SALT II
als einde van de ontspanning
Rabin wrikt aan positie Hoessein
SALT II zal, als de Senaat het verdrag eind dit jaar goedkeurt, de strategische
kernbewapening van de twee grote mogendheden beperken. Maar
tezelfdertijd zal Carter waarschijnlijk worden gedwongen meer geld aan
defensie te besteden. Een stap naar ontspanning brengt, met andere
woorden, nieuwe spanning.
I w
v; Vt»,
ËRDAG 18 AUGUSTUS 1979
(BUITENLAND!
TROUW/KWARTET
~25"
door Herman Amelink
Amerikaanse Senaat is tot
jtember met vakantie. Dat be-
:ent dat ook de hoorzittingen
n de senaatscommissies over
'g4t tweede SALT-akkoord, dat in
door de presidenten Carter*
Breznjew in Wenen getekend
verdaagd zijn tot de volgen-
maand. Hoewel het wel decem-
kan worden voordat de Se-
eer over het akkoord stemt, is
wel mogelijk een voorlopi-
balans op te maken.
tijd
ien
din
van vooraanstaande politici en mili-
;n maakten de afgelopen maand hun
achting bij de drie commissies uit de
aat die het in november te beginnen
laire debat moeten voorbereiden. De
Bitting van de commissfe voor de in-
igendienst is besloten, zodat daar-
niet veel bekend is geworden. Onge-
eld zal men zich daar vooral het
fd breken over de mogelijkheden voor
effectieve controle op de naleving van
SALT-akkoord. De hoorzittingen van
twee andere commissies zijn echter
ïbaar. Zowel over de discussies in de
imissie~'voor buitenlandse betrekkin
als over die in de commissie voor de
dkrachten is uitvoerig gerapporteerd
e pers.
rschuiving
r<
ens deze openbare discussie heeft
zeker voor Westeuropese ogen en
een opmerkelijke verschuiving voor-
lan. De aanvankelijke aandacht voor
etails van het akkoord, zoals aantal-
aketten en reikwijdte van verschillen-
lapensystemen, heeft plaats gemaakt
een veel bredere discussie over de
rikaans-Russische krachtsverhou-
in de wereld. De in eerste instantie
heersende bezorgdheid over de vraag
Amerikaanse Senaat SALT II wel
lanvaarden, is verdwenen. Het gaat er
is meer naar uit zien dat het akkoord
vorden goedgekeurd. Weliswaar niet
een meerderheid van 88 tegen twee
men, zoals zeven jaar geleden bij het
e SALT-akkoord, maar toch met een
lijke marge boven de vereiste meer-
eid van twee derden, dat zijn 67 sena-
als het college voltallig aanwezig is.
de opgeroepen getuigen heeft tot
er bijna niemand zich uitdrukkelijk
het SALT-akkoord gekeerd. leder-
lijkt ervan overtuigd te zijn, dat er
alternatief is voor de overeenkomst,
paradoxale doet zich echter voor dat
instemming met het akkoord be-
1 niet heeft geleid tot het oordeel dat
irhouding met de Sowjet-Unie nu
:1 beter is geworden. De hoorzittingen
senaatscommissies vormen eerder
wijs van het tegendeel. Het heeft er
>ok veel van weg dat SALT eigenlijk
met ontspanning te maken heeft,
de Amerikanen althans.
f N
ir g-eld=
lerkend voor de opstelling van de
is een brief van senator Sam Nunn,
iemocraat uit Georgia, aan de presi-
Nunn. die bekend staat als een spe-
t op h^'t terrein van defensiepolitiek,
daarin om een extra verhoging van
het defensie-budget. Boven de al overeen
gekomen jaarlijkse stijging van drie pro
cent een stijging die is losgekoppeld
van het inflatiepercentage waarmee de
begroting automatisch wordt verhoogd
zou de regering voor het komende begro
tingsjaar nog eens zeven tot acht miljard
dollar moeten uittrekken als extraatje
voor defensie.
Eenzelfde geest spreekt uit de bijdrage
van de vroegere minister van buitenland
se zaken en geestelijk vader van het eerste
SALT-akkoord, Henry Kissinger. Met eni
ge moeite kon zijn bijdrage worden uitge
legd als een onderschrijving van de over
eenkomst, maar dan wel gebonden aan
zeer strenge voorwaarden. De ex-minister
zei: „Na lange overweging ben ik tot de
conclusie gekomen dat ik de ratificatie
(door de Senaat) slechts kan steunen op
de volgende voorwaarden:
In de eerste plaats als het gekoppeld
wordt aan een defensieprogramma in de
vorm van een bindende overeenkomst
tussen het Congres en de president, waar
door op korte termijn een einde wordt
gemaakt aan het gevaar dat de huidige
militaire balans oplevert.
In de tweede plaats als het vergezeld
gaat van een aantal amendementen
waarvoor geen nieuwe onderhandelingen
nodig zijn dat enkele onduidelijkheden
in het verdrag opheft, dat de status van
het protocol omschrijft, de betekenis van
„niet-ontduiking" (van het verdrag) aan
geeft en dat richtlijnen geeft voor de ver-
volg-besprekingen (SALT III).
In de derde plaats, als het gecombi
neerd wordt met een uitdrukkelijke ver
klaring van de Senaat dat er een verband
bestaat tussen SALT en het verdrag van
de Sowjet-Unie in de wereld."
V reemd
West-Europeanen kijken wat vreemd aan
tegen een dergelijke opstelling en dat is
niet helemaal onlogisch. Als SALT II ver
worpen zou worden, zou dat een ernstige
aantasting kunnen betekenen voor het
klimaat van ontspanning dat zo langza
merhand in Europa gegroeid is.
De kansen voor een derde SALT-akkoord,
dat een regeling moet omvatten voor de
raketten voor de middellange afstand,
zouden daarmee onmiddellijk tot nul wor
den gereduceerd. En de sfeer voor de
MBFR-besprekingen in Wenen over we
derzijdse troepenreducties in Europa door
NAVO en Warschau Pact en voor de derde
ronde van de Europese Veiligheidsconfe
rentie die volgend jaar in Madrid plaats
vindt, zou daarmee grondig worden be
dorven.
In Westeuropese ogen is het tweede
SALT-akkoord een onderdeel van het
ontspanningsproces waarmee je eigenlijk
alleen maar blij kunt zijn. Dat de Ameri
kanen hun eigen hachje zullen riskeren als
de Sowjet-Unie West-Europa onverhoopt
zou aanvallen, is eigenlijk niet waar
schijnlijk. Onder zulke omstandigheden
valt het alleen maar toe te juichen als de
verhouding met de tegenstander zo goed
is, dat er een akkoord mee te sluiten is
over het niet invoeren van bepaalde
wapens.
X
'4* ~-
■v
i r*
K A'
«■waagea£1 w
AV.: L .V
v 'ft:''.'
term's
De Amerikanen kijken echter op een heel
andere manier aan tegen SALT, zoals
blijkt uit de debatten in de Senaatscom
missies. Voor hen is SALT maar een be
trekkelijk klein onderdeel van het ont
spanningsproces tussen de Verenigde Sta
ten en de Sowjet-Unie.
De relatie tussen de twee grote mogendhe
den speelt eigenlijk op drie niveaus. Het
eerste is dat van de territoriale integriteit.
Op dit niveau functioneert het tweede
SALT-akkoord, dat als het ware die inte
griteit garandeert doordat de dreiging van
wederzijdse vernietiging gehandhaafd
blijft. Moskou en Washington hebben met
elkaar afgesproken niet naar een zodanige
superioriteit in bewapening te streven dat
de één de ander in een klap volledig kan
uitschakelen. In geval varf nucleaire
agressie is een vernietigende tegenaanval
verzekerd.
Het tweede niveau betreft de veiligheid
van Oost- en West-Europa. Hierover wordt
gepraat in het kader van de MBFR-be-
sprekingen in Wenen, de Europese Veilig
heidsconferentie en in de nabije toekomst
het gesprek over SALT III. De overeen
stemming op het tweede niveau is er feite-,
lijk al wel. In Helsinki hebben alle betrok
ken landen zich uitgesproken voor hand
having van de status quo in Europa, maar
volledige overeenstemming bestaat er nog
niet. Het zich al jaren voortslepende
MBFR-overleg is daarvan wel het duide
lijkste voorbeeld.
Derde wereld
Het derde niveau betreft de verhouding
tussen de Verenigde Staten en de Sowjet-
Unie in de rest van de wereld. De laatste
jaren heeft het Kremlin toenemende acti
viteiten ontplooid in de derde wereld, al
dan niet met behulp van Oostduitsers en
Cubanen. Veel aandacht trokken de Rus-
sisch-Cubaanse interventies in Angola en
in de Hoorn van Afrika. Maar ook in
andere delen van de wereld zijn de Russen
steeds nadrukkelijker aanwezig: Zuid-Je-
men, Afghanistan en Vietnam, om maar
de meest in het oog springende voorbeel
den te noemen.
Voor de Amerikanen is dit iets nieuws. De
eerste vijfentwintig jaar na de tweede
wereldoorlog waren de Verenigde Staten
de enige grote mogendheid die op wereld
wijde schaal kon opereren, zonder dat ze
daarbij ook maar enige concurrentie te
duchten hadden. Daaraan is een einde
gekomen. Geheel volgens het voorbeeld
van de VS hebben ook de leiders in het
Kremlin zich de middelen verschaft om in
conflictsituaties aan een van de betrok
ken partijen steun te verlenen. Steeds
nadrukkelijker zijn de Russen aanwezig-
De recente berichten over de uitbreiding
van de Russische vloot met snelle slag
schepen aangedreven door kernenergie
maken wel duidelijk dat er voorlopig nog
geen einde komt aan dit deel van de
Sowjet-activiteiten.
Het einde
De Amerikaanse Senaat lijkt niet van
plan te zijn de ondertekening van het
SALT-akkoord los te zien van het geheel
van de verhouding met de Sowjet-Unie.
Dit betekent dat de Amerikaanse presi
dent Carter de komende maanden gecon
fronteerd wordt met een toenemende
druk om de defensieuitgaven te verhogen
om op die manier het hoofd te bieden aan
de Russische dreiging. Daarmee wordt het
SALT-akkoord, door de president hoge
lijk geprezen als blijk van ontspanning,
van alle politiek propagandistische aan
kleding ontdaan. Het lijkt er eerder op dat
de ondertekening van SALT het einde zal
markeren van de enkele Jaren geleden nog
zo bejubelde ontspanning.
De woensdag ontslagen Amerikaanse am
bassadeur bij de Verenigde Naties en het
lastigste kind van de Amerikaanse diplo
matie, Andrew Young, moet zich na het
aanhoren van de verzoeken om meer geld
voor bewapening in het kader van het
SALT-debat al hebben laten ontvallen,
dat er beter maar geen SALT-akkoord
kan komen, als het zo moet. Ook de Ame
rikaanse president zal weinig gelukkig
zijn met de wending die het debat geno
men heeft. De president heeft zich In zijn
vorige verkiezingscampagne juist sterk
gemaakt voor een terugdringen van de
bewapening. De beslissing de B-l bom
menwerper en de neutronenbom niet in
produktie te nemen vormen de tastbare
bewijzen dat de president dat ook
meende.
Of hij wil of niet, Carter zal straks wel
gedwongen zijn om met de wensen van de
Senaat genoegen te nemen.
Gelijk?:
Blijft de vraag of de Senaat gelijk heeft.
De Russen vergroten hun militaire in
spanningen en daar moet toch wat tegen
over staan? Het antwoord op deze vraag
hangt af van de visie die men heeft op de
achtergrond van de politiek van de
Sowjet-Unie.
De haviken wrijven de Russen de meest
impertinente bedoelingen aan, het ver
overen van de wereldheerschappij al dan
niet met de bedoeling een communisti
sche heilstaat te stichten. De gematigden
wijzen juist op het defensieve karakter
van het Russische buitenlandse beleid dat
in de eerste plaats gericht zou zijn op de
beveiliging van het eigen gebied en het
behoud van de vazalstaten in Oost-Eurp-.
pa. Ze leggen er verder de nadruk op dat
Moskou zich steeds opnieuw bedreigd
voelt, zeker nu het Westen de betrekkin
gen met China aanzienlijk heeft weten tp
verbeteren. De Russische defensie-in-'
spanning zou eigenlijk alleen bedoeld zijn
om te ontkomen aan het beklemmende
gevoel opgesloten te zitten. In het voorbij
gaan wijzen ze daarbij op de uiterst be
hoedzame en terughoudende wijze waar
op de Russische inmenging in Afrika
plaats heeft gevonden. Moskou speelde in
op bestaande tegenstellingen, maar heeft
nooit tegenstellingen uitgelokt om op die
manier ergens vaste voet te verwerven.
Het is twijfelachtig of opvoering van de
Amerikaanse defensieinspanning nu het
meest geëigende antwoord is op de Russi
sche activiteiten in de derde wereld. De
idee dat nationale veiligheid het best ge
garandeerd wordt door de aanschaf van
militair materieel ligt voor de hand, maar
hoeft niet per definitie Juist te zijn. Op de
lange duur is een voortdurende vergroting
van de defensie-inspanning sociaal en eco
nomisch ook voor grote landen als de
Sowjet-Unie en de Verenigde Staten niet
meer op te brengen. Op basis van dat
gemeenschappelijk belang moeten deze
twee grote mogendheden elkaar eigenlijk
ook kunnen vinden in een regeling van
hun onderlinge posities in de rest van de
wereld.
Als eerste stap daartoe suggereerde Ri
chard Barnet, medewerker van het Ameri
kaanse Institute for Policy Studies, een
opschorting van de bouw van nieuwe wa
pensystemen. Vervolgens zouden de Sow
jet-Unie en de Verenigde Staten elkaar
moeten beloven nooit als eerste kernwa
pens te gebruiken, waarna terugtrekking
van vreemde troepen uit Midden-Europa
mogelijk zou worden. Verder zouden Mos
kou en Washington met elkaar moeten
afspreken geen nieuwe militaire bases
meer buiten het eigen grondgebied in te
richten.
Voorlopig ziet het er echter niet haar uit
dat er veel Amerikaanse politici te vinden
zij, die Barnet gelijk willen geven. De oude
denkschema's zijn daarvoor nog veel te
sterk.
7
In zijn bloedige strijd tegen de Palestijnen in zijn land vroeg konin~ "oessein van Jordanië de steun van Israël.
Een onthulling van ex-premier Rabin van Israël, bijna negen jaar na dato. Een onthulling met een dubbele bodem.
door James Dorsey
Nog lang na zijn aftreden
als premier van Israël blijft
Jitzhak Rabin politiek ma
ken. Zorgden zijn memoi
res eerst voor grote verwar
ring binnen zijn eigen Ar
beiderspartij hij be
schuldigde zijn opvolger
Peres van alles wat lelijk is
nu zijn politieke waarne
mers in Jeruzalem tot de
conclusie gekomen dat de
publikatie van zijn boek
waarschijnlijk ook deel
uitmaakt van een campag
ne om koning Hoessein
van Jordanië van zijn Ara
bische broeders te isoleren.
Dat isolement zou ertoe
moeten leiden dat Hoes
sein alsnog gaat deelne
men aan het Amerikaans-
Egyptisch-Israëlische vre
desoverleg, een oude wens
van Jeruzalem.
In zijn memoires onthult
Rabin dat Hoessein tijdens
de burgeroorlog van 1970
in zijn land Israël om steun
van de luchtmacht had ge
vraagd tegen Syrische
troepen, die de Palestijnen
steunden in hun verzet te
gen Hoesseins leger. Men
wijst er in Jeruzalem op.
dat alle informatie over mi
litaire kwesties aan stren
ge censuur wordt onder
worpen. Door Rabin deze
onthulling te laten doen.
tracht Israël een wig te
drijven tussen Hoessein en
de Arabische staten.
Uongeroorlog'
Egypte's president Sadat
was de eerste die Hoessein
publiekelijk Rabins ont
hullingen onder de neus
wreef. Sadat zei onlangs
bereid te zijn een initiatief
te ondernemen om «Je
heid in de A.uuioche we
reld te herstellen, maar
vroeg zich af tot wie hij
zich moest richten. Tot Sa-
oedi-Arabië, dat „sommige
Arabische staten had om
gekocht en andere ge
dwongen een hongeroorlog
tegen het Egyptische volk
te lanceren"? Of tot Hoes
sein, van wie „Rabins me
moires aantonen dat hij in
de zwarte maand septem
ber de steun vroeg van de
Israëlische luchtmacht te
gen de Syrische troepen"?
Hoessein mag door Rabins
boek in verlegenheid zijn
gebracht, toch lijkt Israël
weinig kans te hebben om
'hem in een isolement te
manoeuvreren. De koning
maakt zich vooral zorgen
over de communlsti^he
bedreiging .au imbische
regimes. Hij ziet het als
zijn taak een breuk tussen
gematigden en radicalen te
voorkomen, omdat dit het
Kremlin de mogelijkheid
zou bieden zijn invloed uit
te breiden. Hoessein wenst
niet aan het huidige vre-
sproces deel te nemen; hij
meent dat onderhandelin
gen waarbij de rechten van
de Palestijnen niet cen
traal staan, slechts tot een
nieuwe breuk in de Arabi
sche wereld kunnen leiden.
Tegen deze achtergrond
werd Hoessein een van de
sleutelfiguren achter de
Arabische top in Bagdad,
die zich keerde tegen Sa-
dats 'vredesinitiatief
Hoessein is stellig van me
ning dat het huidige Ame
rikaanse Midden-Oosten-
beleld de verdeeldheid in
de Arabische wereld ver
groot, en dus de deur open
zet voor een opmars van
het communisme. Omdat
te voorkomen moet er een
tegenwicht worden gevon
den voor de Amerikanen,
en Hoessein kijkt daarvoor
naar Europa. Een mening
die hij deelt met andere
Arabische staten.
Schakel
Bij de pogingen
Europa over te halen een
grotere rol in het vrede
sproces in het Midden-Oos
ten te spelen, is Hoessein
een belangrijke schakel.
Vorig Jaar al drong hij bij
zijn bezoeken aan Frank
rijk en Engeland aan op
een Europees vredesinitia
tief. Om het voor Europa
aantrekkelijker te maken,
trachtte hij de economi
sche betrekkingen tussen
Europa en de Arabische
wereld te verbeteren.
Met de publikatie van Ra
bins memoires heeft Israël
Hoessein bepaald geen
dienst bewezen. Maar of
Washington en Jeruzalem
ermee de deur naar Am
man kunnen forceren is
zeer de vraag. Daarvoor
lijkt de band tussen Hoes
sein en de Arabieren toch
te hecht geworden.
Koning Hoessein:
voor Moskou
Bang
