. Behou
den blijft de dansvreugde, hoe tegen
strijdig dat ook lijkt binnen de be
grenzingen, die ze zich heeft opgelegd
en opgelegd krijgt door Philip Glass.
Heel sterk vond ik het eerste deel,
voor haar acht dansers, haar tweede,
eigen solo, deel vier van Dance, die
ritmisch en dynamisch zo gecompli
ceerd is, dat je opeens denkt: dat een
lichaam dat kèn. Ook deel drie, voor
de groep, was mooi van spanning,
alhoewel de ronde lijnen af en toe het
effect wat verzwakken.
Robert Kreis is te gast in de
Late Late Lien show, waarin
Tante Lien (Wieteke van Dort)
en haar zuster Toeti (Elly
Ruimschotel) in de Haagse sui
te o.a. Robert Kreis ont
vangen.
Ned. 1/20.40
Een groot uur U Is gewijd
aan de vrouwen-emancipatie
beweging. Dit programma
hebben Koos Postema en gijn
staf in samenwerking met de
redactie van het feministisch
maandblad Opzij gemaakt.
Ned. 1/21.55
Hier en Nu besteedt aan
dacht aan het referendum dat
volgende week wordt gebon
den in Spaans Baskenland. In
de reportage wordt de positie
van de Guardia Civil belicht,
en er sijn interviews met ETA-
militairen te zien.
Ned. 2/22.10
De verzonken wereld van
Roman Vishniac (IKON) is een
documentaire over de joodse
Roman Vishniac, bioloog,
xooioog, arts, kunsthistoricus
en fotograaf.
Ned. 1/23.00
ln Op de valreep nemen
Maartje van Weegen en Aad
van den Henvel gebeurtenis
sen van de algelopen week op
de korrel.
Hilv. 1 15.02
door André Rutten
AMSTERDAM Komende week, maandag, dinsdag en
woensdag 's avonds om half negen, is in De Krakeling (Nieuwe
Passeerdersstraat, hoek Marnixstraat) het „Zangspel van
Mahagonny" van Bertolt Brecht en Kurt Weill te zien in een
produktie, die Anne-Marie Prins met een groep Twentse
amateurs onder auspiciën van het Theater aan de Markt
Concordia in Enschede heeft gemaakt. Dat is het begin van
een bescheiden landelijke tournee.
slachthuizen". Het waren telkens
voorstellingen, die een „breed" pu
bliek bijzonder bleken te boeien,
maar waar ook Brechtliefhebbers
zeer door werden verrast. En dat doet
zich nu ook weer voor bij „Het zang
spel in Mahagonny". Ongetwijfeld
omdat Anne-Marie Prins zo ver
trouwd ls geraakt met de intenties
van de theaterman Brecht, dat zij die
Het is de vierde „Brecht-produktie,
die Anne-Marie Prins gemaakt heeft
met amateurs, en samen met Henk
van der Meulen, die de muziek zo
bewerkt dat zij ln haar eigen toon
aard blijft, maar gemakkelijker te
hanteren ls door amateurs. In Gro
ningen maakten zij „De Krietkring"
(De Krijtkring) en „Moeke Keroazie"
(Moeder Courage), beide produktles
van de Groningse stadsschouwburg,
ln Amsterdam „Johanna van de
STOCKHOLM De Griekse dichter Odysseus Elytls heeft de Nobelprijs
1979 voor literatuur gekregen voor ..zijn poezie. die. puttend uit de Griekse
traditie, met een krachtig gevoel en een helder begrip de strijd van de
moderne mens voor de vrijheid en het scheppende werk verbeeldt". Elytis, die
eigenlijk Odysseus Alephoudelis heet. is in 1911 ln Heraklion op Kreta
geboren en werd vooral bekend door zijn gedichtencyclus uit 1959 „To axion
esti" (Hij is waardig die in 1964 door Mlkis Theodorakis op muziek werd
gezet. De componist noemde het „een bijbel voor het Griekse volk". Veel van
zijn latere werken zijn geïllustreerd door vrienden als Picasso en Matisse.
De Zweedse academie, die hem de onderscheiding toekende, maakt onder
scheid tussen de zuiver esthetische kwaliteiten van zUn werk. „doortrokken
van zinnelijkheid en helderheid" en de geëngageerde kant ervan: hij is er op
uit „de morele integriteit te handhaven en de fierheid, die volstrekt noodzake
lijk is voor wie krachtig weerstand wil bieden aan vermoeidheid en gevaar,
aan geweld en ellende".
De Nederlandsche radioindustrie aan de Haagse Beukstraat.
de lunchpauzevoorstellingen van de
Toneelschuur op te nemen.
Het laatste deel, nummer vijf, had
voor mij één nadeel: de dansers bewe
gen vaak spiegelbeeldig ten opzichte
van elkaar, en dat zit ook wel opgeslo
ten in het feit, dat ze- van beide kan
ten van het toneel opkomen. Maar op
het moment dat ze samen gaan bewe
gen. mis Je volgens nüj het effect van
de door meerdere dansers gelijktijdig
uitgevoerde en daardoor versterkte
beweging. De indruk wordt gewekt,
dat er „iets fout" gaat, maar het te
gendeel is waar, dezelfde precisie die
het gehele werk kenmerkt is ook hier
aanwezig. In ieder geval blijft al met
al een indruk over van een voorstel
ling, die een belangwekkend theater-
gebeuren is, en wie bereid is onder te
duiken, exact 100 minuten, zonder
pauze, in deze wereld van perfect op
elkaar afgestemde dans en muziek,
kan dat nog doen op 19 oktober (van
avond) in Amsterdam, 21 oktober in
Rotterdam, 23 oktober in Den Haag,
en 25 oktober in Utrecht.
op de meest eenvoudige manier kan
waar maken, zo dat haar spelers hem
vrijwel volmaakt tot zijn recht kun
nen laten komen.
Ook te zien in 't Kruithuis in Gronin
gen op 6 en 7 november en in 't Hoogt
in Utrecht op 9 en 10 november, Te
vens 24 november. Kampen 1 de
cember.
Enkele Twentse spelers in 'Het zangspel Mahagonny'
■■Irt
- e
Najaars expositie
1979
t/m 25 oktober
Galerie Gabriëls
Noordeinde 157a
Den Haag, tel. 070-658472.
Schilderijen en aquarellen
uit de
Haagsche en Romantische
School
op. tijden v. 11-6, zon. 12-4
exposeert
recente schilderijen
13/10 t/m 18/11
Galerie
De Klooster-esch
Westerstr. 9 7607 GL Almelo
05490-14500
Di t/m zon 2-6
of na tel. afspraak
ORh
//^S 1NT1
Javail
I TeLOT
ORNIS
INTERNATIONALE
GALERIJ
itraat 17 Dm Haag
Tel OT0 - 0OOT en 63S39
van 6/10 lot 4/11
CHAJA POLAK
schilderijen, gouaches,
tekeningen
van woe. t/m za.
11-4.
de Stichting Aktiviteiten Antiekbeurs
Bunnik
organiseert:
H.F. Witte-Dorpshuis. H. Dunantplein
Vrijd.-av. 19 okt. (koopavond de Bilt) van
18.00-21.00 uur. Zat. en Zondag 20 en 21
okt. van 10.30-17.00 uur.
SLUITENDE
GARANTIEBEPALINGEN
Museum Mr. Simon fan Gijn
Nieuwehaven 29 Dordrecht,
Postbus 706, tel. 078-133793
Dit charmante museum is gevestigd in
een I8e-eeuws patriciërshuis met stijl
kamers. wandtapijten, meubels, porse
lein, zilver, glas- en aardewerk,
scheepsmodellen, tekeningen en
prenten.
Interessante afdeling kinderspeel
goed
Tentoonstelling „Kermis"
in Museum van Gijn van 20 oktober
1979
t/m 13 januari 1980
Geopend van 10-17 uur
zon- en feestdagen van 13-17 uur
6/10 t/m 28/10
tegeltableaus
van
Marie France Kok- Adaii'j
op.tijden Do t/m Zon
van 13-17 u
en na afspraak
3811 WJ Amersfoort
Coninckstraat 20
Telefoon 033-2 93 68
GALERIE „DE TELLOOR"
St. Annastraat 27 ALKMAAR f°
EXPOSEERT
SCHILOERIJEN
TEKENINGEN
van
BERNHARD ALBANI
Opening:
zondag 14 oktober
1979 om 17.00 uur.
Geopend:
maandag t/m zaterdag
van 10.00-17.30 uur.
Zondags op afspraak.
BANI 0,
POTTE»
Galerie Srefldensi
Amsterdam
Keizersgracht 757
tel. 020-223725
2 Antilliaanse kunstenaars:
Steve Brldgewater
(Olleverfschlld.)
Ruben Rodrlgo La Cru?k
(monumentaal houtsnijwerk)
t/m 12/11-1978 M
dag. v. 1-5 ook weekends L
Oude Delft in Delft
van 19/10 tot 5/11
centsprenten, poppen, spellen, s£j
goed, grafieken, schild., aquarelter]
keningen
Johanna van Kosse
Minnie Dronkers
open 10-18 Zon 12-17.30
di en don 19-22.30
GALERIE
DE BIGGELARIJ,
Wettenseind 12 Nuenen 040-82
JAN GREG00R
waskrlittekeningen
Monografie aanwezig
Tevens tentoonstelling v. exposant!)
het van Abbe Museum Eindhove i,
Op.tijden Zo t/m Don 13-18 u
SBK Amsterdam
Amstel 31* (bij de Mu
020 - 23 92 15
V
kunst
lenen sparen kop
historisch museum marialust
tenloonsielling:
vrouwenarbeid op de veluwe rond 1900
lot 15 november a s
historisch museum marialust
verzeislrijderspark 10. 7316 cm apeldoorn, tel 055-21 61 29
geopend di. za. 10-17 uur. zo 13-17 uur. maandag gesloten
i
Expositie Litho's
H. Daumier Lm
Th. A. Steinlen 13 okt.
Houtplein 13
Haarlem
Tel. 023-312723
KUNSTZALEN
HEERKENS THIjSSEN
