Perzische Golf
kruitvat zonder
politieagent
Liefde PLO-Iran
verliest haar glans
F
TROUW/KWARTET
15
BUITENLAND!
De val van de sjah begin dit jaar heeft niet alleen de
verhoudingen in Iran zelf drastisch veranderd. Met
ingehouden adem zit ziet de buitenwereld ook het
machtsevenwicht in de Perzische Golf verschuiven.
Alle olie voor het Westen uit Bahrein. Koeweit, de
Verenigde Arabische Emiraten, Irak, Iran en
Saoedi-Arabië moet door de Straat van Hormuz aan
de mond van de Perzische Golf. Vroeger zag Iran
erop toe dat deze „halsslagader van de westerse
economieën" niet kon worden afgeknepen. Maar wie
neemt dis rol over?
Eén geruststellende gedachte voor het Westen en
voor de conservatieve oliestaten is er echter wel. Het
spookbeeld van een hechte samenwerking tussen
revolutionaire Palestijnen en fanatieke moslems uit
Iran boet snel aan kracht in. De grote liefde wordt
nog slechts met de mond beleden.
t De sjah verlaat Iran
Tijdens het jarenlange
bewind van de sjah fun
geerde Iran als stabili
serende factor in het
Midden-Oosten. Met
Saoedi-Arabië vormde
het land de garantie dat
met de belangen van
het Westen in het Mid
den-Oosten rekening
werd gehouden. Na de
machtswisseling begin
dit jaar is Iran veran
derd in een confessione
le staat die de beginse
len van de sjia religie
niet meer voor zichzelf
houdt. De revolutie
moet geëxporteerd
worden.
Het nieuwe buitenlands be
leid maakt van Iran een desta
biliserende factor in het Mid
den-Oosten. De aangrenzende
staten ervaren dat in toene
mende mate. De Iraanse revo
lutie heeft een stimulerend ef
fect op de sjiitische meerder
heid in Irak. die geregeerd
wordt door een soennitische
minderheid. Ayatollah Sa-
degh Rouhani verklaarde zich
vorige maand bereid om lei
ding te geven aan een mogelij
ke opstand van de bevolking
van Bahrein, een olierijk ei
land in de Perzische Golf met
een grote meerderheid van sji
ieten. Ook de sjiitische min
derheid in Koeweit kreeg een
hart onder de riem gestoken.
Het is duidelijk dat de rege
ringen van de kleine oliesta
ten aan de Perzische Golf niet
zoveel moeten hebben van het
Iraanse expansionisme. Het
Iraanse optreden was voor Sa
oedi-Arabië en Bahrein aan
leiding om gemeenschappelij
ke militaire manoeuvres te
louden. Ook Egypte, dat na
val van de sjah de rol van
'beschermheer van Oman
overnam, heeft al gezegd de
Golfstaten te hulp te willen
komen in geval van nood.
Overigens hebben deze staten
al laten weten hulp van een
oe<
lei<
r*
l[ov(
iGc
I ko:
|0v
land dat met Israël vrede sluit
niet te hoeven.
Aspiraties
De houding van de geestelijke
machthebbers in Iran heeft de
spanning in de Perzische Golf-
aanzienlijk opgevoerd. Dank
zij de recente Syrische bemid
deling is een acute botsing
tussen Iran en de Golfstaten
vermeden, maar dat betekent
niet dat er een einde is geko
men aan de politieke aspira
ties van de sjiitische leiders.
Recente oefeningen van de
Iraanse marine hebben af
doende duidelijk gemaakt dat
Teheran best bereid is de naar
het scheen uitgespeelde rol
van politieagent maar dan
voor de eigen belangen in
de Perzische Golf weer op zich
te nemen. De kleine olielan
den, maar ook Irak en Saoedi-
Arabië zien daar op dit mo
ment echter weinig heil in.
Ket enige land in het gebied
dat tot dusver heeft getracht
een oplossing aan te dragen
voor de groeiende instabiliteit
in de regio is het sultanaat
Oman. Dit land is voorstander
van een nauwe samenwerking
tussen de olie-producerende
en -consumerende landen ter
beveiliging van de Perzische
Golf. Ondanks bezoeken van
regeringsfunctionarissen van
Oman aan de diverse landen
is van die ideeën nog niet veel
terecht gekomen: Irak ziet
zichzelf als de rechthebbende,
beschermheer van de Golf,
Iran heeft zijn pretenties
evenmin opgegeven. ZuidlJe-
men ziet er een tegen de Sow-
jet-Unie gerichte actie in en
zelfs Saoedi-Arabië bleek er
niet voor.
Camp David
De Arabische huivering om'
mee te werken aan een veilig
stellen van de westelijke be
langen in het Midden-Oosten
wordt in belangrijke mate be
paald door de akkoorden van
Camp David. Washington
hoopte aanvankelijk dat het
mogelijk zou zijn gematigde
Arabische landen als Saoedi-
Arabië en Jordanië te winnen
voor de Egyptisch-Israëlische
vredesregeling. In plaats
door Herman AmeUnk
daarvan leidde Camp David
ertoe dat Saoedi-Arabië en de
gematigde olielanden aan de
Perzische Golf aansluiting
vonden bij de koers van radi
calere Arabische landen als
8yrië en Irak. Er was in de
Saoedische hoofdstad Rlaad
zelfs irritatie te bespeuren
over de aanhoudende Ameri
kaanse druk om Camp David
toch maar te aanvaarden.
De veranderingen in de lan
den rondom de Perzische Golf
vormen een potentiële bedrei
ging voor het Westen. Zowel
West-Europa als de Verenigde
8taten zijn voor hun energie
voorziening voor een zeer be
langrijk deel aangewezen op
de olie uit deze landen. Al de
olie uit Bahrein, Koeweit, de
Verenigde Arabische Emira
ten, Irak, Iran en Saoedi-Ara
bië passeert de strategische
Straat van Hormuz aan de
mond van de Perzische Golf.
Dit zeegebied wordt daarom
wel aangeduid als de halsslag
ader van de westelijke econo
mieën. Wordt die slagader
door een of andere gebeurte
nis afgeknepen, dan is de eco
nomische ondergang van het
Westen alleen een kwestie van
tijd.
Daar komt bij dat niet alleen
de ontwikkelingen in de Perzi
sche Golf, maar ook de veran
deringen die zich voordoen in
de Indische Oceaan het Wes
ten zorgen baren. Tot voor en
kele jaren werd dit zeegebied
vrijwel geheel beheerst door
SAOEDI-
ARABIË
de marines van Frankrijk,
Groot-Brittannlë en de Vere
nigde Staten. Door de uitbrei
ding van de Russische vloot is
aan het westelijke overwicht
een einde gekomen.
Vloot
Na de jaren van de koude oor
log, tijdens welke de Sowjet-
Unle steeds weer een echte
continentale mogendheid
bleek te zijn, heeft Moskou
zich met alle kracht geworpen
op de opbouw van de vloot.
De Frans-Britse actie tijdens
de Suez-oorlog van 1956, het
Amerikaanse ingrijpen in Li
banon van 1958 en niet het
minst de Amerikaanse blok
kade van Cuba in 1962 hadden
de leiders in het Kremlin dui
delijk gemaakt dat een ver
sterking van hun machtsposi
tie alleen mogelijk was door
uitbreiding van de marine.
De geestelijke vader van deze
ontwikkeling is admiraal Ser-
gej Gorsjkow. Het is zijn be
doeling met de Sowjet-vloot
Moskou de mogelijkheid te
verschaffen het Westen in ge
val van een confrontatie in
zijn aanvoerlijnen te kunnen
treffen. Sedert enige tijd va
ren er in de Indische Oceaan
zo'n 25 Russische schepen
rond, waaronder een viiegdek-
schip. Deze schepen, die zich
af en toe ook in de Perzische
Golf laten zien, beschikken
over steunpunten in Aden
(Zuid-Jemen), Mauritius en op
het eiland Socotra, bij de uit
gang van de Rode Zee. Op die
manier kan de Russische ma
rine de bewegingen van de
olietankers uitstekend in de
gaten houden.
Olievelden
Het is duidelijk dat de Ameri
kanen zich terdege bewust
zijn van de gevaren die in het
gebied vair de Perzische Golf
en de Indische Oceaan drei
gen. Er ligt zoveel conflictstof
in de aan deze wateren gele
gen gebieden opgeslagen dat
een plotselinge uitbarsting
voortdurend mogelijk is. Niet
voor jüets is de Amerikaanse
regering bezig met het ont
wikkelen van plannen voor
een snel inzetbare strijd
macht. Zo'n leger moet
100.000 man gaan tellen die
desnoods in staat zijn de olie
velden langs de Perzische
Golf te beschermen. Het is
duidelijk dat dergelijke
ideeën, zoals die enige tijd ge
leden opnieuw geventileerd
werden door generaal Ber
nard Rogers (inmiddels op
perbevelhebber van de
NAVO) bij de betrokken lan
den in de regio nu niet direct
goed vallen. Ze beschouwen
de maatregel als een bedrei
ging van hun territoriale inte
griteit.
Het wordt steeds duidelijker
dat het Westen, en dan met
name de Amerikanen, ook in
dit deel van de wereld, niet
langer meer de lakens uit
deelt Amerikaanse regerings
functionarissen hebben het
daar moeilijk mee. Carters ad
viseur voor nationale veilig
heid, Zbignlew Brzezinski.
heeft het gebied van de Indi
sche Oceaan al aangeduid als
een „boog van crises".
Daarbij kijkt hij niet alleen
V M
Khomeini keert terug
naar de ontwikkelingen in het
gebied van de Perzische Golf.
maar ook in de aanpalende
delen van Azië en Afrika. De
Sowjet-Unie heeft de laatste
jaren aan invloed gewonnen
in Afghanistan, Zuid-Jemen
en Ethiopië, maar verloor in
Somalië. Egypte en verliest
binnenkort wellicht weer Af
ghanistan. De Verenigde Sta
ten verloren hun greep op
Iran, maar hoeven anderzijds
niet te vrezen dat de belang
rijkste olie-producerende sta
ten zich met de 8owjet-Unie
gaan encanailleren.
Regionaal-
De ontwikkelingen In de Per
zische Golf en de voortduren
de verschuiving in de machts
verhouding tussen Oost en
West worden dan ook niet in
de eerste plaats bepaald door
de activiteiten van de Russi
sche vloot of van een Ameri
kaanse strijdmacht, maar
door de binnenlandse ontwik
kelingen in elk van de landen
afzonderlijk en door de onder
linge 'betrekkingen tussen die
landen.
Het aanhoudende debat In de
Amerikaanse Senaat over het
SALT-verdrag, de recente
spanningen over de aanwezig
heid van qen Russische strijd
macht op Cuba en het door
Breznjew aangezwengelde de
bat over de raketten voor de
middellange afstand in Euro
pa brengt de Amerikanen er
toe leder conflict in de wereld
te beschouwen als een recht
streekse confrontatie tussen
het Kremlin en het Witte
Huis. Daardoor loopt men het
gevaar de strikt regionale as
pecten van bepaalde conflic
ten uit het oog te verliezen.
Dergelijke aspecten, zoals de
totalitaire aanspraken van
het sjia geloof in Iran, heb
ben meer te maken met de
eigen ontwikkeling die landen
en volken doormaken, dan
met de confrontatie tussen
Oost en West. Wie het best op
dergelijke ontwikkelingen
weet in te spelen, krijgt in het
gebied de beste kaarten in
handen.
Na de omverwerping van het be
wind van de sjah In Iran leek
begin dit jaar een gevaarlijk
bondgenootschap te ontstaan
voor de kwetsbare Arabische
oliestaten: fundamentalistische
Islamieten en Palestijnse revolu
tionairen zouden gezamenlijk de
strijd aanbinden met het Ameri
kaanse imperialisme.
PLO-lelder Jasser Arafat zei in een emo
tionele toespraak in de Iraanse hoofdstad
Teheran dat „karavanen en divisies Iraan
se fedajien naar de grenzen van Palesti
na" gestuurd zouden worden. Arafat was
de eerste buitenlandse leider die zijn op
wachting maakte bij ayatollah Khomeini.
Arafat werd een held van de Iraanse revo
lutie en Khomeini leek verzekerd van een
ereplaats in de Palestijnse geschiedenis.
De warmte en het enthousiasme van de
Palestijnen zijn de laatste tijd echter wat
bekoeld. En toch trokken slechts zes we
ken geleden nog een half miljoen mensen
op verzoek van de ayatollah door de stra
len van Teheran uit solidariteit met het
Palestijnse volk.
In kringen van de PLO vreest men in een
doodlopende straat te zijn geraakt met de
openlijk verbintenis met het revolutionai
re Iran. Steunt Arafat immers niet een
bewind dat in een verbitterde strijd is
verwikkeld met Irak (dat zo'n belangrijke
rol speelde bij de vorming van een Ara
bisch front tegen de Amerikaanse vredes
politiek); dat weigert de Arabieren in Iran
een vorm van zelfbestuur te geven; dat de
oude aanspraken van Iran op de Arabi
sche oliestaat Bahrein uit de ijskast heeft
gehaald en dat een militante islamitische
politiek voert, terwijl de Palestijnen het'
confessionalisme afwijzen?
Frase
Hier komt nog bij dat de Iraanse belofte
om de Palestijnse strijd daadwerkelijk te
steunen een holle frase is. Iraanse rege
ringsfunctionarissen spreken nu nog
slechts van „morele en geestelijke" steun
voor de Palestijnen, niet over wapens,
manschappen en geld. Bovendien zouden
de Palestijnen niet geheel onschuldig zijn
aan de huidige moeilijkheden in de islami
tische republiek. De gouverneur van de
provincie Khoezestan, admiraal Madani.
beschuldigt het Volksfront voor de Bevrij
ding van Palestina van dr. George Habasj
ervan de Iraanse Arabieren tot verzet te
gen de geestelijken te hebben aangezet.
door James Dorsey
Jasser Arafat maakt sijn opwachting bij ayatollah Khomeini.
Tijdens de strijd tegen de sjah lag het
bondgenootschapp tussen het Iraanse
verzet en de Palestijnen voor de hand.
Linkse Iraanse guerrillastrijders kregen
hun opleiding en hun wapens van de PLO.
De politiek gemotiveerde en de godsdien
stig geïnspireerde vleugels van het Iraan
se verzet vochten zij aan zij tegen de
gehate pauwentroon. De ayatollahs ver
welkomden daarom de vriendschap
van de Palestijnen, maar nu zij de leiding
eenmaal hebben overgenomen, keren zij
zich tegen elke vorm van niet-godsdlensti-
ge politieke activiteit. Dat zet de PLO ook
in een ander licht
Zionisme
Op het hoogtepunt van de Iraanse revolu
tie werden imperialisme en zionisme op
één lijn gesteld. Iraanse revolutionairen
zagen in die historische dagen van februa
ri achter elke Iraanse militair een Israëli
sche soldaat die tot taak had de pauwen
troon overeind te houden. Zelfs de laatste
premier van de sjah, Sjahpoer Bakhtlar,
zag zich genoodzaakt een olieboycot te
gen Israël af te kondigen. Onmiddellijk na
de omwenteling werden de diplomatieke
betrekkingen en de telefoonverbindingen
met Israël verbroken. Het gebouw van de
Israëlische ambassade in Teheran werd
het kantoor van PLO-vertegenwoordlger
Hani al Hassan.
Israël moet het nog steeds zonder Iraanse
olie stellen, maar op veel terreinen wordt
de soep niet zo heet gegeten als hij wordt
opgediend. Hani al Hassan zag zich on
langs gedwongen naar een nieuw onder
dak uit te kijken, omdat de bewoners van
de straat waarin de vroegere Israëlische
ambassade was gevestigd, zich over „het
lawaai" van de Palestijnen hadden be
klaagd.
De telefoonverbindingen van Iran met Is
raël zijn ook weer hersteld en vla Athene
en Istanboel houden Iran en Israël con
tact met elkaar. De Israëliërs zijn zo vrien
delijk Iraanse paspoorten niet te stempe
len. Ook de Iraanse markt is niet geheel
verloren gegaan voor Israël, mits de goe
deren worden geleverd via een tussenbe-
drijf in Europa.
De Palestijnse „minister van buitenland
se zaken" Faroek Kaddoemi weigerde on
langs de Iraanse revolutie af te vallen. Hij
wees erop dat Iran ondanks de binnen
landse moeilijkheden de Palestijnse strijd
blijft steunen. PLO-woordvoerder Mah-
moed Labadi weigert echter te antwoor
den op de vraag of de organisatie haar
houding ten aanzien van Iran herziet
Boemerang
Sommige Palestijnen menen dat het con
flict tussen Iran en de Arabieren op korte
termijn de PLO ten goede kan komen.
Arafat Immers heeft Juist door het ene
Arabische bewind tegen het andere uit te
spelen zich opgewerkt tot leider van een
onafhankelijke Palestijnse beweging. Vol
gens deze redenering zou de PLO door
Arabische vrienden van Khomeini, zoals
kolonel Khaddaffl van Libië, te steunen, de
druk op Irak kunnen vergroten, dat de
laatste tijd te veel naar het conservatieve
8aoedi-Arablë zou neigen.
Op lange termijn echter kan het Palestijn
se bondgenootschap met Iran als een boe
merang werken. Het conflict met Irak
heeft het Arabisch taboe op kritiek jegens
de sjia-moslems doorbroken. Nu Iran zijn
handen vol heeft aan Irak, zullen landen
als Saoedi-Arabië misschien tot de ont
dekking komen dat ze minder van islami
tische revolutionairen te vrezen hebben
dan zij aanvankelijk dachten.
De „Iraanse kaart" van de Palestijnen zou
weieens weinig indruk op de Saoediërs
kunnen maken, meent een hoge PLO-
functionaris. „Het zou tot een verkoeling
van onze betrekkingen met de Oolfstaten
kunnen leiden. En die financieren een
behoorlijk deel van onze activiteiten."
Recente besprekingen tussen de Palestij
nen en Libië eindigden met de Libische
belofte dat het luchtdoelraketten en ande
re wapens zou leveren die de Palestijnen
tot dusver niet hebben. Maar Khaddaffl
heeft wel meer beloofd. Palestijnse func
tionarissen geven toe. dat Saoedi-Arabië
en de Golfstaten, die misschien publieke
lijk weinig ophef maken van de Palestijn
se zaak. op den duur weieens belangrijke
re en betrouwbare bondgenoten zouden
kunnen blijken te zijn.
