Johan Fabricius tachtig jaar Zwervend in twee werelden eiidti mm Baal neemt Goethe in het ootje gedane "rogusjni Popdagen yctkoru Tasso in Weimar IIKONENI Musicus bestolen van kostbaar instrument KRO-voorzitter vóór behoud regionale radie Fraude ambtenaijpi sociale dienst: zes maanden cel schilderijen 19e en 20e eeuw tflofoivori cfa-CM VRIJDAG 24 AUGUSTUS 1979 KUNST/RADIO/TELEVISIE TROUW/KWARTET Het aantal boeken, dat op naam van Johan Fabrici us staat is ongeveer even groot als het aantal jaren, dat hi| nu telt Zijn hoge leefti|d verhindert hem echter niet om met onverdroten werkkracht door te bli|ven schrijven Zijn laatst verschenen boek draagt de titel „De zwaluwen van Klapanoenggal en verhaalt over het njke Indische leven, dat met een even njk gevoel voor het schilderachtige daar van beschreven is Fabricius is in Bandoeng op Java geboren; nog juist in de eeuw. waar hi| nu zo graag over schrift Hij bracht daar een zeer gelukkige jeugd door. Wat hij daar in de omgang met de inlanders leerde, blijkt nu als hij hen in zijn boeken aan het woord laat; met veel vakmanschap laat hij daaruit een grote inle ving in hun wereld spreken Toch is hij maar kort in Indie geweest. Toen hij vijftien jaar was, vertrok hij met zijn ouders naar het Westen. Het gezin vestig de zich in Parijs. Daar maakte Fabricius nog het „echte'' Parijs mee. waar wij nu zo naarstig naar op zoek zi|n tussen de stalletjes op Montmartre. Maar ook vond hij zi|n roeping om kunstenaar te worden, terwijl hi| op bezoek ging bij kunstenaars en de atelierslucht kon opsnuiven Toen de Duitsers in 1914 kwamen, vertrok het gezin naar Holland. Fabricius bezocht in Den Haag een paar jaar de HBS. die hij op eigen verzoek vroegtijdig verliet om naar de Haagse Kunstacade mie te gaan. Tijdens de oorlog werd hem Holland, dat zich alleen maar om broodbonnen druk maakte, terwijl de rest van de wereld in brand stond, te onwaarachtig. Aan deze onnatuurlijke geborgen heid wilde hij ontkomen; via een relatie van zijn vader slaagde hij erin om als oorlogstekenaar naar het Oostenrijkse front te kunnen vertrekken. Als vanzelf kwam hij echter toch in het schrijversvak terecht. Zijn vader in die tijd furore makend als schrijver van toneelstukken vond de brieven, die hij kreeg van zijn zoon aan het front, zo goed, dat hij ze aan De Gids aanbood, waar ze prompt geplaatst werden. Terug in Nederland begon Fabricius tussen het schilderen door te schrijven. Uit die tijd stamt het vermaarde boek „De scheepsjongens van de Bontekoe", waarmee hij al meteen in het begon succes boekte De jaren dertig waren voor Fabricius zijn literaire gloriejaren. Hij kreeg de C. W. van de Hoogtprijs voor zijn trilogie „De komedi anten trokken voorbij". Dank zij dit succes was het mogelijk voor hem om lange en verre reizen te maken, onder meer naar zijn geliefde Indonesië. Schrijven, reizen en schilderen, daaruit bestaat het grootste gedeelte van het leven van Fabricius. „De zwaluwen van Klapanoenggal" is de jongste vrucht van dit rijkgevulde leven. Hoofdpersoon is Augus tijn Michiels, wijd en zijd bekend in het Indië van de vorige eeuw als „Majoor Frans". Hij is de achter kleinzoon van een vrijgelaten slaaf. Zijn vader had het landgoed Klapanoenggal gekocht en was door de verkoop van zwaluwnesten aan Chinezen bij zonder rijk geworden. Majoor Frans draagt die rijkdom voort en speelt op zijn landgoed met veel verve de rol van gastheer van West-Java. De roman heeft een levendig karakter, doordat het verhaal grotendeels door dialoog en monoloog gedragen wordt; heel knap ook wordt hierdoor de Javaanse sfeer opgeroepen. De beschrijving van het lichtzinnige leven op Klapanoenggal is met veel vakmanschap gedrapeerd rond het thema van verliefdheid van de al bejaarde, maar nog zeer levenslustige Majoor Frans op een prachtig, jong meisje. Daarom verdient Fabricius niet alleen van wege zijn verjaardag, maar ook omwille van dit vakmanschap welgemeende felicitaties. Fabricius is, ter gelegenheid van zijn verjaardag onderscheiden en benoemd tot officier in de orde van Oranje Nassau. door Roel Martens rm Indië raak je niet kwijt, als je er bent geboren. Het is zo n heerlijk land ook. In je ziel raak je het nooit kwijt. Ook al is het tegenwoordig niet op zijn voordeligst vanwege de politie ke situatie daar. het land zeil is zo mooi en de bevolking zo vriendelijk. Een Indische vriend zei eens tegen me: ,,Oh, dat Holland zeg, je moet schoenen aantrekken en een das aan doen en je hebt geen ruimte om je heen, je kunt je nergens bergen". Bovendien zei hij: de innerlijke rust, de vertrouwd heid met de dood, die de Javaan zo heeft. De dood kan plotseling ingrijpen in dergelijke landen: de Javaan is daar op voorbereid. Die rust heb ik nodig, zei hij, en die vind ik in Holland niet. Vooral de ruimte en de wijdheid om je heen, en de rust. de enorme rust, omdat de bevolking flegmatisch en fatalistisch is. Wij blanken winden ons op, willen altijd wat. Dat heb je daarginds niet. Als jongen had lk. toen we in 1914 in Parijs gingen wonen, een beeld voor me Het beeld van ons huis in het toenmalige Batavia. We stonden elke morgen, zoals iedereen bij het eerste daglicht op. Dat zijn de heerlijkste uren. zo van zes tot acht We ontbeten dan in de tuin. Verderop was er een markt, een passar, en 's ochtends zag je die vrouwtjes, die naar de markt gingen, met elkaar keuvelend, hand in hand of pink in pink. In hun slen dang droegen ze dan de lasten, die ze gingen verkopen op de markt. De zon was dan nog schuin Voorlangs bij ons in de straat had Je die kanariebo men, die scherpe wortels hebben, die zijdelings uitstaan Die ochtendzon verguldde de scherpe kanten van die wortels. Dat beeld, zie je. de rust en de gemoedelijkheid ervan, dat is iets waar ik altijd aan denk in Holland Geborgenheid Terwijl als ik dan later weer in Indie was. dan dacht ik aan een Hollandse zolder De gezelligheid van een Hol landse zolder De inti niteit van het Hollandse huis Daarginds was alles open. Zo na het opstaan liep Je in Je pyama, of wat Je dan ook aan had, de tuin in Er was dus geen intimiteit. Maar hier is een geborgenheid, die Je je hier niet altijd bewust bent. maar die je daarginds dan voelt. De rood gloeiende kachel, gordijnen dicht, bloemen op de ruiten, zulke beelden. Ik houd erg van de geborgenheid. Maar ik houd ook van de wereld. Ik houd er van om van alles te zien. Het Zuiden en de warmte lokken altijd. Die zuidelijke talen zijn zo mooi en open Dat komt natuurlijk, doordat die mensen altijd bulten zijn. Dan spreek je duidelijker Hier binnens huis kun je een beetje murmelen. Ik reis. omdat ik reizen leuk vind Ik hoor graag Italiaans, ik houd van de klanken van het Maleis, de warmte en de natuur. Het is helemaal mijn be doeling niet te begrijpen, zie Je Ik wil genieten. Speciaal vandaag Oude volken rond de Balti- sche zee. Documentaire over de oude en bijna verdwenen bevolkingsgroepen rond de Baltische zee. zoals bij voor beeld de Esten en de Letten. Volkeren met hun tradities muziek en legenden die hun oorsprong vonden in woonge bieden die liepen van Noord- Azié tot aan de oevers van de Donau. Ned I 20.45 uur Praten met de minister-pre sident. Gesprek over actuele, politieke zaken met minister president Van Agt. Ned I 22.50 uur De Boekaniers. Speelfilm in een reeks avonturenfilms. In de hoofdrollen Yul Rrynner, Claire Bloom. Charles Boyer en Charlton Heston. Het ver haal speelt zich af tijdens de Amerikaans-Engelse oorlog van 1812. Ned 2 20.27 uur Brandpunt besteedt aan dacht aan de Zuidmolukse be volkingsgroep. Daarin komen aan de orde de betere contac ten tussen Zuidmolukkers en andere bevolkingsgroepen in het noorden, de verhouding tussen jongeren en leiding en de vraag of de periode van acties voorbij is. Jozef Stalin, de rode Tsaar. Historische documentaire in vijf delen over bet leven van Stalin, aflevering 1: 1879-1924. Een jongen uit de Kaukasus wordt secretaris-generaal van de communistische partij. Ned 2 22.50 uur -y v rs Ik heb me ook altijd een ongeluk gewerkt. Kijk maar wat een ontzet tend hoop boeken lk geschreven heb en wat ik daarnaast nog gedaan heb. Ten eerste alle boeken, die niet klaar gekomen zijn. Dan heb lk met tussen pozen ook nog geschilderd; en verder nog veel journalistiek werk. Enfin, ik heb honderdduizend dingen gedaan. Een bon-vivant ben lk niet. Ik houd van het leven, dat wel. Ik schrijf graag als een bon-vivant, maar dat Is heel wat anders. Laat andere mensen maar luieren, dat is leuk om over te schrijven. Geen eigen gevoelens Ik ben wel afstandelijk; wind me niet op. maar noteer alles. Mijn eigen ge voelens spui ik niet; je moet de lezer tot de conclusie laten komen Ik pro beer over te brengen, wat ik voel. maar ik zeg het niet. Je drukt je uit in de scène, die je schetst. Ik herinner mij. dat ik destijds die beruchte moordzaak heb verslagen. Jongens, onder wie er twee van zeer rijke af komst waren, hadden een klein jon getje gruwelijk vermoord. Iedereen vroeg zich af, hoe dat had kunnen gebeuren Ik heb toen geprobeerd die vraag te beantwoorden in een boek, waarin ik die Jongens zelf laat vertel len. Dit boek heette „Jongensspel" en ik werd daarop aangevallen, onder meer omdat men vond, dat ik harte loos was tegenover het slachtoffer, dat ik in dat boek dus niet mijn gevoel had laten spreken. Ik schets daarin echter de volgende scène: vlak voordat hij vermoord wordt, wordt dat jongetje geleid door de keuken van die rijkelui, en hij zegt dan nog: God. wat hebben Jullie een mooie keuken. Zo'n zin snijdt door mij heen, begrijp je, als Je weet. dat dat jonge tje eraan gaat. Die heeft nog net als klein arm jongetje bewondering voor die mooie keuken In zo'n zin probeer lk het uit te drukken, maar lk ga toch niet zeggen: dat arme jongetje. Als ik niet werken kan, word ik onrus tig. Maar ik werk altijd volgens een bepaalde indeling: iedere dag van zo laat tot zo laat. Als je aan een boek schrijft, waaraan je maanden werkt, dan moet je een bepaalde regelmaat hebben. Werk is haast van levensbe lang. daar teer ik op Anders heb je het gevoel dat Je nutteloos bent. (Hij lacht als ik opmerk, dat dat wel ty pisch Hollands is). Ja. daar heb je me. zeg Ja natuurlijk, dat zal wel zo zijn. ja Ik heb altijd overal door kunnen werken, dat moet je doen als je reist Mijn uitgever zei altijd geef hem een sinaasappelkistje en hij schrijft een boek Revoluties Mijn grote avontuur, dat is mijn werk. Je weet nooit wat Je uit de pen krijgt. Ik vind het heerlijk, moeilijk soms, maar heerlijk Schrijven is een andere functie dan denken Voordat je gaat schrijven, kun Je wel denken, kun je iets componeren. Er zijn au teurs. die van te voren een heel boek componeren, dat kan ik niet. Daar mee stel Je meteen de grenzen vast. Ik vind het prettiger om het boek zelf ROTTERDAM (ANP) Een 69-Jari- ge Amerikaanse musicus is zijn viola kwijt Dit bijzondere instrument werd gestolen uit zijn personenauto, die hij had gestald In de parkeergara ge aan de Karei Doormanstraat in Rotterdam Het muziekinstrument, dat door Paulus Pilat in 1937 werd gebouwd, heeft een waarde an onge veer 15 000 gulden. Voorts werd de musicus bestolen van een aantal per soonlijke voorwerpen met eveneens een waarde van 15 000 gulden. f Johan Fabricius zijn grenzen te laten stellen. Onder het schrijven zelf vindt alles vorm en moeten de figuren leven krijgen. Ik ben altijd heel rustig geweest; ik ben overal met mijn neus ingevallen. Ik kon er niets aan doen. Als ik in Wenen woon. krijg Je de Februari- revolte. Als ik in Paraguay zit, dan is daar weer de zoveelse revolutie en vraagt mij een uitgewezen Wit-Rus of ik samen met hem in een vliegtuig wil stappen, om de revolutionairen te bombarderen (Een verzoek waar de schrijver overigens niet op ingang. RM). De idiootste dingen zijn mij altijd overkomen. In 1933 heb lk te gen de boekenverbranding en de Jo denvervolging geprotesteerd op een PEN-congres tn Joegoslavië. Daar door kreeg ik moeilijkheden met „Herr Goebbels" en werden mijn boe ken in Duitsland verboden. Toen de oorlog uitbrak, zat ik in Zuid-Italië en ik ben hem toen maar gepiept, met mijn eerste vrouw, die Joodse was. We hebben toen nog kans gezien om naar Engeland te ontkomen. Tijdens de oorlog heb ik op de radio gespro ken. zowel Radio Oranje als de gewo ne BBC. Aan het eind van de oorlog kreeg ik een uitnodiging van Van Mook om de bevrijding van Neder- lands-Indië mee te maken. Men wist toen nog niet dat het een revolutie worden zou, maar dat merkten wij gauw genoeg, daar niet van. Zo ben ik buiten mijn wil om specialist in revo luties geworden. Dood Je vraagt me over de dood? De Javaan leeft altijd met het gevoel: ik leef nu en morgen kan ik dood zijn. De dood is altijd nabij in het verre Oosten en dat is in zijn gevoelsleven opgenomen. Ik ontvlucht de dood. in zoverre ben ik Juist geen Javaan. Ik weet dat ik niet lang meer leven kan, ik ben nu eenmaal te oud, maar ik denk er niet aan, dat doe ik liever niet. Maar een Javaan accepteert. Ik heb in al die oorlogen wel veel dood gezien, maar je denkt dan nooit dat je dood gaat. ben je mal. Zorge loosheid in dat opzicht. Als corres pondent heb je het gevoel: ik moet hier zijn, maar ik sta buiten het con flict en ben onschuldig. Mij kan niets overkomen. Dat gevoel moet ln je aanwezig zijn, anders zou je niet alles wagen. Dat ls een heel merkwaardige mentaliteit. Ook als schrijver kies ik eigenlijk nooit partij. Ik vind de beweegrede nen van beide kanten interressant. Partij kiezen moet je niet doen als schrijver, tenminste ik zal het nooit doen Je moet de ander ook begrij pen. Het gaat om de mens. In conflic ten zijn er altijd twee meningen, die tegenover elkaar staan. En zelfs als het gaat om een misdadiger, ook dat is een mens, ook die moet Je proberen te begrijpen. In die zin ben ik ook geëngageerd, maar lk ben met de mens geëngageerd, niet met Vietnam of andere dingen, die toevallig aan bod zijn. Roel Martens is student in Gro ningen Pompei herdacht EINDHOVEN Voorzitter Hen t van de KRO vindt dat Omroep bant en Radio Amsterdam per 1 ari 1980 niet mogen verdwijnen1'1 nister Gardeniers van CRM dc haar plannen met de regionale j. roep voorlopig in de ijskast ze j Hij heeft een eerder gedaan ple herhaald, dat er een staatscomnf6 moet komen voor de regeling vi omroepfinanciën. Zo'n commissie zou dan ook zijrnn deel moeten geven over de fins 1 ring van de regionale omroep lis heer Hendriks zei dat gisteravo j(j een vraaggesprek met On Brabant. Volgens Hendriks zou zo'n std commissie drie tot vijf jaar dajh moeten hebben om een wettelijl geling voor te bereiden. Op het t van de beschikbare omroepmidi 'K kan een onveranderde voortze ti van de financiering van de regi<jn omroep gedurende die periode welijks bezwaren opleveren. ot Han Römer als de hooggestemde, maar ook zeer lijdende Tasso in Baals „Tasso in Weimar". door André Rutten De KRO-voorzitter zei dat zijn omroep zo nodig bereid zou mi zijn om ten behoeve van de regi< omroep wat in te leveren. Nai mening van Hendriks is het schijnsel regionale omroep niet weg te denken en moet het w< r beschouwd als een geïntegreen derdeel van het omroepbestel. Gedeputeerde staten van Noord,r' land en B. en W. van Amstef0' vinden het voornemen om de diëring van Radio Amsterdam eindigen onaanvaardbaar. Amsterdam wordt volledig uit d roepmiddelen gefinancierd. Ove stopzetten van deze financiers >e de minister op 6 september A overleggen met het Amsterdam^., meentebestuur, GS van Noor<^ land en het bestuur van Radit sterdam. Gedeputeerde staten van mening dat het niet op d< van het provinciaal bestuur lig T bij te dragen in een financierin een regionale omroep. Gedeputeerde staten en B. en V Am terdam zullen over dat punt nog nader overleg plegen ra betrokken staten- en raadsfract AMSTERDAM Toneelgroep Baal zou een jaar geleden al „Tasso in Weimar" gespeeld hebben. Maar bij een van de try- outs viel de grote boekenkast, die de achterwand markeert, wel volgens de bedoelingen om, maar tegen de bedoelingen in op de voet van een van de acteurs, die daardoor weken uitgeschakeld was. De voorstellingen moesten worden alge- last. Maar nu, aan het begin van een nieuw seizoen, was er een gaatje van twee weken om alsnog te laten zien, wat zij toen gemaakt hadden. Zekerheidshalve lieten ze de boekenkast nu maar overeind staan. MIDDELBURG (ANP) De bank in Middelburg heeft een 2' ge voormalige ambtenares van ciale dienst in Aardenburg (Zejep Vlaanderen) en haar 31-jarige ec k noot veroordeeld tot zes ma^ie gevangenisstraf waarvan drie waardelijk. Gisteren is herdacht dat het precies 1900 jaar geleden was dat de Vulkaan de Vesuvius (Italië) uitbarstte, en het plaatsje Pompei met lava overdekte. Ter gelegenheid daarvan werd voor het eerst getoond hoe een familie in Pompei in de slaap door de lavastroom werd verrast. Er waren trouwens al eerder wat strubbelingen geweest. Mia Meijer en Gerard jan Rijnders hadden het stuk geschreven en werden dus ook be trokken bij de voorbereidingen van de voorstelling, die Paul Vermeulen Windsant zou regisseren. Gaandeweg bleek, dat zij drieën andere ideeën hadden over hoe het zou moeten dan de spelers van Baal, die er de voor keur aan gaven in eigen beheer ver der te gaan. Het stuk gaat over de nog jonge Goe the, in de jaren waarin hij aan het hof in Weimar zoiets was als het brein van de daar regerende jonge hertog, sterk onder de bekoring van de al wat oudere hofdame Charlotte van Stein, en langer hoe meer in onvrede met zijn situatie, die hem belette toneel stukken te schrijven, waartoe hij zichzelf geboren dacht. Hij schreef dan ook toch een toneelstuk, „Tor- quato Tasso", waarin hij die onvrede van zich af probeerde te schrijven door zijn situatie te analyseren. In de voorstelling krijg je wat scènes uit dat stuk te zien en te horen terwijl Goethe er in Weimar, samen met Charlotte van Stein, de hertog en nog anderen naar kijken, er vooral mi misch commentaar op geeft, instem- FESTIVALS In Tilburg vindt vandaag van 14.00- 24.00 uur het Kwatsfestival plaats, waar naast cabaret en clowns ook enkele muziekgroepen van de partij zullen zijn zoals: Bully Wee. Plane- dum, Los Pupoy en Sonerien Du. Die zelfde dag is er ln Wateringen een openluchtevenement waar o.a. Bar relhouse zal optreden. Deze stevige bluesband, die als een van de beste Nederlandse formaties in dit genre beschouwd kan worden, treedt 25 au gustus in Katwijk en de 31e augustus ln Haren op. AMSTERDAM Paradiso biedt deze week een overvol programma, dat vrijdag en zaterdag met Link Wray en Ready Kilowatt (een Nederlandse hardrockband) start. 28 augustus ls Carlsberg en twee dagen daarna de Meteors aan de beurt. Vrijdag 31 zal een groot reggae- festival voor een Parastadiso zorgen. De Melkweg gaat „Overdwars" met Jong Oranje en de Jan van de Grond- groep op 30 augustus. Vondelpark- openluchttheater wordt zondagmid dag gesloten met Jango Friend Radshow. ROTTERDAM Trekpleisters voor de Casa Nova- beurs zijn Randy Newman, die blij kens zijn nieuwe elpee herboren is (24 aug Flairck en Inner Circle respec tievelijk om 12.00 en 16.00 uur op 26 augustus. Cheap Trick bespeelt eerst 127 aug i de IJsselhal te Zwolle om de 28e Ahoy aan te doen. Loudon Walnwright en Van Morrison zijn als bijzondere attractie donderdag aan wezig, vrijdag de Golden Earring en zaterdag de Emotions en Commodo res. Alle in Ahoy. mend, afkeurend, bedenkelijk een heel gamma dat in de eigen Baai- stijl dikwijls heel gek, tot in het ab surde toe, wordt uitgewerkt. De tek sten van Goethe zelf worden, per spe ler gevarieerd, in een gedragen, wat hoogdravende toon gezegd. Goethe en de figuren in Weimar praten in zekere zin gewoon. Allemaal breken ze zo nu en dan ook in liederen uit, soms lichtelijk, soms uitbundig aan gezet absurdistisch. Eigenlijk wordt Goethe gewoon danig in het ootje genomen, op een manier, die op den duur gewoon uit de hand loopt. Ze raken door het dolle heen. Uitermate gek. De vrouw heeft vorig jaar ong|er 75.000 gulden verduisterd van d(, ale dienst in Aardenburg. Dat k doen door dat ze in haar eentjfc' bureau sociale zaken runde. 2n noot daarbij het volledige ve wen van de gemeente Aarder Als ze een vrije dag had, dan het voor dat „noodgevallen" haar huis werden doorgestuurd^] echtpaar was verslaafd aan hél en had wekelijks ongeveer 1.50 den nodig om aan heroïne te kdbij til Tijdens de rechtzitting werd me kortkoming van de gemeente afco' orde gesteld. De controle op het van de vrouw bleek achteraf maal. Ze had via een aantal b#1 rekeningen geopend op gefingjsi namen, maar alles wel op haar Pl st 0^9? 4 TOT 31 AUGUSTUS BERNARD, JAUDON SIERADEN NICOLE RINGES OLIEVERFSCHILDERIJEN HANS VYGEN PLASTIEKEN Geop woe. t/m vri|. v 12-18 u. u Tel 020-200156 Sluiskanl 24 2265 A6 Leidschendam lijf ing Braach/Brecht/Helllnga/Jarry/ L. Plnter/Schnltzler/Ts|echow f in de P1 Amsterdamse Stadsschouwburg EEN FASCINEREND! NIEUW PUBLIEKS- THEATER SEIZOEN er is al een abonnement voor u Bestellen? Heel eenvoudig. Bel 240 230677 (maandag t/m vrijdag 11-5 i HAAST U. OE INSCHRIJVING SLUIT 1 SEPT. 79 Een dorado voor /- de kenner. Galerie PC. Hoofdstraat 124, Amsterdam. spul 235a, den haag. tel. 070 463242. /Xtfuvdier. Voor een blijvende belegging in schoonhei! Exclusieve juwelen en hor M Eigen ateliers voor het ontwerpei m vervaardigen van juwelen. |j Koningsplein 13, Herengracht <1 Amsterdam-C. Tel. 020-24302( M Radboudkwartier 21, Utrecht m Tel. 030-310846* W

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1979 | | pagina 4