I
De grote doofpot bestond niet
Tekening van een lezer
Commentaar
'OC/1V
zaak-Menten (1)
Geen verband tussen drie affaires: Velsen, Schallenberg en Menten
zaak-Menten (2)
zaak-Menten (3)
Inbrekers
nemen originele
Frans Hals mee
baby op de wachtlijst
niet naar school
sprookje
somber maar
wel optimistisch
)AG 14 SEPTEMBER 1979
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
laak-Menten moeten twee delen
icheiden worden. Ten eerste de
en het gedrag van Menten in
eid! *'°°T en liidcns de Duitse bezet-
n de daaruit voortvloeiende en
kbi ccds aanhangige rechtszaak) en
bui cede de nawerking van Mentens
bezigheden in het Nederland
I. 6 45-1955.
loöjcede deel kan nu. met de publi-
an het rapport Schöffer/Blom/pt
als afgesloten worden be-
!?r< d. Dat rapport is geworden wat
mo st worden gevreesd: een
)ntr 'j$ ve'e detads en verwikkelin-
aali xompliceerd verhaal (gelukkig
n d Nederlands door de drie rap-
mo rs op ruim zeshonderd vel pa-
t Z «st), dat echter niet geschikt is
|*i n enkele harde kern herleid te
lui2 n, eenvoudig omdat er geen har-
11> r
zin is het ook een geruststellend
>btx
aar1
16
ri
real
nier
aa
lei
n oi
verhaal. Het speelt zich allemaal in
menselijke maat en verhoudingen af.
Er is geen superbrein, dat al die intri
ges heeft bedacht en uitgespeeld. Er
was geen samenzwering, er waren geen
verbanden met andere geheimzinnige
of geheimzinnig gehouden kwes
ties. Er was in feite alleen maar bluf en
een redelijk goede mensenkennis van
Menten, die handig inspeelde op het
onbehagen over de gang van zaken in
de na-oorlogse jaren en het vage ver
langen bij heel wat mensen naar een
gecompliceerd en spannend verhaal
over iets heel moois, iets heel slechts of
iets heel geks dat zich door wat voor
reden dan ook niet concreet laat om
schrijven. De literatuur is er vol van;
de politiek en de kranten helaas soms
ook. Kijk de handelingen van de
Tweede Kamer, de krantenleggers en
de noten in het rapport Schöffer/Blom/
*t Hart er maar op na.
s het kortzichtig om na de lezing
•t rapport alleen maar te conclii-
er is niets aan de hand geweest,
is de conclusie: er zijn steeds
I) verkeerde indrukken gewekt,
e weet hoe belangrijk indrukken
ldvorming kunnen zijn en welke
n zij kunnen oproepen, beseft
bij lezing van het rapport zich
zinledige zaken vermeit,
rdienste van de drie rapporteurs
ns, dat zij laten zien hoe kwets-
onze moderne staat kan zijn.
n wist net als de provo's in de
zestig dat de staat in bepaalde
idigheden een reus op lemen
is en dat, als je maar niet
oneerd tegen de buitenkant blijft
ken, er wel degelijk iets te ontre-
is ,en persoonlijke voordelen te
n zijn.
nschatbaar voordeel voor'Men-
daarbij zijn onnoemelijke rijk-
eweest. Hij heeft geen mensen
ocht (het rapport maakt aanne-
dat de verhalen daarover ver-
:ls zijn), maar wel heeft zijn geld
iet zelfvertrouwen gegeven om
eel tijd, veel inzet, een zekere
van kundigheid (en gekochte
heid), plus de nodige dosis
viteit op te treden tegen een
die openheid en politieke beïn-
n nog over het eerste deel van
k-Menten: de gebeurtenissen in
en de daarover aanhangige
ftaak. Juist omwille van dat nog
igig zijn van die rechtszaak,
op dit punt terughoudendheid
ht worden.
rijn er in het licht van het giste-'
tgebrachte rapport wel een paar
iningen bij te maken. Uit de
laak-Menten en zijn gang langs
tondere strafkamers in Amster-
Den Haag en Rotterdam is dui-
ezo Seworden dat het voor een straf-
uiterst moeilijk zo niet onmo-
s zeker na 35 jaar; het is niet
reden dat het gewone strafrecht
rjaringstermijnen werkt om
'Or i definitieve afweging te komen,
al ^storicus of een team van deskun-
als de commissie-Schöffer c.s.
een dergelijke opdracht echter
vlal volbrengen.
I I
niet zonder reden, dat in vrijwel
estcuropese landen voor de mis-
als waarvan Menten beschul-
wordt. geen verjaringstermijn
erlo Dat is psychologisch belangrijk
»t van de zaken wordt daarmee
ij ktktreept), maar ook praktisch (na-
aan k moet voorkomen worden dat
s i op een gegeven ogenblik zich
et loos weet en gaat snoeven over
in j nog steeds als Zijn „heldenda-
ut de oorlog ziet: dat zou werke-
vooi 'verdragelijk zijn). Toch moeten
en ri ons van bewust blijven dat met
zom i deze gronden opheffen van de
igstermijn de praktische moei-
door Huib Goudriaan
DEN HAAG Het doek lijkt te zijn gevallen over de zaak-
Menten, zoals deze zich in 1976 in de ogen van een verhitte
publieke opinie aftekende: die van een gigantiscn complot
met onzichtbare vertakkingen tot in de Velser-affaire, de
zaak-Schallenberg en de zaak-Remaco. De commissie-Schöf
fer heeft in haar eindrapport afgerekend met alle suggesties,
dat deze affaires zouden voortsudderen in één grote doofpot
vol ongerechtigheden van vooraanstaande Nederlanders, die
Menten kans gaf het overheidsapparaat te chanteren.
vloedbaarheid als principieel uitgang
spunt heeft en dus kwetsbaarder is.
Dat zou een sombere conclusie kunnen
zijn, maar we weten en dit rapport
over de zaak-Menten bevestigt het nog
eens dat de staat gelukkig ook over
zoveel mentale reserves en mogelijk
heden tot regeneratie beschikt, dat al
die aanvallen van Menten of van wie
dan ook op den duur slechts een tijde
lijk verlammend effect blijken te
hebben.
Wei dringt in de zaak-Menten de con
clusie zich op, dat met meer openheid
en met minder geheimzinnig doenerij
de tot reageren gedwongen overheid
indertijd zich in een heel wat comforta
beler positie had bevonden tegenover
haar (met het voordeel van het initia
tief agerende) tegenstrever Menten.
Dan was bij velen de kennis groter
geweest en dan was het voor buiten
staanders heel wat gemakkelijker ge
weest om door de opgeblazen verhalen
van Menten en zijn vrienden heen te
prikken. Ook ministers en andere
overheidsdienaren waren dan in die
enkele gevallen wat minder snel ner
veus en verstrikt geraakt in een appa
raat dat het zicht op het bos zo nu en
dan ook al lang was kwijt geraakt. Dat
is een les uit de gebeurtenissen van
toen, die vandaag nog steeds toepas-,
baar is.
lijkheden van een eventuele berech
ting niet verminderd zijn.
Op 23 december 1976, bij de aankomst
in Nederland van de door Zwitserland
uitgeleverde Menten, is in deze kolom
de vraag onder ogen gezien wat de
justitie na zoveel tijd met een zo oude
man aan moest: „Berechten en straf
fen? Wie de vraag onbekommerd met
„ja" beantwoordt, zal toch ook gelijk
de zin van een dergelijke bestraffing
onder deze omstandigheden (na zo
lange tijd en aan een zo oude man)
moeten beantwoorden".
De toen uitgesproken twijfel bestaat
nog steeds en is zelfs door de gang van
zaken sindsdien toegenomen. Wie bo
vendien ook inziet welk een moreel
oordeel (en dus ook bestraffing) er
uitgaat van een zo koel en wetenschap
pelijk rapport als dat van de commis
sie-Schöffer c.s., zal juist nu meer
behoefte hebben aan een historisch,
dan aan een strafrechtelijk oordeel
over deze periode.
Zo'n historisch onderzoek zal niet een
voudig zijn, niet in het minst omdat het
voor het grootste deel moet worden
uitgevoerd in een vreemd land met een
voor de meeste Nederlanders vreemde
taal. Maar gezien de bange vermoe
dens dat de strafzaak-Menten nooit tot
een bevredigend einde zal kunnen ko
men, lijkt het ons dat een dergelijk
onderzoek nu meer dan ooit als moge
lijkheid onder ogen moet worden
gezien.
Elk feitelijk verband tussen deze za
ken, die in de eerste Jaren na 1945 tot
„affaires" opbloeiden, verwijst de
commissie^ naar het rijk der fabelen.
Wel zien de rapporteurs een overeen
komst in die zin, dat zij de na-oorlog
se justitiële problemen van bezetting
en rechtsherstel betroffen.
„Ieder op hun wijze hadden deze za
ken kritiek uitgelokt op beleid van
politionele en justitiële instanties.
Veronderstellingen werden geuit, en
schenen niet steeds weerlegd te kun
nen worden, dat er geknoeid was, dat
instanties langs elkaar heen werkten
of elkaar de hand boven het hoofd
hielden, dat zaken uit de bezettings
tijd in de doofpot waren gestopt in
het belang van hogere functionaris
sen aldus de commissie.
De commissie-Schöffer meent dat de
herinnering aan deze drie affaires, die
„slechts in de publiciteit werden bij
eengebracht", als het ware ontwaak
te toen van 1976 af de affaire-Menten
zo heftig opleefde. „Het kon haast
niet anders, al wist men er niet meer
het fijne van, of meteen achter Men
ten vielen de namen Velsen en Schal
lenberg. Er was destijds na de oorlog
iets erg mis geweest met deze drie
zaken en ze hingen misschien d&drom
al met elkaar samen."
Mystificaties
In haar eindrapport is de commissie
diep ingegaan op de Velser-affaire,
evenals op de zaak-Schallenberg. De
commissie vond het noodzakelijk
deze zaken gedetailleerd weer te ge
ven om een eind te maken aan mysti
ficaties en om de ingewikkeldheid.
De Velser-affaire was naar de inhoud
een reeks van beschuldigingen, die
vanaf 1945 werden geuit tegen Velser
politiemensen en oud-illegalen we
gens misdrijven, die zij in de bezet
tingstijd zouden hebben begaan. Zij
werden beschuldigd van collaboratie,
verraad, moord en van omkoping bij
de vervolging van politieke delin
quenten ng de oorlog.
In het rapport-Schöffer zijn ruim ne
gentig bladzijden van deel één gewijd
aan het uiteenzetten van de vele za
ken in de Velser-affaire, die onderling
weer met elkaar samenhingen. De
rapporteurs slagen erin duidelijk te
maken, waardoor de vele geruchten
over de Velser-affaire werden gevoed.
De reeks verdenkingen en klachten
wordt feitelijk samenvattend be
schreven, waarna wordt toegelicht
hofe „een groeiend kluwen van aangif
ten en beschuldigingen, geruchten en
insinuaties hortend en stotend door
de publiciteit en door het ambtelijk
beleid voortrolde". Hierbij wordt on
der meer veel aandacht geschonken
aan de tegenstelling tussen SS-com-
mandant mr N. J. O. Sikkel, na de
oorlog procureur-fiscaal bij het bij
zonder gerechtshof te Amsterdam, en
de Amsterdamse procureur-generaal
mr Van Thiel.
Remaco-zaak
De commissie laat ook haar licht
schijnen over die laag in de Velser-
affaire die de „perscampagne" wordt
genoemd, evenals over de daarmee
samenhangende Remaco-zaak. De
KVP-politici Kortenhorst en Romme
waren in de oorlog betrokken geweest
bij de verkoop van het Nederlandse
reclamebureau Remaco aan een
Duitse firma, terwijl duidelijk was
dat dit bureau voor de Duitse propa
ganda zou worden ingeschakeld. Vo
rig Jaar ontwikkelde de Vrije Volk-
Journalist Polak de theorie, dat De
Telegraaf en De Volkskrant in 1951
een perscampagne begonnen, waarin
Sikkel werd verdacht gemaakt ten
einde Romme en Kortenhorst, die
beiden boter op hun hoofd hadden
met de Remaco-transactle, te dek
ken. Sikkel kon belde politici (Rom
me was tevens staatkundig hoofdre
dacteur van De Volkskrant en Kor
tenhorst had, evenals Romme, veel
aandelen bij De Telegraaf) bedreigen
met zijn kennis van de Remaco-zaak.
Bovendien wist Menten van Rommes
en Kortenhorsts geheimen en zag
Menten er voordeel in via onthullin-
Mr. C. P. M. Romme
gen over de Velser-affaire heel de
bijzondere rechtspleging, waarvan
hijzelf het slachtoffer was, in een
kwaad daglicht te stellen, aldus deze
theorie.
De commissie-Schöffer concludeert
dat niet te bewijzen valt of Romme
dan wel Kortenhorst voorsttmder zijn
geweest van de publikaties: „Zo is het
vooralsnog tenzij documenten het
tegendeel ooit zouden aantonen
aannemelijk, dat de perspubllkaties
over de Velser-affaire in 1951 weinig
met Romme en Kortenhorst, laat
staan met de Remaco-zaak te maken
hebben gehad. Het initiatief lijkt eer
der te liggen bij de kranteredacties en
journalisten, die in de Velser-affaire
brood zagen," stelt de commissie
vast.
Niets achtergehouden
De commissie schrijft dat documen
ten en dossiers, aangetroffen in de
overheidsarchieven, over de Velser-
affaire „zeer overvloedig" aanwezig
waren. „Er is geen aanwijzing, dat
bepaalde documenten opzettelijk
werden achtergehouden of verwij
derd." De commissie meende zich te
moeten onthouden van een uitdruk
kelijk eindoordeel over het politio
neel en Justitieel beleid als zodanig in
de Velser-affaire.
Over de zaak-Schallenberg waren alle
stukken niet meer te vinden. Het ei
genlijke strafdossier van het onder
zoek in 1951 is bijvoorbeeld niet meer
beschikbaar. De Duitse verzetsman
F. Schallenberg werd op 14 septem
ber 1949 in een kniediepe vijver bij de
Groothertoglnnelaan in Den Haag
Tekeningen, bij voorkeur in liggend for
maat, sturen aan Trouw, jury politieke
prent, postbus 859, 1000 AW Amster
dam. Naam en adres aan de achterzijde
veripelden. Voor geplaatste prenten is er
een boekenbon.
Dr. L. G. Kortenhorst
dood aangetroffen. Haagse recher
cheurs waren ervan overtuigd dat er
sprake was van zelfmoord. Andere
politiefunctionarissen zagen echter
aanwijzingen voor moord en weldra
werd ln de pers een verband gelegd
tussen Schallenbergs dood en de
zogenoemde „Mucke-poet" van mil
joenen guldens. De Duitser F. A.
Mucke zou zich hebben verrijkt door
collaboratie met Duitse nazi-instan
ties in de bezettingstijd. Schallen
berg zou hebben geweten, waar dit
geld zich bevond, terwijl ln de pers
8challenberg ook werd voorgesteld
als een meesterspion, die weet zou
hebben van duistere geheimen en
derhalve werd geliquideerd.
De commissie-Schöffer schrijft dat
uit de Haagse politie-verhalen daar
entegen een andere Schallenberg te
voorschijn komt. „Voor de oorlog was
hij een zielige sappelaar geweest, tij
dens de bezetting een ondergeschikte
en onbelangrijke Duitse soldaat ln de
stad Utrecht, die enerzijds Nederlan
ders bij aanraking met de Duitse poli
tie kleine diensten had verleend,
maar anderzijds waarschijnlijk ook
misbruik makend van zijn Duitse
uniform voor zijn eigen profijt zwarte
handel had gedrevea"
De vaste Kamercommissie voor pri
vaat- en strafrecht stelde 5 Juli 1952
vast, (na bestudering van het dossler-
Schallenberg) dat een grondig en de
gelijk onderzoek was verricht en dat
geen moord kon worden aangetoond,
noch een mogelijke dader aangewe
zen. Voor buitenwacht of pers werd
echter niet op overtuigende wijze
aangetoond dat er sprtike was van
zelfmoord en dat er weinig of niets
overblee'f van verhalen over splona-
genetten en knoeierijen. „Het was
geheimzinnig geweest en het bleef
geheimzinnig. Alleen ln Den Haag
was men zonder twijfel ln de loop van
verder onderzoek gesterkt in de over
tuiging dat er slechts sprake was ge
weest van een zelfmoord door een
zielepoot," concluderen de rappor
teurs ln het rapport-8chöffer.
Publiciteit
De slotconclusie ls dat er slechts min
of meer toevallige aanrakingspunten
tussen de drie affaires („Menten",
„Velsen", „8challenberg") bestonden,
doordat soms dezelfde Justltle-func-
tlonarissen bij twee (zelden drie) af
faires op gevarieerde wijze werden
betrokken. De oorsprong van het ver
meende verband lag volgens de com
pleter Menten
missie ln de publiciteit: „Daar ook
werden deze drie affaires op grond
van overeenkomsten ln tijd, aard en
plaats min of meer tot delen van een
groter geheel; het falen, Ja zelfs over
de schreef gaan van de bijzondere
rechtspleging en vermoede doofpot
en protectie ln dat verband." Dat wil
nog niet zeggen dat er Inhoudelijke
verwevenheid bestond: „De affaire-
Menten was een affaire onder affai
res, meer niet."
De commissie, die weliswaar geen ge
vallen van grootscheepse omkoping
of chantage van de kant van Pieter
Menten ontdekte, wijst tenslotte op
een nog nauwelijks gesignaleerd ele
ment: de machtige staat, die het
moest afleggen tegen het ogenschijn
lijk zwakke individu. „Het bleek dat
dit Individu, (Menten red), indien
kundig, vasthoudend, agressief en
met gevarieerde middelen optredend
en tevens gebruik makend van de
publieke opinie en het politieke kli
maat, soms grote voordelen kon be
halen tegen de trage, ln zijn bewe
gingsvrijheid beperkte en ontregelde
staat."
APELDOORN (ANP) Uit de wo
ning van de 80-Jarige inwoner uit
Beekbergen (gemeente Apeldoorn) ls
woensdag, zo heeft de politie meege
deeld, naast een partij antiek ook een
schilderij gestolen. Het gaat volgens
de eigenaar om een originele Frans
Hals. Het schilderij stelt voor Titus,
zoon van Rembrandt, en zou ten min
ste enkele tonnen waard zijn.
De Apeldoornse recherche tracht ln
samenwerking met deskundigen van
het Rotterdamse museum Boymans
van Beunlngen vast te stellen of het
verdwenen schilderij Inderdaad au
thentiek ls.
De diefstal werd gepleegd toen de
bewoner boven lag te slapen. HIJ
werd door het gestommel ln de huls
kamer wcJcker en constateerde toen
hij beneden een kijkje ging nemen
dat de tuindeur wijd openstond.
ADVERTENTIE
witte kat™ stroom zat!
In de boekjes over zwangerschap en kinderen krijgen wordt ln de
regel uitgebreid ingegaan op de babyuitzet, die je moet kopen voor
het kind wordt geboren Aan lastiger zaken die Je moet regelen vóór
je in verwachting raakt, gaan de boekjes meestal voorbij. Als je
bijvoorbeeld gedeeltelijk wil blijven werken na de geboorte moet je
op je werk regelingen treffen om de combinatie kind en werk
mogelijk te maken, man, familie of vrienden strikken als oppas of
een plekje in een kinderverblijf reserveren.
De Vrije Universiteit van Amster
dam hield in Juni een enquête
over studenten en werknemers in
verband met de behoefte aan kin
deropvang. Eén van de vragen
luidt: „Verwacht u de komende
vijf Jaar kinderen te moeten ver
zorgen in de leeftijd van zes we
ken tot vier Jaar? Zo Ja. wanneer
denkt u dat dit zal aanvangen?
„Planning op lange termijn dus.
Niet alleen deze enquête maar
ook voor alle andere kinderop
vang moet de beslissing genomen
zijn voor het kind zich meldt, ja
zelfs voor het kind is verwekt.
„Toen mijn zoon drie maanden
oud was. ging ik solliciteren, ver
telt een moeder. „Al gauw kwam
het sollicitatiegesprek op mijn
zoontje. Op de vraag wat Jk van
plan was te doen wanneer mijn
kind ziek werd, wist Ik geen ant
woord. Alle crèches die lk opbel
de waren vol en bij sommige kon
mijn naam niet eens meer op de
wachtlijst. Er werd mij meege
deeld dat het minstens een Jaar
zou duren voor hij aan de beurt
zou komen. Dit was het einde van
mijn sollicitatie."
Deze moeder was dus te laat. Niet
alleen zij maar veel vrouwen die
na de geboorte van hun kind wil
len werken of studeren zitten met
dit probleem. In februari van dit
Jaar werden er in Amsterdam al
leen al 911 wachtenden geregis
treerd terwijl veel kinderdagver
blijven zelfs al een wachtlijst-
stop hadden ingevoerd. De be
drijven die vrouwen met kinde
ren ln dienst hebben, voelen zich
er niet verantwoordelijk voor. De
moeders moeten het zelf zo zien
te regelen dat hun werk er niet
onder lijdt.
Toen er op de arbeidsmarkt een
groot tekort aan werknemers
was, zagen enkele bedrijven waar
veel vrouwen werken, ziekenhui
zen en bejaardentehuizen, zich
genoodzaakt een crèche te finan
cieren. Die tijd ls voorbij en Ne
derland heeft ln verhouding tot
het buitenland erg m'agere voor
zieningen voor werkende
moeders.
De VU wil daar een positieve uit-
zondering op worden. Daar kun
je voor het Jaar 82 al een plaats
bespreken in de crèche. Als Je
tegen die tijd nog geen kind hebt
om de gereserveerde plaats te
vullen, moet Je toch weer achter
aan de rij aansluiten.
De Stichting Werkende Moeders
heeft een boekje uitgegeven ge
naamd „Moeders willen werken",
het is gratis te bestellen vla post
bus 1445, Amsterdam.
In navolging van de ouders uit de
woongemeenschap „Impuls" ln
Pleterburen, laat Jo Hollands
zijn twee leerplichtige kinderen
niet naar school gaan. „De Hei
paal", de lagere school ln zijn
woonplaats Simpelveld heeft het
moedwillig schoolverzuim van
Esther (7) en Eric (9) gerappor
teerd aan de gemeente. Jo Hol
lands motiveert zijn houding met
de stelling: „De school ls tijdver
lies en gaat ten koste van sport,
muziek en reizen." Verder vindt
hij het gezagsondermijning als
een kind niet thuis ls. „De school
ontneemt de Jeugd een stuk fami
lieleven.
Ik wil ze echt laten leven
en ervaren. De kinderen gaan
mee als lk zaken doe (Hollands
werkt als adviseur van de „Flam
bouw" een winkelorganisatie ln
tweedehands strips, boeken en
sexfilms) Ze zijn erbij als moeder
kookt. Het wordt een soort pro
jectonderwijs, gericht op de
praktijk.
Hollands verwijst verder naar de
Romeinen waar de vader ook zeil
het onderricht bepaalde en boe
ken schreef. „Ik ben voorstander
van een autoritaire opvoeding en
een harde aanpak", meent hij ten
slotte.
Arme kinderen
Dexe tekening drijft de spot met de opwinding die er ln het Duitse
plaatsje Bad Zwlschenahn heerst. Dese somer werd er een monster
achtige vla gesignaleerd door twee politieagenten, naar hun zeggen,
met een lengte van drieéneneenhalve meter. Bet monster ia „Netste
van Bad Zwlschenahn" gedoopt. „Nessle" naar het monster van
Loch Ness.
In Duitsland zorgde het bericht van de politieagenten voor volle
krantepagina's en televisie-uren In komkommertijd. Het boule
vardblad „BUd am Sontag" looft fikse bedragen uit voor degene die
het monster op de gevoelige plaat kan vastleggen. No loopt de hele
bevolking van Bad Zwlschenahn dagelijks met de foto-camera ln de
Er was eens ln DJeddah een arme
man, met een zwakke gezond
heid, zonder werk en door leder
een verlaten. Wanhopig gewor
den plaatste hij ln een plaatselij
ke krant een oproep om hulp.
Allah smekend om een weldoener
te zenden. En zie, zijn gebed werd
verhoord: een miljonair, die on
bekend wenst te blijven, schonk
hem een gemeubileerd apparte
ment, een maandelijkse uitke
ring van ruim drieduizend gulden
en een Rolls-Royce. De arme
man kan nu zijn kostbare voer
tuig gebruiken om zich dageUJka
naar de moskee te begevan ten
einde Allah te danken.
De Nederlanders ls over het alge
meen best tevreden over zijn pri-
vé-situatie. maar daarentegen
Juist somber over een groot aan
tal algemene onderwerpen. Dat
blijkt uit een enquête van het
Nlpo. waarbij ruim duizend Ne
derlanders gevraagd werd hoe zij
over de algemene en de privé-
situatie dacht
Van de ondervraagden meende
83 procent dat ln het algemeen de
zaken in Nederlander er niet al te
beat voorstaan. Veel minder men
sen, 21 procent, meenden dat er
maar weinig veranderde en maar
negen procent was optimistisch.
Zeven procent dacht helemaal
niet
Werkloosheid, de energiesituatie,
kosten van het levensonderhoud,
Jaw and order" en milieukwes
ties zijn zaken die Nederlanders
somber stemmen. Als vrolijker
onderwerpen komen uit de en
quête naar voren de financieel©
oude-dagsvoorzleningen en de
ontwikkeling van het eigen
Inkomen.
Het Nlpo noemt het opmerkelijk
dat er zo'n groot verschil zit tus
sen de „algemene" en de „privé"-
situatie. Het onderzoekbureau
heeft geen verklaring kunnen
vinden voor dit verschil.
