Woede om gisteren
sprekend vandaag
Kroetz niet meer uitzichtloos in 'Mensch Meier'
Goed bekeken zijn
alle mensen gek
Friedman deed wonderen
met Limburgs Orkest
Frida Boccara
De Mastreechter Staar
John Osborne herzien
De Groep was
Shaffy erg slecÉ
'Werkbare
VARA' goed
gekeurd
Kweksilber
oogst terecf
bewondering
Musica Viva-serie begon in Venlo
MAANDAG 15 OKTOBER 1979
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door Ineke Sluiter
door André Rutten
ROTTERDAM Vonne van der Meer heeft binnen het jonge-regisseurs-project Fact een
voorstelling gemaakt van John Osborne's „Look back in anger'' uit 1956, hier bekend
geworden als ..Omzien in wrok", maar nu „Woede om gisteren" geheten. De première ervan
was zaterdagavond in het Piccolotheater. Deze week is het in De Balie in Amsterdam, daarna
weer in Rotterdam, vervolgens op tournee.
Het stuk was het begin van een nieuw
soort Engels toneel, nieuw niet wat de
vorm. wel wat de inhoud betreft: het
•ekent zorgvuldig en openhartig wat
de eerste naoorlogse generatie in hun
samenleving dwars zat
Vonne van der Meer en de nieuwe
vertaler Willem Jan Otten zijn nu
ongeveer even Jong als Osbome was
(26 jaar» toen hij het stuk schreef,
maar zij horen tot een generatie van
bijna een kwart eeuw later. Zij moe
ten er wezenlijke raakpunten in ge
vonden hebben, verwantschap met
wat Jimmy Porter tot zijn machtelo
ze woede bracht over de wereld waar
in hij was terecht gekomen.
In ieder geval onderga je hun voor
stelling niet. alsof Je met vier tame
lijk Jonge mensen van toen bezig
bent. Je wordt levend betrokken bij
mensen van vandaag de dag. ze wor
den Je dierbaar Speltechnisch gezien
vooral omdat de voorstelling van een
feilloos-precies getekend realisme is.
Je zit als toeschouwer tegen het hekje
van hun achterbalkon in Amster
dam heet het veranda aan en kijkt
dwars door hun bovenhuis heen naar
het rijtje huizen aan de overkant (De
cor Judith Lanslnk). Je bent dus bij
na bij hen binnen en ziet alles wat zij
doen Dat vereist van de spelers een
atheatraal. mirutieus-,,natuurlijk"
spel. dat zij ook echt opbrengen:
Hans Hoes als Jimmy Porter. Mleke
Visscher als Alice (Alison). Joop Win-
termans als Wlm (Cliff). Beatrijs Slui
ter als Heieen (Helena)
Geen afstand
Maar Willem Jan Otten heeft niet
alleen vertaald, hij heeft ook de af
stand tussen Engeland en Nederland
laten vervallen en een verkorting in
de tijd bereikt. Niet alleen door klei
nigheden als de naam Kruizinga. Ne
derlandse tijdschriften van vandaag.
Ook niet zozeer doordat hij Alice met
haar vriendin niet. zoals in het origi
neel. naar de kerk laat gaan. maar
naar het vrouwencafé. Het is eerder,
geloof ik. dit:
Jimmy Porter zelf verklaart zijn hele
houding door te vertellen welk een
schokkende ervaring voor hem als
jongetje van tien Jaar de dood van
zijn vader is geweest, een doodstrijd
van twaalf maanden. Bij Os born was
die vader als een gebroken man uit de
burgeroorlog in Spanje teruggeko
men. bij Otten uit het verzet. Het is
een accentverschuiving, want verder
blijft alles hetzelfde: voor zijn familie,
zelfs voor zijn vrouw, had die gebro
ken man op het verkeerde paard ge
wed. was hij mislukt. Alleen het Jon
getje begreep wat het betekent woe
dend te zijn woedend en hulpeloos.
Jimmy Porter (Hans Hoes) en Alice (Mieke Visscher) tenslotte weer bij elkaar in „Woede om gisteren"
Voor mij was die „accentverschui
ving" het sluitstuk op die tijdsverkor-
ting, de feitelijke band met het he
den. waarin het „toen" telkens weer
tot gisteren wordt, en de woede er
over opnieuw geprikkeld. Gevoed
door de woede om wat er daarna weer
doodgelopen is van wat er in het
echte gisteren zo hoopvol leek te
gaan gebeuren. Een woede achter de
..matheid" van vandaag. Hoe kwets
baar.
door Dirkje Houtman
ARNHEM Binnen één
week gingen er twee stukken
van de Duitse toneelschrijver
Franz Xaver Kroetz in pre
mière. Vorige week speelde
Sater haar eerste voorstelling
van „Das Nest", geregisseerd
door Peter de Baan en afgelo
pen vrijdag bracht toneel
groep Theater in de Arnhem
se schouwburg „Mensch
Meier" uit in de regie van
René Lobo.
Het zijn twee totaal verschillende
.oorstellingen van stukken die
Kroetz tn dezelfde periode schreef
Vooral In „Mensch Meier" heeft
Kroetz een goed evenwicht weten te
bereiken tussen de vorm van Zijn
vroegere stukken en het groeiend di
rect politiek bewustzijn dat uitmond
de in zijn lidmaatschap van de Duitse
communistische partij
Zijn eerste stukken zoals „Wlldwech-
sel". ..Heimarbelt" of „Lieber Fritz",
weerspiegelen heel precies de alle
daagse huiselijke werkelijkheid van
arbeidersgezinnen waar men zich ver-
HILVERSUM (ANP) - De VARA
Verenigingsraad heeft zich zaterdag
gebogen over het restant van het rap
port „naar een werkbare VARA". Op
29 september was daar al eerder een
vergadering over gehouden die door
de omvang van de materie niet kon
worden afgemaakt Het rapport voor
ziet in een herafbakening van de vere
nigingsorganen Nu kwamen als be
langrijkste punten ter sprake de con-
fllctregulering. de benoeming van be
zoldigde bestuurders en de ontwikke
ling van beleidsplannen.
Daarnaast werd bepaald dat de vere
nigingsraad in de toekomst zal wor
den voortgezet door een presidium
van vijf personen, allen voorzitter
van een verenigingsraadcommissie
Wanner het rapport „naar een werk
bare VARA" in nieuwe statuten en
reglementen zal zijn uitgewerkt, bete
kent dit dat André Kloos terugtreedt
als voorzitter van de Verenigings
raad. Hij blijft echter voorzitter van
het dagelijks bestuur, dat in de nieu
we terminologie bestuur zal heten. De
verwachting is dat de nieuwe statu
ten en reglementen in de voorjaars
vergadering van mei zullen worden
vastgesteld en daarna van kracht zul
len zijn.
Met de resultaten van deze vereni
gingsraadsvergadering 1'. het hoofd-
r estuursrapport naar :n werkbare
VARA praktisch ongewijzigd door de
verenigingsraad overgenomen
Speciaal morgen
baal en emotioneel niet al te best kan
uiten. De personages hebben een klei
ne woordenschat, spreken in korte
zinnen, die vaak doorspekt zijn met
gemeenplaatsen en spreekwoorden.
De conversatie beperkt zich tot „wat
eten we vandaag", en „hoeveel kost
de nieuwe tv" of „wat zullen anderen
er wel van zeggen", afgewisseld met
pijnlijk lange stilten.
Door dit gebrek aan uitdrukkingsver
mogen lukt het niet om contact met
elkaar te krijgen en weten ze ook met
de sociale druk van buitenaf geen
raad. Uit onmacht nemen ze hun toe
vlucht tot geweld, dat zich richt tot
degenen die het meest na staat. Het
navrante is dat de gewelddadigheden
worden uitgevoerd als alledaagse
handelingen, afstandelijk en be
heerst. Na die gewelduitbarstingen
gaan ze weer over tot de orde van de
dag en is er in feite niets veranderd
Elke kans op verbetering ontbreekt
hier en dat ls in „Mensch Meier" niet
zo.
Angst en woede
„Mensch Meier" gaat over het ouder
paar Otto (Leo Beyers) en Martha
(Anita Menist) en hun zoon Ludwig
(Porgy Franssen). Otto werkt in een
fabriek waar steeds meer ontslagen
vallen. Ludwig is sinds school nog
steeds werkloos omdat hij geen pas
send werk kan vinden. Dat wil zeggen
werk waarmee hij een sport hoger op
de maatschappelijke ladder beland
dan zijn vader Zelf wil hij het liefst
metselaar worden maar dat is te min.
Het zijn die angst voor ontslag, de
ergernis over de gecreëerde werk
loosheid van zijn zoon en diens eigen
zinnig vertrek die Otto de welbeken
de Kroetziaanse woedeaanval be
zorgen.
Otto slaat het zorgvuldig bij elkaar
gespaarde meubilair in elkaar, loopt
vervolgens op Martha toe maar be
heerst zich. Het bewustzijn over zijn
eigen situatie begint door te breken
met als gevolg dat hij zijn onvrede nu FfTlOtiGS
kan verwoorden. Maar het evenwicht
in huis herstelt niet. zoals in Kroetz'
vroegere stukken. Martha vertrekt,
zoekt werk en houdt zich alleen
staande.
daad en vervallen niet in hun oude
leefpatroon. Dat gaat gepaard met
een schrijnende eenzaamheid die
toen ze nog bij elkaar woonden ook
aanwezig was. maar toen bedekt
werd met het genoegen van televisie,
bier en borrelnootjes. Die eenzaam
heid heeft Otto het meest. Onmach
tig om zijn bestaan een andere wen
ding te geven zie je hem afbrokkelen
tot een troosteloos hoopje mens.
in „Mensch Meier" stellen Martha en
Ludwig. die toch in de bouw gaat. een
De tragiek van Otto, Martha en Lud
wig raakt Je wezenlijk in deze voor
stelling. Niet alleen omdat de drie
acteurs trefzeker aan emoties vorm
geven, maar ook omdat je langzamer
hand betrokken raakt bij het wel en
wee van het gezin. Vanaf het begin
krijgt het publiek inzage in hun alle
daagse bezigheden: Naar bed gaan,
opstaan, eten, tv-kijken, de weekend-
boodschappen. de modelvliegtuig-
hobby van Otto en zijn nachtelijke
tobberijen over de dure balpoint die
hij aan zijn chef heeft geleend en niet
terug durft te vragen.
Zorgvuldig geregiseerd door René
Lobo speelt het zich af in een uitste
kend decor van Frank Raven; een
glad gestreken chaos, opgebouwd uit
keurig gerangschikte meubels, keu
kenuitrusting en slaapkamerameu
blement die naar het einde toe zijn
oorspronkelijke vorm aanneemt. Een
aangrijpende voorstelling die bij mij
meer emoties losmaakte dan de intel
lectueel afstandelijke uitvoering van
..Das Nest" door Sater.
AMSTERDAM AndJ*
uur van een onvoorsti
pretentie, anderhalf uui
grenzeloze verveling, a
half uur demonstratie u
machteloosheid, and it
uur naar dingen kijken, i
niets slaan, zeker niet o
ater, waar De Groep, vr
avond in Shaffy te Ai
dam, voorgeeft mee be
zijn. Verbijsterende
genheid te moeten prof
redelijk aannemelijk
ken, dat het niet goed 1
liever, verschrikkelijk i
Je kunt je ook nog boos mak#
de verspilling van mensen, en«
geld, maar goed, nemen we a
ieder, die meewerkte aan de
duktie, op welke manier dan o< I
er toch voor In heeft gezet,
rijen voorbeelden kunnen gev
mijn mening te staven, maar d
me gezien het niveau van de v<^
ling niet zo zinvol.
Ik wil er met één volstaan, en w
het ..dansgedeelte'.'. waarna j
voorstelling eindigde. Het w 1
selectie uit de techniek, die
Graham ontwierp om haar dai ls
trainen. Opwindend, dynj ,n
meeslepend, zoals het een goe<
stechnlek ook past. Niets was 1
te vinden dan de lege vorm. or-
van alle vuur en warmte die
spersoonlijkheid van Grahai
merken, niets terug te vindi
haar ideeën over theater, integ 0
Dat je dat voor mekaar krijgt i
veer het treurigste staaltje an g
dat ik ooit gezien heb. |t.
En dat Jean Cobbenhagen daa
zo boos bij moet kijken, is me t
wel duidelijk geworden g(
Aangezien ik deze voorstellii 8
slechter vond dan die van vor
doet de toekomst ook niet v
wekkends vermoeden, maar d
je natuurlijk nooit!
lo
ei
door Jac. Kort
door André Rutten
HAARLEM Alan Ayckboum's nieuws blijspel „Gekke
mensen" (vertaling Jeroen Krabbé), dat zaterdagavond in de
Haarlemse schouwburg in première is gegaan, bevat drie
bedrijven, die zich achtereenvolgens afspelen in drie keukens
van drie echtparen op drie kerstavonden met telkens een jaar
er tussen.
Afi
AMSTERDAM De sop
Marjanne Kweksilber e*
pianist Reinbert de
hebben de concertenseri^
de Stichting Kamerm
Amsterdam met een rec>*
de Kleine Zaal op j.l. {J
dagavond geopend. r
De komische slotscène van „Gekke Mensen?"; Gerard Cox, Ronny Bierman, Jules Royaards, Pleuni
Touw. Carola Gijsbers van Wijk, Hugo Metsers.
Waarom drie keukens? Als min of
meer bevriende echtparen op kerst
avond bij elkaar komen om een bor
reltje te drinken doen ze dat toch in
hun zitkamer? Ja. natuurlijk. Maar
hun keuken is een soort tereijde. een
plek waar zij even In de alledaagse
werkelijkheid niet joviaal, niet grap
pig, niet beminnelijk, maar gewoon
zichzelf zijn. Bovendien is elke keu
ken typerend voor het bijpassende
echtpaar.
De eerste keuken is goedkoop-mo
dern maar blinkend schoon, het trot
se doe-het-zelf-resultaat van het echt
paar Jules Royaards-Ronnie Bier
man. Hij een nijver klein mannetje,
dat met geforceerde vlotheid voorde
lige relaties wil maken, naarstig bij-
door R. N. Degens
VENLO Als Mark Lubotsky vrijdagavond het vioolconcert van Tsjaikowsky gespeeld zou
hebben in plaats van dat van Strawlnsky, zou de zaal van het Venlose Concertgebouw zeker
voller zijn geweest.
Doctor Snuiflrt is een uit
vinder die in tijn schuurtje
allerlei dingen voor kinderen
maakt Ned. t'18.59
Van alles speelt xich af in
het dorpje l'blenbusch, een
door de VARA gekochte W
Duitse kinderserie.Ned. 1/19.05
In de derde aflevering van
Maria Speermalie wordt Rui
ge gesorht wegens stroperij.
Maria soekt hem op. maar laat
hem aan sijn lot over. Om zich
af te reageren steek Ruige de
molen in brand. Ned. 2/20.27
Televlsier Magatine geeft
een reportage over president
Carter die in de VS is uitgezon
den. F.en team van Televixier
volgde de president twee da
gen op sijn toeht voor herver-
kinine Nrd. J/J1.25
De VARA kocht een aantal
Engelse tv-spelen onder de ti
tel De onvoorspelbare wereld
\an Roald Dahl. Eerste afleve
ring De Bontjas.
Ned. 1/21.55
Dat is begrijpelijk want de ene Rus is
de andere niet en tussen 1878 en 1931
(waarin deze concerten achtereenvol
gens ontstonden) hebben de nieuwe
uitdrukkingsmiddelen die de compo
nisten gingen hanteren, niet altijd
een warm onthaal bij het concertpu
bliek gevonden
Toch ls dat vioolconcert van Stra
wlnsky bij uitstek geschikt voor pro
gramma s zoals het Limburgs Symfo
nie Orkest die enkele malen per sei
zoen onder de naam ..Musica Viva"
aanbiedt Levende muziek in die zin.
dat zij inog) niet behoort tot de erfe
nis van de grote doden waarvan,
dank zij de selectie door de tijd. niets
dan goeds te zeggen valt.
Strawinksy knoopte overigens In dit
concert aan bij de stijl der klassieken,
zij het dan op een manier die door
velen als heiligschennis werd ervaren
Maar goed. het ls voor ln dit opzicht
minder preutse oren een verrukkelijk
concert, met als laatste deel een ..ca
priccio' dat door een on-navolgbare.
maar uitstekend volgbare grilligheid
zijn naam alle eer aandoet Met daar
uit voortvloeiende grote moeilijkhe
den voor solist en orkest op het stuk
van sluitend samenspel
Nu heeft de sinds kort in ons land
wonende Russische Violist Lubotsky
behalve een vér-dragende, soepele,
ronde toon. ook een streek- en greep-
techniek die de luisteraar het geruste
gevoel geeft dat er niets mis kan
gaan Een gevoel dat deze avond nog
gesteund werd door de manier waar
de in 1973 naar Israël geëmigreerde
Rus Samuel Friedman (vaste gastdi-
rigent van het LSO) dit concert leid
de In de vier onderdelen van het
programma verrichtte hij evenzovele
kleine wonderen met dit orkest In de
speelse „Kammermusik nr 1 (1924)"
van Hlndemith met een klein ensem
ble. in de „Treurmuziek" die Wltold
Lutoslawsky in 1958 ter nagedachte
nis van Béla B&rtók schreef met de
strijkers van het orkest, en in het
symfonisch gedicht ..Olantay" van de
Argentijn Alberto Oinastera met het
volledige ensemble.
In dat symfonische gedicht, een drie
delige verbeelding van de strijd tus
sen Ollontay (zoon van de aarde) en
Inca (zoon van de zon», vliegen de
brokstukken uit Strawlnsky' Sacre je
soms om de oren, maar het werd wel
een effectvolle uitsmijter waarin het
orkest knap reageerde op de rustige,
duidelijke directie van Friedman. Die
deze avond in de Treurmuziek tot een
vertolking leidde waarin de indruk
wekkende opbouw van dit stuk en de
sterke uitdrukkingskracht die er van
uit kan gaan, overtuigend tot klinken
kwamen
Het was. ondanks de soms wat hard
aankomende inzetten (te wijten aan
de zaal-akoestiek) het hoogtepunt
Friedman
van een concert dat een opmerkelijk
goed begin genoemd kan worden van
deze serie, waarmee het Limburgse
orkest de oren van zijn publiek voor
levende muziek probeert te openen.
gestaan door een overijverig vrouw
tje. dat met de beste bedoelingen
alles op een malle manier verkeerd
doet.
De tweede keuken is van het modern-
ouderwetse bruine schrootjessoort,
het vervuilde domein van het echt
paar Hugo Metsers-Carola Gijsbers
van Wijk. Hij een slordig levend en
werkend architect-kunstenaar, die
gemakkelijker jonge vrouwen ver
siert dan goede bouwwerken ont
werpt. en met zijn vrouw en een kalf
van een hond in een wrevelige situa
tie leeft. Zijn vrouw is het hele bedrijf
in haar keuken bezig met niet-luk-
kende zelfmoordpogingen, zonder
dat de andere echtparen er iets van
merken, omdat ze allemaal bezig zijn
met klusjes: het
schoonmaken, de verstopte goot
steen ontstoppen, een kapotte lamp
repareren.
De derde keuken is in een degelijk
huis in een stijl uit de dertiger jaren,
erg koud omdat de verwarming de
fect is. Deze is van het echtpaar Ge
rard Cox-Pleuni Touw. Hij een rusti
ge, beminnelijke bankier, die hoffe
lijk met vrouwen omgaat maar be
kent er niets van te begrijpen. Zij een
„nog prachtige" vrouw, die zich over
eind probeert te houden met veel
drank en daardoor nogal uitdagend
wordt. Het echtpaar uit het eerste
bedrijf komt daar het laatst binnen
en probeert de mineurstelling te
doorbreken door maffe spelletjes, die
het stuk in een komische chaos doen
eindigen. Zonder dat die mensen echt
vrolijk zijn.
Eigenlijk is Ayckbourn een genade
loos realist. Hij laat zes mensen zien
zoals ze zijn. maar hij legt er de
nadruk op, dat het krankzinnig is. dat
ze zo zijn.
De Engelse regisseur Sam Walters
(40) heeft met zijn spelers perfecte
typeringen bereikt met sterke komi
sche accenten, die de types mooi aan
scherpen De tekenende decors zijn
van Frank Raven.
Daartoe hadden zij twee reekr
deren gekozen. Voor de pauze
tien van de vijftien liederen vak
Marienieben" van Paul HinderJ
gedichten van Rainer Maria
uitgevoerd. Na de pauze klonk
gen liederen getiteld ..Poèmefc]
Mi" van Olivier Messiaen. \s>
li
e
Hindemith schreef zijn „M^s
ben" ln 1923, doch deed eenn
eeuw later een tweede versie
prachtige werk het licht zii
voorkeur van de beide concei
was, naar Reinbert de Leeuw
mondelinge toelichting voori
deelde, uitgegaan naar de ooi
kelljke lezing, zodat deze voor
voering was gekozen. Rilke's
ten zijn uitermate introvert. Zij
uemaai Dezig zijn geen te verdragen. Mi
vuile gasfornuis 'demith is er niettemin in ge^i
een zo strenge en architect
muziek erbij te schrijven, datjji
ideale verklanking tot
gekomen.
Messiaen's uit 1936 daterende
zijn vrouw opgedragen „Poème
meer naar de Franse traditie (J
sy c.s.) geschreven. Zijn schrijfi
meer illustrerend dan die van
mlth en leunt in de religieuze li^
ook sterker aan tegen het
aans.
Wat de uitvoering van dit progi
betreft, dat zeer hoge eisen st(
zangeres en pianist, kan slechj
diepe bewondering worden
ken. Marjanne Kweksilber
liederen subliem van zangkuj
expressie en wist in ieder
juiste sfeer te treffen. Reinbj
Leeuw was in een en ander haf1
le begeleider.
Het publiek in de uitverkocht
stelde, blijkens het langduri t
plaus. dit toch niet gemakketij c
gramma op hoge prijs.
ADVERTENTIE
Gezien op TV? Ook op LP:
Een muzikale combinatie van het hoogste niveau. Een fantastische
LP met prachtige uitvoeringen van o.a. Cent mille chansons. Wiegenlied.
Le soleil tremble en Land of hope and glory.
Nu in de winkel.
Ook op musicassette.
