'Natuurlijk zijn er Russen'
'Rode gevaar' sterker dan Carter
3
M
TERDAG 6 OKTOBER 1979
TROUW/KWARTET
■BUITENLAND!
25
De vraag of tweeduizend mannen een opvoedende
taak hebben dan wel een agressieve, heeft drie
landen in een crisis gestort die deze week met moeite
in de hand kon worden gehouden. De Verenigde
Staten en de Sowjet-Unie, twee hoofdrolspelers in
het melodrama, concentreren zich op de „grote"
politiek. Mogen SALT-verdrag en Cuba-crisis als
één geheel worden gezien, is Amerika bezig een
sfeer van koude oorlog op te roepen, of draagt
Rusland de ontspanning ten grave?
De derde betrokkene, Cuba, ziet alles wat
verbijsterd aan. Nou en, zeggen de Cubanen,
natuurlijk hebben wij Russische hulp nodig om ons
de Amerikanen van het lijf te houden. Officieel mag
het en in Turkije, op de drempel van de Sowjet-Unie,
zijn toch ook duizenden Amerikanen gelegerd?
door Wim Jansen
Het vliegveld Jose Marti bij Ha
vana staat vol met toestellen van
Aeroflot en ook de luchtvaart
maatschappij Cubana vervoert
haar passagiers met Russische
machines. Wie over zee op Cuba
aankomt treft in de haven van
Havana schepen aan, die aan hun
cyrillische opschriften te zien on
miskenbaar afkomstig zijn uit
het Oostblok. Goederen op de
wal, die dezelfde opschriften dra
gen, wijzen er op dat de schepen
hun lading rechtstreeks vanuit
hun thuishaven hebben meege
nomen.
In de Cubaanse levensmiddelenwinkels
blijkt ook de „vrije verkoop" (de produk-
ten die zonder bonnen maar tegen aan
zienlijk verhoogde prijzen mogen worden
verkocht) uit de Warschau-pactlanden af
komstig te zijn. En hoewel slechts een
kleine groep Cubanen het Russisch mach
tig is, bestaat het grootste deel van de
voorraad van de boekwinkels van Havana
uit in het cyrillisch gestelde lectuur. Iede
re Amerikaan, die sinds kort van zijn
eigen regering toestemming heeft gekre
gen Cuba te bezoeken, kan dus tot de
conclusie komen dat er ook Russen op het
eiland zullen zijn. En iedere Cubaan is
bereid hem dan te vertellen dat het daar
bij niet alleen om burgertechnici gaat,
maar dat er ook een paar duizend Sowjets
in militair uniform op Cuba verblijven.
Commandopost
De twee- tot drieduizend Russische mili
tairen die nu nog op Cuba zitten vormen
het overblijfsel van het twintigduizend
man sterke contingent dat er aan het
begin van de jaren zestig was gelegerd. Zij
hebben een eigen commandopost ten oos
ten van Havana en zelfs Cubanen mogen
er niet in de buurt komen. Volgens de
officiële lezing gaat het hoofdzakelijk om
instructeurs en technici, die het Cubaanse
leger bijspringen. Een aannemelijke ver
klaring als je bedenkt dat vrijwel alle
wapens en voertuigen van het Cubaanse
leger afkomstig zijn uit de Sowjet-Unie.
De Verenigde Staten hebben met hun
aanwezigheid mokkend genoegen geno
men, omdat het na de raketcrisis in 1962
gesloten verdrag tussen Kennedy en
Chroestsjow hun aanwezigheid toestaat.
Totdat satellietfoto's begin augustus uit
wezen dat deze Russen zich helemaal niet
met adviseren bezig houden, maar een
brigade hebben gevormd met eigen tanks
en andere wapens. In zijn rede van afgelo
pen maandag moest Carter zelfs erkennen
dat die brigade al enige jaren bestond,
„waarschijnlijk sinds halverwege de jaren
zeventig en mogelijk nog langer", zoals de
Amerikaanse president het uitdrukte. Hij
voegde er echter aan toe dat het niet zo'n
grote strijdmacht is en dat de Amerikaan
se veiligheid geen gevaar loopt.
Vuil spel-
Voor de Cubanen was deze impliciete er
kenning van Carter dat er eigenlijk niets
aan de hand was, het zoveelste bewijs dat
het Amerikaanse imperialisme zich alleen
weet te handhaven door vuil spel en poli
tieke trucs ten koste van anderen (waarbij
de Cubaanse kranten hun land graag als
lijdend voorwerp afschilderen).
Al direct na het bekend worden van deze
nieuwe „crisis" was de reactie van de
meeste mensen in Havana: Nou en? Dat
die Russen hier zijn weet iedereen en de
Amerikanen zullen dus wel weer een vuil
spelletje willen spelen. Vervolgens leggen
ze uit dat het volkomen normaal is dat een
zwak land als Cuba militaire steun krijgt,
zo dacht bij een vijandig gezinde super
macht. In Turkije, dat aan Rusland
grenst, zijn ook meer dan vijfduizend
Amerikaanse militairen gelegerd. En ze
stellen dan de vraag waarom er nu pas
opgespeeld wordt in de Verenigde Staten
over de hulp van de kameraden uit de
Sowjet-Unie, en niet al vorig jaar, toen
bekend werd dat er Russische Mig-23
vliegtuigen op het eiland waren gestatio
neerd. Of in februari van dit Jaar, toen de
Amerikaanse kranten schreven over Rus
sische onderzeeboten die de haven van de
stad Cienfuegos waren binnengelopen.
Wond
En altijd wordt in dit soort gesprekken de
nog steeds rauwe wond van de aanwezig
heid van een Amerikaanse militaire basis
op het eiland weer opengetrokken. Op de
ongeveer tachtig vierkante kilometer gro
te basis aan het zuidoostelijke einde van
het eiland zijn goed tweeduizend Ameri
kanen gelegerd, bijna net zo veel als er
Russische militairen op Cuba zijn. En
wanneer over ruim een week de door Car
ter beloofde demonstratie van Ameri
kaanse onverschrokkenheid zal plaats
vinden in de vorm van een schijnaanval
op het strand van Guantanamo, zullen
daaraan in totaal 3500 mariniers deelne
men. In de oefening die vier weken zal
duren, zullen de Verenigde Staten een
aanval op Cuba simuleren. Een pijnlijkere
herinnering voor de Cubanen dat ze nog
steeds net hun hele eiland onder controle
hebben is moeilijk denkbaar.
Fidel Castro vecht al twintig jaar voor het
herkrijgen van dit stukje Cuba, dat in
1903 voor de som van vierduizend gulden
per jaar aan de Verenigde Staten werd
uitgeleend voor de vestiging van een mili
taire basis. Castro is zo boos dat de Ameri
kanen Guantanamo niet willen verlaten,
dat hij weigert de ieder jaar nog steeds
trouw bij hem afgeleverde cheque van
vierduizend gulden te verzilveren. Hij zal
doorgaan totdat ook dit gevecht tegen
Goliath Amerika is gewonnen door David
Cuba.
Bij de grote gevechten moet David tot
Castro's spijt en woede aan de kant
blijven staan en het werk overlaten aan de
reuzen. In 1962 was Castro ziedend dat
Chroestsjow voor de Amerikanen was be
zweken en de raketten naar huis haalde,
zonder dat met hem te overleggen.
Castro uitte toen de beschuldiging dat
over Cuba's hoofd heen een internationaal
conflict werd uitgebuit door een Ameri
kaanse president. Want ook toen had se
nator Keating in Washington al enige
maanden voor het uitbreken van de raket-
crisis herhaaldelijk gewezen op de aanwe
zigheid van Russische raketten op Cuba.
Hoewel er hier wèl sprake was van een
directe bedreiging voor de Verenigde Sta
ten. speelde president Kennedy de crisis
pas uit op het moment dat hem dat poli
tiek gunstig uit kwam.
Ook in de „crisis" van de afgelopen weken
voelde Cuba zich door de Amerikanen
misbruikt om het SALT-verdrag te red
den. Fidel Castro, die Carter kort na diens
ambtsaanvaarding nog hoopgevend „een
man met gevoel voor moraal" noemde,
beschreef de Amerikaanse president het
afgelopen weekeinde als „immoreel en on
eerlijk".
Onverteerbaar
Daarmee is een einde gekomen aan de
toenadering tussen Cuba en de Verenigde
Staten, die de laatste jaren heei schoor
voetend op gang was gekomen. Kissinger
probeerde zijn Chinese plngpongdiploma-
tle ook toe te passen op Cuba met behulp
van een basketballploeg. Dit liep echter
stuk op de voor de Verenigde Staten on
verteerbare activiteiten van Cubaanse
soldaten in Afrika.
Carter wilde daar niet zo zwaar aan tillen
en maakte als gebaar van goede wil een
einde aan het verbod voor Amerikanen
om naar Cuba te reizen. Castro, die nog
niet zo lang geleden elke vorm van onder
handelingen met „het yankee-imperialis-
me" bestempelde als verraad aan de revo
lutie. heeft inmiddels toegegeven aan de
Amerikaanse drang om de politieke ge
vangenen vrij te laten en de Cubaanse
ballingen in de Verenigde Staten toestem
ming te geven hun familie in Cuba op te
zoeken. Hij heeft meer dan eens laten
blijken best te willen onderhandelen over
betere betrekkingen, op voorwaarde dat
de Verenigde Staten Guantanamo verla
ten en de economische blokkade op
heffen.
Maar na het verlies van Panama, Nicara
gua en een paar eilanden in de Caribische
Zee, en het dreigende verlies van hun
invloed in de rest van Centraal-Amerika
kunnen de Verenigde Staten deze belang
rijke uitkijkpost voor dit gebied niet mis
sen. Door de zelf bedachte crisis hebben
de Amerikanen hun militaire basis op
Cuba wel verzwakt, want als ze nu nog
met Castro willen onderhandelen over
normalisering van de betrekkingen zal
Guantanamo zeker de inzet moeten zijn.
Cuba is na een mislukte invasie in de
Varkensbaai nog steeds bang voor een
aanval vanaf Amerikaanse bodem, en Gu
antanamo is het dichtatbij gelegen Ameri
ka. De Russische brigade, die blijkbaar
wel bestaat, zou dienen als een extra
waarborg tegen een dergelijke inval. De
brigade zou bij zo'n invasie snel bij de
strijd betrokken zijn en zo de 8owJet-Unie
bij het conflict betrekken, zodat de VS
zich wel tweemaal zouden bedenken voor
dat ze aan een dergelijke actie beginnen.
door Herman Amelink
De rede die president
Carter begin deze
week hield over de
aanwezigheid van
Russische troepen op
Cuba heeft bepaald
geen eind gemaakt
aan de publieke dis
cussie die in de Vere
nigde Staten aan de
gang is over de ver
houding met de Sow
jet-Unie. Het tegen
deel lijkt eerder het
geval. Met de presi
dentsverkiezingen
van 1980 in het ver
schiet en het zich
voortslepende debat
over de bekrachti
ging van het tweede
SALT-akkoord als
een welhaast perma
nent forum van dis
cussie, heeft het er
veel van weg dat de
thematiek van de
koude oorlog de
Amerikaanse politie
ke actualiteit weer
volledig gaat be
heersen.
Verscheidene Amerikaan
se senatoren hebben deze
week te verstaan gegeven
dat ze geen genoegen ne
men met de verklaring van
president Carter dat hij
van de hoogste leiders in
het Kremlin de verzeke
ring heeft gekregen dat de
Russische troepen op
Cuba niets kwaads in de
zin hebben tegen de Vere
nigde Staten. Ook de mili
taire maatregelen van de
president en het machts
vertoon voor en op de Cu
baanse kust hebben hen
niet kunnen overtuigen.
De door Carter uitgespro
ken wens dat de Cuba-cri
sis geen gevolgen zal heb
ben voor een spoedige rati
ficering van het tweede
SALT-akkoord blijft voor
alsnog een vrome wens. Er
wordt steeds nadrukkelij
ker rekening gehouden
met de mogelijkheid dat
de instemming van de Se
naat met SALT n wel eens
pas né de presidentsver
kiezingen af zou kunnen
komen, dus niet meer in
1980.
Koppeling:
Tussen de voor- en tegen
standers van een snelle be
krachtiging van het twee
de SALT-akkoord bestaat
een duidelijk verschil van
Inzicht over de waardering
van dit akkoord. Er zijn
maar weinig echt uitge
sproken tegenstanders van
de tussen Washington en
Moskou gemaakte afspra
ken, maar over de manier
waarop het SALT akkoord
moet worden ingepast in
het proces van ontspan
ning. dat sedert de Cuba-
crisis van 1962 op gang is
gekomen, lopen de denk
beelden sterk uiteen.
De regering Carter meent,
in het voetspoor van het
denken van Zbigniew Brze-
zinski, dat het SALT-ak
koord bekeken moet wor
den op zijn eigen waarde.
Garanderen de in dat ka
der gemaakte afspraken de
Verenigde Staten een af
doende bescherming tegen
een Russische nucleaire
aanval, of niet? Wanneer
het antwoord op deze
vraag bevestigend is, dan
moet SALT n worden
goedgekeurd, aldus deze
redenering.
Bedenkingenzü
De tegenstanders van deze
benadering, onder aanvoe
ring van de vroegere minis
ter van buitenlandse zaken
Henry Kissinger, zijn van
mening dat SALT n niet
losgekoppeld mag worden
van het totale proces van
ontspanning tussen de
Verenigde Staten en de
Sowjet-Unie. In het voet
spoor van de oud-minister
verklaart een groot aantal
Amerikaanse senatoren nu
dat de goedkeuring van
SALT niet mag worden los
gezien van het „geopolitie
ke gedrag" van de Sowjet-
Unie. Met andere woorden:
Moskou zal niet alleen
door de afsluiting van het
tweede SALT-akkoord,
maar ook door zijn militai
re en politieke opstelling in
de rest van de wereld dui
delijk moeten maken dat
het hem ernst is met de
ontspanning.
Het is duidelijk dat de be
richten over de statione
ring van een Russische ge
vechtseenheid op Cuba de
aanhangers van de tweede
benadering een nieuw ar
gument in handen gegeven
hebben om nog meer be
denkingen op tafel te leg
gen tegen het SALT-ak
koord. Het heeft er alle
schijn van dat de regering
Carter dit heeft zien aan
komen en dat die weten
schap aanvankelijk haar
benadering van het Cu
baanse probleem be
paalde.
De vergrote activiteit van
Russische militairen op
Cuba werd op 17 juli van
dit jaar aangekaart door
senator Richard Stone van
Florida, in wiens staat een
groot aantal Cubaanse bal
lingen woont. Hun kiesge-
drag wordt in sterke mate
bepaald door de houding
die de kandidaat tegen
over Castro's Cuba in
neemt. Stone deed zijn me
dedelingen bij het begin
van de" hoorzittingen over
het tweede 8ALT-akkoord.
Tien dagen later kreeg hij
van minister van buiten
landse zaken Cyrus Vance
een brief, waarin deze mee
deelde, dat er geen aanwij
zingen waren voor de aan
wezigheid van een Russi
sche gevechtsbrigade op
het eiland.
Medio augustus onthulden
satellietfoto's echter dat er
wel degelijk sprake was
van een Russische ge
vechtseenheid op Cuba. Er
werden foto's gemaakt van
militaire oefeningen met
tanks en zwaar geschut op
het eiland. Het was senator
Frank Church van de staat
Idaho, die dit met de
stilzwijgende goedkeuring
van Cyrus Vance onthul
de. Evenals senator Stone
staat Church voor het pro
bleem van zijn herverkie
zing volgend jaar. Het
vraagstuk-Cuba is een the
ma dat het in Amerikaanse
verkiezingscampagnes nog
steeds goed doet. Het trau
ma van 1962 is men nog
niet kwijt. Zowel Stone als
Church kon op die manier
de kiezers duidelijk maken
dat de veiligheid van het
land bij hen in goede han
den is. Wel had Vance
Church gevraagd de zaak
van de Cubaanse aanwe
zigheid niet hoger te spelen
dan voor een redelijke bij
drage aan diens verkie
zingscampagne nodig was.
Uit de handüü
Toen Church zijn onthul
lingen had gedaan, ver
klaarde het Amerikaanse
ministerie van buitenland
se zaken dan ook dat er
geen reden voor ongerust
heid was. De Russische
troepen op Cuba bedreigen
de veiligheid van de Vere
nigde Staten niet en de
aanwezigheid van de Rus
sen op Cuba werd niet be
schouwd als een schending
van de in 1963, na de Cu
baanse crisis-gemaakte af
spraken.
Krachtdadig
Het heeft er veel van weg
dat de ontwikkelingen de
regering-Carter vanaf dat
moment uit de hand zijn
gaan lopen. De Russische
gevechtsbrigade op 140 ki
lometer afstand van Flori
da begon in de Amerikaan
se politiek een zelfstandig
leven te leiden. De Ameri
kaanse president liet zich
door de groeiende anti
communistische stemming
op sleeptouw nemen en
sprak begin vorige maand
openlijk uit dat de huidige
situatie op Cuba niet aan
vaardbaar was. Als senato
ren als Church en Stone
zich kiezersgunst tracht
ten te verwerven door
krachtdadig in te spelen op
de angst voor „het commu
nistische gevaar", waarom
zou een president op het
dieptepunt van zijn popu
lariteit daar dan niet een
graantje van meepikken?
De Amerikaanse minister
van buitenlandse zaken
begon een hele reeks be
sprekingen met de Rus
sische ambassadeur in
Washington, Dobrtnin, die
uitliepen op een ontmoe
ting met de Russische mi
nister van buitenlandse za
ken Gromiko. De president
bleef ondertussen in
krachtdadige taal laten ho
ren. dat hij het er niet bij
liet zitten, al verhulde hij
niet dat de ratificering van
het tweede SALT-akkoord
door de moeilijkheden
over de Russische troepen
op Cuba geen gevaar
mocht lopen.
De president moet in de
veronderstelling verkeerd
hebben dat een flinke hou
ding tegenover het Krem
lin de kansen voor het
SALT-akkoord zouden ver
groten en dat de Russen op
hun beurt wel een kleine
concessie zouden willen
doen om zijn campagne
voor herverkiezing een
duwtje in de goede richting
te geven. Het is een bekend
feit dat de Russen altijd de
voorkeur geven aan een
zittende president boven
een nieuwe man, van wie ze
eerst weer een poos moe
ten afwachten hoe hij zich
zal opstellen. Je weet wat
Je hebt, zo luidt de wat
conservatieve redering in
het Kremlin.
Het mocht niet zo zijn. De
Sowjet-Unie verklaarde
een- en andermaal dat er
geen verandering was ge
komen in de status van de
Russische militairen op
Cuba. De Russen zijn op
het eiland om de Cubanen
vertrouwd te maken met
het Russische militaire
materieel en ze vormen op
geen enkele wijze een be
dreiging van de Verenigde
Staten, liet Moskou weten.
Deze berichten werden
met zoveel woorden beves
tigd door verscheidene
hoge Amerikaanse functio
narissen. Zo haalde het
Amerikaanse blad Avia
tion Week korte tijd gele
den een hoge Amerikaan
aan die op grond van de
verkregen gegevens over
de Russische militairen op
Cuba verklaarde dat de
Sowjet-Unie op dat eiland
geheel volgens de met de
Verenigde Staten gemaak
te afspraken handelt. De
eenheid op Cuba is noodza
kelijk om de Russische in
stallaties op het eiland te
beschermen, zo zei hij.
Deze opmerkingen komen
geheel overeen met de ver
klaringen die minister
Vance bij de eerste berich
ten over de Russische ge
vechtsbrigade de wereld in
stuurde.
Gezichtsverlies
De toespraak van presi
dent Carter begin deze
week voor de Amerikaanse
televisie versterkt dan ook
de indruk dat de huidige
Cuba-crisis niet meer is
dan het veroorzaken van
een storm in een glas water
met de bedoeling de kan
sen op de herverkiezing
van een Democratische
president en een aantal
Democratische senatoren
te verbeteren. Het is duide-
11 Jk dat de Amerikaanse
president aanvankelijk
een verkeerde schatting
gemaakt heeft van het ge
wicht van het incident.
Zijn rede van begin deze
week was een eerlijke po
ging de zaak weer tot de
juiste proporties terug te
brengen.
Om zijn politieke gezichts
verlies enigszins te bemas-
keren. heeftCarter op
dracht gegeven tot de op
richting van een speciale,
in Florida te stationeren
gevechtsbrigade en tot het
uitvoeren van een demon
stratieve landing van 1500
Amerikaanse militairen bij
de op Cuba gelegen Ameri
kaanse basis Ouantana-
mo. Veel meer dan een
maskerade zijn deze daden
niet in het licht van de me
dedeling van Carter dat de
Russische troepen inder
daad geen bedreiging vor
men voor de Amerikaanse
veiligheid.
Carters Cuba-crisis maakt
opnieuw duidelijk dat de
euforie van de ontspan
ning definitief voorbij is.
Werd het eerste SALT-ak
koord nog omschreven en
door de Amerikaanse Se
naat aanvaard als bewijs
van de gemeenschappelij
ke vredeswil van de Vere
nigde 8taten en de Sowjet-
Unle, de moeizame afron
ding van 8ALT-II en het
langdurig touwtrekken
over het akkoord in de
Amerikaanse Senaat zijn
overduidelijke aanwijzin
gen dat ontspanning een
uiterst complexe zaak is,
die niet tot een oplossing
te brengen is door afspra
ken over aantallen raket
ten hoe zinnig zulke af
spraken overigens ook zijn.
