een uit beelden, de
ider uit anecdotes gebouwd
?ven nieuwe films en drie van Jean Vigo
ng voor het beest
Geslaagde vriendelijke komedie
nieuwe Nederlandse films
^ol opent een nieuw Cinecenter
Mi v
lecy
Een hoogst zedelijke nacht
Prolongaties en reprises
8»G 21 SEPTEMBER 1979
FILM
TROUW/KWARTET PH 15 - R 17 - S 11
V
N Jan Kuijpers als de jonge Herman Dürer
Deze week zijn er wederom
twee nieuwe Nederlandse
films in première gebracht.
De een De verwording van
Herman Dürer werk van
een nog onervaren team, be
staande uit René Seegers,
Jean van de Velde en Leon de
Winter. De ander Grijpstra
en De Gier door een tweetal
filmers met veel filmervaring
achter de rug, Wim Verstap
pen als regisseur en Rob Hou
wer als producent.
Het ls geen snobisme, als ik zeg dat
de film met gebrek aan ervaring me
meer bevalt dan „Grijpstra en de
Gier". Omdat er in „De verwording
van Herman Dürer", met uitzonde
ring van enkele momenten, typisch
van uit het beeld is gewerkt. Dat ls
veel minder het geval met „Grijpstra
en de Gier", waar typisch van uit het
anekdotisch gespeelde is gewerkt.
Dat zou nog niet zo erg zijn geweest,
als niet juist dat ontbreekt, wat de
Duitsers kernachtig uitdrukken met
„Fingerspitzengefühl". Er is in de
film behalve te veel grof effektbejag
(door middel van de ene keer draconi
sche en de andere keer te sterk be
klemtoonde cynische scènes) te veel
goede bedoeling waar te nemen, die
het gebrek aan wezenlijke belangstel
ling bij de makers van de film ternau
wernood kan verhullen.
Rijk de Gooijer en Rutger Hauer als Grijpstra en de Gier.
„Grijpstra en de Gier" is na „Pastora
le 1943" een duidelijke terugval van
Verstappen, die in het geheel zoveel
misschien wel grappige, gelach uitr
lokkende details heeft verwerkt, dat
Je qua consistente crime story feite
lijk met een kluitje in het riet wordt
gestuurd.
In de film zijn twee hoofdlijnen te
onderkennen. Onthulling van een
misdaad (een moord), in relatie met
handel in drugs en de uitbeelding van
een wankel, gezworen kameraad
schap van twee rechercheurs.
Wat het eerste betreft is er in het
verhaal een zodanige overvloed aan
willekeurige of onderling niet klop
pende bijzonderheden, dat Je abso
luut geen vat erop kunt krijgen. En
wat de typologie van Grijpstra en de
Gier betreft, zij blijft typologie van
Rijk de Gooyer en Rutger Hauwer,
die politieman moeten spelen. Je tast
nooit dóór hen heen naar de authen
tieke politiefiguren, die met hun per
soonlijke gevoelens en besognes hun
weg moeten zien te vinden langs de
marge van het dagelijkse leven.
Met „De verwording van Herman Dü
rer" heeft het filmteam, waarvan
hierboven sprake is, het zich niet ge
makkelijk gemaakt. Het heeft gepro
beerd de oude romantiek, zoals die
verwerkt is in Joseph von Eichen-
dorffs „Aus den Leben eines Tauge-
nichts" te laten samenvloeien met
het lichtelijk geestesgestoorde ro
mantische levensgevoel van de jonge
Herman Dürer, die het dorre van het
leven heeft leren kennen in de jeugd
gevangenis, waar hij wegens diefstal
en Joy riding terecht is gekomen. In
die gevangenis duikt hij in de droom
van Eichendorffs melancholische ver
ten-waan. Wie de waarde van het le
ven niet ontdekt waar hij staat, zoeke
de horizon af. Bij Dürer ls dat, Italié.
Maar Italië bestaat niet meer. het ls
een even nuchter land van armoe en
onderdrukking als de rest van onze
niet-verbeelde wereld.
Aan deze ondekklng gaat de geest
van de Jonge Dürer volldlg kapot. Het
is voor aankomende filmers een groot
waagstuk om zo op de scheidslijn van
werkelijkheid en romantische vaag
heid te filmen. Ze zijn daarin voor
zeker de helft geslaagd en dat wekt
grote verwachtingen.
Grijpstra en de Gier Amsterdam-
Tuschinski 1; Den Haag-Cineac en
Metropole 2; Rotterdam-Lumicre en
Grand en verder in 34 theaters over
al in het land.
De verwording van Herman Dürer
Amsterdam-Cinecenter; Groningen,
Breda, Rotterdam-Filmhuis, Eind
hoven-De Krabbendans.
k Ouwendijk
nsterdamse Cinétol,
iet gemeentebestuur
in uit het gebouw
zo veel jaren zijn
culturele activiteiten
de, heeft aan de Lijn-
icht een Cinecenter
hillende bioscopen onder
e hebben in plaats van de
ke nummering „Cine-
3, 4 bloemrijke namen
Die namen zijn Jean Vigo,
■eden Franse filmer uit de
de tweede wereldoorlog
een naam die om een in
nbt' de opzichten progressieve
pen^ering vraagt; verder Pier-
Nappa en Coraline, figu-
J Commedia dell'arte. Uit de
nig valt af te leiden, dat zo-
s ernst, politieke en sociaal
)temte films, documentatie en
>t dqg met specifieke program-
verschillende theaters te
zijn. De herkomst; „Ciné-
'iorgt kwaliteit.
K J
jntel
p-P<
seci *e op 20 september in pre-
zijn. verdeeld over de vier
in in getal, plus de door
gemaakte films „A propos
a 1930), „Zéro de conduite"
„L'Atalante" (ca 1934). De
hszijn „Sejnane" uit Tune
's lerent story", „En och En"
■,ed^id Josephson), „Die An-
minuten van gisteren",
es" en „Préparez vos mou-
we met Préparez vos mou-
u je zakdoek bij de hand),
zien in dag- en avondvoor-
is van Bernard Blier, de
„Les valseuses" en „Cal-
ir ook van ..Hitler connais
interview-film, waarop
later in Nederland heeft
duurd. Brengt men zich
in de herinnering terug,
n Je in Blier iemand die.
*n goede kennis van het
i en een sterk betrekkelijk-
ïl. menselijke denkbeelden
gev
De Parijzenaar in „92 minuten
van gisteren"
en gedragingen met ironie en humor
kan bekijken. Daardoor is Blier hèt
type van de komedie-filmer. Dat is
niet een filmer die de mensen te kijk
zet of zich vrolijk over hen maakt,
maar net zo min hun domheden of
ontoereikendheden vergoeilijkt of
wegmoffelt.
Op het eerste gezicht lijkt Bliers
jongste film de komedie van een im
moraliteit: een man, Raoul (Gérard
Depardieu), die zijn vrouw Solange
(Carole Laure) niet gelukkig meer
kan maken en haar daarom (tijdelijk)
afstaat aan een man, die hij bij toeval
leert kennen, Stephanev (Patrick De-
waere). Ze hebben geen van drieën
door en dat is hun domheid, waar
door de hele verhouding zo betrekke
lijk wordt dat zij aan contact-
armoe lijden. Tot slot vindt Solange
soelaas bij een (te) jeugdige minnaar,
Christian, een vroegwijs intellectu-
eeltje uit het fin de siècle van deze
eeuw, bij voorbaat al levend volgens
de koele computer gedragscode van
het jaar 2000.
De komedie bevat geen enkel mora
lisme, maar is wel vol van een getem
perd cynisme over de werkelijkheid
van de betrekkingen tussen man en
vrouw. Betrekkingen die romantisch
opgefleurd worden met Mozart, in
schijn-romantiek, die door de ver-
saaiing in de dagelijkse levensprak
tijk onverbiddellijk wordt achter
haald. Een komedie die door haar
heldere humor een amusante „spiegel
van menselijke zotheid" wordt.
Deens
Een komedie met de ondertoon van
een zeer vertriestende realiteit, waar
door bijna elke verwachting in het
menselijk leven wordt te niet gedaan,
is de Deense film 92 Minuten van
gisteren (in nachtvoorstellingen), ge
maakt door Carsten Brandt. Het ver
haal gaat over een Parijzenaar die, op
doortocht naar Stockholm, in Kopen
hagen een pakje moet afleveren en
wiens tijd zeer beperkt is. Het adres
waar hij het pakje moet afleveren
blijkt een pas verlaten huis te zijn,
waar verhuizers bezig zijn de meubels
weg te halen. Via de nieuwe bewoon
ster, die door de Parijzenaar in het
huis wordt aangetroffen, ervaart de
man het (kortstondige) geluksgevoel
van een ontluikende verliefdheid.
Dat gevoel wordt abrupt verbroken
door de wanhoopsdaad van een vrien
din van de jonge vrouw, die bij het
midzomerfeest (de dag dat de Parijze
naar arriveert) door een verloofde bij
zonder kwaadaardig is behandeld.
De sfeer van zoeken (door de man),
van het midzomerfeest met de on
enigheid tussen de verloofden, van de
ontluikende tederheid tussen de Pa
rijzenaar en de jonge vrouw, die hij
bij toeval in het lege huis aantreft,
geeft aan de film de toon van een
intense weemoed. Ondanks dat is het
comedy-karakter gaaf bewaard, om
dat geen enkele handeling of gewaar
wording wordt verabsoluteerd. Als er
iets door de film wil worden duidelijk
gemaakt dan is het, dat mens-zijn
niet zonder onzekerheid kan verwe
zenlijkt worden.
Zweeds
Een tweede uit Scandinavië afkom
stige film is En och En (in dag/avond
voorstellingen) van de Zweed Erland
Josephson, als acteur bekend uit di
verse films van Bergman, niet het
minst door „Scènes uit een huwelijk".
De film is in zoverre van Josephson,
dat hij het scenario ervoor heeft ge
schreven. maar de regie is in handen
geweest van het drietal Josephson.
Nykvist en Ingrid Thulin. Josephson
en Thulin hebben bovendien het spe
len van de hoofdrollen op zich
genomen.
Het is moeilijk, om niet te zeggen
ondoenlijk, de film in een strakke lijn
uit te zetten. Zij is, in haar totaliteit,
opgebouwd uit losse situaties, flar
den gesprek, sfeerbeelden, zowel in
interieurs als met landschappen. Je
zou kunnen zeggen, Bergman-stijl,
maar al zijn er verwantschappen aan
te geven, het geheel van de film is
niet-Bergman. Met name niet in het
volstrekt open laten van wat de twee
voornaamste figuren, Ylva (Ingrid
Thulin) en Oom Dan (Erland, Joseph
son) met hun leven in laatste instan
tie voor hebben.
De formule: een en een is bekend. Met
als slotsom twee. Met andere woor
den, een en een is geen gesloten paar,
geen twee-eenheid, maar twee even
tueel bij elkaar op te tellen groothe
den, die geen samensmelting met el
kander aan gaan. Dat is precies wat
met de mensen in „En och En" het
geval ls. Oom Dan en Ylva zijn neef
en nicht, generatie-genoten. Ylva
heeft Dan uitsluitend gekend als on
zeker, weifelmoedig en tegelijkertijd
arrogant jongetje. Iemand die zich
niet tegen anderen verweren kon en
daarom, met hooghartigheid, toe
vlucht zocht in eenzelvigheid. Die af
zijdigheid van het leven bij Dan heeft
van jongs af de belangstelling, om
niet te zeggen de liefde van Ylva
gehad. Maar het is haar niet mogelijk
om de overtuigende kracht van deze
liefdevolle belangstelling op Dan
over te brengen. Net zo min als hij in
staat blijkt, zich van zijn hoogmoedi
ge eenzelvigheid los te maken en een
gezamenlijke toekomst te aanvaar
den. De twee blijven ook in andere
zaken van het leven, zoals b.v. Ylva
met haar schilderkunst eenheden,
die zich zelf bij de ander kunnen
optellen, maar alleen in verlangen,
zonder enige vervulling.
De film is in haar makelij vol van een
bedwongen hartstocht, zowel in haar
beelden als in de presentatie van de
figuren. Naar het uitwendige geno
men is het een koele film, maar in
haar diepste aspecten is zij aangrij
pend. Met name door de Incalculatie
van individueel tekort schieten, zelfs
mislukken in elk pogen tot boven
individueel menselijk contact.
Duits
Met welk een grofheid de wetenschap
uitzonderlijk de psychiatrie het
(ziek geworden) zoeken naar contact
kan beantwoorden wordt verbeeld in
de film Die Anstalt (in nachtvoorstel
lingen) van Hans-Rüdiger Minow.
Gerard Depardieu en Patrick Duwaere in „Préparez vos mou-
choirs".
Een film in het spoor van de patheti
sche „aanklacht" films over de be
handeling van geestelijk gestoorden
in inrichtingen. Er zijn in het genre
goede films gemaakt (met als werke
lijke uitschieter het benauwende
„Family Life"), maar over het geheel
genomen steunen deze films vooral
op een mateloos verhevigde dyna
miek van gestoord bewustzijn. In
confrontatie met behandelende ge
neesheren, die eerder bereid schijnen
te zijn vóór hun theorieën te vechten
dan tégen de geestelijke bedreigin
gen, waaraan hun patiënten lijden. In
„Die Anstalt" gaat het om een pas
afgestudeerde psychologe, die uit ei
gen ervaring wil weten hoe de zaken
er in psychiatrische inrichtingen voor
staan en zich in zo'n inrichting laat
opnemen (pas nadat zij bij een nota
ris een verklaring heeft laten depone
ren, dat zij gezond van geest is). Het
beeld, dat getekend wordt van
weerloze patiënten en gefrustreerde
dokters is zo opzettelijk propagan
distisch, dat de geloofwaardigheid er
volledig door wordt aangetast. Met
groter beheersing zou een betere en
zeker overtuigender film uit de han
den van de makers te voorschijn zijn
gekomen.
Aan enorme maat-overschrijdlng
lijdt ook de film The Crazies (in
nachtvoorstellingen) van George A.
Romero. Een film, die een mengsel is
van science fiction, horror fantasy en
anti-milltarisme. In Amerika is een
bacterie ontdekt, die overgebracht op
de mens, agressieve kolder verwekt.
De Amerikaanse legerleiding heeft
besloten de bacterie in het bacteriolo
gische wapenarsenaal op te nemen.
Door een of andere oorzaak zijn er
bacteriën in drinkwater terecht geko
men en een verschikkelijke streek-
besmetting dreigt. Het leger moet
met geweld alle dreigingen de kop
Indrukken.
Romero is ook de man geweest, die de
film „The night of the living dead"
maakte. Hij is een regisseur die met
verve films weet te maken, maar hij
schiet te gemakkelijk door de rem
men heen en bluf komt dan in de
plaats van verve. Het geweld wordt
uitsluitend gebruikt ter wille van de
waanzinnige ritmiek van uit de band
gesprongen gewelddadigheid. Het re
sultaat is een inhumane film.
Engels
De film A different story (in dag- en
avondvoorstellingen) van Paul Aaron
vertelt, tamelijk recht toe recht aan,
een wat merkwaardige liefdesge
schiedenis. Tussen een homoseksuele
jongen een lesbische. Een verhaal
zonder „pikanterie", ook vrij van an-
ti-tendenzen. alsof het tweetal waar
om het gaat tot een andere levens
houding zou moeten „bekeren". Het
meisje en de jongen komen bij toeval
met elkander in contact. Het is een
normaal, vriendschappelijk contact,
met een geleidelijke omwisseling van
rollen: het vrouwelijk zorgzame van
de man verandert in mannelijk pres-
tatiestreven, terwijl andersom het
oorspronkelijk mannelijk prestatie-
streven van de vrouw verandert in
vrouwelijke zorgzaamheid. De toon
van de film is de toon van een wat
naïeve blijmoedigheid. In de trant
van: zo aardig als mensen in hun voor
een poosje afwijkend doen en laten
kunnen zijn. Omdat bij dit alles toch
eenvoud is betracht, is het resultaat
zeker aanvaardbaar.
Tunesië
Als laatste film in de reeks films,
uitgebracht in het Cinecenter, moet
8ejanane (in nachtvoorstelling) wor
den genoemd, gemaakt door de Tune
siër Abdellatif Ben Ammar. Hij zegt
over zijn film, dat hij die heeft willen
maken om een beeld te geven van „de
nationale bevrijdingsstrijd", met de
nadruk op de rol, die „de vakbonds
mensen (hebben vervuld) in de strijd
tegen het kolonialisme". De ontwik
kelingen worden bezien door de ogen
van een Jonge Tunesische student,
die, als zoon van een vermoorde vrij
heidsstrijder, van college wordt ge
stuurd en daarna temidden van volk
se Tunesiërs ageert tegen het Franse
koloniale gezag. Hij moet dat met de
dood bekopen.
De film is als geheel vrij van goedko
pe opwinding of agressie, zij is daar
door een document geworden, dat je
als eerlijk en waarachtig ondergaat.
Maar aan de andere kant kleeft aan
het totale beeld toch te veel „Euro
pa". alsof de maker heeft gemeend
vanuit Europa naar het verhaal te
moeten kijken, om het verstaanbaar
te maken. Je krijgt daardoor toch de
indruk van te veel propaganda (al is
die dan gematigd) en te weinig au
thenticiteit. Dat geldt zelfs voor de
beelden van de onderdanigheid van
de vrouw. Tunesië willen we niet zien
door de ogen van een geïmiteerd Eu
ropa, maar door Tunesische ogen.
In Cinecenter ook: de verxoordinü
van Herman Dürer.
e dl e,
van regisseur John Fran-
dlent zich aan als een mo-
op milieubewuste en soci-
Igeerde basis. Een jonge
in de sloppenwijken van
dag en nacht vecht tegen
i in de vorm van door ar
te behuizing en ratten ver
ziekten, gaat in de staat
onderzoek instellen naar
lie Indianen hebben inge-
1 een papierfabriek. De fa-
oké maar er gebeuren de-
vreemde dingen: een
ïe wasbeer vliegt hem
4; in een rivier huizen
B en wanstaltige kikker-
Indianen worden woest
op omdat hun volk zonder
oorzaak degenereert. Al-
td en best en spannend
met geheimzinnige hints,
op magie als op steelse
door de industrie kunnen
wijzen. Maar als het Monster in leven
den lijve verschijnt (in het allereerste
begin wordt het wel geïntroduceerd
maar niet vertoond) ontpopt „The
Prophecy" zich als een ouderwets
griezelwerkje, ternauwernood ver
huld door modieuze sluiers. Gegil,
geren, voor het monster uit en achter
het monster aan, door wouden en
moerassen, smek, smek, klok, weer
een mensenkop eraf enfin, u weet
dat wel. Zeer potsierlijk wordt het
geheel, als de zwangere vrouw van de
dokter gaat rondslepen en zeulen met
een pasgeboren, erbarmelijk krijsend
monstertje aan de borst of daarom
trent. Het ding bijt haar. Net goed.
W. Wielek-Berg
Amsterdam Cinema International
en Rembr.pl. 1; Rotterdam Corso;
Den Haag Odeon 1 en verder in 7
theaters overal in het land.
Scène uit The Prophecy
Marmer. Magistrale film van
Rej Wajda over de speurtocht
"ïider die in marmer werd
in vergetelheid verzonk. 22
2# sept. Filmcircuit Achter-
Hommelskoop. Bergen op
-j Ito*
P en i
rik
2. Film vol revolutionair
komst van socialisme en fas-
Itallaanse land In het tijdvak
1945. Gemaakt door Bernar-
1 De gehele week in Grand 5,
te eerste ernstige film van
a en de eerste waarin hijzelf
niet meespeelt. Prachtig mooi. De gehele
week in Palet. Bussum
Annie Hall. Film vol grappen en droefenis
van de geniale Amerikaanse komiek
Woody Allen. De gehele week in Midi, Den
Haag
Die Ehe der Maria Braun. Ralner Wemer
Fassbtnder vertelt op zijn manier het ver
haal van een liefde in Wlrtschaltwunder-
land. De gehele week in Alhambra 1, Am
sterdam en Movies 1. Amsterdam. Studio.
Groningen. Rembrandt 4, Utrecht.
Prova d'orchestra. Felllnl stopt ln zijn
laatste film de wereld ln een orkest. De
gehele week ln City 4. Amsterdam; 8askia,
Eindhoven; Molenstraatth., Wagenlngen.
De Klompenboom. Schitterende pastorale
van Italiaans landleven aan het eind van
de vorige eeuw van regisseur Ermanno
Olml. De gehele week ln Doelen, Delft
Herfstsonate. Klassieke film van Ingmar
Bergman met Ingrid Bergman en Llv UU-
mann ln de hoofdrollen. De gehele week ln
Thalia, Gouda; Palace. Hengelo; Wijn-
grachtth. Kerkrede.
Bruttl, sporchl e rattlvl. Komedie met
zware kluchtolementen, stoeiend op een
sterk sociaal engagement, over het Ro
meinse sub-proletarlaat van Ettore Scola.
De gehele week in Carolus 2, Nijmegen.
Te gek om los te lopen. 8chokkende en
ontroerende film over nieuwe wegen om
krankzinnigen te integreren ln de maat
schappij, gemaakt door een Italiaans col
lectief. 25 sept Hoogenburch, Zwam-
roerdam.
De Hongaarse film met de wat crypti
sche titel Een hoogst zedelijke nacht,
gemaakt door ene Karoly Makk, is
een komedie met de wat verschaalde
geur van het alcoof uit de vorige
eeuw. De geschiedenis speelt zich ook
af ln het tijdsmilieu van dat alcoof,
namelijk rond de wisseling van de
negentiende naar de twintigste eeuw.
De plaats van het gebeuren ln de film
ls „het bordeel" ln een kleine Hon
gaarse stad, waar de sfeer van leven
doordrongen was van het „aroma"
van de Oostenrijks-Hongaarse, kei
zerlijke monarchie. Zoals we kennen
uit de morose werken van b.v. Arthur
Schlntzler. Ook de film van Makk
heeft een morose Inslag.
Zoals gezegd speelt het gebeuren zich
af in een bordeel. Maar het ls Makk
bij de verfilming van de geschiedenis
niet te doen geweest om typische
„bordeeltaferelen", met als excuus:
„sociale aanklacht". Wat hem voor
ogen heeft gestaan ls, de luchtige en
sfeervolle verbeelding van een petite
hlstolre d'amour. Die liefde bestaat
dan uit de genegen aandacht van een
wijze oude vrouw voor wat er ln hart
en geest kan omgaan van meisjes, die
om wat voor redenen ook gekozen
hebben voor de zelfkant van het
maatschappelijke bestaan.
In het stadsbordeel woont een Jonge
student, de losbol Kelcpy, die financi
eel gesteund wordt door zijn op het
platteland levende oude moeder. Hij
heelt inwoning ln een der apparte
menten van het bordeel gekregen,
omdat bazin en meisjes een zwak
voor hem hebben en hem daarom
goedkoop onderdak verlenen. Onver
wacht komt zijn moeder op bezoek,
en iedereen doet zijn best om bij de
oude vrouw de Indruk te wekken, dat
haar zoon een tehuis gevonden heeft
ln een hoogst fatsoenlijke omgeving.
Wat de film bijzonder aantrekkelijk
maakt ls, het fijne maatgevoel en de
vriendelijke terughoudendheid waar
mee de regisseur de komedie heeft
verbeeld. De situatie ls uiteraard pre
cair en heeft de verleiding ln zich om
het aan de vrolijke kant de kant
van de vergissingen heel bont te
maken. Makk ls erin geslaagd om,
mede door het stempel van begrijpen
dat hij op de oude vrouw heeft ge
drukt, een geschiedenis te creëren,
die filmisch een omzetting lijkt van
de literaire levensvisie van een Bau
delaire. Een film die ln haar beschei
denheid een doelbewuste beschei
denheid van grote allure ls.
D. O.
Een boorst zedelijke nacht Tu-
schlnski 2, Amsterdam
Zoon en moeder met de 'bazin' in „Een hoogst zedelijke nacht".
