Senegalese bevolking zit met de gebakken peren
r
Het verplaatste
heden van de poëzie
Kamervragen over
regio-omroepen
Beroemd schilderij ,t
na honderd jaar teref
KRO-film over mislukt tuinbouwproject
Na bezoek aan Omroep Brabant
En dan nog
ZATERDAG 18 AUGUSTUS 1979
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
-
door Nico Kussendrager
HAMSTERDAM De aardbeientijd is in Nederland (helaas)
"voorbij. Maar geen nood: ook in de wintermaanden zullen de
rode vruchten te krijgen zijn. Afkomstig van tuinderijen in de
derde wereld, waar immers „het hele jaar de zon schijnt".
Een van die tuinderijen was het pro
ject van de maatschappij BUD, in het
Westalrikaanse land Senegal. De
KRO-filmmaker André Truyman was
daar vier Jaar geleden op bezoek op
verzoek van BUD nota bene en
reisde onlangs weer naar het BUD-
project. De film die hij daarover
maakte, gecombineerd met beelden
uit 1975. is morgenavond te zien op de
KRO-televisie (van vijf voor tien tot
kwart voor elf, op Nederland 1), onder
de Utel ..Weerzien met BUD".
Vier Jaar geleden werd Truyman door
de Nederlandse werknemers van
BUD vol trots rondgeleid over de
tuinderijen, waar door toepassing
van de allernieuwste technieken au
bergines. paprika's, meloenen, aard
beien en tomaten zouden gaan groei
en en voor een deel al groeiden
bestemd voor de Westeuropese
markt. Het tekort op de Senegalese
betalingsbalans zou worden gedicht,
èn duizenden mensen zouden op het
project werk vinden. De Wereldbank
én het Europees ontwikkelingsfonds
betaalden mee, want is er een betere
Vorm van ontwikkelingssamenwer
king denkbaar?
Verlaten
Jazeker wel. De velden van BUD-
Senegal liggen er nu grotendeels ver
laten bij, en de paprika's liggen rot
tend op de grond. Uitgevoerd wordt
er nog maar heel weinig, en de verlie
zen van het bedrijf zijn reusachtig.
De Nederlandse werknemers zijn ge
dwongen het project te verlaten, en
m
de nieuwe Senegalese leiding kan het
niet aan.
Een van de oorzaken van de misluk
king is de watervoorziening. Bij het
opzetten van het project is niet voor
af gekeken of er vlak in de buurt
voldoende water in de grond zat. Se
negal is een droog land (bet noorden
wordt tot de Sahelzone gerekend).
Pompen elders die BUD wilde gebrui
ken vielen uit, en konden kennelijk in
een aantal Jaren niet worden gerepa
reerd. Het eind van het liedje was dat
de Senegalese overheid voor water
zorgde. In ruil daarvoor moesten de
Nederlandse werknemers in dienst
treden van BUD-Senegal. Die weiger
den, en daarop werd de leiding door
Senegalezen overgenomen.
Wie de film van Truyman ziet, en het
verweer van de BUD-leiding hoort,
krijgt het idee dat de Senegalese re
gering en BUD hebben geprobeerd
elkaar te slim af te zijn en daarbij
beide aan het kortste eind hebben
getrokken. Wat de Nederlandse BUD-
werknemers van de hele gang van
zaken vinden was te beluisteren tij
dens een voorstelling van de film.
belegd door het CE VNO (Centrum
voor Europese vorming in het Neder
landse onderwijs), in het Koninklijk
Instituut voor de Tropen.
Het CEVNO gaat de film „Weerzien
met BUD" in iets langere vorm, en
in twee delen gesplitst („Luxe groen
ten in de droge Sahel" en „Van sla
venhandel. via kolonialisme en ont
wikkelingshulp naar een nieuwe af
hankelijkheid") gebruiken bij zijn
voorlichting.
De BUD-leldlng bestreed de indruk
die Truyman in zijn film wekt, dat het
bedrijf heeft geprobeerd zijn zakken
te vullen in Senegal, en zich daarna
heeft teruggetrokken. Nee, zegt BUD,
het tegendeel is waar. We zijn eruit
gezet omdat de huidige Senegalese
leiding dacht dat ze voordeliger con
tracten met andere bedrijven kon af
sluiten, waarbij ongetwijfeld ook
francs onder de tafel zijn doorgegaan.
De lage lonen die aan de zwarte werk
nemers van het project werden be
taald waren niet de zorg van de Ne
derlandse leiding. Ook textielbedrij
ven zo werd gezegd trekken naar
de Derde Wereld omdat daar arbeid
goedkoop is. Voorts meent de BUD-
leiding dat het niet haar zaak was dat
tuinbouwprodukten werden uitge
voerd voor de Europese klant, terwijl
Senegalezen honger leden. „Het pro
ject was bedoeld om de export te
bevorderen, niet om de mensen te
eten te geven."
Commercieel
„WIJ zijn een commercieel bedrijf." zo
werd gezegd. En daar wringt de
schoen. Een ondernemer wil in deze
maatschappij winst maken, en dat
was ook waar BUD in Senegal op uit
was. Veel meer blaam treffen de We
reldbank, het Europees ontwikke
lingsfonds en de Senegalese regering
die aan een dergelijk project meewer
ken. Natuurlijk, het is al weer een
aantal jaren geleden dat het werd
opgezet, en toen werd nog wat anders
gedacht over ontwikkelingssamen
werking.
Maar toch: dat het project de armste
mensen in Senegal ooit ten goede zou
komen, zal niemand hebben ver
wacht. De kleine boeren kwamen bij
het project niet aan bod. Het was
grootschalig en modern van opzet,
maar met verbetering van de leefom
standigheden van de onderliggende
groepen in Senegal had het niets te
maken.
De vraag is of dat ooit ook de bedoe
ling is geweest van de Senegalese
regering. De indruk bestaat dat zij
heeft geprobeerd internationaal goe
de sier te maken met het project (zo
was koningin Juliana er in 1977 op
bezoek), en heeft geprobeerd er een
slaatje uit te slaan. Dat is dus niet
gelukt. Het hele ontwikkelingsbeleid
van Senegal is gericht op vergroting
van de uitvoer, het aantrekken van
bedrijven (die alle voordelen kunnen
krijgen die zij wensen), terwijl aan bij
voorbeeld de verbouw van voedsel
amper aandacht wordt besteed. Het
is een regering al dan niet onder
druk gezet die toestaat dat de
eigen bevolking honger lijdt, terwijl
Cl
Koningin Juliana bracht twee jaar geleden een bezoek aan het project van BUD in S(b;
Een meloen liet zij zich toen goed smaken. 0
luxe groenten en fruit naar Europa
worden uitgevoerd.
De verdienste van de econoom Samir
Am in directeur van het Afrikaanse
ontwikkelingsinstituut, en wel be
stempeld als „de nieuwe Tinbergen"
is dat hij ingaat ook op het falen
van ontwikkelingslanden zelf. Amin
komt in de KRO-film uitgebreid aan
het woord. Er is erg veel fout aan het
beleid van de industrielanden ten
aanzien van de Derde Wereld, maar
ook regeringen in de Derde Wereld
laten het er vaak bij zitten en zijn op
eigen voordeel uit. De bevolking zit
met de gebakken peren, zoals in dit
geval in Senegal.
Kleine boeren zouden zelf hun grond
moeten bebouwen, in de eerste plaats
met voedsel, in de tweede plaats met
handelsgewassen om een inlUb
verwerven. De moeilijkheiir
wel wie hun produkten afnea
de opslag en het vervoer zori
ze aan de man brengt. Zijn d(
laren die de boeren de pin op
zetten, of doen ze het zelf in j
ge samenwerking. Dat prw
verre van eenvoudig. Maar 1
wel meer met „ontwikkeling
ken dan het project van Bij
door R. L. K. Fokkema
„Gebeurtenissen die hij navertelde, verplaatsten zich onhoorbaar in zijn verhaal", schreef
Guillaume van der Graft eens over Martinus Nijhoff. Met deze regel is het dichterschap in het
algemeen, en dat van Nijhoff in het bijzonder scherp getypeerd.
Het lijkt erop alsof de dichter de
werkelijkheid nabootst en niets ver
zint („navertellen" is iets anders dan
..vertellen"; bij het laatste werk
woord weet je nooit zeker of iets reëel
dan wel fictief is), maar de indruk van
nabootsing wordt weggenomen door
de rest van de regel. „Verplaatsen"
heeft meer dan een betekenis. De
gebeurtenissen uit de werkelijkheid
worden op het plan van de taal („ver
baalgetild, en veranderen op dat
plan van belang. Ze krijgen een ande
re dimensie, een andere organisatie.
Die andere rangschikking verraadt
vaak een visie op het gebeuren, zodat,
kortom, het taalbouwsel een zin-ge
vend model van de werkelijkheid
wordt.
Een dichter die zich van het boven
staande bewust is, zou Jan Kuijper
igeb. 1947) kunnen zijn. In een indrin
gend Interview met T. van Deel in De
Revisor 5. nr. 4 zegt hij van zijn
gedichten dat ze „doen alsof de toe
valligheden in het leven toch wel nog
enig effect kunnen hebben op het
Van onze radio- en tv-redactie
EINDHOVEN De Kamerleden M. W. J. Worrell en A. Kosto
(beiden PvdA) hebben minister Gardeniers (CRM) verzocht de
subsidiëring aan Radio Stad Amsterdam en Omroep Brabant
in Eindhoven te verlengen tot 1 januari 1981.
In de mondelinge vragen die zijn in
gediend. nadat de Kamerleden giste
ren een bezoek brachten aan Omroep
Brabant in Eindhoven, wordt verder
gevraagd wanneer de minister denkt
klaar te zijn met haar definitieve
plannen met de regionale omroepen
en óf de minister op de hoogte is van
de ongerustheid bij medewerkers en
luisteraard van Radio 8tad Amster
dam en Omroep Brabant over haar
plannen.
Speciaal vandaag
Volgens Kosto betekent voortzetting
van de financiering met een jaar niet
vooruitlopen op het beleid. Er moet
volgens Kosto meer tijd worden ge
schapen voor de Tweede Kamer en de
lagere overheden om zich duidelijk
uit te spreken over de plannen. Ver
der is hij van mening dat de tijd te
kort is geweest voor regionale bestu
ren om te zorgen voor geld voor de
regionale omroepen.
Speciaal morgen
NCRV-lustrum-voetbal-
toernool. Verslag van de van
middag gespeelde finalewed
strijden van dit lustrumtoer-
nooi. Aan bet eind wordt
deelgenomen door alle 28 eer
steklassers van het zaterdag-
VO"b" Ned I 19.25 uur
Het meisje met de blauwe
hoed. Herhaling in drie delen
van de muzikale komedie naar
de gelijknamige roman van Jo-
han Fabricius. In de hoofdrol
len André van Duin, Jenny
Arean en Huib Rooymans.
Vanavond deel. 2.
Ned I 20.20 uur
Humbug. Satirisch pro
gramma rond een merkwaar
dige familie. Met medewer
king van Jenny Arean. Jeróme
Reehuis, Gees Linnebank,
Rijk de Gooyer, Janaika Lem
pers en Teuntje de Klerck.
Ned 2 22.50 uur
Woorden in de avond. Met
Ellen Vogel (voordracht) en
Joop Stokkermans (muzikale
omlijsting). Vanavond: ge
dichten van Hermann Hesse.
Hilversum 2 19.30 uur
Coulissen. Wekelijke knip
oog naar het theater, recht
streeks vanuit het Lido te Am
sterdam, met medewerking
van Joop Bromet, Simon van
Coilem en Jan Kok.
Hilversum 2 10.30 uur
Maria ten hemel opgeno
men. Vandaag wordt het ont
slapen van Maria en tegelijk
haar tenhemelopneming her
dacht. Er wordt stilgestaan bij
oosterse ikonen nu te zien in
kasteel de Wijenburgh in Ech-
teld bij Tiel waarop geschil
derd is hoe de moeder van de
Heer haar Zoon in zijn paas-
mysterie is gevolgd.
Ned I 22.54 uur
Monty Python's Flying Cir
cus. Grappen zoals ze nooit
meer gemaakt worden. Be
dacht, geschreven en gespeeld
door John Cleese, Terry Jones,
Graham Chapman, Michael
Palin, Eric Idle en Terry
Giliam.
Ned 2 20.40 uur
Verhagen Cadabra. Hans
Verhagen voelt interessante
medemensen, bekend of onbe
kend. aan de tand over het
leven op aarde. Het program
ma komt uit Singer-gebouw in
Laren.
Ned 2 21.10 uur
AU in the Family. Onver
wacht bezoek in huize Bunker
en wel van Fred, Archies
broer. Het weerzien van de
twee, na 29 Jaar, verloopt al
lesbehalve soepel. Tot groot
ongenoegen van Archie ont
dekt Mike dat broerlief een
linkse vakbondsman is.
Ned 2 22.00 uur
plan van de woorden". Het gaat hem
erom .zinloze dingen een soort zin
geven in de wereld van woorden".
Zijn poëzie roept een verleden op
„waarop je kunt terugvallen" en
waarmee Je je kunt redden „uit de
narigheid van het heden". De terug
val op het verleden, die een verplaat
sing is. sorteert dubbel effect. Zowel
het heden als het verleden kunnen in
de vorm van het gedicht ordening
verkrijgen die tegelijk een verhelde
ring is. De aandacht voor de verleden
tijd doet het heden vergeten, maar
maakt ook weer bewust van dingen
die vergeten zijn.
Tegenstelling
Jan Kuijper schrijft sonnetten waar
van het rijm en het metrum houvast
bieden; bovendien is de sonnetvorm
uiterst geschikt voor de tegenstelling
heden-verleden, schijn-wezen, werke
lijkheid-droom, verstand-gevoel. Het
is de spanning van deze tegenstellin
gen die het karakter van Kuljpers
sonetten bepaalt. In zijn eerste bun
del „Sonnetten" (1973) is het vooral
de spanning van verleden-heden; in
zijn nieuwe bundel „Oogleden" is het
die van droom-werkelijkheid. De
laatste titel ls wel zeer toepasselijk:
door de beweging der oogleden is
ontsnapping mogelijk uit een (angsti
ge) droom, maar ook uit het (angstig
ervaren) leven. Zonder kans op mis
verstand schrijft Kuijper: „onschend
baar ben ik krachtens mijn oogleden./
Een and're wereld zie ik door een
kier."
Die wereld is niet groot. De gedichten
spelen in de kindertijd, rond én in
Amsterdam (Het Kalfje, het IJ. De
Nieuwe Meer, het Haarlemmermeer
station), op een korfbalveld, langs
een gracht. Vijf sonnetten zijn naver
tellingen van schilderijen die van een
opmerkelijke verwantschap getuigen
tussen de dichter en de schilders (Jan
Sluijters, Jacob Kuijper en Annema-
rie Fischer). Van deze verwantschap
is met een paradoxale uitspraak van
Kuijper te zeggen: 't is niet hetzelfde.
't Komt op 't zelfde neer." Die
uitspraak komt gevarieerd terug en is
van toepassing op de relatie droom-
werkelijkheid, schilderij-gedicht, én
gedicht-werkelijkheid.
Op grond hiervan kunnen heel wat
gedichten van Kuijper ook gelden
voor uitbeeldingen van het dichter
lijk proces. Vergeleken met de werke
lijke gebeurtenissen zijn de gedich
ten „anders en eender", en dat is ook
zo, als in veel gedichten het raadsel
van het leven blijft bestaan. De illusie
dat de kunst even schrik en beven
doet stollen, dat bloedrood verandert
in sneeuwwit, koestert niettemin Jan
Kuijper, getuige o.a. het gedicht
„Portret van Robbert":
Een dood varken hangt hem boven
het hoofd.
Is het er niet, dan heeft het hem
bedropen.
Weet hij het wel? Heeft hij zijn ogen
open?
Zijn bril heeft mij van zijn gezicht
beroofd.
Het glas weerkaatst het wit, dat niets
belooft,
maar in een oogwenk ook met bloed
belopen
kan zijn; het wit, waarvan wij mogen
hopen
dat het niet alles verblindt en ver
dooft.
Hij zit aan tafel. Op de tafel vlees.
Vlees van een varken. Meer dan dat:
een lid.
Een poot. waarbij zonder een spoor
van vrees
NEW YORK (UPI) In een tehuis voor jongens in de ff
stad Manchester is een groot werk van de bekende i
kaanse landschapsschilder Frederick Church (1826-11
ruggevonden dat al meer dan een eeuw werd vermist,
Het 160 bij 280 cm metende schilderij
heeft als titel „Ijsbergen" of „het
bevroren noorden". Church maakte
het in 1861 na een bootreis naar Nova
Scotia en Labrador. Het wordt be
schouwd als zijn belangrijkste werk.
Het schilderij werd teruggevonden
toen de directeur van het jongenste
huis het wilde verkopen om enige
verbeteringen aan het huis te kunnen
bekostigen. De Londense kunstvei
ling Sotheby Parke Bennet waaraan
de directeur een kleurenfoto van het
werk stuurde, herkende direct het
schilderij dat al meer dan 100 jaar
zoek was. Het doek was in 1863 naar
Engeland gegaan, waar het werd ge
kocht door een parlementi
mas Watson. Het Jongenstfar
Manchester was vroeger hetk o
van een ander lagerhuislid, 0,
ward Watkins, die veel geldj
diend met de spoorwegen. 1
aangenomen dat Watson lier
destijds kocht in opdracht i
spoorwegmagnaat.
Verwacht wordt dat het schiLa
recordprijs zal opbrengen EL.
het op 25 oktober te New YtPj
geveild. De hoogste prijs' 1
Amerikaans werk op een veilVi
gehaald, is tot dusver 980.0|ncj
(bijna 2 min).
Jan Knijper
een mens van vlees en bloed aan tafel
zit.
Er staat iets tussen hem en mij. Ik'
lees
een lege tafel, en smetteloos wit.
Willem van Toorn
Ook Willem van Toorn weet in zijn
nieuwste bundel „Een kraai bij Sie
na" dat het in poëzie gaat (kan gaan)
om een veiplaatst heden. Wie niet
weet dat poëzie een transformatie is,
een reorganisatie van gebeurtenissen
op het plan van de taal, kan het uit
deze bundel als uit een schoolvoor
beeld leren. De dichter houdt vrien
delijk met de lezer en met zijn perso
nages rekening; de lezer krijgt een
functie doordat hij uitgenodigd
wordt mee te denken, en krijgt hulp
door de eenvoud in de omschrijvin
gen van wat in poëzie gebeurt. In het
verplaatste heden van de poëzie staat
de tijd even stil, of kan de dichter
naar beleven verleden en toekomst
naar hier halen. In de meerderheid
van de gedichten Komt het plaats
aanduidend en tijdaangevend woorje
„hier" voor, dat is: op de bladspiegel.
De dichter schrijft „de beste woor
den" die hij heeft „en die ons even
laten voortbestaan"; zijn woorden
zijn „tekens van eeuwigheid op pa
pier". En wat geldt voor de lezer,
geldt voor zijn personages. Van
Toorn zet die neer in een Hollands
landschap, in huizen. Hij begeleidt
hen in het hier van het gedicht of
haalt hen uit het verdwijnpunt (van
het verleden, van de verhankelijk-
heid). Maar dat deze communicatie
tussen dichter en lezer niet gesmeerd
verloopt, blijkt uit het titelgedicht,
waar de moeizaamheid van een
kraaievlucht staat voor de wijze
waarop „zich deze woorden bewegen
ongeveer van mij naar jou".
Het Nederlands Kamerorkest zal
zijn seizoen openen met een aantal
zomeravondconcerten. Onder leiding
van de nieuwe vaste dirigent Kees
Bakels worden er op 25 augustus in
de Nieuwe Kerk te Den Haag drie
werken van Haydn uitgevoerd. Als
solist zal optreden de klavecinist
Glen Wilson. In Rotterdam geeft het
NKO een zomerconcert in de Paulus-
kerk op 1 september om 16.30. Dit
concert met werk van Mozart, De-
vienne en Elgar wordt geleid door de
nieuwe eerste dirigent An toni Ros-
Marbè.
Het Rijksmuseum in Amsterdam
heeft een schilderij van Rembrandt
aangekocht. Op het paneel (39,5 x 30
cm) dat Rembrandt schilderde toen
hij 20 jaar was staan Tobias en Anna
afgebeeld. Het schilderij werd in 1916
ln Rusland herontdekt en was in 1956
voor het eerst in Nederland te zien op
de grote Rembrandttentoonstelling.
Dankzij financiële steun van het mi
nisterie van CRM, de Vereniging
Rembrandt, het Prins Bernard Fonds
en de Rijksmuseum-Stichting kon,
het schilderij worden aangekocht.
Me
ph
In het Belgische Mouscrt
13 t/m 28 oktober 1979
voor beeldende kunst wor<
den. Kunstenaars van alle d
ouder dan 20 jaar kunnen e
drie werken per discipline j<
voor 14 september. Regl1
deelnemersformulieren kui
den aangevraagd bij André f1
re, secretaire du Conseil
Arts, Bureau no. 26, Hótelj
7700 Mouscron (Hainaut), I
De TROS besluit haar tv-programma vanavond met het satirische Humbug, dat al in de
zomer van 1978 werd opgenomen, met de bedoeling er een serie van te gaan maken. De
proefopnamen bleken bij een geselecteerd publiek echter niet goed aan te slaan. Vandaar
dat de TROS besloot het bij één uitzending te laten. De makers hebben zich laten inspireren
door het in Duitsland populaire tv-programma Klimbin. Aan het half uurtje satire werken
mee (v.l.n.r.) Teuntje de Klerck, Gees Linnebank, Yamaika Lempers, Jeróme Reehuis en
Jenny Arean.
Popdagen
De discorage heeft veel
ten artiesten de moge!
geboden opnieuw in de
stelling te komen. De
kaan Joe Tex, die in dej
zestig furore maakte als|
zanger, behoort tot hen.
moment staat hij in de
de met „Loose Caboose'
de volgende zalen om zij]
we geluid te laten hoi
augustus Menkenh al-
dam en in de feesttent te|
22 augustus Gali
Bosch, 23 augustus Lol
son-Meppel, 24
Queen-Gennep en ron<
dernacht in Hollywi
hoven, 25 augustus Gi
hal-Leiden en 24.00 uur
Casa Nova Festival
terdam.
Popfestivals
Zaterdag 18 augustus
Zeeuwse Biervliet:
Coyne, Tapes, Fisher i
tain Coke. Ufoband. Di^
dag in Oudewater: Bob
ney the Hard Core,]
KUo Watt en Window.
19 augustus in het Bri
Best: onder andere RH
poepers BV en de Hou
Openluchtconced
In het Amsterdamse
park treden zaterdaL
Jong Oranje en de Jan
Grond Groep op, zond
dag zijn dat David Irell
Tapes en de Nits.
Zondag 19 augustus vi
het Groningse Sterreb
een na laatste openlu<
eert plaats met de MeU
Wreckless Eric.
Het kleine circuit
De Melkweg in Ams
biedt de komende we
aantrekkelijk programn
dag 19 de muziek thea
van Gloria Mundi, dins
„All the presidents men'
berg en woensdag 22
round muziek op latli
van Sail Jola.
