m bloedprodukten steeds
leviger concurrentieslag
ïder mens is bloedfabriek
k Nederland raakt erin betrokken
NI".
WERELDMARKT BLOEDPRODUKTEN
"gfe(fÏ4 SEPTEMBER 1979
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
11
ild is alles te koop, zelfs bloed.
Amerika op zwart zaad zit,
it zijn bloed voor tien of twintig
per halve liter. En in India kun je
ipsdonor net genoeg verdienen
in te blijven.
^1 in rijke landen is er een
5 behoefte aan bloed,
ongelukken, hartoperaties en
e behandelingsmethodes van
p als hemofilie vergen grote
voorraden van deze kostbare vloeistof.
Het in een deel van de wereld
bestaande systeem van vrijwillige,
onbetaalde donoren lijkt daar nauwelijks
tegen opgewassen. Met als gevolg een
verdere vercommercialisering van de
bloedvoorziening.
Voor de toch al met fabelachtige winsten
gezegende farmaceutische industrie is
de verwerking van plasma en de
verkoop van bloedprodukten een
lucratieve bezigheid. Op produkten als
albumine en stollingspreparaten wordt
stevig verdiend.
Patiënten die afhankelijk zijn van
bepaalde bloedprodukten zullen de
industrie veelal dankbaar zijn voor de
grote activiteit die zij op dit gebied
ontplooit. Zonder de inbreng van de
industrie zou de behandeling van
sommige ziekten in veel landen een stuk
moeilijker zijn.
De recente ontwikkeling van de handel
in bloedprodukten heeft echter ook
schaduwkanten en daarop valt in dit
artikel de nadruk. Niet om de
farmaceutische industrie zwart te
maken, maar om te laten zien welke
gevaren verbonden kunnen zijn aan een
ongebreidelde handel in menselijk
bloed. (Hetzelfde geldt overigens voor
andere produkten van menselijke
oorsprong, denk alleen maar aan
orgaantransplantatie.
Door een recente uitspraak van de Raad
van State is de Nederlandse overheid
gedwongen binnenkort een
importvergunning te geven voor een
commercieel btoedprodukt. Daarmee
komt de wet op menselijk bloed (die
handel in bloed wil tegengaan) op losse
schroeven te staan.
Mede naar aanleiding van een vorig
artikel in Trouw hebben Kamerleden van
PPR, CDA. PvdA, VVD en D'66
gezamenlijk vragen gesteld aan de
staatssecretaris van volksgezondheid.
De politieke discussie is daarmee op
gang gekomen. De op deze pagina
aangedragen informatie is bedoeld als
bijdrage aan deze discussie over de
toekomst van de bloedvoorziening in
Nederland.
et Hagen en Cees Smit
BTW
ncurrentieslag op de wereldmarkt voor bloedprodukten wordt
heviger. Nu de Amerikaanse firma Armour een importvergunning
voor een stollingspreparaat, raakt ook Nederland hierin betrok-
(a Armour zullen andere firma's volgen en de aanvragen voor
^vergunningen zullen niet tot stollingspreparaten beperkt blijven.
(ven als Rhone Poulenc, Immuno, Alpha en Baxter Travenol laten
loooe i twijfel over bestaan dat ze ook andere bloedprodukten (bijvoor-
ilbumine) op de Nederlandse markt willen brengen.
ww lende behoefte aan bloed en bloed-
"ten wordt voor een deel gedekt door
Kruis en andere organisaties zon-
Gar itoogmerk. Maar daarnaast ls een
ijk deel van de wereldmarkt voor
idukten ln handen van een klein
F multinationale ondernemingen.
au i gevestigd ln de Verenigde Staten,
ropa en Japan, maar ze hebben tal
,a* hterondernemingen elders, ook ln
wereld.
b v de meest succesvolle ondernemln-
Resuj axter Travenol. Deze onderneming
naast.meer dan een kwart van de Ameri-
:h« R narkt in bloedprodukten (de totale
'ordt in de Verenigde Staten ge-
a l één twee miljard dollar). Van de
Garajoor lnfuusmaterlalen heeft Baxter
zelfs negentig procent in handen.
van Baxter Travenol is nog
door het recente contract met het
e Rode Kruis. Deze twee gigan-
let terrein van de bloedvoorziening
►or een periode van tien Jaar een
nture aan, waardoor ze samen 44
van de Amerikaanse markt be-.
tandkoming van de joint venture
Rode Kruis en Baxter heeft andere
in Amerika flink ln paniek ge-
nelglng tot verdere concentratie
Ook de noodzaak om nieuwe
lieden te vinden wordt erdoor ver-
He >at zal een van de redenen zijn,
:h zi
Ï.A.O l
rden
waarom de farmaceutische concerns staan
te dringen om ln Nederland op de markt te
komen.
De Internationale concurrentieslag richt
zich niet alleen op nieuwe afzetgebieden,
maar ook op nieuwe bronnen voor plasma
winning. In tal van landen wordt de com
merciële winning van plasma aan strengere
regels onderworpen. Nu nog zijn er landen
(onder andere de Verenigde Staten) waar
donors tweemaal per week plasma mogen
verkopen aan de plasmaferesebanken. Bij
elkaar kan dat oplopen tot vijftig liter plas
ma per Jaar. De Wereld Gezondheidsorgani
satie heeft echter al ln 1975 aanbevolen om
het maximum te stellen op vijftien Uter per
jaar per donor (dat ls hoogstens eens ln de
veertien dagen).
De commerciële plasmawinning wordt ver
der bedreigd door de steeds sterker worden
de voorkeur voor bloed van vrijwillige, on
betaalde donors. Internationaal wordt er
kend, dat bloed van vrijwilligers minder
risico op besmetting oplevert dan bloed van
betaalde donors (zie kader). In de Verenigde
Staten is het daarom verplicht om op de
produkten te vermelden of het plasma af
komstig is van betaalde of onbetaalde
donors.
In Amerika ls ook het toezicht op de com
merciële bloedbanken en op de ln- en uit
voer van bloedprodukten steeds verder ver
scherpt. Wel komt het op grote schaal voor
dat Amerikaanse bedrijven plasmafabrle-
ken opzetten in andere landen. Zo heeft
Baxter Travenol fabrieken ln Mexico en
België. Die bedrijven worden niet door de
FDA (Food en Drug Administration) gecon
troleerd. Waar deze fabrieken hun plasma
vandaan halen ls niet altijd duidelijk.
Ook andere landen leggen de export van
bloed en bloedprodukten steeds meer aan
banden. Zo kwam er in 1972 een eind aan de
bloedhandel van de Hemo Caribbean Com
pany, die via de ln Miami opererende zaken
man Joseph B. Gorlnsteln bloed van Mid-
den- naar Noord-Amerlka verhandelde.
Landen als Brazilië, Costa Rica en Venezue
la kwamen eveneens met wettelijke bepa
lingen tegen de export van bloed. Wat overi
gens niet betekent dat er uit zulke landen
absoluut geen bloedprodukten kunnen wor
den uitgevoerd. Er bestaat ook nog zoiets
als sluikhandel.
Schandaal
Het grootste tot nu toe bekende schandaal
ln de wereldbloedhandel heeft zich afge
speeld ln Nicaragua. De gedeeltelijk ln bezit
van Somoza zijnde plasmacentra expor
teerden alleen al ln 1977 meer dan tweehon
derd duizend Uter plasma. Een groot deel
van deze stroom Uep weer vla Miami (Flori
da, V.8.), een bekend centrum voor corrupte
handel tussen Noord- en Zuld-Amerika. De
deze week ln ons land vertoevende vice-
president van het Amerikaanse Rode Kruis,
LeweUys F. Barker, bevestigt dat de meeste
grote bedrijven ln Amerika en Europa plas
ma uit Nicaragua hebben verwerkt.
De bloedzulgerij van 8omoza ls destijds aan
de kaak gesteld door de oppositionele krant
La Prensa. Hoewel de rechtbank de publi-
katies van La Prensa rechtvaardigde, heeft
de Somoza-kllek mede naar aanleiding hier
van toch hoofdredacteur Pedro Joaquin
Chamorre laten vermoorden. Van de onder-
ED Een volwassene heeft ongeveer
iter bloed en het kan geen kwaad als
daarvan enkele malen per jaar een
e Uter afstaat. Het Uchaam zelf zorgt
dat het volume snel weer op peil
gebracht.
lat de vraag het aanbod vaak over-
moet zuinig worden omgesprongen
het bloed dat donoren geven. In die
ctiorlilen waarin het niet nodig ls een pa
vol bloed te geven, kan volstaan
len met aUeen die bestanddelen die
atiënt tekort komt. Bij voorbeeld rode
ctje jjücelconcentraten bij anaemie, albu-
blj shocks en ernstige brandwonden,
tollingspreparaten bij hemoflUe.
8MAFERESE Ons bloed bestaat
de helft uit plasma en Juist daaraan
lat grote behoefte voor de bereiding
bloedprodukten. Daarom wordt
Ha meer overgeschakeld op plasmafe-
Dat ls een systeem waarbij de donor
vol bloed afstaat. Aan dat bloed
fit vervolgens het deel plasma onttrok-
Na ongeveer twee uur worden de
rende bloedcellen weer ln de bloeds-
>op van de donor terug getransfun-
voordeel ls dat plasmaferese veel va-
jnogeUjk is dan donaties van vol
De vraag is wel hoe vaak. want als
et oppast ontstaan eiwittekorten. De
M Gezondheidsorganisatie vindt
laai ln de twee weken het maximum,
er zijn landen waar mensen twee
per week naar het plasmaferesecen-
gaan.
in m ÏWILLIGE DONOREN In ons land
bloedvoorziening tot nog toe geheel
gedragen door vrijwillige, niet betaalde
donoren. Dat systeem bestaat ln andere
landen ook wel, maar toch ls men daar
vaak gedwongen op grotere schaal com
merciële bloedprodukten uit het buiten
land te Importeren. In Nederland ls die
import beperkt gebleven.
BETAALDE DONORS Vooral ln lan
den van de derde wereld ls het vaak moel-
UJk een systeem van vrijwillige bloeddo
natie van de grond te krijgen. Veel bloed
banken zijn daar in commerciële handen.
In India bestaat zelfs een vakbond van
beroepsdonors. Het gevaar dat daaraan
kleeft, ls dat arme, ondervoede mensen
bloed verkopen om aan geld voor eten te
komen, terwijl ze dat bloed eigenlijk niet
kunnen missen.
Ook ln de rijke landen komt betaling van
donors voor. bij voorbeeld ln Oostenrijk,
West-Duitsland en de Verenigde 8taten.
Die betaling hoeft niet altijd ln baar geld
te geschieden Er worden ook vergoedin
gen gegeven ln de vorm van maaltijden,
snipperdagen, cadeaupakketten, of zelfs
gratis maandabonnementen op het open
baar vervoer (dat laatste gebeurt ln Rus
land).
In de Verenigde 8taten komt het veel voor
dat ziekenhuizen aan donors een tegoed
bon geven voor bloedtransfusies die de
donor of zijn famiUeleden later zelf nodig
hebben. Een donor die ln het ziekenhuis
belandt en bloed nodig heeft, kreegt dan
geen rekening. Niet-donors moeten wel
zelf voor de kosten van transfusies op-
draalen, want de verzekering zegt dood
leuk: dan had Je maar donor moeten wor
den. Voor bejaarden en zieken, die geen
donor kunnen zijn een hard gelag.
COMMERCIE Betaling van donors
hoeft niet gepaard te gaan met commer
cie. Ziekenhuizen die tegen betaling bloed
afnemen zijn niet perse winstgevende In
stellingen (al komt ook dat voor). De far
maceutische Industrie komt vooral ln het
spel als het om plasmaferebanken gaat..
Grote firma's hebben vaak eigen plasma-
fererestatlons met vaste klanten, die tien
tallen malen per Jaar kunnen worden afge
tapt. De Industrie betrekt verder plasma
van een groot aantal zelfstandige com
merciële plasmaferesecentra.
BESMETTING De Internationale liga
van het Rode Kruis en de Wereld Gezond
heidsorganisatie streven overal ln de we
reld naar een systeem van vrijwillige, on
betaalde donoren. Dit op grond van het
argument dat het gevaar van besmetting
bij ziekten zoals hepatitis (geelzucht) bij
betaalde donoren groter ls dan bij onbe
taalde donoren.
Volgens het Jaarverslag 1977 van de gezag
hebbende Food And Drug Administration
ln de Verenigde 8taten ls de kans op
besmetting met hepatitis bij betaalde do
noren altijd nog drie maal zo groot als bij
onbetaalde donoren, dit ondanks de bete
re methodes om het bloed te testen. Voor
al bij de minder bekende vormen van
hepatitis (en andere aandoeningen) ls dit
risico ln het commerciële circuit groter.
De welstand (en dus de kwaliteit van de
voeding) ls bij betaalde donoren gemid
deld lager dan vrijwilligers. Onder de be
taalde donoren zit bovendien vaak een
groep alcoholisten, druggebruikers en
mensen met (uit eigenbelang) verzwegen
ziektegeschiedenissen.
NAAM VAN
BEDRIJF
Moederbedrijf
NAAM I LAND
Marktaandeel in Amerika
en rangnummer op lijst van
grote concerns
Aktlvltelt In
Nederland
Overige bijzonderheden
BAXTER
TRAVENOL
Baxter
Travenol
V.S.
Nummer 257 In V8 en 27
procent van markt ln VS
Import van concentraten
voor de behandeling van he
mofilie o.a. vla het Rode
Kruis
Baxter Travenol heeft drie
werkmaatschappijen: Hyland
(bloedprodukten) Fenwal (In-
fuusmateriaal) en Amlnco
plasmaferese-apparatuur.
CUTTER
Bayer
West
Duits
land
Bayer ls nummer 14 bulten
VS en heeft daar 18 procent
van de markt
ARMOUR
Revlon
V.S.
Revlon ls ln VS nummer 195
en heeft 13 procent van de
markt
Tramedico BV te Weesp,
handelsagent voor Armour,
won het geding tegen de
staat; Importvergunning
moet nu worden afgegeven.
In 1977 werd de plasmadivisie
van Armour door Greyhound
verkocht aan Revlon (cosme
tica).
ABBOTT
(plasma-
dlvlsle)
Oreen
Cross
Japan
Abott heeft in VS 16 pro
cent van de markt
Abbott bezit vier bedrijven
ln Nederland, o.a. Abbott
NV en 8tokvls Chemicaliën
De plasmadivisie van Abbott
wordt ln West-Dultsland verte
genwoordigd door Alpha The-
rapeutlk. De produkten wor
den verkocht onder de naam
Alpha.
IN8TITUT
MERIEUX
Rhone
Poulenc
Frank
rijk
Rhone Poulenc ls nummer
42 buiten de VS en heeft 5
procent van markt In V8
In 1977 heeft Institut Meri-
eux reeds een Importver
gunning gevraagd. Dochter
onderneming ln Nederland:
Rhodla Nederland
Rhone Poulenc bezit ln de VS
het In Miami gevestigde bedrijf
Norh American Blologlcals Inc.
IMMUNO
Immuno
Oosten
rijk
Immuno levert ln Neder
land via het Rode Kruis het
produkt Feiba voor hemofi-
llepatlënten met antlli-
chamen
ANDERE
BEDRIJVEN
De overige bedrijven zijn klein. O.a. Parke Davis Co en 8qulbb (belde VS.
Continental Pharma (Canada) ls een van de belangrijkste tussenhandelaren.
Revlon heeft ln het verleden
geprobeerd Parke Davis Co
over te nemen.
voede sloppenbewoners die vaste klant wa
ren van de plasmaferesebanken stierven er
zeker tien aan uitputting. De moord op
Chamorre was voor de Sandinisten aanlei
ding tot hun eerste grote opstand.
De woedende bevolking heeft begin 1978
een eind gemaakt aan deze bloedhandel
door het plasmaferesestatlon ln Managua
ln brand te steken.
Voor de industrie ls dat een lelijke tegenval
ler geweest die elders gecompenseerd moet
worden. Een uniek Jachtterrein wordt nog
altijd gevormd door semikolonlale gebie
den als Puerto Rlco (Amerikaans) en Belize
(Engels). Dr. Z. 8. Hantchef van de Liga van
Rode Kruisorganisaties ln Oenève noemt
o.a. Lesotho (van hieruit wordt bloedplas-
ma verkocht naar Johannesburg ln Zuid-
Afrlka, vanwaar het weer verder wordt ver
handeld), Ivoorkust en Zuld-Korea.
Tussenhandel
De handel ln bloed ls echter niet altijd te
traceren doordat er een levendige tussen
handel bestaat. De grootste handelaar ls de
Canadese zakenman Thomas O. Hecht,
wiens firma Continental Pharma In Mon
treal zetelt. Continental doet overal ln de
wereld zaken. Ook In Miami en Johannes
burg bestaan firma's met „Continental" ln
hun naam. Hoe de lijnen precies lopen ls
moeilijk te achterhalen. De eerder geciteer
de dr. Hantchef van de Liga van het Rode
Kruis noemt Continental een „mysterieuze
firma". Insiders zijn het er over eens dat het
bedrijf van Hecht een belangrijke schakel
vormt in de wereldhandel van bloedpro
dukten.
De Liga van het Rode Kruis probeert de
(ongewenste) handel op positieve wijze te
bestrijden. ZIJ dringt bij regeringen aan op
strengere wetgeving en helpt landen bij het
opzetten van donorwerving op vrijwillige
basis.
Nu steeds meer landen de uitwassen van de
bloedhandel verbieden zoekt de Industrie
ook een uitweg door het opkopen van bui
tenlandse firma's. Zo kocht het Franse be
drijf Rhone Poulenc het Amerikaanse
North American Blologlcals, Bayer (West-
Duitsland) nam Cutter (V.8.) over en de
Japanse Oreen Cross Corporation verzeker
de zich van nieuwe toevoer door de overna
me van de plasmadivisie van het (alweer)
Amerikaanse Abbott-concem. In de Vere
nigde 8taten en West-Europa treedt dit
laatste bedrijf nu op onder de naam Alpha.
Vertrouwen
Hoewel al deze ontwikkelingen een zekere
onrust op de wereldmarkt verraden, kan de
farmaceutische Industrie de toekomst toch
wel met een behoorlijk vertrouwen tege
moet zien. De Industriële lobby kan best
tegen een stootje. De grote firma's geven
regelmatig flinke sommen geld aan patiën
tenverenigingen. ze financieren weten
schappelijke publikatles en congressen, be
talen reizen van artsen en onderzoekers,
doen aanlokkelijke aanbiedingen aan medi
ci die hun produkten afnemen, en als het
moet betalen ze ook smeergeld aan
overheidspersonen. Ten tijde van het Lock-
heed-schandaal vielen Abbott en Baxter
Travenol door de mand. De laatste firma
maakte daar ln het jaarverslag 1975 eerlijk
melding van.
Een belangrijk voordeel voor de Industrie ls
ook dat zij vaak eerder met nieuwe produk
ten op de markt kan komen dan organisa
ties zonder winstoogmerk. Zo heeft de in
dustrie het gebruik van de duurdere, maar
wel betere stolllngsconcentraten voor de
behandeling van hemofilie krachtig gesti
muleerd. In Nederland leidde die ontwikke
ling zelfs tot de doorbreking van het „mono
polie" van het Rode Kruis.
Vragen
Nu hierdoor de weg voor de Import van
commerciële bloedprodukten ln ons land
vrij lijkt, wordt het tijd dat regering en
parlement zich gaan bezinnen op het beleid
dat ten aanzien van de bloedvoorziening
moet worden gevoerd. Een groot aantal
vragen komt daarbij aan de orde. We noe
men een paar
Moet de wet op menselijk bloed (die
handel ln bloed beoogt tegen te gaan) wor
den gewijzigd? Houden we (zoveel moge
lijk) vast aan het systeem van vrijwillige
donoren? Moet er meer worden overge
schakeld op plasmaferese en kan daarvoor
wel betaling worden toegestaan?
Moet de overheid ln bepaalde gevallen (wel
ke?) toch Import van commerciële bloed
produkten toestaan en onder welke voor
waarden dan? Hoe kan het risico van be
smetting worden beperkt? Hoe kunnen de
prijzen van bloedprodukten ln de hand wor
den gehouden?
Achter al deze vragen ligt een nog funda
menteler probleem. Zowel op medische als
ethische gronden kun Je ervoor pleiten, dat
een (rijk) land als Nederland voorziet ln zijn
eigen behoefte aan bloed(produkten). Me
disch ls dat aantrekkelijk, omdat het bloed
dat bij transfusies wordt toegediend dan
afkomstig ls uit een bevolking die dezelfde
kenmerken heeft als de betrokken pa
tiënten.
Ook uit ethische overwegingen ls het aan te
bevelen dat ons land zichzelf bedruipt en
dan bij voorkeur vla een systeem van vrij
willige donors. De socioloog Richard Tit-
muss heeft daarover behartenswaardige
dingen geschreven. Op grond van een verge
lijking van de Amerikaanse en Engelse do
norwerving concludeert hij, dat Je uit het
systeem van bloedvoorziening kunt aflei
den hoe de maatschappij ln elkaar zit. Vrij
willige donaties ziet hij dan ais een teken
van onderlinge solidariteit, commerciële
bloedwinnlng ls volgens hem karakteristiek
voor een samenleving waarin onderling
dienstbetoon heeft plaats gemaakt voor
concurrentie en winstbejag.
Vrijblijvend over dit soort dingen filosofe
ren ls er overigens niet bij. Ook ln ons land
zijn duizenden mensen afhankelijk van een
goede en ruime bloedvoorziening. Wanneer
er tekorten optreden zullen artsen en pa
tiënten toch aandringen op Import van
commerciële produkten. Mooie principes
zullen alleen houdbaar blijken, als alle zei
len worden bijgezet om ln de groeiende
vraag naar bloed en bloedprodukten te
voorzien.
Met dank aan Charles Medawar (Londen)
en de Stichting Ondersoek Multinationale
ondernemingen (Amsterdam). De informa
tie over Nicaragua danken wij aan redac
teur buitenland Wlm Jansen.
