ispirerende show pastoriewoningen
tKans op eerwraak bij
zal toenemen'
Richard Ram in promenadeconcert
intoonstelling in Franeker
„Indonesië bereid
tot hulp in
Molukse kwestie"
Tankwagen met
gif kantelt
Wijze van benoemen
burgemeester
Eindhoven gelaakt
•fficier van justitie na moord in Hengelo:
;s
Haags Orgel Kontakt
Schilderijen
gestolen uit
museum
Vermiste man uit
Maas opgehaald
3
3AG 21 AUGUSTUS 1979
TROUW/KWARTET H 11
een medewerker
.pastoriewoning" is het
rwerp geworden van een
lonstelling. De term zal
Jeefs worden gezocht in
ikundige encyclopedie-
ioms wordt de uitdruk-
gebruikt in makelaars-
rtenties, maar een offi-
status heeft de aandui-
nog niet.
is de „pastoriewoning" uit te
J in: een dwarsgeplaatst huis
en gang in het midden en een
kamerindeling die nagenoeg
etrisch is. Bovendien bezitten
tepresentatleve hulzen versie-
rond de centrale ingangspar-
véö$fti*,.de goot«n deméestal
tde mgan£ aftngeSfachte ka-
"ajrdbor ze een lieel jïisrei) ka-
lebben. Yj \]ji
VrijwelalUidis.te zj^n
meer dan een eeuwoude bouw-
- Tof nodig aan onderhoud toe
kennelijk voortdurend onder-
lodig hebben. Het karakter van
I uizen is (hoe bekend ook) in een
c instelling, nu in Franeker,
aoor in Joure te bezoeken) voor
rst uit de doeken gedaan. De
drogedocu:
h ontbeert. wel structu-
ldèrheid; het is een wervelende
'^an fraaie fragmentaties die het
?*k meer zal aanspreken dan een
"rijzende opsomming.
Een van de vele klassicistische „pastorie-woningen" in het dorp Mantgum; het midden
deel met deur, balkon en dakkapel wordt risaliet genoemd.
e-eerste helft van de vorige eeuw
le classicistische dorpswoningen
voor de middenklasse, die
tsluitend bestond uit de „be-
rs des woords". Ze boden ook
arissen, artsen, rentenierende
en soms ook de hoofdonder-
residenties. De dorpsstructu-
het noorden van ons land zijn
ielijk intact en in de tentoon-
teg wordt speciaal aandacht ge-
voor het klassicisme van de
'oningen in het Friese land-
.Klassicisme Fries land-
is de titel van de opvallende
fde rijkdom in het eenvoudige
zgjhap van Friesland.
ij signalement .van het land-
met de daarin aangetroffen
stische architectuur heeft ge-
jekregen in een serie van der-
ote kleurenfoto's, waarin die
itkewierum (Lutke betekent
wellicht het fraaiste onge
in piepkleine dorpje van
id. een hoogtepunt vormt,
interieuropname van de bed
rand van een door aftakeling
d boerenhuis te Sexbierum is
vastgelegd. Een panorama
van Mantgum, waarbij twee
istische woningen de entree
van het dorp flankeren vormt een
uitstekende introductie op de kern
van de tentoonstelling: het classicis
tische huis en zijn structuur en detail
lering. De gehele fotografie is ver
zorgd door Harm Dirkse, een gewe
tensvol vakman met oorspronkelijke
ideeën.
Het al jaren onderzoek vergende
werk is niet uitputtend geweest, maar
in Friesland hebben de speurders de
huizen vooral aangetroffen in de
overgangsstreek tussen de bouw- en
de greidhoek; een brede strook ter
weerszijden van de lijn Harlingen-
Leeuwarden. De onderdelen en com
positie van zo'n huis worden uitge
legd met perspectieftekeningen die
naar nauwkeurige opmetingen ge
maakt zijn van het huis Buorren 23 te
Boksum. Met dit huis, dat de tijd niet
ongehavend door is gekomen, is het
onderzoek ook begonnen. De initia
tiefnemer Lieuwe Wynia logeerde er
vaak gedurende de jaren-'40. Aan een
overdaad aan voorbeelden wordt het
stereotype van de woning gestaafd.
Men heeft niet nagelaten om in woord
en beeld de smaak arme modernise
ringen en brute aantastingen van het
Geveltekening van een klassicistische woning in Boxum
respectabel karakter van de wonin
gen te signaleren.
Dit type gevel bezit in de centrale
ingangspartij, in het midden soms in
twee bouwlagen met balkon opge
metseld, soms bekroond door een for
se kapel (kajuit genoemd), de opval
lendste detailleringen. De van ijzeren
hekken (soms van siersmeedwerk,
maar ook van gegoten ijzer) voorzie
ne deur wordt door pilasters of stijlen
geflankeerd die, bekroond door kapi
telen, een verder klassicistische af
sluiting (architraven, friezen, tympa-
nons, enz.) dragen.
Soms is de samen
vatting tussen de dragende vertikale
beweging en de gedragen rust van het
lijstwerk uitgesteld tot de kajuit en
dan bezit deze soms zelfs echte antie
ke elementen. De twee of vier schoor
stenen op het schilddak behoren
schoorsteenborden te bezitten die in
veel gevallen weer nadere decoratie
ve detailleringen ontvingen. De
muurdammen op de hoeken van de
woningen en de borstweringen en go
ten accentueerde men eveneens met
lijstwerk, waardoor er een systeem
van (gestucte) horizontale en vertika
le hoofdlijnen ontstond.
Veel van de onderdelen en detaillerin
gen hebben afzonderlijke aandacht
gekregen door middel van zorgvuldi
ge tekeningen. Een groot aantal gefo
tografeerde middenrisalieten, tympa-
nons, kapitelen en interieurs laten de
varianten zien die in grote verschei
denheid door de timmerlieden van de
dorpen werden toegepast. Veel ver
sierende details zijn in grote verschei
denheid tussen de getekende en gefo
tografeerde afbeeldingen geplaatst
en er zijn bovendien een aantal gips
afgietsels aanwezig. De innemende
woningen op schaal, die vroeger als
vogelhuisje dienst deden, geven een
goede indruk van het algehele plan
van de klassicistische woningen.
De merkwaardige houtsculpturen en
kisten van Lieuwe Wynia vragen op
de tentoonstelling onmiddellijk de
aandacht. Het zijn fragmentarische
bouwsels die de klassicistische orde
architectuur uitleggen, maar zij kun
nen evengoed als zelfstandige kunst
werken bekeken worden. De brokke
lige aanpak is de gehele tentoonstel
ling eigen met alle voor- en nadelen
vandien. De collectie verwart op het
eerste gezicht.
De bezoeker wordt op
een prettige manier aan het werk
gezet met prachtig materiaal en hij
zal later als hij door het landschap
reist en dat hoeft dan niet speciaal
in Friesland te zijn de klassicisti
sche huizen herkennen in eenzelfde
puzzel.
Er zijn nog geen VW-pijlen geplaatst
die de reiziger naar de „pastoriewo
ningen" zullen leiden. De tentoonstel
ling op de ruime en fraaie zolder van
het Martenahuis (het gemeentehuis
van Franekeradeel) te Franeker biedt
een eerste, inspirerende, inleiding (tot
eind september).
Het enige vrouwelijke brandweerkorps in Nederland trainde
gisteravond in Zevenaar. Op zaterdag 1 september doen deze
vrijwillige brandweervrouwen mee aan de landelijke brand
weerwedstrijden die in Harderwijk worden gehouden.
DEN HAAG (ANP) De bereidheid
van Indonesië de Nederlandse rege
ring hulp te verlenen is niet beperkt
tot de economischesamenwerking
tussen beide landen. „Ook bij de pro
blemen die de Nederlandse regering
het hoofd moet bieden in verband
met de zogenaamde Molukse kwestie,
hebben wij hulp en bijstand verleend.
In Indonesië bestaat deze „Molukse
kwestie" niet meer".
Dit heeft de Indonesischje ambassa
deur in Nederland, Sumpono Bayua-
Ji, tegen het Indonesische persbureau
Antara verklaard in verband met de
nationale feestdag, de 34e verjaardag
van het uitroepen van de Republiek
Indonesia.
Van een onzer verslaggevers
UTRECHT Een tankwagen, gela
den met het prikkelende chemische
produkt MDI is gisteravond op de
Universiteitsweg in Utrecht-oost in
een haakse bocht gekanteld en lek
geraakt. Ruim vijftig liter van de
brandbare en bij Inademing giftige
stof is uit de tank gelopen. De weg,
die de aansluiting vormt naar de in
aanbouw zijnde A 28 Utrecht-Zeist, is
bijna twee uur voor het verkeer in
EINDHOVEN (ANP) „Bij de be
noeming van de nieuwe burgemees
ter van Eindhoven is aan de menin
gen en de inbreng van de
bestuurdersorganen geen enkele
waarde toegekend. Een dergelijke
procedure is een farce.' Deze kritiek
uitte de loco-burgemeester van Eind
hoven J. Zeelen bij de installatie van
dr. G. Borrie tot burgemeester van
Eindhoven. De loco-burgemeester
vroeg zich af welke betekenis het
kabinet hecht aan het opvoeren van
een dergelijke schijnvertoning. „Ze
verwekt irritatie en wordt door velen
als grievend ervaren." aldus de loco-
burgemeester. HIJ werd in zijn kritiek
bijgevallen door het CDA.
Dr. Borrie pleitte in zijn installatiere
de voor een grotere rol van de ge
meenten. De mogelijkheid van de
rijksoverheid om het welzijn van de
mensen te verhogen wordt overschat.
Volgens de nieuwe burgemeester zijn
de gemeenten bij uitstek de bestuurs
organen om een rechtvaardiger sa
menleving op te bouwen. „Ze staan
veel dichter bij de burgers en kunnen
veel beter de behoeften pellen dan de
rijksdiensten," aldus de heer Borrie.
beide richtingen gestremd geweest.
De brandweer heeft de stof verwij
derd. Volgens een woordvoerder van
de politie heeft de chauffeur van de
tankwagen vermoedelijk met te hoge
snelheid gereden.
DS
ci
2
ai MGELO (ANP) De kans op eerwraak binnen de Turkse gemeenschap zal toenemen
mi rmate deze groep zich vermengt met Nederlanders. Zo dreigen er conflicten als
kse jongens wisselen van vrienden of ongetrouwd gaan samen wonen met een
ke lerlands meisje. Een gedrag waarvan nogal wat Turkse ouders niet gediend zijn.
is de verwachting van mr B.
in Riemsdijk, die als officier van
an tie nauw betrokken is bij de
chtelijke behandeling van een
nte moord uit eerwraak op
vs in Hengelo wonende Turk.
rin
ida
Riemsdijk komt tot die som-
voorspelling, mede aan de
Dp0vau> i een onderzoek dat is
irarfstetd"riöor tirs-Af- Nauta, we-
dajbhappelijlc- hoofdmedewerker,
de rijksuniversiteit fflTIAfden.è
.OAB999 r*(ts ai3hues I
signaleert dat Turken bij het
brengen van hun gewoonten
Tlf Westeuropese landen hier
In het begrip eer- of bloedwraak
chi iduceren. In verband hiermee
:rdften bij voorbeeld berichten
huurmoordenaars niet wor-
venjonderschat omdat huurmoord
al in Oost-Turkije een bekend
ihijnsel is, stelt Nauta.
ervan overtuigd dat de enke-
ziJoorden, die in Nederland tot
n oe uit eer- of bloedwraak zijn
linjeegd slechts een topje van de
regfrg vormen, waaronder veel
n. lidelijke caféruzies, klop- en
ha cpartijen schuil gaan. Dit nog
em zien van politieke tegenstel-
ker n in de Turkse gemeenschap,
vol
>uwen
eerwraak is volgens Turken
r meer aanleiding bij wange
tegenover een vrouwelijk fa-
ilid. Te denken valt hierbij
verkrachting, aanranding of
king. Deze vorm van wr&ak
|ot vooral voor op het platte-
van Turkije en plattelanders
laar de grote steden zijn ge
raken.
over moord uit eer- en
Iwraak in Turkije zelf zijn be-
voorhanden. Uit door Nauta
(boorde (niet officiële) bron-
ilijkt dat In de gebieden met
«politie op een inwonertal van
Ijoen (eenderde van de Turk-
('olking) jaarlijks rond de 400
knemingen met dodelijke af-
voorkomen. Nauta neemt
gTdat het werkelijke aantal ge-
n van wraak met dodelijk ge-
veel hoger ligt, omdat gege-
over de gebieden met gendar-
ontbreken.
Vooral de provincie Giresun is be
rucht om wraakacties. Uit deze
provincie aan de Zwarte Zee ko
men de families die een rol spelen
in het drama dat zich 3 november
1978 voltrok in Hengelo. Vermomd
als vrouw schoot die dag een 16-
jarige Turkse jongen de 41-jarige
Mustafa Tanhan op straat dood.
Het motief was dat Tanhan de
trouwbelofte tegenover de züster
van (fê Jongen niet zou zijn nage-
kohjen^ Door, die handelwijze was
de eel:*gbfeöhonden van de familie,
waartoe het meisje behoort. In fei
te voelden alle uit Giresun afkom
stige Turken dit zo aan. Èen be
raad in hun gelederen wees uit dat
Tanhan uit de weg moest worden
geruimd.
Mr Van Riemsdijk noemt het een
verdienste van de Hengelose poli
tie dat die er (voor de eerste keer
in Nederland) in is geslaagd de
achtergrond van een Turkse
wraakmoord boven tafel te krij
gen. Een verdienste, omdat de me
deplichtige en degenen die de
moord hebben beraamd hun han
den doorgaans in onschuld was
sen en elkaar tot en met bescher
men. Dank zij die extra inspannin
gen is het aantal verdachten vol
gens de officier van Justitie niet
beperkt gebleven tot de dader (die
vlot bekende) maar zijn ook diens
familieleden en de leiding van de
Turkse gemeenschap voorgeleid.
periode in voorarrest had gezeten.
De straf voor zijn medeplichtige
zuster kwam overeen met de tijd
die ze al was vastgehouden. Een
half jaar gevangenisstraf hoorde
deze vrouw tegen zich eisen. Zij
kan nog in hoger beroep gaan. Dat
deed al wel een hoofdverdachte,
die in Almelo was veroordeeld tot
vier jaar maar vóór het gerechts
hof zijn zaak behandelde, zag hij
kans tijdens een verlofdag te
vluchten. Bij verstek werd hem
een gevangenisstraf van twee jaar
opgelegd.
Nadrukkelijk wijst mr Van Riems
dijk erop dat van hem geen oor
deel kan worden verwacht over de
vonnissen in hoger beroep. Hij wil
wel kwijt dat de strafwetgeving
momenteel onvoldoende moge
lijkheden biedt voor de vervolging
van jongeren, die zoals bij de
Hengelose eerwraakmoord in
koelen bloede iemand om het le
ven brengen.
Milde straf
Vrijspraak
Dat de gerechtelijke behande
ling door velen als onbevredigend
wordt ervaren kan mr Van Riems
dijk zich goed voorstellen. Im
mers, de man die de Almelose
rechtbank als het brein achter dë
moord zag en tot vijf jaar gevan
genisstraf veroordeelde, is intus
sen door het Arnhemse gerechts
hof vrijgesproken wegens gebrek
aan het bewijs. Het gerechtshof
had geen andere keus nadat de
getuigen hun verklaringen had
den ingetrokken.
Op vrije voeten is ook de dader,
die in het kader van de jeugdstraf-
wet de maximumstraf van zes
maanden tuchtschool kreeg, op
het moment dat hij al een langere
„Het betrof in dit geval een Jon
gen, die blijkens onderzoeken nor
maal en zelfs opmerkelijk ontwik
keld is. Hem paste geen tucht
school of iets dergelijks, maar een
gevangenisstraf. Volgens de wet
kan dit. Omdat het om een jonge
re ging die bovendien onder sterke
druk handelde, had ik een relatief
milde straf van vier en een half
jaar geëist."
„De rechtbank schikte hem onder
het strafrecht voor minderjarigen.
Dat respecteer ik. maar ik vind de
straf van een half Jaar tuchtschool
te gering voor een moord. Ik ben
ook bang dat de Turkse gemeen
schap door die strafmaatregel eer
der in de verleiding komt de
wraakneming te laten uitvoeren
door Jongeren, die een lichtere
straf krijgen, terwijl de volwasse
nen er ln slagen aan hun strafver
volging te ontkomen."
„Mede om die ontwikkeling tegen
te gaan zal er aan gedacht moeten
worden de strafwet voor minderja
rigen in zoverre te wijzigen, dat
hogere straffen mogelijk zijn,"
stelt mr Van Riemsdijk.
door Adr. Hager
DEN HAAG De 24-jarige
Richard Ram concerteerde
zaterdag op het Promenade-
concert in de Haagse Grote
Kerk als gast van het Haagse
Orgel Kontakt. Men kent
Ram als koordirigent en als
leider van het Bataafs Symfo
nie-orkest. Zijn einddiploma
directiè behaalde hij enkele
maanden geleden.
Twee componistennamen sierden
zijn programma: Bach en Vierne,
twee werelden. Van Bach vertolkte
hij de Triosonate in Es-dur, B.W.V.
DEN HAAG (ANP) Van de zolder
van het museum „Bredius" aan de
Prinsegracht in Den Haag zijn tussen
4 en 15 augustus twintig schilderijen
gestolen. De schilderijen zijn eigen
dom van een particulier uit Amster
dam, die ze aan het museum in bevva-
ring had gegeven. Deze man is op het
ogenblik op vakantie in Frankrijk en
de politie wil daarom geen nadere
mededelingen doen, tot zij met hem
heeft gesproken.
Volgens directeur Van Velzen van het
gemeentemuseum in Den Haag,
waarvan „Bredius" een onderdeel is,
gaat het om schilderijen van onbe
kende meesters uit verschillende eeu
wen. Over de waarde kon hij niets
zeggen. De politie vermoedt dat de
dader(s) via een dakkapel op de zol
der zijn gekomen.
MAASTRICHT Uit de Maas bij
Maastricht ls het lichaam opgehaald
van de 44-jarige C. Kleljendorst uit
Hoofddorp, gemeente Haarlemmer
meer. De man was sinds 14 augustus
v ermist. De politie is er nog niet ach
ter hoe de man te water ls geraakt,
maar sluit een misdrijf niet uit.
De man was voor zaken in Maas
tricht. Hij logeerde ln een hotel. Daar
is hij voor het laatst gezien op 14
augustus om ongeveer half twee
's nachts. Sindsdien was hij spoor
loos. Zijn echtgenote liet vla de poli
tie een opsporingsbericht uitgaan.
525, één van de zes sonates die Bach
schreef als oefening voor zijn zoon
Wilhelm Friedemann. Deze korte
werken, als trio-sonates belangrijk
verschijnsel van de late barok, ge
schreven a 2 Claviezo et Pedal vor
men de hogeschool van het trio-spel.
Bach schreef deze werken in Leipzig
en zij dragen het stempel van zijn
vakmanschap, uitgebalanceerde ju
welen. Richard Ram speelde de Es-
dur sonate in stijl, als een echte „so
nata da camera", lichtvoetig, trans
parant en speels.
Van Bachs barok naar Viernes ro
mantiek en virtuositeit, zijn zesde
symfonie. Over de combinatie Vierne-
Metzler (de bouwer van het orgel van
de Grote Kerk) kan men een discus
sie opzetten, maar over de juiste ty
pering van het karakter van het werk
kan men het eens zijn. Richard Ram
benadrukte de monumentaliteit van
de symfonie, de componist wekt de
indruk aan het orgel niet genoeg te
hebben om alle emoties tot uitdruk
king te brengen. De benaming „sym
fonie" is dan ook niet toevallig. Tech
nisch en muzikaal dient men wel een
en ander in zijn mars te hebben om te
kunnen voldoen aan alle eisen die
Vienne stelt. Ram had zich duidelijk
zeer intensief op deze intepretatie
voorbereid en zijn vertolking liet dan
ook niet na veel indruk te maken.
D. J. Boet
Oogarts afwezig tot 27
aug.
Werkende studente zoekt
kamer(s)
plus keuken en douche tot
450 p.m. Tel. 983340.
ZAKENFLITSEN
onderhoudsbedrijf
„ZITMAN ZEEGERS"
voor het vernieuwen en rep. van:
LOODGIETERSWERK
CENTRALE VERWARMING
VERBOUWINGEN
O.A. BADKAMERS, TEGEL- RIOOL-, TIMMER-, METSEL
EN STUK-WERK. ENZ. PRIJSOPGAVE GEHEEL VRIJ
BLIJVEND. TEL. 071-760483
TUINBANKEN
IN HOUT, P.V.C.: WEER-
BESTENDIG. WIT EN
BRUIN. REGENTONNEN,
KRUIWAGENS, TUIN
SLANG. SPADEN, RIE
KEN, SCHOFFELS. ETC.
W.P. HARTWIJK
NIEUWE BEESTENMARKT
7-11,
LEIDEN. TEL. 071-126627.
TUINLAMPEN
barbeques, houtskool, briket
ten, aanmaakblokjes, tuinbon-
kan, tuintafels, stoelen en alles
voor uw tuin.
W. P. HARTWIJK
Nieuwe Beestenmarkt Ml, Lel
den. tel. 071-126627.
SLEUTELS
BIJMAKEN!!
LIPS-YALE-AUTOSLEU-
TELS.
KLAAR TERWIJL U
DEUR- EN RAAMBEVEILI
GINGEN,
OEURHANGERS, ETC.
W.P. HARTWIJK
NIEUWE BEESTENMARKT
7-11
LEIDEN, TEL. 071-126627
Speciale
aanbieding:
Kreidler bromfietsen met
ster-wielen, tijdelijk geen
2.598.- maar 2.198,-, rij
klaar met servicebeurten en
garantie.
Bert van der Mey
Middelweg 30
Leiden (centrum)
Tel. 071-142557
VRIJ.DAN OE
CARAVAN
ZOMERHUIS
TENT OF BOOT
De grootste sortering butaan
gas, koelkasten, koelboxen,
comforen, fornuizen, geysers,
kachels, fitting materiaal, tuin
meubelen. parasols, transistor
tl verlichting, te veel om op te
noemen
20% KORTING op allo tuin
meubelen en kampeerartl-
OE SPECIAALZAAK VOOR
LEIDEN EN OMGEVING:
Camping Gesshop
HOLVERDA
0EATRIXSTRAAT 21-2J,
LEIDEN
TEL. 071-126S34
hoortoestéllen
Breestraat 58, Leiden, tel. 071-140475
(naast de Stadsgehoorzaal)
SOLLICITANTEN
Sluit nooit uw originele getuigschriften in bij een sollicitatie. )Jls
u ze niet terug ontvangt kunnen wij meestal weinig voor u
doen.
Agenda
DE ADVIESCOMMISSIE
KABELTELEVISIE
vergadert op dinsdag 21 augustus 1979 om 14 00
uur in de Raadzaal aan de Groenmarkt over c/p
volgende punten:
Raadsadres van de Gezameüjke Huurder»-
groepen Duindorp inzake bezwaren tegen het
na de aanleg van hqJ,kabeltelevislonet afslu^-
k ten van de gemeenschappelijke antenne-iri-
richtingen in duindorp.
Raadsadres van de heer H. E. Runia m.b.L
de aanleg van kaboltelevisio.
Notitie omtrent de organisatiestructuur teft
behoeve van de CAI- s-Gravenhage.
Wanneer u over een of meer agendapunten moor
wilt welen, kunt u de tekst van de stukken dit
worden behandeld inzien m het Gemoontcliik
Informatiecentrum aan de Groenmarkt (geopend
op maandag t/m vri/dag van 09 00 tol 17.00 uur
I en op zaterdag van 10.00 let 16.00 uur). Deze
stukken zijn bovendien tegen betaling van dc
kosten verkrijgbaar in het stadhuis, Burgemeester
I De Monchyplein 14. bij do afdeling Interne Zaken,
kamer 2023, tel. 624121, toestel 2198
