Postuum gebundelde natuurkennis
Mooi, zuinig en temperamentvol.
va
Kies Renault.'nGoede dealer bij de prijs inbegrepen.
Renault Nederland n.v. Auto Haag b.v.
Renaultl8
Heimans, Thijsse, Hana
DOCENT
WISKUNDE/REKENEN
AKTIEVE AGENT(E)
WOENSDAG 17 OKTOBER 1979
TROUW/KWART H 8
door Henk van Halm
„De bloemen die vlak op het
water liggen, spreiden hun
kelkbladeren uit totdat die
het watervlak raken, maar die
op steeltjes staan, houden
hun kelkblaadjes schuin om
hoog. aangesloten aan de
kroonblaadjes. De bloem die
zich heden voor het eerst
opent, slaat ook zijn meeldra
den ver naar buiten terug, zo
dat de stempel In zijn geheel
te zien komt.
Een prachtig ding. die stempel. Het is
een cirkelrond vlak. in het midden
met een ronde lichtgele knobbel, van
waar de tien of twinUg stempelstre-
pen uitstralen, ieder eindigend met
een opwaartse bocht die uitloopt in
een blinkend oranje bolletje. Die
kring van glinsterende oranje bollet
jes maakt de indruk van een rijk en
duidelijk honingapparaat. De vliegen
kruipen ook wel naar die glimmende
bolletjes toe, maar er is niets te
halen."
Maar weinig mensen hebben zo over
de waterlelie, en over tal van andere
planten, geschreven als Jac. P. Thijs
se in ..Omgang met planten". Een
boek dat tussen het vele dat Thijsse
publiceerde, gewoon onbekend is ge
bleven. behalve bij de oudere plan-
tenkenners die het steeds betreurden
dat het zo moeilijk (antiquarisch) te
krijgen was. Zij in de eerste plaats
zullen het toejuichen dat zojuist de
tweede druk is verschenen van dit
boek dat in 1909 het licht zag. Dat
was drie Jaar nadat zijn eerste Verka-
de-album werd uitgegeven.
Verrassend actueel
Jac. P. Thijsse geldt als de legendari
sche natuuronderzoeker, de man die
samen met zijn vriend Eli Heimans
een handzame flora en een hele serie
boekjes over het rietland, het bos.
sloot en plas. de heide en zulke nieti
ge dingen als lnsekten langs de weg
schreef in een tijd die er helemaal
niet rijp voor leek. Ze vielen als regen
op een verdorstend land. De flora, wel
vier maal zo dik als de eerste druk. is
nog steeds een van de meest gehan
teerde in ons land. Zestig jaar lang
werden de boekjes herdrukt, enige
jaren terug verschenen heruitgaven
van de Verkade-albums, die een niet
te schatten Invloed hebben gehad op
minstens twee generaties natuurken
ners.
Bij herlezing van „Omgang met plan
ten" valt op hoe verrassend actueel
Thijsse nog steeds is. Al in 1909
schreef hij met woorden die niets
ouderwets hebben over het bezit van
een wilde tuin en het Diezier en nut
ervan. Pas In deze Jaren zeventig is
het tuinieren met wilde planten een
begrip geworden en vaak voorgesteld
alsof het een volkomen nieuw idee
was. Heel wat zinniger en praktischer
dan sommige propagandisten van de
wilde tuin er in de afgelopen jaren
over schreven, deed Thijsse dat ze
ventig Jaar geleden. De actualiteit
van zijn tekst blijkt ook uit een zin
snede als „de met blindheid geslagen
aanleggers van kolenaswegen" in het
eerste hoofdstuk. Oevolgd door de
typisch Thijsse milde uitspraak
dat het kwaad met de beste bedoelin
gen ter wereld en onder drang van de
edelste drijfveren geschiedt en de op
timistische opmerking: „Met wat
overleg en zelfbeperking zou al heel
wat te verhelpen zijn." Van de zelfbe
perking is nog steeds weinig terecht
gekomen en het overleg verloopt ook
maar moeizaam
Niet over de aantasting van het
milieu, niet over de aanleg van een
wilde tuin gaat dit boek. al komen
deze aspecten herhaaldelijk ter spra
ke. Het onderwerp is wat de titel zegt:
het omgaan met planten als medebe
woners van onze omgeving, als mede
deelhebbers aan het leven. Wie denkt
dat er over de veel beweeglijker die
ren veel meer en belangwekkender te
schrijven valt dan over planten, moet
dit boek nodig lezen. Wat Thijsse
door nauwkeurige observatie opviel
en vervolgens neerpende, is zonder
meer spannend, althans voor wie echt
van planten houdt. Je kijkt meteen
heel anders tegen planten aan. Hij
dacht ook ecologisch, in een tijd toen
dit woord nog nauwelijks betekenis
had. Hij bestudeerde niet alleen de
plant, maar alles erop en er omheen.
Want net zo min als welk levend
wezen ook, is de plant een zelfstandig
iets. HIJ heeft voedingstoffen uit de
grond nodig, schaduw of windbe-
schutting van andere planten, lnsek
ten als overbrengers van het stuif
meel. andere dieren als verspreiders
van het zaad. En omgekeerd zijn er
dieren en platen die de plant in zijn
groei belemmeren, doordat zij van die
plant leven.
Ook insekten
Daarom is dit niet alleen een planten
boek. maar ook een boek over insek
ten die een grote rol in het leven van
de planten spelen. Vijfentwintig plan
tensoorten beschreef Thijsse. „gewo
ne" zoals hij in zijn voorrede vermeld
de. Als we nagaan wat er nu nog
gewoon van is, blijken er vier nu tot
de zeldzame soorten te behoren:
helmbloem, sleutelbloem, stofzaad
en hondskruid. Vijf andere komen
nog steeds algemeen voor in bepaal
de streken: bosanemoon (de Achter
hoek. Twente en Zuid-Limburg), de
salomonszegel (de duinen en de bos
sen op de hoge gronden), geel walstro
(de duinen), duinroos (duinen) en heg-
gerank (duinen). De overige zestien
kom je nog in het hele land zoveel
tegen dat niemand er lang naar hoeft
te zoeken. Het zijn ereprijs, hoorn-
bloem, viooltjes, vlier. Gelderse roos
isneeuwbal), liguster, braam, dennen,
kamperfoelie, haagwinde, veenwor-
tel, pijlkruid en waterlelie. In sommi
ge opzichten is de tekst verouderd,
omdat er zaken worden aangesneden
die Thijsse toen nog niet kon weten,
zoals de onderkoeling van het cel-
vocht bij vorst, waardoor de activitei
ten van de planten wel stopgezet wor
den, maar de plant niet bevriest.
Daar tegenover staat dat hij zoveel
uit eigen waarneming vertelt dat men
niet meer weet. dat er voor elke plan
tenliefhebber heel wat nieuws te le
zen valt dat bovendien tot eigen
waarneming prikkelt. En wat al be
kende zaken betreft, dient men wel te
bedenken dat het juist Thijsse (en
Heimans!) waren die deze voor het
eerst beschreven
Als pioniers van de natuurstudie in
Nederland worden Heimans en Thijs
se in één adem genoemd. Behalve
samen boeken schrijven, verschenen
er ook artikelen van hun hand in „De
Groene Amsterdammer". In dit geval
niet van hen samen, want Eli Hei
mans was de eerste en hij deed dat
twaalf jaar achtereen met verbazing
wekkende regelmaat, van 26 oktober
1902 tot 27 september 1914. Die laat
ste datum was twee maanden na zijn
dood, op 22 juli 1914, want hij was
gewend vooruit te schrijven, zodat de
redactie altijd een flinke voorraad
had. Een groot aantal van die stukjes
zijn door uitgeverij Kosmos gebun
deld uitgegeven, waarbij Ko Zweeres
steeds een kort commentaar vooraf
geeft bij de verschillende categorieën
artikelen. Die categorieën zijn: Hei-
mans' buitenlandse reizen, Verken
ningen in eigen land, Met Heimans
het jaar rond en Ruim dertig Jaar
onderwijzer.
Onderwijzers
De laatste soort zijn stukjes van „en
cyclopedische" strekking, geen ver
slagen van wat Heimans buiten had
gezien en bestudeerd, maar algemene
onderwerpen, vooral bedoeld om zijn
lezers inzicht te geven in de samen
De heggerank, waarvan Thijsse in „Omgang met planten" zegt: „Op foto's
komen de bloemen zeer duidelijk uit, duidelijker dan in de natuur; men
heeft daaruit willen afleiden dat zij ultraviolette stralen zouden uitzenden,
die misschien door de insekten wel, door ons niet kunnen worden waargeno
men." De lichtgroene bloemen lijken op foto's inderdaad wit. Foto: Henk
van Halm
hang van verschijnselen in de leven
de en de dode natuur. Dat deed hij
vaker dan Thijsse. die veel meer ver
slaggever van het dagelijkse natuur
gebeuren was. Toch is hij in die arti
kelen minder de schoolmeester dan
men zou verwachten. Zijn tekst heeft
niets belerends en is meer een opwek
king om die verschijnselen zelf buiten
te bestuderen.
Na Heimans' dood schreef ook Thijs
se een tiental jaren over groei, bloei
en Jaargetijde in „De GroeneHet
beste werd uitgezocht en in een Jaar
cyclus gerangschikt uitgegeven door
de Ervan Thomas Rap onder de titel
„Naar de Natuur". Ook in deze bun
del valt weer op hoe tijdloos is wat
Thijsse schreef. Van bijzondere char
me zijn de vele nooit eerder gepubli
ceerde tekeningen uit de schetsboe
ken van de schrijver zelf. Even boei
end als het verschil in schrijftrant
tussen de twee collega's ook Thijs
se was onderwijzer! is het onder
scheid tussen de tekenstijlen van bei
de: Heimans is de dichter, die vlot uit
de hand iets schetst. Thijsse de zorg
vuldige kijker die alles zo nauwkeurig
mogelijk tracht weer te geven. Men
vergelijke de zeekraal, die zij beiden
op hun eigen manier in beeld
brachten.
Het materiaal voor beide boeken is
afkomstig uit het archief van de in
1977 opgerichte Stichting Heimans
en Thijsse bibliotheek, die ten doel
heeft de geschiedenis van de natuur
bescherming vast te leggen. Voorlo
pig heeft de stichting zich toegelegd
op het verzamelen van allerlei materi
aal over Heimans en Thijsse. in de
toekomst wil men ook hun geestver
wanten aan bod laten komen. Ieder
een die denkt iets te kunnen bijdra
gen aan het boeken- en/of archiefbe
zit van de stichting kan een berichtje
zenden aan de stichting. Plantage
Middenlaan 41. 1018 DH Amsterdam.
Over geestverwanten gesproken: wel
licht was er niemand zo geestverwant
als de in 1975 overleden Kees Hana.
leerling van Thijsse, van wie hij ter
gelegenheid van het Thijssejaar 1965
de biografie „Feest in de natuur De
eeuw van Jac. P. Thijsse" schreef.
Van zijn vele artikelen in het Alge
meen Dagblad werd kortgeleden ook
een bundel gepubliceerd. „Buiten kij
ken met Kees Hana". geïllustreerd
met zijn eigen (zeer goede) foto's en
tekeningen. Ook Hana gaat met de
lezer het jaar rond, de lof bezingend
van de linde, de geurige gagel en de
Jeneverbes, op de schoonheid wijzend
van bloeiend gras, van de vlier en tal
van zaken die zo gewoon zijn dat
niemand er aandacht aan besteedt,
vóór mensen als Hana. Thijsse of
Heimans hem bij de hand neemt.
Hana. wiens „Van dier en plant, water
,en land" ik op mijn tiende verjaardag
cadeau kreeg, de man die vooral met
Thijsse ook mijn kijk op en inzicht in
de levende natuur bepaalde.
Jac. P. Thijsse: Omgang met planten.
Uitg. Kosmos, Amsterdam, en Vere
niging tot Behoud van Natuurmonu
menten, 's-Graveland. 192 blz„
39,90, ledenprijs „Natuurmonu
menten" 39,50.
E. Heimans: In de Natuur. Uitg. Kos
mos, Amsterdam en Antwerpen. 158
bl*.. 21,50.
Jac. P. Thijsse: Naar de Natuur. Uitg.
Erven Thomas Rap, Baarn. 188 blz.,
21,50.
Buiten kijken met Kees Hana. Uitg.
Van Holkema Warendorf, Bussum.
160 blz., 14,90.
De waterlelie: de bloem die zich heden voor het eerst opent, slaat ook zijn meeldraden ver naar buiten ten, zodi 1
de stempel in zijn geheel te zien komt. Foto: Henk van Halm
Chr. Scholengemeenschap
„Maarsbergeristraat"
School voor Huish. Nijv. Onderwijs
Maarsbergenstraat 169, 2546 SP 's-Gra-
venhage
Gevraagd, wegens benoeming aan een
depart., een
voor de afd. lag. huish. nijv. onderwijs
voor 24 lestijden per 1-2-1980.
Wij denken aan iemand die bewust kiest
voor het chr. onderwijs.
Uw soil, kunt U sturen a d. directrice van de
schoei Mw A. Kammeraat.
Voor het agentschap van het ochtendblad
Trouw
DEN HAAG ZUIDERPARK-VALKENBOS
zoeken wij een
die leiding wil geven aan een aantal
bezorgers, zodat onze abonnees da
gelijks het Ochtendblad TROUW be
zorgd krijgen.
De werkzaamheden hieraan ver
bonden zijn:
de kranten voor de bezorgers uit
tellen;
wekelijkse uitbetaling aan de be
zorgers;
nabezorging van gemelde
klachten;
het bijhouden van een eenvoudig
kaartsysteem.
Men dient in het bezit te zijn van een
telefoonaansluiting.
Wij stellen daar tegenover een aan
trekkelijke bijverdienste.
Voor nadere inlichtingen kan men ons kantoor
te Den Haag. Parkstraat 22 bellen: te bereiken
onder nummer 070-469445. na 19.00 uur 070-
630229.
V
Renault Nederland H.V„ Loosduinseweg 1.2571 AA Den Haag,
Tel 070-643830-Gaslaan 2 (schade afdeling). 2562 U Den Haag.
Tel 070-643830 - Westduinweg 186-196.2583 AG Scheveningen
Tel 070-552600 - Dr Lelykade 36 (pal aan de haven).
2583 CM Scheveningen. Tel 070-552600
Auto Haag B.V., Pletterijkade 14.2515 SE Den Haag. Tel 070-858307
(tussen Spui/Ri]swijkseplem) Werkplaatsen: Calandplein 2.2521 AB Den Haag.
Tel 070 889255. Beeklaan 147. 2562 AD Den Haag. Tel 070-634854.
Okkernootstraat 82. 2555 ZJ Den Haag. Tel 070-233760. Pletterijkade 14/
Gouwestraat 2.2515 SE Den Haag. Tel 070-859870 Stadhoudersplein 47.
2241 EA Wassenaar. Tel 01751-10682 Werkplaats Hofcampweg/
Stadhoudersplem. 2241 EA Wassenaar. Tel 01751-17400
De Renaults 18.
De mooie lijn ver
raadt pure luxe. En tijdens 't
rijden openbaart zich zijn
temperament. Iets voor de
verstandige rijder die zich
graag veilig, zuinig en kom
fortabel verplaatst.
Bewonderde lijn, het
dashboard en het rustgeven
de interieur. Kijk eens naar
de extra's die standaard zijn,
zoals schijfremmen vóór en
trommelremmen achter.
Rembekrachtiging, wat sta
biel remmen bevordert en
voorwielaandrijving, wat de
Renaults 18 verzekert van
een vaste wegligging.
Dat alles maakt het rij
den tot een puur plezier. Bo
vendien geven de uitgekien
de veiligheidskooi en de pro
gressief vervormbare kreukel-
zones u dat extra veilige ge
voel op de weg.
Sinds kort is er ook de
Renault 18 Stationcar. Ele
gant van lijn, luxueus in
ruime zin en praktisch als
gezinsauto.
Of u het nu ekonomisch,
technisch, praktisch of uit
esthetisch oogpunt bekijkt:
De Renault 18 is een machtig
mooie auto.
Renault 18v.a. f 15.960,-.
Afleveringskosten 1283,-.
Wijzigingen voorbehouden. Prijzen zi|n inkl. BTW.
RENAULT: AUTO'S MET I.Q.
rHespakje
rVan acryl Keuze uit diverse
rkombinatiekleuren en twee
modellen met rechte broek en pullover^j
met ingebreide motieven, maten
80-86-92, of met tuinbroek
(afgebeeld) met ingebreide (9 Y
motieven en pullover in uni
of streep, maten 74-80
Overgciertje
Van 500kat>en/
polyestv In aver
se ruttcksins
Maten 'i-80-$6
Pullovee
Van acrln diver
se uniklfen
Maten «0-81
V.'iï/s,
