Ik ken mijn zwakke kanten
Wim Polak na twee jaar burgemeesterschap in Amsterdam
Het slechte beeld van
de stad is vertekend
Irene Vorrink
is iemand die
wil vechten
Stadhuis/opera:
we komen de
centen innen
DAG 28 AUGUSTUS 1979
TROUW/KWARTET RHS
,Het is net zo erg maar ook net zo leuk als ik had
•edacht." Dat is het standaard-antwoord van Wim
™olak op de vraag hoe het burgemeesterschap van
Amsterdam bevalt. Hij heeft er nu twee jaar
ipzitten. De ex-staatssecretaris van binnenlandse
zaken heeft zich laten kennen als een burgemeester
die de politiek niet schuwt, bijvoorbeeld door een
anti-Bestekdemonstratie toe te spreken en ook door
kritische kanttekeningen te plaatsen bij het beleid
dat de Amsterdamse collegepartijen vorige zomer
hebben uitgestippeld. Hoewel Polak, zoals hij zegt,
de publiciteit niet zoekt, is hij vaak in het nieuws. Al
is het maar doordat Amsterdam een turbulente stad
is. Frans Dijkstra en Frits van Exter spraken met
hem.
lan.
I|i H
et vertrek van wethouder Vor-
nk en vooral de vraag wie haar
loet opvolgen, daarover is men
p het Amsterdamse stadhuis
og lang niet uitgesproken. Nog
een jaar na haar aantreden als
'ethouder voor gezondheidszorg,
unstzaken en emancipatie, geeft
ud-minister Vorrink er de brui
Op advies van de dokter, zo
'lidde de officiële verklaring,
loewel niemand dit medisch ad-
les in twijfel trekt, ligt de ge-
|acht voor de hand dat haar ver
bek toch iets te maken heeft met
Ie golven van kritiek die over
.aar heen spoelden toen zij de
ovangplannen voor heroïnege-
iruikers verdedigde. Op slopende
Tispraakavonden" in Amster-
^mse volksbuurten, kreeg zij
m keihard „nee" in haar gezicht
^slingerd.
krgemeester Polak zegt het vertrek van
Vvrouw Vorrink te betreuren. „Je hebt
h jaar met elkaar gewerkt en bent op
taar ingesteld geraakt. Het klikte vrij
ied. Irene neemt haar eigen plaats in b.
I w. in en brengt ook een geweldige
Ptuurservaring met zich mee. En verder
et natuurlijk vervelend dat een stukje
itinulteit in het college wordt verbro-
Algezien daarvan is het persoonlijk
naar als iemand door een arts gezegd
dt dat hij of zij ermee moet ophouden,
weet niet of die verslaafdenopvang
rr gezondheid nadelig heeft beïnvloed,
ben geen arts. Maar het wethouder-
hap in een stad als Amsterdam is geen
patorium. Je hebt er een perfecte ge-
pdheid voor nodig. Ik denk dat het
iggaan haar nogal wat hartzeer kost.
ine is iemand die vechten wil. Boven
in was die drugsaffaire al door het erg-
heen, als zeg ik niet dat we er nu zijn."
laar wethouderschap van krap een jaar
I verbonden blijven met die affaire.
«gq>
il ve
jat zou ik betreuren, omdat ze daar-
pst heel veel andere dingen heeft ge-
an en ook nog dagelijks inbrengt. Ik
tik bijvoorbeeld aan de nota Vrouwen-
lancipatie.
Tet dieptepunt was de inspraaktoernee
1 wethouder Vorrink maakte langs ne-
fi buurten. In de felste bewoordingen
ten bewoners weten dat er in hun mld-
b geen plaats zou zijn voor heroïnijge-
tikers, zeker geen Surinaamse.
e inspraakronde is niet goed geweest.
Ijectief hebben die avonden niet aan
[doel beantwoord, zonder dat ik zeg dat
fie Vorrink het fout heeft gedaan. Ove-
fcns is er voor haar persoonlijk toch een
irt goodwill mee gekweekt. Ze heeft
h maar de moed gehad om er heen te
in. Er was een zeker underdog-effect."
e kwam zacht en weifelend over.
at is zacht en wat is hard? Ik vind het
tijk als je zegt dat jij ook niet de
ossing weet van het probleem. Ben Je
l zacht? Ik vind haar niet zo zacht."
let heeft haar politieke schade berok-
ld. Hadden de andere leden van het
lege. vooral uzelf, haar niet meer rug-
leun kunnen geven?
I is nooit alleen geweest. Het was het
tid van het hele college, maar de opzet
I die inspraak was fout. Over zaken die
moeilijk en gevoelig zijn, kun je in
^savergaderingen niet zinnig praten."
kt is u kwalijk genomen dat u zelf niet
int meegegaan.
was bereid om mee te gaan. We heb-
I het twee keer in het college besproken
beide keren is besloten dat ik het niet
l doen. Dat was dus geen beslissing van
alleen. Maar ik vond wel dat het
reden in dit soort bijeenkomsten, niet
taak van de burgemeester is, zeker
I als die toch al overbelast is met
lere taken. Bovendien had ik door niet
l te gaan, achteraf mijn handen vrij om
e springen, om nieuwe initiatieven te
brderen."
lar als ik wel was gegaan, zou het
iltaat niet beter zijn geweest. Ik ben
iemand die voor een menigte een
itdrlftig betoog houdt, waarvoor ieder-
ln de handen klapt. Ik ken mijn zwak-
fcanten."
I zijn nog niet helemaal uitgesproken
r wat er is misgegaan. De ontruiming
de Doelen was nog maar net achter de
en er gebeurt weer zoiets als de bezet-
I van het Rijksmuseum. Dat kostte
|de nodige aandacht en toen kwamen
lakanties."
lister Vorrink en de beide ex-staats-
en in het Amsterdamse college,
lefer en Polak, zijn het erover eens dat
[besturen van een grote stad op een
1 punten zwaarder is dan het bestu-
toan een land. Ex-burgemeester en ex-
(ster Samkalden denkt er ook zo over.
kijkt met plezier terug op zijn
periode.
\twee misschien?
ik heb er fijn gewerkt en ik heb er
gewerkt. Maar dit vergt meer van Je.
uk, de spanning is veel groter en het
onderwerpen is bijna onvoorstel-
L Je zit hier voortdurend om te scha
kelen. Het ene ogenblik financiën, het
andere drugs, dan weer problemen met de
politie, dan eens onderhandelingen met
het bedrijfsleven, een conflict in de ge
meenteraad en daartussen door mag je
bijvoorbeeld plotseling iemand als Danny
Kaye ontvangen. Al die taken nemen zo
veel tijd in beslag, dat maakt dat de
burgemeester een druk baasje is, echt.
Vandaar dat ik zo vóór die instelling van
de negende wethouder was."
Zou het burgemeestersambt niet beter ge
splitst kunnen worden?
„Heel moeilijk. Een echte verlichting zou
het creeëren van een extra-wethouders-
portefeullle zijn voor de politie en de
openbare orde. Maar dat hoort wettelijk
en ook voor ieders gevoel zo zeer bij de
burgemeester, dat dat niet af te splitsen
valt." Het politie-apparaat neemt Polak
voor een groot deel in beslag. Zijn streven
is er consequent op gericht, zegt hij, om de
afstand tussen politie, politieke organen
en burgerij te verkleinen. Maar hij erkent
dat er nog steeds sprake is van een zeker
isolement van de politie. Van groot belang
voor de toekomstige relatie tussen de poli
tie en de gemeentepolitiek, zal de benoe
ming zijn van een nieuwe hoofdcommissa
ris. De huidige, Th. Sanders, gaat halver
wege het volgend jaar met pensioen.
Kunt u een „profiel" schetsen van de
nieuwe hoofdcommissaris?
„Ik vind het flauwekul om van een „pro
fiel" te spreken, omdat er in Nederland
niet zo verschrikkelijk veel mensen zijn
die in aanmerking komen. Je zoekt naar
iemand die een zo groot korps met zo
grote problemen goed en geïnspireerd kan
leiden, ook Iemand die managementskwa
liteiten en ervaring bezit, iemand die ver
trouwen inboezemt bij het korps. En, wat
ik belangrijk vind, is zijn houding tegen
over de rest van de gemeentelijke samen
leving. Een hoofdcommissaris zou eigen
lijk daarom gewoon directeur moeten zijn
van een gemeentelijke dienst, al heeft hij
daarnaast natuurlijk wel een aparte rela
tie met de procureur-generaal. Hij moet
het niet gek of buitensporig vinden dat de
gemeenteraad over de problemen bij de
politie praat, als een normaal aspect van
het democratisch bestel waar óók de poli
tie onder valt."
„Het liefst heb ik uiteraard iemand met
politie-ervaring. Maar als die niet te vin
den zou zijn, sluit ik niet helemaal uit dat
het ook iemand van buiten het vak zou
kunnen zijn."
U sprak in een raadscommissie die verga
derde over het klachtenbeleid bij de poli
tie, woorden met de strekking: Elke grote
re bemoeienis van politici met de politie,
betekent dat de politie nog verder dicht
klapt.
„Dat is een beetje algemeen gezegd. Je
moet wel rekening houden met de sfeer
die er bij de politie bestaat. BIJ klachten is
een deel van de politie geneigd om één lijn
te trekken tegenover de buitenwereld, uit
onderlinge solidariteit. Maar ik zeg uit
drukkelijk dat ik een hoofdcommissaris
wil hebben die democratisering voorstaat,
iemand die de geslotenheid kan doorbre
ken. In dit opzicht heeft hoofdcommissa
ris Sanders al belangrijk werk verzet. Dat
moet worden voortgezet. Maar dat kan
niet door er doorheen te denderen. Dat
kun Je ook wel wat tactischer doen."
Was de isolatie van het korps niet een
belangrijke voedingsbodem voor de cor
ruptie?
„Hoeveel corruptie was er nu eigenlijk?
Wat tot nu toe naar boven is gekomen,
bewezen is, dat is toch veel beperkter dan
vaak werd gesuggereerd. Maar dat er on
juiste dingen zijn gebeurd is zeker. De
heroïnehandel die hier geconcentreerd
was. is zo ontzettend vies, dat Je Je echt
niet moet verbazen dat er ook met steek-
Foto's Maurice Boyer
„Ik ben de eerste burgemeester die uit De Pijp komt," constateerde Wim
Polak (54) na zijn benoeming in Amsterdam in het voorjaar van 1977.
Aanvankelijk leek zijn loopbaan niet gericht op het burgemeesterschap van
de hoofdstad. Hij haalde het kandidaatsexamen economie aan de
Universiteit van Amsterdam. Hij werd redacteur van het socialistische Het
Vrije Volk, aanvankelijk als bijbaantje, later full time. Hij bleef negentien
jaar journalist op de sociaal-economische redactie. In 1962 werd hij lid van
de Amsterdamse gemeenteraad voor de PvdA. Na een korte periode als
fractievoorzitter werd hij wethouder financiën en kunstzaken (1965 tot
1973). In het kabinet-Den Uyl werd hij staatssecretaris van binnenlandse
zaken. Hetzelfde kabinet heeft hem voorgedragen als burgemeester van
Amsterdam.
penningen enzo wordt gewerkt."
De affaires hebben wel hun sporen
achtergelaten bij de politie. Ruzies, ver
dachtmakingen, kliekvorming, over
plaatsingen.
„Ook dat moet Je niet overdrijven. Maar
het is wel een feit dat zoiets het korps niet
onberoerd laat. De politie heeft klappen
gehad. Er zijn problemen, maar ik geloof
dat ze oplosbaar zijn."
U zegt dat het achteraf is meegevallen,
maar u wilt niettemin wel meewerken aan
een onderzoek naar dieperliggende oor
zaken van de corruptie.
„De problemen zijn wel zodanig dat Je er
niet zomaar een streep onder kunt zetten
om over te gaan tot de orde van de dag.
Hoe komt het dat het kon ontstaan, dat
moet Je je wel afvragen. Ik vind het een
structureel probleem. Niemand hoeft me
dat uit te leggen."
De columnist Hofland sprak in de
Haagse Post over de graflucht die Am
sterdam verspreidt. De problemen van de
stad etteren diep door en er is niemand
die dat tegenhoudt.
„Dat is Je reinste flauwekul. Ik zeg niet
dat alles zo vreselijk goed gaat. Natuur
lijk. we hebben grote problemen: de werk
gelegenheid, het verkeer, de drugs, de
politie, de woningnood, de stadsvernieu
wing en noem maar op. Maar je moet ook
oog hebben voor wat er tegelijkertijd,
tussen alle rotzooi door allemaal voor goe
de dingen gebeuren
Polak zoekt in zijn papieren naar een
lijstje dat hij ter voorbereiding van dit
gesprek heeft gemaakt. Als hij het vindt,
steekt hij opgetogen van wal met een
opsomming van wat er allemaal wel goed
gaat in Amsterdam. Bedrijven die grote
Investeringen gaan doen, bouwplannen
van ondernemingen, open gaten die einde
lijk worden gevuld, het Wereldhandels
centrum is op komst, de uitbreiding van
de RAI, de komst ven een Belgisch cultu
reel centrum, de voltooide restauraties
van de Nieuwe Kerk en de Oude Kerk, de
heropening van het Tropenmuseum
De lijst van Polak is nog veel langer, maar
hij bemerkt het ongeduld van zijn ge
sprekspartners. „Ik wil jullie er niet mee
vervelen en ik wil nog minder doorgaan
voor een eenzijdig propagandist, maar ik
wil dit toch wel even kwijt. De rellen
krijgen in Amsterdam alle aandacht en ze
blijven veel langer in de herinnering han
gen dan de goede dingen. Heel veel men
sen spreken nog steeds over de moeilijke
financiële positie van Amsterdam. Maar
intussen hebben we wel nu voor het derde
achtereenvolgend Jaar een sluitende be
groting. Dat is geen geringe prestatie ge
weest. En toch blijft het oude imago han
gen van Amsterdam met een enorm gat in
de begroting. Het slechte beeld dat men
van Amsterdam heeft moet genuanceerd
worden. Vooral bij de Amsterdammers
zelf. Die kankeren het hardst, behalve
natuurlijk als er een buitenstaander
langskomt, dan geven ze hoop op over de
stad. Want ondanks alles is Amsterdam
een geweldig vitale stad".
Op een PvdA-conferentie over de soci-
alistische burgemeester beklemtoonde
Polak dat het burgemeesterschap in de
publieke opinie nog altijd sen overschat
te functie ts. Hij sprak van het „Swie-
bertje-syndroom".
„BIJ Swiebertje was de burgemeester de
man die alles regelde en iedereen com
mandeerde met een enkel machtswoord.
Ik heb bij mijn entree gezegd dat volgens
de wet niet de burgemeester maar de
gemeenteraad aan het hoofd van dc ge
meente staat. Zo denk ik er zelf ook over
en ik probeer er naar te handelen. Deson
danks krijg ik nog steeds brieven van
mensen die schrijven: u bent de enige die
me aan een huis of een sociale uitkering
kan helpen. Het is het soort van brieven
dat wanhopige mensen ook naar de konin
gin sturen. Vaak voelen ze zich verkeerd
behandeld door een ambtenaar. Ik toets
zo'n geval marginaal, dat wil zeggen dat ik
kijk of de gemeente in die zaak de Juiste
procedure wel gevolgd heeft en dan stuur
ik het door naar de verantwoordelijke
wethouder. Ik grijp zo weinig mogelijk in
andermans portefeuilles in. Ik zou het
vroeger als wethouder ook niet genomen
hebben als de burgemeester op mijn ter
rein ging rondzwalken".
Burgemeester Polak is niet gebonden aan
het akkoord dat de Amsterdamse politie
ke partijen (minus WD en PSP) hebben
gesloten als uitgangspunt voor het beleid
van b. en w. Bij de installatie van de
gemeenteraad in september vorig Jaar le
verde hij kritiek op enkele van die politie
ke afspraken, zoals de voorgenomen aan
stelling van persoonlijke assistenten voor
de wethouders en ook het vijandige stand
punt in het akkoord tegenover de vesti
ging van parkeergarages in de binnen
stad. Wat betekent het nu in de praktijk
dat de burgemeester op sommige punten
van beleid een voorbehoud heeft ge
maakt? „Het is niet meer dan een stukje
helderheid in het bestuur. Iedereen in
Amsterdam heeft er recht op te weten hoe
het tiende lid van het college erover
denkt. Verder betekent het in de praktijk
niets, want ik spreek geen veto's uit.
BIJ de onderhandelingen over het beleid
en de samenstelling van het college was
Polak niet betrokken. Dat kon ook niet
omdat een door de Kroon benoemde fi
guur wat ongemakkelijk tussen de geko
zen politici zou zitten. Wel werd Polak
ingelicht over de politieke noodzaak om
het aantal wethouders met één uit te
breiden tot negen. Alleen op die manier
kon voldaan worden aan de aanspraak
van het CDA op twee wethoudersstoelen.
Naar bulten toe werd de uitbreiding ver
dedigd met een verwijzing naar de grote
problemen van Amsterdam, die om meer
wethouders zouden schreeuwen. Een ver
haal waarop wat smalend werd gerea
geerd toen bleek dat de negende porte
feuille alleen personeelszaken en publieke
werken omvatte. Een technische porte
feuille zonder veel politieke haken en
ogen. De negende wethouder zelf, de
KVP'er Hans Spoelstra, is tot op heden
dan ook een onbekende persoonlijkheid in
de Amsterdamse politiek. Polak vond de
aanstelling van een negende wethouder
zakelijk gerechtvaardigd. Maar is die ex
tra portefeuille nu echt gelijkwaardig aan
de andere acht?
„Mijn antwoord is Ja. Overigens hangt de
vraag of een portefeuille te zwaar is of
licht ook af van de persoon. Toen Verheij
(CPN'er die twaalf Jaar in het Amsterdam
se college heeft gezeten (red.) wethouder
werd als eerste CPN'er sinds jaren, toen
kreeg hij tegen zijn zin openbare gezond
heidszorg. Dat werd in die tijd ook be
schouwd als een vervelende portefeuille,
een vrij lichte portefeuille met Jeugdzaken
en sport erbij. Nou, ik vind dat Verheij er.
wat van gemaakt heeft, zelfs zo dat ieder-1
een nu roept dat gezondheidszorg echt
belangrijk is. Hetzelfde zag je op landelijk
niveau gebeuren met de ministerpost ver
keer en waterstaat. Dat was enkele tien
tallen jaren geleden een soort toegift bij
kabinetsformaties en dat is veranderd
omdat er mensen waren die er wat van
maakten.
„Maar die portefeuille van Spoelstra ia
niet zo licht als Jullie denken. Openbare
werken is echt geen kleinigheid. Over per
soneelszaken kan ik goed oordelen omdat
ik die in de vakantie nog wel eens waarge
nomen heb. Je treedt er weinig mee naar
buiten, maar het geeft handenvol werk. Je
bent een soort opperscheidsrechter in veel
individuele gevallen. Er zijn altijd proble
men die door de wethouder opgelost moe
ten worden. Maar nogmaals, het hangt
helemaal af van de man die het doet. Net
zoals bij economische zaken (nu bezet
door de CDA'er Heerma, red.) Ik denk dat
als Heerma er vier Jaar gezeten heeft, dat
iedereen ervan overtuigd is dat economi
sche zaken een van de meest cruciale
portefeuilles is.
Polak heeft er geen geheim van gemaakt
dat hij graag de WD in het Amsterdamse
college had zien zitte. Voor de gemeente
raadsverkiezingen al had de PvdA de
liberalen uitgesloten van deelname. Po
lak was het daar niet mee eens.
„Ik vind dat de problemen van Amster
dam zo groot zijn dat een partij ais de
WD als dat maar even kan, er bij moet
zijn. Je kunt de problemen waarmee wij
nu zitten het best aanpakken met een
politiek zo breed mogelijke samenwer
king. Ik denk dat er wel een program te
maken geweest was waarin Ow de WD
gepast had. Ik vind dat het te vroeg gebar
sten is.
Maar de WD gaat nu af en toe overtrok
ken polariserend tekeer. Dat vind ik niet
goed, niet goed voor de stad. De WD zit
nu te bewijzen dat ze terecht buiten het
college gehouden is. Niet eens zo zeer door
de standpunten die ze innemen, maar
door de stijl waarmee ze opereren".
I
In april zorgde burgemeester Polak voor
een verrassing door plotseling een nieuw
plan op tafel te leggen voor het nieuwe
stadhuis en het operatheater, twee gebou
wen waar Amsterdam al tientallen Jaren
op wacht. Ondanks de afspraken die enke
le jaren geleden met de regering zijn ge
maakt over het stadhuis. Elk Jaar dat het
wachten langer duurde, nam het verzet in
de stad tegen opera en stadhuis toe. Actie
voerders in De Pijp zagen liever buurt
voorzieningen op de plek van het theater,
waarvoor het ontwerp van de hoogbejaar
de architecten Bijvoet en Holt al Jaren in
de la ligt Het tien Jaar oude stadhuisplan
van Holzbauer voor het Waterlooplein
stuitte op eenzelfde tegenstand. Polak die
als wethouder en als burgemeester voor
belde plannen gevochten had, legde na
mens het college aan het kabinet een plan
voor waarin belde gebouwen gecombi
neerd waren. Dat zou tientallen miljoenen
goedkoper zijn. Hoewel Van Agt heeft
beloofd dat er voor de zomer een beslis
sing zou vallen over het nieuwe plan,
wacht Amsterdam nog steeds. Dezer da
gen probeert het kabinet ruimte te vinden
op de begroting voor de Amsterdamse
aanspraken.
Polak blijkt nu enthousiaster voor het
combinatieplan dan bij de onthulling er
van in april.
„Het idee van een gecombineerd project is
geweldig goed. Ik denk dat er een ver
draaid goed ontwerp uitkomt. Er gaat iets
komen dat een enorme injectie zal zijn
voor de binnenstad. In het begin heb ik
me wat terughoudend opgesteld omdat ik
niet wist of het wel realiseerbaar was. Als'
wethouder kunstzaken had Ik me aardig
geïdentificeerd met het muziektheater
plan voor de Ferdinand Bolstraat. Ik heb
er Jaren mee geleefd. Nu we een paar
maanden met het comblnatleplan bezig
zijn, blijkt dat het kan. Het oorspronkelij
ke ontwerp van de opera kan goed inge
past worden. En. eerlijk gezegd, het Wa
terlooplein is toch een mooiere plaats dan
de Ferdinand Bolstraat. Ik vind het een
mooi project. Maar straks zal iedereen wel
weer roepen dat het een troep is. Er is ook
nooit iets goed in Amsterdam."
Het woord prestige-object wil Polak niet
horen als het gaat om opera en stadhuis.
„Die gebouwen zijn echt hard nodig. De
afspraken zijn gemaakt met de regering.
We komen nu de centen innen."
