'Legt u toe op de gastvrijheid'
Olieboycot kan Z.-Afrika
over de drempel dwingen
>ro Rege kijkt terug op afgelopen vijfentwintig jaar:
TROUWKWARTET P 13 - RH 17 - S 15
i de protestantse militaire tehuizen gaat het jaar geleden. Maar ook in een veranderende huizen uitgaan, vasthouden aan evangelische Er zijn genoeg mogelijkheden om een eigen
el wat anders toe dan zo'n vijf en twintig wereld wil „Pro Rege", waarvan de militaire opdracht: zich toe te leggen op de gastvrijheid, identiteit uit te dragen, meent de bond.
or Huib Goudriaan
U,
ECHT Een „goe-
kop koffie" voor een
'artje, soms een pils
maar dan wel met de
ge bedenkingen
deze verstrekking
an de minderjarige sol-
aat wel principieel ge
kloofd?) en de wat na-
rukkelijk gebrachte
agsluiting. Deze ingre-
tënten bepaalden in de
iren vijftig in belang-
jke mate de sfeer van
en Protestants Militair
ihuis.
u, vijfentwintig jaar later,
an in de meeste tehuizen
anuit de eethoek een com-
lete maaltijd worden be
eld, en bij een echte buffet-
ediende bier, sherry en wijn.
e dagsluiting is afgeschaft,
laar wel wordt omgeroepen
595 at „eventueel gebruik kan
orden gemaakt" van een bij-
g45 elstudiekring in de tv-zaal.
995
t .r )e veranderingen in de sa-
•TqH lenleving zijn niet aan de
loninklijke Nederlandse Mi-
995 taire Bond Pro Rege, de or-
anisatie die de Protestantse
[ilitaire Tehuizen (afgekort.
PMT's") beheert, voorbij ge-
aan. In 1954 beschreef het
jrgaan van Pro Rege een fees-
4.5 Ujke, „echt-gezellige maal-
)d". als volgt: „Het menu
as erg goed verzorgd met
tn heerlijk bord soep vooraf,
rsg ader luxebroodjes en ge-
Voon brood, diverse soorten
eleg, eieren, fruit en te-
ens chocolademelk."
ieruit spreekt duidelijk dat
e hongerwinter in 1954 nog
l |iet ver in de herinnering lag
k ,n het uitdagende voedsel-
akket van de welvaarts
maatschappij toekomstmu-
lek was.
'etbezinning-
Iet blad van Pro Rege heette
oen „De Nederlandse Krijgs-
lan", een theatraal aandoen-
e benaming, die nu in kleine
fetters tot onderkop is terug
bracht, terwijl „PMT-
feuws" de hoofdkop is ge-'
orden. In plaats van „echt-
pzellige maaltijden" bes
chrijft het blad nu bij voor-
eeld, hoe dank zij de video-
ienst van Pro Rege. de Ne-
erlandse militairen in Liba-
on en in West-Duitsland Ne
Toen en nu: van een „echt-gezellige-maaltijd" (in 1954) tot „jezelf zijn".
derlandse tv-programma's
kunnen volgen.
Vijfentwintig jaar geleden
bouwde Pro Rege ook zeven
militaire tehuizen (die van Er-
melo. Steenwijkerwold, Nun-
speet, 't Harde, Stroe, Oir-
schot en Ossendrecht). Dit ju
bileum bracht Pro Rege on
langs tot een bezinning op
haar taak, die onder meer tot
uitdrukking kwam in een arti
kel in PMT-Nieuws. Hierin
werd opgeroepen vast te hou
den aan de „Pro-Rege-ge-
dachte": „Dat is in een veran
derende wereld waar alle ver
anderingen en vernieuwingen
elkaar razendsnel opvolgen,
vast te houden aan de op
dracht, die vanuit het evange
lie tot ons komt: legt u
toe op de gastvrijheid." (Rom.
1213).
Gastvrijheid? In de statuten
staat dat de bond zich „op
grond van de overtuiging dat
de christen ook als militair
Jezus Christus, de Koning der
konjpgen, behoort te dienen,
ten doel stelt de verspreiding
der christelijke beginselen in*
de krijgsmacht". In een ge
sprek met mr. J. den Boer,
directeur van Pro Rege, op
zijn kantoor in Utrecht, zegt
deze: „De doelstelling is niet
veranderd, maar de uitwer
king wel. We voelen ons niet
meer geroepen de „christelij
ke beginselen te verspreiden"
dat is te dogmatisch, te
statisch maar wel iets van
het evangelie te laten door
klinken. Kijk. wij willen een
christelijk tehuis zijn voor de
jongens, maar geen tehuis
voor de christelijke jongetjes.
Wij willen graag iedereen in
onze tehuizen zien. maar dan
wel in een omgeving waarvan
die jongeman die uit een
christelijk milieu komt, zegt
dat die hem bekend voor
komt. en waarvan de niet-
christelijke jongeman zegt:
waar komt deze sfeer van
daan, waar halen ze de moti
vatie vandaan."
Zichzelf zijn
„Overigens moeten de jon
gens in de eerste plaats zich
zelf kunnen zijn. Wij bieden
gastvrijheid aan de militairen,
die van huis zijn en gastvrij
heid is: het beste wat je hebt
willen delen met je gast. Het
beste wat een christen heeft is
zijn geloof, dus wordt in de
tehuizen bij voorbeeld wèl ge
wezen op de mogelijkheid van
het bijwonen van een discus
sie over het geloof of van een
bijbelstudiekring. Maar het is
niet meer zoals vroeger, dat
een dagsluiting bijna dwin
gend wordt opgelegd, dat de
knop van de t.v. uitging en
iedereen moest luisteren.
Vroeger werd het christelijk
karakter in belangrijke mate
gedemonstreerd door de dags
luiting; in die vorm bestaat
dat niet meer."
Als mr. De Boer spreekt over
een bepaalde sfeer, herken
baar voor mensen uit een
christelijke milieu en „iets"
biedend aan mensen, die niet
uit zo'n milieu komen, waarop
doelt hij dan?
De Boer: „Dat moet blijken
uit de discussies, uit de ge
sprekken die de tehuisleider
voert met de mensen en uit
sommige dingen die samen
met andere organisaties wor
den opgezet bij voorbeeld
met Youth For Christ. Er zijn
voldoende mogelijkheden om
de identiteit uit te dragen. Er
zijn ook legerpredikanten, die
's avonds naar een PMT ko
Mr. J. den Boer: je gasten het beste geven wat je hebt, maar
niet probleemsjouwerig worden
men. Er zitten ook „diakona-
le" aspecten aan ons werk: de
tehuisleider en zijn vrouw
moeten een begrijpend oor
hebben voor jongens met pro
blemen en ze kunnen doorver
wijzen naar dominee of aal
moezenier. Maar het moet na
tuurlijk niet allemaal te pro
bleemsjouwerig worden."
Samenwerking
In een tijd van samenwerking
van protestanten en rooms-
katholieken op bepaalde ter
reinen, zou men zich de vraag
kunnen voorstellen, of het
niet zinvol zou zijn die samen
werking ook uit te breiden tot
gezamenlijke exploitatie van
militaire tehuizen. Mr. De
Boer gaat met zijn reactie
hierop eerst in op het interker
kelijke karakter van Pro Rege
binnen de protestants-christe
lijke wereld. „Wanneer de
mensen van artikel 31 in het
tehuis in Seedorf (West-Duits
land) liever geen gebruik ma
ken van de protestantse kerk
dienst en op zondag een band
opname willen beluisteren
met een eigen preek, dan
loopt de tehuisleider hard om
ze een zaal ter beschikking te
stellen. En buiten de protes
tantse wereld: de opperrab
bijn in Nijmegen en in Utrecht,
kregen een vertrek ter be
schikking om met een Joodse
militair te spreken."
„Met de rooms-katholieken
hebben we in de loop der jaren
steeds samengewerkt; dat
blijkt bijvoorbeeld hieruit dat
als ergens twee armetierige te
huizen een protestant en
een rooms-katholiek ston
den en dan in gezamenlijk
overleg of het protestantse of
het roomse werd gesloten. Dat
blijkt ook uit de totstandko
ming van het militaire tehuis
in Tel Aviv, het Holland Huis,
voor de soldaten uit Libanon,
dat gezamenlijk is opgezet
door Pro Rege en de Centrale
van Katholieke Militaire Te
huizen. Maar als u mij vraagt,
waarom die twee clubs niet
één kunnen worden, antwoord
ik: a) dat zou ik liever niet
zien; b) dat lijkt me praktisch
onuitvoerbaar, omdat de Cen
trale een hulporganisatie is
van het militair vicariaat, dat
onder leiding staat van de
kardinaal. De Centrale is dus
een typisch rooms-katholieke
kerkelijke organisatie, terwijl
Pro Rege een particuliere ver
eniging is met leden. Twee or
ganisaties die niet te fuseren
zijn, nog ervan algezien of dat
om andere redenen al dan niet
wenselijk zou zijn."
„Het is natuurlijk wel zo dat
onze deuren wijd open staan
als een aalmoezenier in
Duitsland is dat het geval
een godsdienstoefening wil
houden. Er is samenwerking
waar dat mogelijk is. Als u mij
vraagt naar contacten met de
humanisten, dan moet ik zeg
gen dat je principieel gezien
bij rooms-katholieken, ook al
behoef je de verschillen niet te
verdoezelen, op dezelfde bo
dem uitkomt, maar bij huma
nisten op een bepaald punt
moet zeggen: hier scheiden
onze wegen. De humanistisch
raadsman is dus als gast wel
kom. maar vindt bij ons geen
gehoor als het erom gaat din
gen gezamenlijk op te zetten."
Schaalvergroting-
Pro Rege beheerde in 1954
zesenveertig tehuizen, het zijn
er nu vijfenveertig: in Neder
land negenendertig, in West-
Duitsland vijf en een in Tel
Aviv. In 1954 bestond het per
soneel slechts uit de zesen
veertig tehuisleiders, het zijn
er nu 260, inclusief twintig ad
ministratieve krachten (naast
de tehuisleiders zijn er koks
en buffetbedienden).
Werd er in 1954 aan directe
kosten 576.000 gulden uitge
geven, in 1978 was dat 6,6 mil
joen gulden. Was het eindbe
drag op de balans in 1954 an
derhalf miljoen gulden, in
1978 was dat 10,1 miljoen gul
den. Ook bij Pro Rege heeft
de schaalvergroting de afgelo
pen vijfentwintig Jaar dus toe
geslagen.
Alleen het ledenbestand heeft
zich niet tot dezelfde schaal
uitgebreid. Waren er in 1954
41.904 leden, thans zijn er
65.000 leden en 55.000 begun
stigers. Mr. Den Boer: „In 1954
hadden we geen begunstigers
maar nu geeft men liever vijf
entwintig gulden in één keer.
als begunstiger, dan dat men
zich met vijf gulden per jaar
bindt als lid. De maatschap
pelijke ontwikkeling is van
dien aard dat het lidmaat
schap kennelijk op grotere be
lemmeringen stuit dan
vroeger."
Misverstand
„Bij sommige mensen leeft
het grote misverstand, dat ie
mand die tegen de kernbewa
pening is, de IKV-gedachte
aanhangt, zich ook moet laten
schrappen voor ons werk, als
of het lot van die jongen, die
als gevolg van onze democra
tische besluitvorming is opge
roepen in militaire dienst,
hem dan niet meer behoeft te
interesseren. Vergeten wordt
weieens dat wij geen aan
hangsel zijn van de krijgs
macht; wij staan wel bij de
kazerne, maar niet erin." -
3p 12 september 1977 vond de
ationale leider van de Zwarte
lewustzijnsbeweging. Steve
liko, de dood door toedoen van
ie politie. Kort daarop zette de
iuidafrikaanse regering haar po-
tiek van „onthoofding" voort
iet een verbod van alle onderde-
ïn van de zwarte bewustzijnsbe
weging.
Haar nu, twee jaar na de dood van Biko,
ondigt premier Botha van Zuid-Afrika
an, dat hij amendementen op de wetten
egen „immoraliteit" en tegen gemengde
luwelijken zal verwelkomen. Deze wet
en, die geslachtsverkeer tussen personen
an verschillend ras verbieden, vormen de
lasis van het apartheidsstelsel. Kan pre
ttier Botha het apartheidsstelsel afschaf-
fn en dat politiek overleven? Er is in
luid-Afrika iets aan de hand. Laten we
ens een aantal gebeurtenissen van de
ilgelopen maand op een rij zetten.
)p 12 september weigerden negenduizend
warte arbeiders in Ladysmith (Natal) de
iogere tarieven voor busvervoer te beta-
Hun blanke werkgevers steunden
en: „Deze knapen hebben een gerecht-
ardigde klacht en we doen alles wat we
unnen om ze te helpen. Hun actie voeren
op een verantwoorde en vreedzame
nanier. en daarom krijgen ze veel steun."
>e steun van de werkgevers kreeg twee
irmen: de zwarte arbeiders mochten op
lun terrein slapen (wat in Zuid-Afrika in
itrijd met de wet is) en de werktijden
verden zodanig verkort dat de arbeiders
Raar hun woongebieden heen en weer kon-
n lopen.
Kaffers I
Terzelfder tijd riep een boze Zuidafrikaan-
se vakbondsleider: „Zwarten zijn apen."
Ret was Arrie Paulus, secretaris-generaal
van de exclusief blanke Mijnwerkervak-
d bond, die een loopgravenoorlog voert te-
gen de ontwikkeling dat zwarte arbeiders
ialfgescnooid werk gaan doen; werk dat
v>t nu toe voorbehouden is aan blanken,
'e moet de zwarte kennen. Hij wil dat
iemand zijn baas is. Ze kunnen niet vlug
lenken. Je kan een aap nemen en hem
eren een wijsje op de piano te spelen,
naar hij kan niet zelf iets anders beden
kenzo legde de secretaris-generaal uit.
>e voorzitter van de op 23 september
De schrijver van deze beschouwing, Ngubeni ka Nkophe, is
een van de oprichters van het Pan Africanist Congress, dat
zich in 1959 afsplitste van het ANC (wegens te grote invloed
van blanke communisten). Hij heeft tweemaal een straf van
drie jaar uitgezeten op het Robbeneiland. Hij woont nu
buiten Zuid-Afrika.
gestichte inwonersorganisatie van Soweto
SCA, dr. Nthato Motlana, diende een
klacht tegen hem in op grond van de wet
tegen het aanstoken van haat tussen de
rassen. Het dagblad „Die Vaderland"
vroeg de vakbondsleider om commentaar
op de klacht van Motlana. De reactie van
Paulus: „Die Vaderland en Motlana en
alle kaffers kunnen oprotten en barsten".
Op 25 september werd bekend gemaakt
dat het reeds eerder aan zwarten in stede
lijke gebieden gegeven recht om vakbon
den te vormen nu ook toegekend wordt
aan zwarte trekarbeiders uit de „thuislan
den" dus aan alle zwarte Zuidafrika
ners. En op 26 september maakte premier
Botha bekend dat hij bereid was amende
menten op de Immoraliteitswet en op de
wet tegen gemengde huwelijken te over
wegen.
Op 28 september sprak een rechtbank in
Johannesburg een zwarte schoonheidsko
ningin en een Britse immigrant in feite
vrij. nadat zij hadden bekend de Immora
liteitswet te hebben overtreden. Er is nog
geen duidelijke reactie van het publiek.
Vooruitgang!
Dit zijn belangrijke ontwikkelingen. De
miljoenen zwarte arbeiders kunnen nu
wettig vertegenwoordigd worden door
hun eigen organisaties bij de onderhand-
leingen met de industrieën, zodat zij hun
rechten kunnen beschermen en uitbrei
den. Ze krijgen ook ervaring in het onder
handelen en de mogelijkheid tegen hun
werkgevers op te komen. Ze kunnen be
ginnen met de strijd tegen een heel skala
van vooroordelen in het bedrijfsleven en
tegen ingebouwde uitsluitingen van
zwarten.
De vooruitgang zal langzaam gaan, maar
het is tenminste vooruitgang. Rechten
hebben is één ding, ze kunnen uitoefenen
een tweede. Een nadeel is wel dat het
gemakkelijker is voor de politie openbare
arbeidersbewegingen te infiltreren dan il
legale. Maar de blanke industrie zal posi
tief staan tegenover uitbreiding van vak
bondsrechten tot zwarten, omdat er dan
onderhandelingspartners komen.
De industrie is bezorgd over de gevaren
van wilde stakingen, na het verdwijnen
van veel blanke arbeidskrachten naar het
leger, politie, beveiligingsdiensten en de
veiligheidsdienst (BOSS). Deze moeten de
zogenaamde terroristische bedreiging te
gengaan, die aan de noordgrenzen van de
Atlantische tot de Indische Oceaan gezien
wordt. De vertrekkende arbeidskrachten
moeten vervangen worden door zwarten
met een behoorlijk opleidingsniveau. In
strijd met de „werkreserveringswet" ge
beurt dat in een aantal gevallen. Aan de
andere kant staan de blanke vakbonden
die altijd de scherpste tegenstanders van
de zwarten zijn geweest en het meest
conservatief binnen de blanke sociale
structuur. Juist hun leden worden door de
rassenwetten beschermd.
Het politieke uitgangspunt van het Afri
can National Congress (ANC) is dat klas
sentegenstellingen de fundamentele te
genstelling in Zuid-Afrika zijn. Gezien de
feiten is dit onjuist. Er is geen sprake van
een bondgenootschap tussen zwarte en
blanke arbeiders. Er is een tijdelijke be
langengemeenschap van zwarte arbeiders
met blanke werkgevers, tégen blanke ar
beiders. Aan de wensen van deze belan
gengemeenschap wordt nu gevolg gege
ven door de regering. Dat is een interes
sant feit. aangezien de regering toch mede
steunt op de blanke arbeiders.
Immoraliteit!
Voor Nederlanders is het misschien moei
lijk te zien, maar van nog groter belang is
de uitspraak van de rechtbank in Johan
nesburg, die overtreding van de Immorali
teitswet haar strafbaarheid ontneemt. De
wet wordt daarmee buiten werking ge
steld. Deze wet die schijnbaar alleen op
persoonlijke verhoudingen betrekking
heeft en dus in zijn immoraliteit maat
schappelijk niet belangrijk lijkt, is dat in
Zuid-Afrikaanse verhoudingen wel dege
lijk.
Wanneer een blanke en een zwarte trou
wen moeten ze als gezin ergens wonen.
Dan komt een zwarte in blank gebied te
wonen, of een blanke in zwart gebied. Op
het ogenblik is dit verboden bij de
Oroepsgebiedenwet. maar dat verbod is
niet vol te houden als gemengde huwelij
ken toegestaan zijn.
De kinderen die uit gemengde huwelijken
voortkomen, behoeven onderwijs. Een
kind uit zwarte en blanke ouders in een nu
nog blank gebied moet naar school. Dat
moet wel de dichtstbijzijnde blanke
school zijn. Hetzelfde kind zou in een
zwart gebied op een school voor zwarte
kinderen een veel slechtere scholing ont
vangen. Ook hier zal druk ontstaan om de
uitgaven voor onderwijs van kinderen in
dezelfde leeftijdsgroep gelijk te trekken.
De Bantu onderwijswet verliest dan ook
zijn kracht. De bevolkingsregistratiewet.
die nu garandeert dat van iedereen vast
ligt in welke rasgroep hij is ingedeeld,
verliest zijn nut als de Groepsgebieden-
wet zijn kracht verliest. De basis voor de
„thuislanden"-politiek. voor de „grote
apartheid" wordt daarmee ook aangetast.
De paswetten zijn ook niet meer nodig
omdat een vóóronderstelling voor hun ge
bruik (om zwarten uit blanke gebieden en
banen te houden) vervalt wanneer zwar
ten legaal in voormalige exclusief blanke
gebieden of banen mogen wonen of
werken.
Verdwerging!
Al deze racistische wetten moesten Zuid-
Afrika veilig voor blanken maken. Er wer
den politieke, culturele en godsdienstige
gedachtenstelsels naar voren gebracht om
deze maatschappelijke relaties in de
ling in rassen te verklaren en te recht
vaardigen. Het resultaat was een algeme
ne maatschappelijke verdwerging van de
zwarten op economisch, politiek, cultu
reel. wetenschappelijk en religieus gebied.
Andere maatschappelijke tegenstellingen
werden er door onderdrukt Dit stelsel
wetten en het denken erachter is nu dui
delijk op de helling gezet. De veiligheid
van de blanken kan niet meer op deze
manier gegarandeerd worden.
De veranderingen komen voort uit een
combinatie van verschillende soorten
druk. zware druk uit het binnenland en
belangrijke druk uit het buitenland Sinds
de voor B08S verrassende opstand van
de jongeren in Soweto van 1976 is Zuid-
Afrika veranderd. Allerlei organisaties
werden verboden, maar de situatie blijft
explosief. De druk van buiten houdt ook
aan, de wereldwijde kritiek op het bewind
in Pretoria gaat door, buitenlandse inves
teerders blijven onzeker.
De veranderingen worden ook veroor
zaakt door de behoeften van de economie.
Ze komen niet voort uit mentaliteitsver
anderingen van de blanken, maar uit de
behoefte van de Zuidafrikaanse industrie
aan kwalitatief betere arbeiders. De racia
le arrogantie van de blanke arbeider te
genover de zwarte arbeiders en hun onge
schoolde arbeid kan dat kennelijk niet
meer tegenhouden.
Verandering!
Bisschop Desmond Tutu. secretaris-gene
raal van de Zuidafrikaanse raad van ker
ken. heeft bij zijn recente bezoek aan
Nederland gezegd dat hij vier wijzigingen
nodig achtte om te kunnen zeggen dat de
blanke regering werkelijke verandering
wil: afschaffing van de Bantoe Onderwijs
wet. afschaffing van de paswetten, geen
gedwongen vertrek naar de „thuislanden"
meer en het bijeenroepen van een natio
nale conventie. Hij zei verder dat de rege
ring serieus genomen zou mogen worden
als aan twee van de vier voorwaarden
voldaan zou worden.
De gebeurtenissen van de afgelopen
maand wijzen er op dat de regering inder
daad zaken wil doen. De genoemde veran
deringen zullen toegejuicht worden door
miljoenen zwarten, zij zullen er zelfver
trouwen aan ontlenen, en het gevoel mee
te tellen. Wel zijn er grote weerstanden,
van de blanke arbeiders en waarschijnlijk
van andere blanken die zich bedreigd ach
ten. Het proces zal moeizaam gaan
Het is daarom nodig dat de druk van
buitenaf aanhoudt. Het slagen van de
lopende campagne voor een olieboycot
van Zuid-Afrika is daarom van belang
opdat meer concessies verkregen worden
De belangrijkste daarvan is het sluitstuk
van de afschaffing van de racistische wet
ten: het uitbreiden van de democratische
rechten tot de zwarten
