Kaatsers spelen weer op sokken
Tekening van een lezer
Trouw Commentaar
S°/o
het draait allemaal om 't geld
Rhodesië
'Vandaag is het de dag die ons bloed doet koken en bruisen'
Levensgevaarlijke tabletten verloren
Franeker houdt
traditie in stand
NOU ECHT NIET HAALÖAAR?
Schoolstrijd
kamperland
wortel
i
J£
VRIJDAG 3 AUGUSTUS 1979
BINNENLAND
TROUW/KWARTET R H S 5
Margaret Thatcher heeft met haar
toespraak over Zimbabwe-Rhode-
sië gisteren op de conferentie van
de Gemenebestianden een ge
slaagde poging gedaan de wrevel
weg te masseren die eerdere uit
spraken over het opheffen van de
sancties tegen dat land en de daar
op onvermijdelijke erkenning van
het bewind-Muzorewa hadden ge
wekt. Het was natuurlijk ook erg
onverstandig om onomwonden te
zeggen dat de sancties moeten ver
dwijnen en daarbij zelfs een ter
mijn te noemen. Het van diploma
tiek gedrag doordrenkte Britse mi
nisterie van buitenlandse zaken
met de bedachtzame Lord Carring-
ton voorop was bijzonder ongeluk
kig met Thatchers uitspraken.
Ministers en topambtenaren zijn er
kennelijk in geslaagd hun premier
ervan te overtuigen dat dit niet de
geëigende manier is om hete hang
ijzers aan te pakken. Vandaar dat
Thatcher in Loesaka omstreden
uitspraken vermeed en stelde dat
de Britse regering zich gebonden
achtte aan een bewind van een
echte zwarte meerderheid. Boven
dien streeft de Britse regering naar
een oplossing die voor het Geme
nebest en de internationale ge
meenschap als geheel aanvaard
baar is.
Met die zinsneden kun je natuur
lijk nog veel kanten uit, maar zij
houden de kanalen voor onderhan
delen en bemiddelen open en dat is
met een probleem als Zimbabwe-
Rhodesië van grote waarde.
Thatcher heeft de vijandigheid ge
voeld die haar houding vóór het
overleg in Loesaka opriep. Giste
ren was iedereen, tot en met
Joshua Nkomo, de leider van het
Patriottisch Front toe, tevreden
met Thatchers gedemonstreerde
werkelijkheidszin. Nu wordt het
weer tijd te onderzoeken waèr er
beweging zit in de opvattingen van
Nkomo, Mugabe, Muzorewa en al
die anderen die hun prestige zó op
de voorgrond stellen, dat het moei
lijk is een oplossing te vinden.
door Haro Hielkema
FRANEKER De helden lopen weer op sokken. Het heeft er
lang naar uitgezien dat de sportschoen zou gaan overheersen,
de twee-strepen en de drie-strepen. Maar nee, „It Sjükelfin" in
Franeker, het Mekka van de kaatssport, wordt weer groten
deels op kousevoeten betreden. Goede degelijke geitewollen
sokken.
De Britsê premier hoeft niet in
Groot-Brittannië te blijven bij het
zoeken van een bemiddelaar. Al
vóór, maar vooral in die eerste
dagen van het Gemenebestoverleg
heeft de Australische premier,
Malcolm Fraser, laten blijken een
goede keus te zijn. Fraser is con
servatief genoeg om niet meteen
het wantrouwen van blank Rhode
sië op te roepen maar hij ligt ook
goed bij zwart Afrika, dat de in
druk heeft dat hij een werkelijk
rechtvaardige oplossing wil voor
de Rhodesische kwestie.
Ook al wil iedereen in zuidelijk
Afrika onderhand wel eens af van
het conflict al was het alleen
maar om de verlammende invloed
op de economieën het bewind-
Muzorewa zit met de zwarte Piet.
Er kan geen sprake zijn van een
oplossing als de overheersing van
de blanke minderheid niet uit de
grondwet verdwijnt en Ian Smith
echt uit de politiek treedt. Dat zal
Londens eerste prioriteit zijn. En
dan kan worden getest of Nkomo
an Mugabe werkelijk mee willen
werken aan een regeling. Niet al
leen de blanken in Rhodesië moe
ten leren de macht te delen met
bisschop Muzorewa. Voor het Pa
triottisch Front geldt precies het
zelfde.
DEN BOSCH (ANP) Een Inwoon
ster van Den Bosch heeft gisteren een
doosje gevaarlijke tabletten laten
staan in een telefooncel op het perron
van het NS-station van Den Bosch.
De tabletten, merk oradexon-dexo-
methason, kunnen voor kinderen le
vensgevaarlijk zijn.
Maar in Franeker weten ze ook wat
stijl is. Geen stad in Friesland houdt
de kaatstraditie zo in stand als
„Frentsjer". Al 126 Jaar achtereen
(met uitzondering van vier keer: twee
maal in de vorige eeuw, toen er een
epidemie van pokken en cholera was
en tweemaal in de Tweede Wereldoor
log) wordt er op de vijfde woensdag in
juli (of de eerste in augustus) in Fra
neker gekaatst. Sinds 1856 gebeurt
dat steeds op hetzelfde terrein, It
Sjükelfln, het oude Franeker Stemse
Slotland.
De Franeker kaatswedstrijd, die de
naam PC draagt naar de Permanente
Commissie die het festijn organi
seert, geldt als de topper van het jaar.
Bijna tienduizend toeschouwers trek
ken er voor naar de voormalige uni
versiteitsstad, die op zo'n woensdag
dan ook bijna uit haar voegen barst.
Alle historische straatjes staan prop
vol met auto's en met de kermis erbij
is het in het stadje een leven van
jewelste.
De traditie begint al 's morgens
vroeg, als de voorzitter van de Perma
nente Commissie-net als de andere
leden van de PC gehuld in jacquet en
met fraaie, burgemeesterlij ke ketting
om de nek de receptie in De Koorn-
beurs opent. De „preken" van mr.
Klaas Bijlsma, die jarenlang de nota-
belste van'de notabelen was, maak
ten altijd historie.
Ademloos werd er geluisterd naar
wat „master Bylsma" te vertellen
had. Sinds een paar jaar is dr. Ulbe
Hannema (een titel is toch wel ge
wenst in het zichzelf aanvullende, en
daarom ook Permanente Commissie
hetende college) de eerste man. Hij
mag dan nog niet de naam van zijn
voorganger in het „preken" hebben,
hij kan er wel wat van. „Vandaag is
het weer de dag waarnaar wij uitge
keken hebben. Een dag die ons bloed
doet bruisen en koken".
De receptie, die aan de PC vooraf
gaat en waarop de winnaars van het
vorig jaar worden gehuldigd, wordt
altijd gevolg door een rijtoer van de
winnaars en de Commissie-leden per
koets door de stad naar het strijd
perk.
„Maar wij stappen niet zomaar het
veld op," preekt dr. Hannema. „We
betreden het gras niet zomaar. Wij
komen op heilige grond. Laat ons er
heengaan. „It Sjükeian" is het „Heili
ge land" voor de kaatsers, waar het
heden het verleden is. Daarom heeft
de PC zestien partituren (drietallen)
die uitverkoren zijn om te strijden om
de PC-zege en vooral om de konings
titel, gevraagd volgens de traditie op
sokken te verschijnen. Niet alleen
heeft men een hekel aan het binnen
sluipen van de commercie in de PC,
maar ook wordt de aloude grond niet
zo aangetast wanneer er op sokken
wordt gespeeld.
„Voorheen werd er altijd op sokken
gespeeld," vertelt de vroegere secre
taris van de Koninklijke Nederlandse
Kaatsbond (KNKB), K. Groeneveld.
„Maar toen begonnen er wat dokto
ren te ageren, omdat de spelers er
nadelige gevolgen van zouden krij
gen. Spelers trokken trokken vaak
schoenen met „proppen" aan. Lang-t
zamerhand wordt die tendens echter
weer teruggedrongen en mag men
aan sommige wedstrijden alleen nog
op sokken meedoen."
De PC in Franeker is een jaarlijkse reünie in de kaatswereld.
waar het Jeu de Pelote populariteit
geniet. In 1917 bij voorbeeld deden er
nogal wat Belgen mee aan de PC en
zorgden toen voor een volledige Bel
gische zege. Nu zijn het hoofdzakelijk
Friezen, die aan de PC deelnemen
(verder een paar Groningers en één
Noordwijker) maar de invloed van
onze zuiderburen blijft bestaan. Want
één van de finalisten van dit Jaar
speelt met een Belgische pelote-
handschoen, speciaal in Namen voor
hem vervaardigd. En volgens kenners
kan deze Belgische „mof" best eens
opgang gaan maken.
De PC in Franeker is in de vorige
eeuw de redding van de kaatssport
geweest. In vroegere tijden werd er
overal gekaatst. De sport geldt als
één van de oudste sporten in de we
reld. In de Egyptische koningsgraven
zijn ballen aangetroffen, Grieken en
Romeinen moeten een soort kaats-
spel gekend hebben. In de vroege MOOIStG SOGGIGOGCI
Middeleeuwen werd het spel op vrij
wel identieke wijze als nu gespeeld in
Frankrijk, België en Nederland. Phi
lips de Schone stierf in 1506, omdat
hij na een kaatswedstrijd te veel
koud water had gedronken.
Tekeningen, bi) voorkeur in liggend for
maat, sturen aan Trouw, jury politieke
prent, postbus 859, 1000 AW Amster-
Idam. Naam en adres aan de achterzijde
vermelden. Voor geplaatste prenten is er
een boekenbon.
WAS DIE
Vooral vorsten, edelen en vooraan
staande geestelijken beoefenden het
kaatsspel op de speciale kaatsbanen.
De passie voor het spel was zo groot,
dat burgerlijke en kerkelijke plichten
herhaaldelijk in het gedrang kwa
men, vertelt de historie. Later werd
het kaatsen steeds meer een spel van
het volk, dat later niet meer op de
baan maar op straat en op het kerk
plein speelde.
Verbod
De bisschop van de Londense St.
Paul's kathedraal had er in 1385 zo
veel last van dat hij het spel verbood,
net als elders in West-Europa. De
kerk en de overheid, die zelf met het
spelletje begonnen waren, verzetten
zich er nu gezamenlijk tegen. „Onder
de predikatie mag niet meer gekaatst
worden," gelastte het stadsbestuur
van Franeker in 1594.
De kaatssport raakte na de reforma
tie steeds verder in verval; op syno
des werd herhaaldelijk een kaats ver
bod op zondagen uitgevaardigd en
„buiten Friesland" is het kaatsen dan
ook doodgebloed. Namen van pleinen
en zelfs dorpen (Kaatsheuvel) herin
neren nog aan de sport. In Friesland
wist de kaatsbal nog te overleven,
maar het is de vraag of er nog ge
kaatst zou worden als niet vijf nota
belen uit Franeker in 1853 besloten
hadden jaarlijkse wedstrijden te or
ganiseren om de kaatssport in ere te
houden.
Het werk van de toenmalige Perma
nente Commissie wordt nog steeds
voortgezet. Het kaatsen bleef, er kwa
men steeds meer verenigingen en
wedstrijden en in 1897 werd een
kaatsbond opgericht, die nu al$
KNKB zo'n 120 verenigingen en
12.000 leden telt. Ook buiten Fries
land wordt weer gekaatst door een
vijfentwintigtal verenigingen.
De KNKB heeft bovendien contacten
met Italië, Frankrijk en vooral België
Zou er dan toch wat geknaagd wor
den aan de traditie van de PC? Het is
nauwelijks voor te stellen. Kaatsers
zijn voor een deel nog altijd een volk
met „pruimen en klompen". „Kaat
sers vormen nog steeds Gideonsben-
den," zoals mr. Bijlsma het eens zei:
„Grote dingen worden altijd door een
kleine groep beleefd, denk maar eens
aan de kruistochten." En ds. Dijkstra
uit Noordbergum heeft vorig jaar nog
gezegd bij het 125-jarig bestaan van
de PC, dat de kaatsbal „het mooiste
speelgoed is dat onze Lieve Heer ons
gegeven heeft". Ds. Dijkstra heeft in
zijn studeerkamer dan ook een foto
van de PC onder een plaat van Jeru
zalem hangen.
Nee, er is nog veel van de PC-traditie
over. Het publiek zit nog altijd in
duizendtallen bijna op de rand van
het kaatsperk. En al giet het pijpeste-
len, denk niet dat' er veel lege plekken
op de tribunes zijn. Met een tas vol
paperassen en een bus vol pruimta-'
bak lopen er heel wat oud-kaatsers
rond. En de kaatskoning van het vori
ge Jaar wordt nog steeds op het pro
grammablad in dichtvorm bezongen.
Het is eigenlijk een reünie, daar op It
Sjükelüan. Maar ook in de „Bogt fen
Guno", (Bocht van Guinee) de oudste
studentenkroeg van Nederland naast
het vermaarde veld. Alleen de lange
zwarte broek is er niet meer. Hotse
Schuil, meermalen koning met Klaas
AI zijn er problemen tussen
de „christelijke" en de „open
bare" kaatsers, de grondslag
van bet kaatsen blijft hetzelf
de: er wordt op sokken ge
speeld.
Kuiken, de bekendste kaatser, was de
laatste die hem in de jaren zestig nog
droeg.
Verandert de PC dan niet? Het zou
misschien kunnen zijn dat de proble
men binnen de Friese kaatswereld
hun weerslag op de PC krijgen. Naast
de KNKB, de algemene kaatsbond
waaronder ook de niet-Friese vereni
gingen resorteren, is er in Friesland
de Christelijke Friese Kaatsbond
(CFK), veel later opgericht en veel
kleiner (ongeveer twintig verenigin
gen) dan de KNKB. Weliswaar is de
Franeker Permanente Commissie
een onafhankelijke instelling (niet
aangesloten bij één van de twee bon
den), maar er wordt wel volgens de
reglementen van de KNKB gespeeld.
De PC staat ook veel dichter bij
KNKB en het zijn altijd KNKB-ers
geweest, die op de PC uitkwamen na
eerst door de technische commissie
van de PC te zijn gekeurd.
Huwelijk
Dit jaar wijden vier CFK-parturen
aan het Franeker kaatsfestijn deelne
men, maar ze werden geweigerd. PC-
voorzitter Hannema vindt de relatie
tussen KNKB en PC te vergelijken
met een huwelijk: „Wij zijn getrouwd
op huwelijksvoorwaarden".
Zolang de CFK-wedstrijden niet
open staan voor nlet-CFK-ers, komen
er in Franeker ook geen spelers van
de Christelijke bond aan de bak. Vol
gens CFK-secretaris G. Dijkstra wor
den de CFK-topparturen in Franeker
geweigerd, omdat ze geen lid van de
KNKB zijn en niet op KNKB-wed-
strijden uitkomen. „Onze leden spe
len echter uit principe niet op zon
dag; daarom is er vpor hen geen
plaats in de KNKB".
De toenaderingspogingen tussen bei
de bonden, die er wel enkele malen
geweest zijn, hebben tot nu nog geen
resultaat opgeleverd. Lekker zit het
niet tussen de „christelijke" en
„openbare" kaatsers. Frappant dat in
het gebied, waar de kaatsbal nogal
vereerd wordt (boven de lijn Bols-
ward-Joure) ook de schoolstrijd en de
Doleantie zulke diepe wortels gehad
hebben. De CFK spreekt nu van dis
criminatie; PC-voorzitter Hannema
antwoordt in bijbelteksten. Frappant
dat geestelijken het kaatsten ooit
hebben gepropageerd en later verbo
den hebben. Frappant dat de domi
nee van Moddergat in 1892 kaatsbal
len voor straf doormidden liet snij
den. Frappant dat de klassikale ver
gadering in het Groningse Wester
kwartier in 1688 zondagkaatsers niet
de toegang tot het Avondmaal durfde
te ontzeggèn. Frappant dat een
standdaardwerk voor kaatsliefheb-
bers („Kaatsen in Friesland") ge
schreven is door een dominee (ds. J. J.
Kalma).
Zonder uitdrukkelijke toe
stemming van de directeur is het
verboden gasten in het apparte
ment te laten overnachten.
Bezoekers dienen vóór 23.00
uur het huls te verlaten.
De bewoner is verplicht de ka
mer bij het verlaten af te sluiten.
Door bewoners, bezoek en per
soneel wordt voortdurend zorg
gedragen de rust in het huis niet
te verstoren. Gedurende de uren
tussen het middagmaal en 15.00
uur, alsmede tussen 's avonds
23.00 uur en 's morgens 8.00 uur,
wordt alle gerucht vermeden.
Een paar regels uit het huisregle
ment van een bejaardenhuis er
gens in Nederland, overgenomen
in het tijdschrift „Leeftijd". Re
dacteur Bert Franssen tekent
daar bij aan: „De bewoners zijn
op hun 70ste of 80ste nog niet
verder dan een 18-jarige studente
die aan haar hospita moet vragen
of haar vriend mag blijven sla
pen. wat overigens ook een
schandaal is. Het betreft
hier alleen regels die men ge
waagd heeft op schrift te stellen,
dus je houdt je hart vast ten
aanzien van verdere beperkingen
in dit bejaardenhuis, waar de ver
diepingen namen hebben als
tweede-jeugd. klavertje-vier, ge
negenheid. Aangezien ik 's mid
dags wel eens naar een concert
wil luisteren, en aangezien ik ze
ker niet mijn bezoek om 23 uur
zal wegsturen en ik zelf wel uit
maak of ik mijn voordeur afsluit
en of mijn gast in mijn eigen huis
overnacht, neem ik aan dat de
leiding van dit bejaardenhuis
aan mij een harde dobber zou
hebben".
Democratie in het bejaarden
huis, daar gaat een groot deel van
dit juli-augustusnummer over.
Inspraak van de bewoners dus,
medezeggenschap. Daar was in
1973 nog geen sprake van, al
thans niet in het tehuis waar me
vrouw Miem Baart (59, verpleeg
ster, moeder van zes kinderen, en
tegenwoordig student-assistente
op het Leids Sociologisch Insti
tuut) toen op de ziekenafdeling
werkte. Maar daarom heeft ze er,
zeker na die hernieuwde prak
tijkjaren, wel degelijk haar eigen
gedachten over. Over „die Jeugd
van tegenwoordig" wil ze geen
kwaad horen; ze heeft zelf gezien
hoe hard soms nog heel Jonge
meisjes werkten, „maar we besef
ten wel vaak, dat goede leiding
en goed voorbeeld erg belangrijk
zijn. Een patroon van: kwak het
eten maar op de borden, laat het
maar koud worden, laat de boel
maar smerig worden, hindert
niet, het zijn toch maar bejaar
den, dat went zo makkelijk aan!"
Dat het ondanks zulke kleine en
grotere kwesties nog lang niet in
alle tehuizen zo geweldig loopt
met de medezeggenschap vindt
ze wel verklaarbaar: „Ik denk dat
de ouderen van nu nog zitten met
het dankbaarheidssyndroom. Zo
van: denk eens aan vroeger, hoe
oude mensen het toen hadden.
Als je dat idee hebt denk je al
gauw: laat maar, want we hebben
het toch zo goed. Dat is een res
tant van de „bedeling". Mensen
die zo denken, dat is een genera
tie die uitsterft".
Belachelijk vindt mevrouw Baart
het, dat besturen van bejaarden
huizen grotendeels gevormd wor
den door mensen „van bulten".,
die er eigenlijk niets mee te ma
ken hebben. Zo maakt een verge
lijking met de dure service-koop
flats, waar de bewoners wèl zelf
kunnen beslissen: „Als je bij
standstrekker bent of je hebt
AOW, dan heb je niks te vertel
len. Het is allemaal geld, geld,
geld waar het om draait. Het is
natuurlijk lief en aardig en pret
tig dat er voor mensen gezorgd
wordt, gelukkig dat het gebeurt,
maar het gaat uit van de negen-
tiende-eeuwse opvatting van ar
menzorg, de bedeling. Dat zal
langzamerhand alleen maar an
ders worden, wanneer er veel
mensen komen die zeggen: ja
hoor es even, als ik straks niet
meer kan, dan richt ik met mijn
vriendjes bij wijze van spreken
samen een bejaardenhuis op, dan
vragen we subsidie. Maar daar
zijn we nog niet aan toe. We heb
ben de economie tegen, momen
teel".
Vorig Jaar trok het door Youth
for Christ georganiseerd „Kam
perland Muziekfestival" meer
dan drieduizend Jongeren naar
de oevers van het Veerse Meer.
Een van de redenen, waarom
Youth for Christ dit Jaar voor de
tweede keer een christelijk mu
ziekfestival op touw zet. Weer op
het terrein van camping De
Schotsman in het Zeeuwse Kam
perland, en weer met een uiter
mate gevarieerd programma: er
komen meer dan 25 muziekgroe
pen en solisten, nachtfilmvoor
stellingen, themastudies, discus
sies, oeverwijdingen, spelen en
sportwedstrijden, dat alles deze
maand nog, van 16 tot en met 19
augustus. Verwacht wordt dat
het aantal bezoekers dit jaar de
vijfduizend zal overschrijden.
Een kaartje voor die vier dagen
samen kost 50. deelnemers
moeten hun eigen tentje meene
men en kunnen desgewenst van
de „gaarkeuken" gebruik maken.
Inlichtingen bij Youth for Christ-
Nederland in Driebergen, tel.
03438-5744.
BENT U
IN HET
WEEK-END
NIET THUIS t
Zet geen briefje
de deur dat u afw
2i g bent of met
op
e.
ak.
etc. uit de tum als u
ntie.l afweaig bent
/ertel de buren dat u
weg bent en vraag
hun op te letten
Sluit niet alleen de
deuren en ramen
goed maar let voor.
al op bovenlichten
en w.c.-ramen.
y///TV r
Let op het ve
ren van trek
tjes etc. van
grendels en i
rwijde
touw.
deur.
loten.
Leg sleutels NIET
onder de deurmal.de»
plaats is te bekend.
De lezers die de wortel vonden
van de drie ellenlange getallen
die de heer De Wijze uit Middel
burg opgaf, waren wel snel. maar
hebben zich allemaal bezondigd
aan het gebruik van algebra, wor
teltrekken en/of hogere reken
kunde. Dat schrijft de heer De
Wijze ons zelf en hij voegt er aan
toe. dat alleen inzender Salo
mons uit Alphen aan de Rijn
toegeeft het deelgetal 54 langs
algrabralsche weg te hebben ge
vonden. En dat mocht niet. De
bedoeling was door gewoon af
trekken en eenvoudige delingen
die enorme getallen klein te krij
gen. De oplossing heeft de heer
De Wijze er bij gedaan.
Het ging dus om deze drie getal
len: 81.238.996 691 81 407.931 704
en 8.577.100.753. Trek het eerste
af van het tweede; de uitkomst is
168.935.013. Trek het tweede ge
tal af van het derde, en er blijft
169.169.049 over, Daarvan trek
ken we de uitkomst van de eerste
aftrekking af; er resteert 234.036
en dit getal gedeeld door 54 levert
de wortel van het tweede getal
(81.407.931.704) op. 4334.
Door aftrekken en delen, ver
klaart de heer De Wijze, heb ik de
wortel van het tweede getal ge
vonden. De wortel van het eerste
werd 4331, die van het derde getal
4337. Maar hoe kom je aan dat
deelgetal 54? Vanaf dit moment
citeren we letterlijk de heer De
Wijze zelf, om misverstanden te
voorkomen: „Dat gaat zo ik
ontdekte het bij toeval:
27
64 1
3 125
512
8
- 27
- 8
-125
19
37
117
387
-19
-117
18
270
18:6 3 en dat is de wortel van 27;
270:54=5 en dat is de wortel van
125. Zo ben ik doorgegaan met
grote getallen en kreeg hetzelfde
resultaat: met géén nul 6, met 2-
24, met 3-54 enzovoort. Oeen al
gebra, geen worteltrekken, alle
deelgetallen zijn veelvouden van
6. De deelgetallen zijn dus om te
beginnen 6, 24, 54, 96 enzovoort.
Hoe meer nullen iweglatingen,
achter de lange getallen hadden
er twee kunnen staan), hoe hoger
het getal?
Tot het graf „Oeboden wordt:
een levenspositie". Een adverten
tie van een begrafenisonderne
ming voor een betrekking, waar
bij de gegadigde letterlijk (van de
wieg) tot het graf verzorgd is. Het
personeelsblad Ons Concern
van Nijverdal/ten Cate vond
'm.
