I
'weeduizend jaar hakken
in schenen schoppen
AG 22 SEPTEMBER 1979
TROUW/KWARTET
21
■BINNENLAND"
bet buffet maar koud en bel de slijter. Honderd jaar (K)HFC.
(gentig jaar KNVB. Vijfentwintig jaar profvoetbal in Nederland. Er
(t iets te vieren.
I1879, toen bij eindelijk een paradijs aan een touwtje, zo'n echte
ptbal, wist te bemachtigen, introduceerde Pim Muiier de voetbalsport
Nederland. Hij richtte er meteen een club bij op: de Haarlemsche
itball Club. Want het was een ondernemende knaap, die Willem
l Herman Muiier (1865-1954). Binnen de kortste keren had hij
zelfs officiële toestemming van Haarlems burgemeester Jordans om op
de Koekamp te spelen.
Maar dan zijn de problemen voor de historie al gekomen. HFC spéélde
in de eerste jaren helemaal geen voetbal. De eerste vier jaren
vermaakte het groepje rond de jongeheer Muiier zich simpelweg met
rugby. De geschiedenis laat het heden op het juiste moment falen.
96 Jaar voetbal dus. Vlag weer naar binnen en rustig wachten tot 1983.
frRuud
Verdonck
Is altijd moeilijk geweest om
vare oorsprong van het in
jipe zeer simpele voetbalspel,
hterhalen. Verhalen genoeg,
de waarheid? De geschied-
jvers spreken elkaar vol ge
en ieder moment tegen.
ncipe zouden we 1863 gewoon aan
n houden. In oktober van dat jaar
In de Freemasons' Tavern In Great
Street in Londen de Football Asso-
l opgericht. Hoewel, oorsprong? Het
eer een afscheiding die zich voltrok
etablissement van de vrijmetsela-
e belangrijkste clubs uit Londen en
uit de buurt spraken nieuwe regels
r het spel met de bal.
en vaker dat soort pogingen onder-
l Met name op de public schools
iet ruige trappen tegen de lederen
favoriete en door ouders en leraren
geziene bezigheid was. Maar de po-
i Great Queen Street bleek uitein-
;unJwèl succesvol. De voetballers verlie-
rugby'ers. Op 1 december 1863
ijk aan, anderen spreken over 8
t werden de nieuwe regels
gemaakt. De club Blackheath
>7) schrok zich, hoewel op de op-
Igsvergadering vertegenwoordigd,
I een hoedje en koos de zijde van de
(ers. Het bleek immers dat het hak-
'■ortaan verboden was; evenals het
in van de tegenstander door hem
schenen te schoppen.
werd in Engeland soccer ge-
Men zegt dat Charles Wreford-
in zijn tijd een gevreesde midden-
de term uitvond toen hij zich te
l in de kleedkamer bevond en een
[lopende speler vroeg of hij ,rug-
sien verwijzing naar rugby, ging spe-
antwoordde Charles met veel
[voor de situatie, ik ga .soccer' spe-
D verwijzing naar het woord Associ-
it was dus al na 1863. Daarvoor
voetbal en rugby nog hand in
Ifoor een partij sprak men gewoon
nOl ens welke regels zou worden ge-
Wel of geen hands. Wel of geen
en tegen de schenen. Het enige dat
tporten leek te binden, behalve de
i, was de buitenspelregel die toen al
i Terwijl we nu dus weten dat juist
^el de meest betwistte is gebleven
jaren heen.
komt dus eigenlijk van rugby.
rugby komt van voetbal. In 1823
gewoon met de voet tegen de bal
en de bal mocht met de hand
w gestopt, geen poespas verder. Tot
noif1 Webb Ellis, leerling op Rugby
tijdens een partij voetbal de bal
in de handen nam en er snel mee in
ting van het vijandelijke doel ver-
Zijn kornuiten vonden dat een
Ifelijke variant. Hands bleef dus in
L El. Naast het elkaar onderuit trek-
et z'n allen boven op de bal duiken
ije haken.
-w
D
^As al en voetbal bestaat. Sterker
':em 50 voor Christus. Ene Li Ju
't hoe door teams uit China en
een spel werd beoefend dat zo zegt
b in München bewaarde tekst, veel
NQtbal leek. Nog veel sterker: er zijn
24. lingen dat in 1004 voor Christus al
gevoetbald werd. De oude Grie-
ielden ook al een spel waarbij met
1 tegen een rond voorwerp werd,
Ze noemden het eplsciro. De Ro-
namen het over en noemden het-
lum.
Bgt dat Ceasar het nog eens ge-
heeft. Verder wordt verteld dat
s en Virgilius dat harpastum maar
nden, terwijl Ovidius het spel on-
t vond voor vrouwen. Die speelden
l(jei l namelijk ook al. Hoewel dat meer
>rt huwelijksmarkt was. Zoals de
lanlijke voetballers een ruime keu-
de aanbidsters konden maken, zo
«n technisch begaafde vrouwen
ie pretje omgekeerd.
ns, maar dat geldt voor alle gege-
halverwege de negentiende eeuw,
den zijn het er niet over eens of
laai wel voetbal was. Sommige
ihrijvers ontkennen het vol-
Niet ieder ruw spel waarin een bal
'brulkt is voetbal, zoals een ooie-
•k geen vliegtuig is. hoewel het
tl kan vliegen.
De oude Romeinen worden ervan ver
dacht het spel verspreid te hebben naar
Engeland. Samen met him legers ging ook
de bal over de bol. Maar in Engeland bleef
het echt hangen. Lui op een eiland die
waren geboren met een grote voorliefde
voor spelletjes. Ze voetbalden er eeuwen-,
lang danig op los. Gehucht tegen gehucht,
dorp tegen dorp en graafschap tegen
graafschap. Zo spreekt de officiële ge
schiedenis. Maar anderzijds wordt gezegd
dat het eigenlijk de Noormannen waren
die het voetbal in Engeland introduceer
den. Een smakelijk verhaal natuurlijk.
Britten zagen hoe Noormannen (Denen
dus) op het strand een spel speelden, door
steeds tegen een rond lijkend voorwerp te
schoppen. Bij nader Inzien zou het, zo
menen sommigen, zijn gegaan om het
hoofd van een autochtoon die daadwerke
lijk een kopje kleiner was gemaakt. Nou
ja, voor de geschiedenis van de voetbal
sport moet men wat over hebben.
Trouwens, voetbal wès altijd al een ruige
sport. Zo ruig zelfs dat Koning Edward n
in 1314 dat geschop tegen „grote ballen"
in de stad verbood. Op overtreding stond
een verblijf in het cachot. Richard H ver
bood het sjotten in 1398 absoluut. Niet
omdat hij het eigenlijk te gemeen vond
maar meer omdat hij het geen nobel tijd
verdrijf achtte. Edelen doen aan fatsoen
lijke sporten. Zij wedijverden in het schie
ten met pijl en boog, wat ook nog ten
zeerste van pas kwam in oorlogen.
Alle verbodsbepalingen ten spijt bleef het
trappen tegen een bal een tijdverdrijf dat
bij het gemene volk zeer hoog stond aan
geschreven. In 1514 zette Alexander Bar
clay de genoegens op rijm. Ja, in de zomer
was er niks aan de hand. Dan had nie
mand het koud. Maar in de herfst en de
winter, dan moest Je maar zien hoe je het
warm kreeg. Oktober was ook toen de
slachtmaand. En kijk, hoe vader daar
opgewekt het varken staat uit te benen en
zoonlief zich meester maakt van de blaas.
Hij vult het ding met bonen en erwten en
begint er van puur elan tegen te trappen.
Voor hij het weet zijn er uit alle hoeken en
gaten vTienden bij gekomen die graag mee
willen schoppen. En zie dan, hoe dit sim
pele genot, een winter lang de koude ver
drijft bij de opgewonden jeugd. En hoe
tenslotte ook de vaders in hun schaarse
onbewaakte ogenblikken meerammen. Zo
is het voetbalspel een groot goed. Let niet
op de pijn als iemand eens mistrapt en de
schenen vol raakt. Denk er slechts aan dat
Je er lekker warm van wordt. Ja. Alexan
der Barclay, zag de sportieve, sociale en
economische waarde van het voetbalspel
al zeer vroeg.
Geheel in tegenstelling natuurlijk tot
Thomas Elyot die in 1531 sprak van een
„beestachtige furie". Het buitengewone
geweld dat te pas kwam bij dit spel kon
slechts leiden tot wraakgevoelens bij de
arme slachtoffers van het spel, zij die met
blauwe plekken, diepe wonden of nog er
ger, achterbleven terwijl de rest van het-
dorp er tien meter verder al weer lustig op
los trapte. „Daarom moet er verder
slechts eeuwig gezwegen over worden,"
aldus Thomas Elyot.
Langzaam naderen we de negentiende
eeuw. Er verandert zowaar iets in de we
reld. En nota bene ook in Engeland. Sport
wordt een aangenaam tijdverdrijf. Voor
de edelen met een aanzienlijke hoeveel
heid vrije tijd zeker. Ze worden wat vrijer,
ze durven een ietsje meer, ze zien voetbal
door de vingers. Zolang het voor de lol
gaat natuurlijk. En voor de lol eikaars
krachten meten, dat roept namen op als
Cambridge, Eton, Oxford, rugby. Daar
waar de jeugd klaar wordt gestoomd voor
een carrière in het leger en waar enig
doorzettingsvermogen en „good sports"
na een stevige ram tegen de enkels, zeer
wel van pas komen.
Daar, op de voorname kostscholen, begint
het voetbalspel z'n opmars. Keurig inge
bed in een programma om er een beetje
nobeler van te worden. En daama dus het
leger. Het Engelse leger waarboven de zon
nooit onder gaat. Terwijl thuis gebakke
leid wordt over regels, of Je nu wel of niet
iemand tegen de schenen mag schoppen,
of Je de bal nu wel onder Je arm mag
nemen of niet, of er een touwtje tussen
twee palen dient te zijn gespannen of een
houten lat; terwijl thuis daarover strijd is.
verspreidt het Engelse leger de voetbal
sport over de wereld. Zoals ze het zelf,
naar men dus zegt, van de Romeinse helr-
scharen hebben geleerd.
Zo kan het dus gebeuren dat Nederland
kennis maakt met voetbal. Via het gewo
ne volk dat in de Twentse textielindustrie
hand- en spandiensten komt verrichten,
via Engelse leraren op keurige Nederland
se kostscholen, via Engelse soldaten in
den vreemde. Op het strand van Ostende
bijvoorbeeld. Daar is het dat Pimmetje
Muller in 1875 kennis maakt met het voet
balspel. Een echte variant. Rugby dus. Hij
neemt het als tienjarig Jongetje goed in
zich op en zoekt Jarenlang naar een bal
waarmee hij de werkelijke essentie van
het spel kan uitleggen. Een échte bal dus,
want zo achterlijk zijn we hier ook weer
niet dat we nooit van een bal hebben
gehoord. Kaatsen bijvoorbeeld, bestaat
dan al lang.
1879. Pim Muiier laat ons rugby spelen en
in 1979 vieren we honderd jnar voetbal.
Sinds 1954 mag er in Nederland door voet
ballers geld worden verdiend; in 1885 werd
het professionalisme in Engeland toege
staan.
Zijn wij gek, of zij?
Professionalisme in de sport is een merk
waardige zaak. Sport om geld is eeuwen
lang .not done' geweest. Wedden is prima;
Je broodwinning ervan maken is iets voor
het plebs. De grootste strijders voor ama
teursport zijn ook altijd te vinden geweest
In de betere kringen. Daar kon men zich in
de ruime vrije tijd bekwamen in een disci
pline. Ver onder de welstand levende han
darbeiders konden zich alleen in sport
bekwamen als ze er ook voor werden be
taald. ze moesten toch ergens van leven.
Door de specifieke Engelse situatie, waar
sport zo'n belangrijke plaats innam onder
het volk, was de stap naar het professiona
lisme niet zo groot. In 1885, vier jaar voor
in Nederland een voetbalbond werd opge
richt, werd in Engeland al betaald voetbal
toegestaan. In 1888 werd de Football Lea
gue opgericht waardoor de profs een eer
ste vorm van zekerheid kregen. Terwijl
het daardoor ook niet meer nodig was
tegen amateurs te spelen.
In Nederland speelden tot 1954 louter
amateurs. Daar was Pim Muiier een groot
voorstander van. Hoe kan het ook anders.
Muiier was de zoon van welgestelde ou
ders. Zijn vader was mr TJepke Muiier van
de Aylva State in Witmarsum. Friesland.
Hij was er een van de laatste grietmannen.
Stond aan het hoofd van een van de dertig
grietenijen, sprak er recht, was tevens
openbaar aanklager en hief er de belastin
gen. Een baan die men zich moest kopen.
In 1867 verhuisde de familie Muiier naar
de Haarlemse Nieuwe Gracht. Als vijfjari
ge jongen ziet hij, uitbesteed op de kost
school van Schröder in Noordwijk, voor
het eerst Engelsen voetballen. Vijf Jaar
later hernieuwt hij de kennismaking tij
dens een vakantie in Ostende.
Op school verhaalt hij van dat spel, hoe
wel hij steeds tegen ongeloof opbotst: hij
kan het bewijs niet leveren. „Men schudde
het hoofd schreef Muller veertig jaar
later. „Eindelijk zag ik bij De Gruijter in
de Leidschestraat zoo'n mij welbekende
bal, spik-, nee maar spiksplinternieuw-
hel-geel met 'n oranje geel lintje. Een
paradijs aan een touwtje. Ik wou hem
dadelijk mee hebben, maar had geen 'cre-
diet. Den volgenden dag had ik het bedrag
mee in m'n zak en ik kocht m'n bal.
dolgelukkig."
Er wordt onmiddellijk mee gespeeld. Zo
maar op weilanden rond Haarlem, met
altijd de angst de boer met zijnen riek
achter zich aan te krijgen, of veldwachter
Kolderie die niets van dat geravot achter
een bal moest hebben. In de Koekamp
vonden ze uiteindelijk een vaste stek. Mu
iier, vijftien jaar inmiddels, heeft dan aan
burgemeester Jordans van Haarlem offici
eel toestemming gevraagd en gekregen,
want een Muiier, dat betekende toen nog
wat in Haarlem.
En trouwens, hij stelde zich voor als presi
dent van de Haarlemsche Football Club,
de eerste Nederlandse voetbalcub. Want
Utile Duce, UD, in Deventer, was wel
eerder opgericht dan HFC maar men leg
de zich daar de eerste jaren louter toe op
het spelen van cricket.
Muiier. Muller was een rasorganisator. Hij
deed de ideeën elders op en plantte ze over
naar Nederland. Hij studeerde in Ramsga-
te in Engeland en in Lübeck in Duitsland,
zat twee jaar in Skandinavië in de hout
handel en reisde twee jaar in dienst van de
General Bulb Company door Rusland.
Verbleef Jaren in Nederlands Indië en
maakte een studiereis door Burma en
Siam.
Hij richtte in 1889 de Nederlandse Atle
tiek en Voetbal Bond op. Bleef met enige
tegenzin vier Jaar voorzitter en werd bij
zijn afscheid prompt het eerste erelid.
Toen de voetbalbond zelfstandig verder
ging. hielp hij met de oprichting van de
Atletiek Unie. Muiier was ook de man
achter de Elfstedentocht In 1909 werd dat
een echte wedstrijd, maar Muiier had de
tocht toen al driemaal volbracht. De eer
ste keer in 1890. Hij richtte met de Konin
klijke Nederlandse Schaatsenrijders
Bond ook de Internationale Schaatsenrij
ders Unie op. Introduceerde hockey, ban
dy en ijshockey. Was aktief in de cricket
bond. Organiseerde de eerste vierdaagse
Wandeltochten.
Zonder Muiiers directe bemoeienis was
het voetbal in Nederland inmiddels bezig
aan een verdere opmars. In 1905 werd zelfs
op 30 april de eerste officiële interland
gespeeld: België-Nederland in Antwerpen.
Na een eindstand van 1-1 won Nederland
in de verlenging met 4-1. Nederland speel
de in de opstelling: doel: Beeuwkes; ach
ter: Stok en Stom; midden: Gleenewinkel,
Kamperdljk, De Korver en G. Kessler (de
aanvoerder); voor: Boomsma, D. Lotsy,
De Neve (hij maakte alle doelpunten voor
Nederland), Lutjens en De Vos.
Even de reuzestappen maken. De bond
groeide gestaag. In 1920 had de KNVB
18.158 leden, in de erkende bonden speel
den nog eens 30.000 mannen. In 1937 was
het ledental van de KNVB opgelopen tot
76.059. in de erkende bonden speelden
123.664 mannen. En dan was er nog de
Rooms Katholieke Federatie van Voet
balbonden die dat Jaar 47.049 leden telde.
En er was onder meer nog een Arbeiders
Sport Bond met enkele duizenden leden.
In feite onder dwang der bezetters werden
alle voetballers in 1940 ondergebracht in
één bond de KNVB. Die Tweede Wereld
oorlog vormt een heel apart hoofdstuk in
de Nederlandse voetbalgeschiedenis. Van
een zeer heldhaftige opstelling kan men
niet spreken. De houding was voorname
lijk gericht op het behoud van het voetr
balspel en het doorgaan van de competi
tie. In een voortreffelijke bijlage van Vrij
Nederland hebben Frits Barend en Henk
van Dorp enkele maanden geleden die
houding uitgeplozen en beschreven. Waar
op de KNVB prompt in zijn eigen orgaan
met haar privé-geschiedenis kwam. Waar
uit we vooral konden leren dat er nooit
iets aan de hand is als men maar voldoen
de begrip bij de hand heeft.
Er veranderde in Nederland pas werkelijk
iets in 1954. In dat jaar ging de KNVB
overstag en werd het spelen van beroeps
voetbal toegestaan. Onder druk der om
standigheden natuurlijk. Er speelden vele
zaken een rol. Langzamerhand gingen
steeds meer goede Nederlandse spelers
een broodwinning zoeken bij buitenland
se clubs. Niet zelden werd zo'n contract
voor één seizoen afgesloten. Waarna de
speler werd afgedankt en in arren moede
terugkeerde naar Nederland. Alwaar de
KNVB een afkoelingsperiode van een
paar Jaar vorderde, voor het slachtoffer
weer bij de ware amateurs mocht
meedoen.
Daar kwam dan nog bij dat die ware
amateurs een officieel Nederlands elftal
voortbrachten dat buiten Nederland op
geen enkel aanzien kon rekenen. Eind
1952 bedacht de Spaanse voetbalbond dat
het voor de doorstroming goed was als er
een Spaans B-elftal werd opgericht dat
zich ieder jaar enkele malen diende te
meten met de laagste garnituur elftallen
uit Europa. De Spaanse voetbalbond
noemde die derde garnituur ook: Luxem
burg, Saarland en Nederland.
De zaken raakten helemaal in een stroom
versnelling na de watersnoodramp van
februari 1953.
Op 12 maart 1953 vond de "watersnood
wedstrijd" tussen het Franse nationale
elftal en Nederlandse profs in het Pare des
Princes in Parijs plaats. En Nederland
won nota bene met 2-1; door doelpunten
van Bertus de Harder en Bram Appel.
Vijf dagen eerder voetbalde het officiële
Nederlands elftal in Rotterdam tegen De
nemarken dat ook had aangeboden een
benefiet te willen spelen. Nederland ver
loor met 1-2. En Abe Lenstra maakt het
enige doelpunt.
De wedstrijd in Parijs bracht een kli
maatsverbetering tot stand. Of beter ge
zegd, het grote publiek kreeg nog minder
weerstand tegen profvoetbal. Wat volgde
was,van Limburg uit, met name door het
werk van de zakenman Joosten, de aanzet
tot profvoetbal. Limburg kreeg uit West-
Dultsland en België steeds meer Impulsen
die neigden tot betalen. De KNVB wilde
van niets weten. Dat liep dus snel uit op
een scheuring, want het geld om met
profvoetbal te starten was er wel
Op 20 december 1953 werd de NB VB opge
richt, de Nederlandse Beroeps Voetbal
Bond. De deelnemende ploegen waren:
Alkmaar. Amsterdam. Fortuna '54, De
Graafschap, Den Haag. Rapid '54. Rotter
dam, Twentse Profs, Utrecht en Venlo.
De NB VB zorgde voor aanzienlijke pa
niek. Weliswaar was het niet makkelijk
om aan een veld voor beroepsvoetbal te
komen, maar daar stond tegenover dat
snel veel spelers geloofden in een toe
komst voor broodvoetbal. De KNVB
dreigde met hel en verdoemenis, omdat er
niets ergers voor handen was. Maar zag de
leegloop medio 1954 alleen maar toene
men. Toen was het tijd voor de pragmati
sche lichting. Tot woede van de oude
garde met Karei Lotsy aan het hoofd,
werd op 3 Juli in een Utrechtse hotelkamer
besloten dat het voortaan toegestaan was
om spelers vergoedingen uit te betalen.
Kort daarvoor was overigens een andere
felle tegenstander van betaald voetbal
overleden: Pim Muiier. Over beroepsspel
schreef hij nog: „Bij dit laatste woordje
haal ik de schouders op. Het is niet te
rijmen met de sport voetbaL"
Op 13 november van dat Jaar werd de
definitieve vrede getekend tussen de
KNVB en de NB VB. Halverwege die
maand begon de eerste echte betaald
voetbal competitie.
Vooral voor Brabanders werd dat een his
torisch Jaar met als eindstand van de
kampioenscompetitie:
Willem II
NAC
PSV
Eindhoven
6 3 2 1 8 14-11
6 2 2 2 6 14-12
6 14 16 10-10
6 1 2 3 4 9-14
Maar dat is dan al volop moderne geschie
denis.
