Wasserette
it de gratie
100.000.-AAN PRIJZEN
IN DE PRESTO PRINT FOTOFINISH.
frestofrint
Nederlandse Antillen moeten Ierse kant op
j
o'hi
SOBI dagvaart
OGEM en Estel
Uw kleurenfoto's in 2 dagen perfekt afgedrukt,
bij uw Presto Print fotohandelaar.
Js
n
Meer trekkracht door extra wielen
Elke film doet mee...
ünber toekomstbeeld
Dducenten
en weer
Nieuwe acties strijdvaardige stichting
Veel tomaten
doorgedraaid
imumprijs
~rke drank
Gemoederen bij
HVA gekalmeerd
pAG 14 AUGUSTUS 1979
FINANCIEN EN ECONOMIE
TROUW/KWARTET P 11 - RHS 9
(en onzer verslaggevers
__HAAG Het gaat niet
net de wasserette. Van
ot nu is het aantal was-
ln Nederland vermin-
an 1100 tot 600. Boven-
het in de overgebleven
veel minder druk dan
Er zodat de totale hoe-
id verwerkt wasgoed in
lar tot een kwart is ge
il. Op langere termijn
Je vooruitzichten voor
ergrote deel van de was-
uitermate somber.
ero
enkele van de voornaamste
ningen en conclusies die naar
,omen uit een onderzoek van
jnomisch Instituut voor het
en kleinbedrijf. Het onder-
verricht in opdracht van het
en op verzoek van de stich-
e Wassalon".
ggang in het aantal wasseret-
tzich ook in 1979 nog voortge-
Br de omzet per vestiging lijkt
het ogenblik te stabiliseren,
irzaak van de terugval is, zo
EIM, het op de markt bren-
de goedkope wasautomaat,
ast heeft een rol gespeeld dat
'aker bij huizenbouw een aan-
voor wasmachines is aange-
Belangrijk was ook dat was-
tn goedkoper zijn geworden
wegvallen van vaste prijzen.
M noemt nog een reeks van
oorzaken. Een daarvan is dat
ment waarop goedkoper was-
es en lager geprijsde waspoe-
de markt kwamen, ongeveer
iel met een verhoging van de
4 tot 12 procent. Geleidelijk
esten de wasserettes ook ho-
irgie- en waterkosten doorbe-
waarbij in een later stadium
is milieuheffingen kwamen,
te stelt het EIM. dat verschil-
idernemers niet uit het goede
mershout waren gesneden,
echte werd namelijk vroeger
ondersteld dat de eigenaar
er behoefde te doen dan op
deuren van zijn zaak openen
en dat er voldoende munten
automaten waren. De exploi-
l niet meer inhouden dan een
;n zeer lonende belegging.
uitzichten
■uitzichten zijn op korte ter-
et gunstig. In 1978 steeg de
>er wasserette met 4 procent
ten met 5 procent waardoor
een gezinsinkomen van
overbleef, minder dan het
loon dus. In 1979 zullen naar
iting de omzet en kosten weer
ipectievelljk 4 en 5 procent
•n waardoor de financiële po-
de wassalonhouders verder
llechteren.
»re termijn is het EIM pessl-
i. Een groot aantal van de nu
actionerende wasserettes zal
ien en de overblijvende zul-
nauwelijks van profiteren
steeds grotere onderlinge af-
ssen de zaken. Daarbij komt
veel wassalons gevestigd zijn
ïitlopende wijken. De duur-
lende energie en de waar-
jk verder stijgende heffingen
ie prijs er voor de klant ook
itrekkelljker op maken. Het
icludeert dat veel van de hui
ssalons zullen stoppen op het
dat hun machines op zijn,
reparatie niet meer mogelijk
steringen in nieuwe machines
kn veelal niet opbrengen.
a lariv
en, l
tnisi
jWC
nd
ii,
ir o
tot
ïlmi r
lsi
it
am<
'dl markt-
tot tspraak in januari 1978 van het
Uniese Hof van Justitie, waarin de
ümprijs voor oude en jonge
en vieux onverbindend werd
ird| leidde tot een geduchte
«lag op het gebied van sterke
Die situatie bestaat ook van
dag nog. Het initiatief van de
fcnten is erop gericht deze prij-
"iurrentie aan te pakken.
Uitbreiding van de klantenkring zal
uiterst moeilijk zijn, zelfs handha
ving van het klantenbestand zal een
hele toer zijn, meent het EIM. De
ondernemers zullen al hun aandacht
moeten richten op jonge gezinnen en
alleenstaanden die op het ogenblik
bij ouders, familie of kennissen was
sen. Die groep, zo zegt het EIM, be
hoort grotendeels tot de lagere socia
le klassen. Mensen, die vermoedelijk
niet zoveel ruimte thuis hebben.
Want uit het onderzoekt komt naar
voren dat 70 procent van de wasseret
tebezoekers geen wasmachine heeft,
voornamelijk wegens ruimtegebrek.
Sommige mensen hebben wel een
machine thuis, maar vinden de was
serette (met drogers!) wel zo gemak
kelijk terwijl een op de tien klanten
naar de wassalon komt omdat hun
eigen machine kapot is. De wasma
chine thuis is overigens wijd ver
breid: het apparaat komt in 95 pro
cent van de huishoudens voor.
Het EIM geeft tenslotte nog enkele
aanbevelingen die de wasserettes
misschien een duw omhoog kunnen
geven. Zo zouden wassalons meer
dan tot nu toe het volledig klaarma
ken van de was in hun dienstenpak
ket kunnen opnemen. Ook zouden ze
zelf takenpakketten kunnen aanbie
den of tapijten kunnen reinigen. Van
belang is dat de zeken er beter uit
gaan zien. Verder moet de onderne
mer meer gaan adverteren. Kansen
liggen er mogelijk ook op het gebied
van energiebesparing. Buitenshuis
wassen kost minder energie dan het
gebruik van de eigen wasmachine.
Van een onzer verslaggevers
AMSTERDAM De Stichting onderzoek bedrijfsinformatie
(SOBI) heeft zowel OGEM als Estel en Hoogovens gedaagd
voor de Ondernemingskamer van het Amsterdamse gerechts
hof. SOBI heeft bezwaren tegen de jaarrekeningen van de
betrokken maatschappijen. Eerder heeft de Stichting met
gedeeltelijk succes processen voor de Ondernemingskamer
gevoerd tegen ondermeer Kon. Scholten-Honig (inmiddels
uiteengevallen) en Pakhoed.
De Amerikaanse fabriek DNI verkoopt een landbouwtrekker met twaalf wielen. De trekker zou daardoor steviger
op de grond staan en een grotere trekkracht hebben. Normaal wordt de trekker met vier wielen geleverd.
DEN HAAG (ANP) Op de Neder
landse groenteveilingen zijn vorige
week erg veel tomaten doorgedraaid.
Weliswaar was de vraag naar toma
ten uit binnen- en buitenland groot
maar het aanbod was buitensporig:
een gevolg van de voorspoedige groei,
twee weken geleden.
Op de grote tomatenveilingen is vori
ge week maandag en dinsdag een
derde van de aanvoer onverkocht ge
bleven. Maandag was de landelijke
aanvoer 3.600 ton. tegen 2.400 ton op
de maandag een Jaar tevoren en 1.700
twee jaar tevoren. Dinsdag kwam
3.200 ton ter veiling, ook weer veel
meer dan in enig voorafgaand jaar op
de overeenkomstige dinsdag.
In de tweede helft van de week is de
marktsituatie snel verbeterd. Maan
dag 13 augustus waren de aanvoeren
veel kleiner dan een week geleden en
op de veilingen in het westland wer
den prijzen gemaakt tussen 3,10 en
ƒ4,10 per bakje van zes kilo, terwijl
de minimumprijs, waarbij het pro-
dukt doordraait, drie gulden is per
bakje. Het centraal bureau vindt de
prijsvorming nog maar matig
De dagvaarding van SOBI tegen
OGEM betreffen voornamelijk de fi
nanciële relaties met Nederhorst
Bouw, de verlieslijdende Duitse
dochter Beton und Monierbau. het
Dammanproject in Saoedi-Arabië, de
verwerking van valutaverliezen en de
betaling van smeergelden.
SOBI verwijt OGEM dat de financië
le gegevens van Nederhorst Bouw
niet van die van de rest van het
OGEM-concern gescheiden zijn ge
houden. OGEM voerde enkele jaren
het management over Nederhorst
Bouw maar ging, zoals bekend, uit
eindelijk toch niet met dit bedrijf in
zee. De meeste bedrijven van Neder
horst Bouw zijn ten slotte overgeno
men door de Hollandsche Beton
Groep.
SOBI zegt over gegevens te beschik
ken waaruit blijkt dat er tussen be
paalde onderdelen van Nederhorst
Bouw en OGEM een financiële inte
gratie tot stand was gebracht terwijl
OGEM steeds zei dat er „financiële
scheidingsschotten" waren. De stich
ting vindt nu dat OGEM inzage moet
verschaffen over de bijdrage tot het
[DAM (ANP) Twaalf produ-
J van gedistilleerd willen dat er
minimumprijs voor sterke drank
j Het Produktschap voor gedls-
X6 e dranken zou een prijsveror-
moeten afkondigen, waarin
en wordt om sterke drank be
de inkoopsprijs (plus de btw)
:weJrUculleren verkopen.
oorstel van deze strekking
ip 22 augustus in een openbare
irsvergadering van het Pro-
eert hap besproken. Als het be
de ich met het voorstel kan vere-
■uimoet in overleg met het minis-
en i ui economische zaken bespro-
^oiglrden op welke wijze een derge-
ferordening tot stand kan
erste plaats moet een dergelij-
sverordening worden goedge-
loor de ministers van economi-
iken en van landbouw, maar
lien doet zich het probleem
.adat het Produktschap geen
rordenende bevoegdheid meer
jHet desbetreffende Koninklij-
luit werd in december vorig
t verlengd in verband met de
lelijke situatie op de sterke
Lever nü uw volle kleurenfilm in bij de
Presto Print fotohandelaar. Dan hebt u in twee
dagen uw foto's perfekt afgedrukt terug.
En.... vindt u in uw fotozakje 'n prijskans-
kaartje waarmee u meedingt naar een van de vele
prijzen in de fotofinish wedstrijd. Elke volle film doet
mee. 5500 Prijzen wachten op een winnaar.
Er zijn maar liefst 15 hoofdprijzen. Reizen voor
2 personen naar Tunesië, Griekenland, Spanje, Italië
of Turkije. Elk ter waarde van ƒ2.500,-. Weekend
trips ter waarde van 1.000.-, naar Londen of Parijs.
Racejacks, vergrotingen, kortom vele prachtige
prijzen met een totale waarde van 100.000,-.
Ga dus naar de Presto Print fotohandelaar en
doe mee met de Presto Print Fotofinish wedstrijd.
Weet u geen Presto Print fotohandelaar te
vinden, stuur dan een lege.gefrankeerde envelop naar
Presto Print, Postbus 6666, 2980 EW Ridderkerk.
Dan ontvangt u een plaatselijke dealerlijst.
resultaat van de Nederhorst-bedrij-
ven ln 1978. Want, zo redeneert SOBI,
deze bijdrage is (door het verbreken
van de banden met Nederhorst) ln
1979 niet meer beschikbaar.
SOBI wil dat de smeergelden of
steekpenningen apart ln de jaarcij
fers vermeld worden en niet worden
ondergebracht bij de post ..overige
bedrijfskosten" President-directeur
Udink sprak op de laatste jaarverga
dering niet tegen dat de post smeer
gelden 125 miljoen groot was en dat
hiervoor geen nieuwe opdrachten wa
ren binnengekomen. Deze post ter
grootte van de helft van het eigen,
vermogen Is volgens SOBI om
vangrijk genoeg om apart genoemd
te worden.
OGEM zegt in een commentaar op de
dagvaarding dat SOBI dezelfde za
ken ter tafel brengt als zij op de
Jaarvergadering deed. De vragen van
SOBI zijn toen uitvoerig beantwoord,
aldus OGEM.
In de zaak tegen Estel. die evenals die
tegen OGEM. op 23 augustus voor
komt, gaat het ln de eerste plaats om
het ontbreken van de enkelvoudige
balans van Hoogovens. Naar de me
ning van SOBI toont een eerder ar
rest van de Ondernemingskamer aan
dat deze balans wel ln de jaarreke
ning moet worden opgenomen. Een
ander verwijt is dat een aantal lenin
gen ofwel te laag of helemaal niet in
de Jaarrekening voorkomt.
Een woordvoerder van Estel noemde
de dagvaarding „een complete ver
rassing en geen aangename". De
woordvoerder noemde het grootste
deel van de klachten nogal formeel.
AM 8 TER DAM De gemoederen bij
de HVA zijn wat gekalmeerd, nu zo
wel de kandidaten die door het be
stuur als commissaris waren voorge
steld als de kandidaat van de opposi
tie onder de aandeelhouders, in de
raad van commissarissen zijn be
noemd. De bestuurskandidaten wa
ren de heren J. G. Wackwitz en D. G.
Postma. De namens een aantal aan
deelhouders voorgestelde was lr H. D.
Melchers, president-directeur van
Melchemie, een bedrijf dat ook de
directie voert over enkele onderdelen
van HVA.
Met de benoeming van de drie nieuwe
commissarissen bestaat deze raad bil
HVA uit acht leden. Daarnaast heeft-
de maatschappij twee directeuren.;
Deze zware verhouding wordt wense
lijk geacht gezien de vele besprekin
gen waarin de HVA Is gewikkeld..
Wanneer de vennootschap weer in
veilig vaarwater zal zijn gekomen,
zijn de oude commissarissen bereid
terug te treden.
Het HVA bestuur blijft erbij dat 1979
weer met winst kan worden afgeslo
ten. In 1978 werd 11 miljoen verlo
ren. De agro-lndustrie (onder meer
adviezen en bestuurshulp bij tropi
sche landbouwprojecten) verwacht
enkele nieuwe opdrachten. De han
delsafdelingen van HVA spelen
quitte.
•Directeur Mak was optimistisch over
de afwikkeling van de zaak Ethiopië.
De HVA-claim is de eerstvolgende die
ln Ethiopië bestudeerd wordt. Eind
september denkt het bestuur mede
delingen te kunnen doen over de
overdracht van het 50 procent belang
in het sucro-chemische bedrijf CCA
aan een buitenlandse onderneming.
Er zijn enkele gegadigden voor het
HVA-hoofdkantoor ln de Amster
damse binnenstad.
ogefci
plannen van de producenten
naljyooral de prljsstunters moeten
omdat in het voorstel de
iprijs gelijk is aan de in-
Prof. drs. J. Weitenberg van
het Nederlandse Centraal
Planbureau heeft recent in en
rapport „Marcha pa Progre-
so" een koers aangegeven die
de Antillen zou kunnen hel
pen, om, zoniet de werkloos
heid op te heffen, dan toch
ervoor te zorgen dat de werk
loosheid niet nog flink zal toe
nemen. Per jaar moet er voor
ongeveer 1500 2000 man
werk gevonden worden om dit
te bereiken. Dat betekent 150
man per maand! Dit kan dus
alleen als er om de paar
maanden een nieuw hotel of
een flinke fabriek bij komt.
Als het beleid blijft zoals het
is, is het een ondenkbare
zaak.
Men zal dus zuiver de kant van Ier
land op moeten, en zgn. gastlndu-
strieën moeten aantrekken puur
op de export gerichte produktie-een-
heden van multinationale concerns,
die in een vrije zone
beleid hier een gastvrij onthaal vin
den geen belasting betalen maar
wel werkgelegenheid brengen. Vla de
loonbelasting van de direct en Indi
rect voor zo'n bedrijf werkende men
sen komt er natuurlijk toch nog wel
belasting binnen, maar ln ieder geval
is er werk.
Er moet dan niet meteen hoera geroe
pen worden van: hier is een nieuw
Curacaos bedrijf, want dat is het niet.
Het ls een soort toerist een gastbe-
drijf dat komt en gaat naar het de
eigenaren (elders) belieft. Je kimt het
leuk vinden of niet maar zo liggen de
zaken wel. In Ierland maakt men
daar geen punt van. In het jaarver
slag van het vrije-zone-bedrijf stelt
men heel nuchter hoeveel bedrijven
er dat jaar zijn bijgekomen en wegge
gaan, en per balans hoeveel mensen
er meer aan het werk gekomen zijn in
dat Jaar. Opleiding van mensen en
investeringspremies, allebei te beta
len uit ontwikkelingsgelden, is wat
prof. Weitenberg en zijn medewerkers
van het Centraal Planbureau nodig
achten om zo'n ontwikkeling van
start te krijgen.
Venezuela
Wil men zo'n beleid niet, dan zal men
toch de werklozen moeten scholen en
herscholen, want dan is emigratie de
enige oplossing en ongeschoolden
kunnen nergens terecht. Voor men
sen met de Juiste opleiding moet in
Venezuela wel een toekomst kunnen
liggen. Daar heeft men in de komen
de 10 Jaar nog 600.000 mensen uit het
buitenland nodig. De enorme Investe
ringen (alleen ln de genationaliseerde
oliewinning en- raffinage heeft men
voor de komende 10 Jaar periode in
vesteringsplannen voor een totaal
van 25 miljard dollar) eisen een enor
me immigratie. Het moeten wel vak
mensen zijn, want ongeschoolden
hebben ze zelf genoeg. Met Venezuela
zouden afspraken gemaakt kunnen
worden, dat een deel van die 600.000
immigranten uit de Antillen wordt
aangeworven. De Antillen zouden
dan hun beroepsopleiding met Neder
landse hulp daarop moeten richten.
De discussie over deze twee richtin
gen (industrialisatie of emigratie) zal
dan nog wel enige tijd duren, en mo
gelijk wordt het wel een combinatie
van de twee. De speelruimte is gering.
Het op gang helpen van kleine be
drijfjes en het oprichten van coöpera
ties ls zeer toe te juichen maar zal
zeer beperkte resultaten geven. In
vroeger tijden bleek het nog mogelijk
een redelijk bestaan te hebben met
het verrichten van vrij gemakkelijk
aan te leren ambachten. Zo bloeide
Saba in de vorige eeuw doordat leder
een er schoenen fabriceerde voor ex
port (Dr. J. Hartog Geschiedenis
van Saba) tot de administrateur en
de dokter toe.
Als we dat nu op Curacao zouden
proberen, kwamen we waarschijnlijk
tot de ontdekking dat de prijs van
leer plus de vracht daarop zó hoog
zijn, dat er van de prijs die de gefabri
ceerde schoen op de wereldmarkt zou
kunnen opbrengen, na aftrek van de
transport en marketingkosten van
het gereed produkt, maar een heel
schamel loontje zou over blijven. Een
loon zo laag, dat een mens er op een
droog en onvruchtbaar eiland niet
van zou kunnen leven. Door de ener
giecrisis wordt het leven op een ei
land sneller duurder dan ln een groot
vruchtbaar land, waar de eerste le
vensbehoeften naast je deur uit de
grond spruiten.
Klimaat
We zullen het dus moeten hebben van
de koopkrachtige buitenlandse vraag
naar onze klimatologische omstan
digheden: het echte klimaat (toeris
me) en het fiscale (Industrie en han
del invrije zone plus financiële
dienstverlening). Als voldoende bui
tenlanders met geld onze diensten
blijven kopen ls er nog toekomst en
als we de sectoren die kunnen groeien
stimuleren, kan zelfs het werkloos
heidspercentage wel wat omlaag.
Ontkennen van onze afhankelijkheid
van het buitenland (en van de devle-
zenlnkomsten) heeft geen zin. We
worden alleen minder afhankelijk als
we onze mensen beter opleiden en
ook voor de top voor de organisatie
van de arbeid eigen mensen kun
nen inzetten.
Het was toch een vernedering en een
schande dat, toen enkele Jaren gele
den de exploitatie van Hotel Curacao
Intercontinental vrijkwam (omdat
Intercontinental er geen brood meer
ln zag) Curacao zelf niet in staat was
de leiding van dat met overheidsgeld
gebouwde hotel over te nemen. Cana
dian Paclfflc moest erbij gehaald
worden om voor onze kosten en voor
ons risico de directievoering van het
hotel ln handen te nemen. Een schan
de dat dit nog nodig moest zijn. In
leder geval ls het duidelijk dat zolang
we zelf niet eens een hotel kunnen
lelden, we zeker nog lang multinatio
nals nodig zullen hebben als het om
Industrieën met hoog ontwikkelde
technologie gaat.
De opleiding van mensen zal op alle
fronten drastisch aangepakt moeten
worden. Vakmensen moeten er ko
men, hetzij voor eigen industrialisa
tie of voor inzet in de Industriële
ontwikkeling van andere landen.
Middenkader moet er ook komen, zo
wel bij de overheid als ln het bedrijfs
leven is daar veel vraag naar en het
opleidingspeil ls momenteel veel te
laag. Topkader moet er komen en
moet terugkomen uit het buitenland.
Dit zijn mensen die overal terecht
kunnen. Het zal niet gemakkelijk zijn
deze kritische mensen terug te lok
ken naar deze eilanden. Alleen als er
een duidelijk overheidsbeleid komt
en alle schijn van politieke bevoorde
ling bij benoeming van topfunctiona
rissen weggenomen wordt, zal de am
bitie terugkeren om in en voor dit
land te komen werken. Een wat lager
Inkomen dan elders ls voor velen niet
eens zo'n punt, als er maar in ernst en
goede sfeer gewerkt kan worden.
NEDERLANDSE
ANTILLEN
Opleiding
door H. Timmer
Het zal van het investeringsklimaat,
het faciliteitenpakket en van het
overheidsbeleid in het algemeen af
hangen of we op onze eilanden zelf
voldoende werkgelegenheid hebben
voor de 1500 tot 2000 man die zich per
Jaar op de arbeidsmarkt aanmelden.
Hebben we dat niet dan zullen we
moeten proberen een deel daarvan
aan een nieuwe toekomst elders te
helpen. In belde gevallen ls opleiding
de kern van de zaak.
Hoewel er dus ook nog wel hulp nodig
ls voor de verdere uitbouw van de
infrastructuur, zal ln de toekomst het
accent moeten liggen op hulp bij op
leiding en hulp voor uitbreiding van
de marktsector. Alleen dan is er eco
nomische groei mogelijk en ksn de
emigratie beperkt blijven. Ook dan
pas kan er sprake zijn van een ont
wikkeling naar een optimaal functio
nerende rechtvaardige en houdbare
samenleving.
Dit is het vierde en laatste artikel in
een reeks over de ontwikkelingssa
menwerking tussen Nederland en da
Nederlandse Antillen. De schrijver
is directeur van de Bouwmaatschap
pij Aruba, bestuurslid van dc Aru
baanse Vereniging voor Handel en
Industrie (ATIA) en plaatsvervan-
gend lid van de SER.
