Calder herdenkt
Albert Einstein
Stan Kenton
overleden
'Ruiswindje' in notaristuin
Hé, kijk mij nou!
Voortreffelijke combinatie
Expciment
in Dm Haag
geersucces
Kunst-voorproefje
Ustinov presenteert monumentale BBC-documentaire
VOOR MAZDA
NCRV brengt nieuwe musical op tv
(HEELUL
Kritiekprijs vooi
toneelgroep Ba"
Meer subsidie
voor Theater'
Newman en Rotterdams Philharmonisch Orkej
MAANDAG 27 AUGUSTUS 1979
KUNST/fOIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
Van onze redacteur wetenschappen
HILVERSUM „Het is dus eigenlijk heel eenvoudig: de
ruimte vertelt de materie hoe zij zich moet bewegen. En de
materie vertelt de ruimte hoe zij zich moet krommen." Peter
Ustinov kijkt de kijker tevreden aan. als een leerling die het
eindelijk begrepen heeft.
- Hoe hij zich staande houdt in de
monumentale BBC-documentaire
over Einsteins relativiteitstheorieën,
die de KRO vanavond uitzendt, zal
veel kijkers een raadsel zijn. Met on
uitputtelijke nieuwsgierigheid helpt
hij honderdtien minuten lang de re
putatie bevestigen van programma
maker Nigel Calder. Die pakt een
breed wetenschappelijk onderwerp
(zoals destijds klimaatsveranderin
gen in „De weermachine diept dat
uit tot aan het actuele grensverleg
gende onderzoek, en metselt met dat
materiaal een imposant bouwwerk.
Uitputtend in beide betekenissen: zo
wat alle aspecten zitten er in, en het is
een hele zit. Maar Calder zorgt er wèl
voor dat het een machtig kijkspul
wordt. Het mag dan verpletterend
zijn. het krijgt geen kans om verve
lend te worden. En wie het uit zit,
mag voorlopig over het onderwerp
meepraten, want is er zelf geweest,
heeft van de toponderzoekers hun
eigen verhaal gehoord.
Volmaakte leerling
Ustinov is voor de verkenning van
Einsteins heelal de volmaakte leer
ling. Nieuwsgierig, niet van zijn stuk
te krijgen, en met het acteurstalent
dat uit het door Nigel Calder bedach
te stuntwerk haalt wat er in zit. Met
een brede grijns op de badkamer-
weegschaal in een stijgende en daar
na dalende helikopter. Onder passen
de kwinkslagen varieert zijn afgele
zen „gewicht" tussen dertig en meer
dan negentig kilo. En een breed pu
bliek weet voortaan precies hoe het
zit met de equivalentie van versnel
ling en zwaartekracht.
HIJ lost met zichtbaar genoegen een
raadseltje op met een stok in een
emmer water, die onder het opper
vlak al dan niet rechtdoor lijkt te
lopen. En Calder komt er overheen
met het klassieke verhaal van de ster
waarvan het licht door de massa van
de zon een klein beetje wordt afgebo
gen. Een helder diagrammetje, en
dan de originele eclipsfoto die in 1919
de eerste experimentele bevestiging
leverde van die intellectueel schok
kende theorieën van Einstein.
Het materiaal is fraai gekozen. De
absoluut constante snelheid van het
licht wordt niet gedemonstreerd aan
een va/iant op de klassieke proeven,
maar aan metingen die de astronomi
sche kunstmaan Uhuru in 1970 deed
aan de pulserende röntgenster Cen-
taurus X-3.
En de wonderlijke effecten die snel
heid en vertraging hebben op de tijd,
worden onvergetelijk neergezet wan
neer Peter Ustinov „het stof van de
twintigste eeuw van zijn schoenen
schudt" en op ruimtereis gaat, terwijl
zijn „tweelingbroer Albert" bij ons
blijft. Peter is voor zijn idee nog maar
een uur of wat weg, wanneer een
gebogen en haast seniel geworden
Albert hem hartelijk toekakelt: „Ik
probeer nog steeds voor Je te zorgen."
En dan: „Zuster!"
Af en toe wordt het vermoeiender dan
nodig is. wanneer Calder in zijn volle-
digheidsdrang nodeloos heen en weer
sleept van elementaire deeltjes naar
het heelal en terug. Een enkele keer
loopt er iets wetenschappelijk uit de
hand. De commentaartekst sugge
reert bij voorbeeld dat de kromming
van de ruimte die door de aarde
wordt veroorzaakt, op dezelfde ma
nier de beweging van de maan veroor
zaakt als de afbuiging van een licht
straal, en dat deugt niet.
Houvast
Maar het zijn kleinigheden die het
formaat van dit programma niet kun
nen aantasten. Wie enige belangstel
ling heeft voor hoe de wereld in el
kaar steekt, moet de reis met Ustinov
aan de hand van Calder bepaald mee
maken. En niet wanhopen als de
draad kwijtgeraakt lijkt, want er ste
ken genoeg losse eindjes uit het
bouwwerk om even later weer hou
vast te krijgen. De KRO heeft zich
langzamerhand ook een zekere repu
tatie verworven, door de monumen
ten van Calder met een stalen gezicht
aan te kopen en uit te zenden. Voor
een zo veel van de kijker vergend
programma zijn de kijkcijfers tot nog
toe verrassend hoog geweest, zegt
men.
Ten slotte een praktische tip: Calder
gebruikt hier en daar kleureffecten
die op een zwart-witbuis niet of nau
welijks zullen werken.
Peter Uslov.
door Adr. iger
ADVERTENTIE
Einsteins Heelal, maandagavond,
Nederland 1, 21.55 uur.
Er was heel wat te beleven, dit week
end op het Amsterdamse Leidse-
plein, waar de „uitmarkt" werd ge
houden, een evenement dat opgezet
is om het publiek warm te krijgen
voor het komende theaterseizoen. De
„markt" bood een voorproefje van
wat het theater zoal bieden zal.
Zoals op de foto te zien is vermaak
ten toneelspelers het publiek, maar
ook waren er cabaret, zang-, dans- en
muziekgezelschappen en exposities
van beeldende kunst.
In de stadsschouwburg werden on
dertussen de kaartjes verkocht voor
de Amsterdamse kunsttiendaagse,
die dit jaar gehouden wordt van 14
tot en met 23 september. In die perio
de geldt een verlaagde toegangsprijs
voor de meeste Amsterdamse thea-
Speciaal vandaag
ters. Het aanbod omvat dit jaar 220
voorstellingen in twintig theaters,
kerken en musea. De kaartjes kosten
traditiegetrouw „één, twee of drie
knaken" 2.50/ 5,- of 7,50). De
markt werd geopend door wethou
der Jan Schaefer en de Russische
clown Oleg Popow.
ADVERTENTIE
EN ECHTE SERVICE
•MOET U NAAR
San» v. Houtanatr 199
A dam Gauzanvald
Bij h«t CBR
Tet. 135103 113016
DEN HAAG- Negen uur als aan
vangstijd vr een concert kan
zoals collegfac. Kort een dezer da
gen schreef geslaagd zijn als aan
sluiting op' (Amsterdamse) koop
avond, de z van een dergelijk laat
aanvangsuuvan een concert door
het Nederlds Kamerorkest zal de
concertbezoer ontgaan als dat con
cert op ee zaterdagavond wordt
gegeven.
Hoewel het ogramma identiek was
aan het Aiterdamse concert, be
zocht ik hetaagse concert eigenlijk
uit belangsting voor de organisato
rische opz. Merkwaardigerwijs
moest het püiek tot 20.17 uur in het
halletje van- Nieuwe Kerk wachten
omdat het !derlands Kamerorkest
nog repeteee. Voor een handjevol
publiek besjplde Gerard Akkerhuis
vervolgens orgel, doch het pro
gramma mate geen gewag van de
uitgevoerde>erken. Hij vertolkte:
„Onder eennde groen" van Swee-
linck, Volunfy in d van Stanley, Air
and Gavott van Wesley, Sonate
nummer 1 vtC. Ph. Bach, Adagio in
As van Kuch en Praludium in d van
Mendelssohn Akkerhuis speelde
deze werkenven levendig als kleur
rijk, men kanem zo langzamerhand
toch wel tot n van onze meest voor
aanstaande ganisten rekenen.
Bij het naden van het officiële aan-
vangsuur n het Haydn-concert
door het Merlands Kamerorkest
was het pulek slechts weinig ge
groeid. Het rperiment kan men in
Den Haag d£ ook niet of nauwelijks
zinvol noemt. In Amsterdam wordt
het volgend concert weer op een
koopavond >geven (donderdag 30
augustus), uiten Haag is het tweede
zomeravond meert maandag 17 sep
tember, de aivangstijd is dan nor
maal, dat wizeggen 20.15 uur.
door Pieter Terpstra
Muzikaal geschreeuw in Een
Beestenboel
Ned. 1/18.59
Eerste aflevering van een
vijfdelige muzikale komedie
Hé. kijk mij nou, gebaseerd op
de Engelse musical Salad days
Ned. 2/20.27
Geert de Jong, hoofdrolspe
ler ln de Nederlandse speelfilm
Tiro is gast in de filmquiz Voor
een briefkaart op de eerste
ranB Ned. 1/20.40
In de Engelse serie James
Herrlot probeert Tristan een
koe van haar darmkwaal af te
helpen Tijdens de behandeling
raakt hij echter betrokken bij
een ongeluk waardoor hem een
proces boven het hoofd komt
te hangen. Ned 2/21.25
Het heelal van Albert Ein
stein is een Engelse documen
taire over de theorieën van de
Duits-Amerikaanse fysicus.
Ned 1/21.55
Actualiteiten in Hier en Nu
van de NCRV. Ned 2/22.15
Kerkepad over de Noordhol
landse dorpen Ransdorp,
Broek ln Waterland. Monnie-
kendam, Edam en Volendam.
en verder bezoeken aan Gel
derse en Duitse kerken.
Ned 2/23.00
Henk Molenberg en Sylvia de Leur.
Van onze radio- en t-redactie
AMSTERDAM Hé. kijk mij nou is de naam van een nieuwe Nederlandse
musical die de NCRV-televisie vanaf vandaag in vijf afleveringen op het
scherm brengt. Dc eerste vier afleveringen komen op vier opeenvolgende
maandagen op de tv (Ned 2 20.27). De vijfde en laatste deel wordt uitgezon
den op vrijdag 21 september. De musical is speciaal voor de NCRV
geschreven door Leen Valkenier, die in Nederland bekend is geworden als
de geestelijke vader van de Fabeltjeskrant. De muziek is van Bert Stoots, de
hoofdrollen worden vertolkt door Sylvia de Leur, Henk Molenberg en
Robert Paul.
liet verhaal speelt zich af in Amsterdam van vandaag. Twee pas afgestu
deerde juristen besluiten in een dolle bui eerst een tijdje als orgeldraaiers
door het leven te gaan. alvorens zij een baan in de maatschappij aanvaar
den. Hun orgel blijkt een wonderlijke uitwerking te hebben op de toehoor
ders. Een ieder die naar het orgel luistert „moet" persé dansen. In de verdere
verloop van het verhaal worden via liedjes en sketsches een aantal facetten
van onze hedendaagse maatschappij weergegeven.
Het boek
van de tv-film
VT-t-:". .-7
177 bladzijden, gebonden, met
stofomslag
slechte 19,75
na 30 9-1979/24 5U
fascinerende gefllustrcei de
Sesam-special
uitgave Bosch Keuning
nü in de boekhandel
AMSTERDAM Gisteren
overleed op 67-jarige leeftijd
aan de gevolgen van een hart
aanval in een ziekenhuis in
Hollywood de orkestleider
componist Stan Kenton.
De naam Kenton wekt bij wat oudere
jazzliefhebbers beelden op van de
eerste na-oorlogse jaren, waarin tal
rijke omwentelingen de jazzwereld in
zijn voegen deden kraken. De swing
era was ten einde, bebop in kleine
bezettingen brak baan met Bird, Diz
zy, Monk en anderen. Een reeks grote
bands met repertoire dat zowel op de
dans als fanaat luisterende jazzfans
was ingesteld, veranderden te mid
den van die beboporkaan nauwelijks
van koers. Of hun solide jazzstijl
doorstond dankzij kwaliteit en ka
rakter serieuze en modieuze trends,
of (Basie en Ellington) hun bazen
hadden geen andere pretentie dan die
van de met de commercie flirtende
perfectie (de Dorseys, James, Les
Brown e.v.a.).
Er waren in de big band jazz van de
jaren-40 er eigenlijk maar twee die op
avontuur togen naar zowel massale
populariteit als een plaatsje in de
jazzgalerij der groten. Twee schier
onverenigbare doelstellingen. Woody
Herman en Stan Kenton.
Jazzmatig gezien won Herman. Ken-
ton, toen vrijwel constant in het
nieuws, ambieerde en pretendeerde
meer, heeft door niet aflatende werk
ijver en liefde voor zijn muziek, een
stimulerende, enthousiasmerende in
vloed gehad op het jazzgebeuren van
die dagen.
Stuntman
Kenton was een stuntman, bezeten
van projecten zoals Progressive Jazz,
griezelig perfect georkestreerde en
uitgevoerde werkstukken van eigen
en Pete Rugoio's hand, waarin solis
ten zoals Kai Winding, Conté Cando-
li. Shelly Manne en anderen konden
schitteren. Zijn orkesten waren vanaf
het bescheiden begin Balboa Be
ach broedplaatsen voor snel aan
komend talent.
Zo progressive was het allemaal wel
niet, maar toch verrieden zijn „artis
try" en vooral het met sterren bezaai
de orkest van 1953 een vaak overrom
pelende en dikwijls fascinerende per
soonlijkheid.
Big bands bepalen zeker nu Elling
ton er niet meer is al lang niet meer
het hoe en waarom en waar naar toe
in de jazz. Gelijk Herman, Rich om
gaf Kenton zich op het laatst met
jonge musici, die zo de discipline van
het grote werk leerden. Kenton be
geerde als jazzorkestleider geen eme
ritaat. En dat sierde hem. Hij was een
diergenen, die op soms verbijsteren
de wijze jazz van de jaren-40 nieuwe
impulsen toediende.
ÉT
DEN HAAG (ANP) De prijs
de kritiek 1979 is door de leden va
kring van Nederlandse Theaterci
toegekend aan de toneelgroep
Baal kreeg de prijs om de mi
waarop uit verschillende theater
delen (toneel, muziek, grime, be s,
ting, kostumering) inspirerend*!
belangwekkende initiatieven ir
richting van een eigen soort to rf
theater werden genomen. Deze u it
methode die in de afgelopen j Jr
steeds meer ontwikkeld en verbe Si
is, resulteerde dit seizoen in voor n
felijke voorstellingen als „Bek%
gezichten, gemengde gevoelens'
Botho Strauss en „Kaspar" naa
ter Handke. De prijs wordt woen
5 september in Amsterdam aai
groep uitgereikt.
V
rhogen. Deze si^
provinciale sti
keuren, is volL,
uur nodig onu
te kunnen lf
CÉ
ARNHEM (ANP) De provincie ke
derland wil haar subsidie aar
Oostnederlandse toneelgroep Tt 1
ter met vijf procent ofwel 165
gulden per jaar verhogen. Deze sika
dieverhoging, die provinciale
nog moeten goedkeuren
het provinciebestuur
groep „op niveau
overleven".
Toneelgroep Theater verkeert infl
te onzekerheid sinds de nota tofl
beleid van de voormalige minjl
van CRM, Van Doorn, door de Tt i
de Kamer is afgewezen. In deze i
kwam Theater als repertoire-toil
gezelschap geheel voor rekening!
het rijk. Er is op het ogenblik ri
bekend over de plannen die het!
wel met toneelbeleid heeft, aldual
deputeerden van Gelderland.
Zij willen ook het vormingsgif
schap Theater op school met één!
dewerker uitbreiden, terwijl tel
wordt voorgesteld twee extra thei
technici aan te trekken.
JORWERD Na ruim vijfentwintig jaar openluchtspelen in de uitgestrste tuin van notaris
Van der Hem in het Friese Jorwerd heeft regisseur Romke Toering naamieuwe mogelijkhe
den gezocht. Het stuk dat dit jaar wordt gespeeld „Rüzewyntsje" (Kiiswindje) van Jan
Naaykens, biedt hem daartoe alle kansen.
Het is romartisch, het heeft een le
vendig verbip en kan veel ruimte
benutten. Dor een gewijzigde opstel
ling van deJibunes kunnen de spe
lers uit allelït hoeken te voorschijn
komen, ookjer fiets, per motorfiets
en eenmaal tflfs uit een oude giganti
sche boom, ae ieder jaar weer een
functie in hctipenluchtspel heeft. De
afdaling uit 4 boom geeft volkomen
de illusie dtt prins Rinket per heli
kopter zijn feliefde prinses Rüze
wyntsje in he bos weet te vinden.
Het verhaal beeft niets te betekenen.
Het is een hal eenvoudig sprookje
over een dorrr.e arme prinses die aan
de man moet Maar het gegeven is
heel origineel zeer geestig en niet
zelden met lJate ironie uitgewerkt.
Bovendien heiben de vertaler Tabe
Beintema en de regisseur nog veel
aardiger vondten aan het oorspron
kelijke stuk toegevoegd. De toe
schouwers w<rden steeds opnieuw
verrast door illerlel uiterlijke effec
ten. zoals de vrschijning van enorme
kunstig gemaikte bosdleren en enke
le malen word ook het publiek zelf in
het spel betraken. Niet eerder heeft
men in Jorwxd, dat op dit gebied
toch wel een reputatie heeft, een zo
fantastisch hjkspel als dit Jaar
gehad.
Natuurlijk met de kwaliteit het ver
der voor een (root deel doen, en, om
op de prijzende toer te blijven, ook
daar kan wenig anders dan goeds
van worden ipzegd. De spelersgroep
Is homogeen en kent nauwelijks
zwakke plekkm. Het grootste succes
is weggelegd v>or Janke Singelsma,
die de rol var Rüzewintsje vrijmoe
dig en hartveroverend speelt.
Rüzewintsje tftrtelt nog op 31 augus
tus en 1 septenber door de notaris-
tuin.
Randy Newman met het Rotterdams Philharmonisch in Ahoy.
door Stan Rijven
Zoals Bob Dylan de poppoëet van de jaren '60 genoemd kan worden, zo zou die kwalifid
voor Randy Newman kunnen gelden met betrekking tot de jaren zeventig. Toen in 1968t
eerste plaat verscheen betekende dat het begin van een carrière die geheel bij zijn stijl
zonder sterallures en weinig produktief.
Onlangs verscheen zijn zevende elpee
en dat na 11 jaar. want Newman staat
er om bekend wars van werk en popu
lariteit te zijn. Om dat laatste te
benadrukken geeft hij via de hoes
van Born again en het openingsnum
mer „It's money that I love" een sneer
naar die populariteit, die hij sinds
zijn vorige album „Little criminals"
ln zijn geboorteland Amerika ver
wierf. Nederland kan zich er op beroe
men de „ontdekker" te zijn van deze
begenadigde tekstschrijver, die in
staat is kleine juweeltjes te creëren
waarin op rake wijze de zwakheden
van de mensheid en ln het bijzonder
het Amerikaanse deel daarvan, wor
den getypeerd. Een wezenlijk onder
deel vormt daarbij zijn immer aanwe
zige cynisme en relativisme. Boven
dien worden zijn teksten onder
steund door sterke composities die,
net als bij Bommelstrips waarin tekst
en plaatje een twee-eenheid vormen,
onlosmakelijk met elkaar zijn ver
bonden. Randy Newman had op de
plaat reeds bewezen, dat hij zowel
met een simpele pianobegeleiding als
met een heel orkest, goed uit de voe
ten kan. Het was dan ook bijzonder,
dat vrijdagavond bij de opening van
het Casanovafestival Newman zich
van deze twee kanten liet zien.
Camerageweld
De goedgevulde Rotterdamse Ahoy
mocht voor de pauze genieten van
enkele populaire klassieken van het
Rotterdams Philharmonisch Orkest,
dat na de pauze Newman zou begelei
den. Allereerst kwam hij solo met
piano aan bod, en na enkele geluids
problemen goed op dreef, zich niet
storend aan het omringend tv-came-
rageweld. Gelardeerd met zijn al of
niet gemompelde grappen, bracht hij
met veel souplesse een bloemlezing
uit zijn repertoire. Opmerkingen als
„Dit lied geeft mijn ware ik weer" bij
„It's money that I want" of „Ik speel
er nog een paar en dan komt mijn
band" vormden steeds een ontnuch
tering na ingetogen nummers als „In
Germany before the war" of h«
gelaten gezongen „Mr. Sheep'
raat reageerde hij steeds op vj
ken van het publiek en om
mond te snoeren liet hij iet
meezingen bij „Riders in the
Na een korte pauze trad hel
accordeon en gitaren verstrekt
harmonisch orkest aan. Newmi
zich nu minder speelruimte pei
ren waarvan hij solistisch veell
gebruik maakte. Toch mocht
gedeelte er zijn. Soms op het
af, maar voor het overige ac<
begeleid. De solo van de eerste
in „Girls in my life" ontlokt
schaterlach bij Newman, diej
daarna direct verontschuldigde.
„Story of a rock roll band'
persiflage op E.L.O. ging het
goed te keer, dat samen met
nist steeds een stevig applaus
„Sail away" en „Davy the faf
vormden de toegift van een ges
concert waarin zowel solist en
een voortreffelijke coml
vormden.
