mazonegebied moet werk brengen
Energie-alternatief: gas en uranium
3ollenteelt is kinderwerk
II
[ploitatie gaat echter ten koste van flora en fauna
Volkswagen
veeboer
als
Hypotheekrente per 17 juli
ét
së
PfJERDAG 19 JULI 1979
FINANCIEN EN ECONOMIE
TROUW/KWARTETPRH11
or J. G. Wolters
•IAUS Rokende schoorstenen domineren de heuvels rond Manaus. De hoofdstad van
nazonas, de grootste staat van Brazilië, is gelegen aan de boorden van de zestien
ometer brede „zwarte" rivier, de Rio Negro. Hier bij Manaus poogt het donkere water van
Rio Negro zich te verenigen met het koperkleurige water van de 6500 kilometer lange
zone-rivier.
Ie stroken bos zijn in dit gebied
idwenen om plaats te maken
w bedrijven. Houtzagerijen
oral), maar ook scheepswerven
bedrijven die elektrotechnische
tikelen maken. Want het Amazo-
•gebied, dat meer dan de helft
n Brazilië beslaat, industriali-
ert. Het is een gebied met zeer
jote rijkdommen, die de regering
Brasilia wil exploiteren. Het is,
als wel wordt gezegd, de uitda-
ïg van de laatste grens."
Ie ln dit gebied geboren en geto-
n Brazilianen denken er echter
it genuanceerder over. Zij zien de
verbrekelijk hiermede verbonden
greep in de flora en fauna van dit
bied met lede ogen aan. De ver-
Dring van de ecologie die het ge-
lg ervan is gaat hen aan het hart.
kunnen het echter niet tegen-
Vjiuden. Ergens zien zij ook wel, dat
dit grote land wat moet gebeuren
|n velen aan werk te helpen. Ar
beidsplaatsen zijn hard nodig. Of
1t nu industrie is of in nieuwe
ndbouwbedrijven, werk moet er
imen.
aar tochEr is hier al zoveel
Vernietigd, zegt iemand, wiens moe
een Indiaanse was. Met hem
aken we een tocht door de jungle,
appant, hoezeer deze man ver-
locht is aan de overdadige natuur
Amazone en hoe hij er over weet
vertellen.
ik
ls we terugvliegen naar Europa
pr ireken we in het vliegtuig een
kle uitse geoloog. Vele Jaren werkt hij
in het Amazone-gebied. Vier
t aanden in het binnenland, één
er aand verlof thuis. Zijn opdracht:
naar olie en andere energie-
in dit gebied,
en
énergie
JU stelden het al eerder vast, Brazi
el" is in hoge mate afhankelijk van
e impori van ruwe olie. Het land
leeft energie nodig. Wat zouden de
ele miljoenen inwoners van steden
II Is Sao Paulo en Rio de Janeiro
"jp noeten beginnen als op een kwade
ag de airconditioningsinstallaties
n hun woningen zouden uitvallen,
omdat er geen energie meer zou
lijn. Het leed zou niet te overzien
Ua.
luizen en kantoren zouden op slag
rijwel onbewoonbaar worden door
een ondraaglijke warmte. Daarom
ekt Brazilië met alle mogelijke
ddelen in eigen land naar energie
Sn onze Duitse geoloog is één van de
reien, die hierbij met hun techni-
"le kennis assisteren.
is in dit gebied al veel kwaad
igericht zo zegt hij, dat niet meer
e herstellen valt. Miljoenen bomen
;ijn gesneuveld en sneuvelen nog
steeds bij het zoeken naar aardolie,
aardgas, bauxiet en andere rijk
dommen in de bodem. Met als ge
volg een gigantische bodemerosie.
Na jaren is alleen de kale grond, de
woestijn, nog over waar eens bomen
(tonden.
Het tropische regenwoud herstelt
zich namelijk niet vanzelf, al wordt
dat zo dikwijls beweerd. Als niet
wordt ingegrepen ziet het er somber
uit, zo meent hij. En dat niet alleen
voor Brazilië,, maar ook voor de we
reld. De ecologie van de wereld
wordt namelijk bedreigd door wat
hier gebeurt. De wereldzeeën wor
den voor 30 procent door het water
van de Amazone gevoed. Het tro
pisch regenwoud in het Amazonege
bied fungeert als de longen van de
wereld.
Economie
De Braziliaanse regering denkt al
lereerst aan de economie van het
land en aan het verschaffen van
werk aan de bevolking ieder Jaar
zijn er ruim één miljoen extra ar
beidsplaatsen nodig. De natuur
komt in „Brasilia" (de hoofdstad)
pas op de tweede plaats. Toch zal er
naar een oplossing moeten worden
gezocht om beide zaken te vereni
gen. Als bomen worden gerooid, zul
len er nieuwe voor in de plaats moe
ten komen opdat het evenwicht in
dit gebied gehandhaafd blijft.
Wij Europeanen, meent onze zegs
man, moeten en kunnen daarbij de
Brazilianen helpen. Zoals het nu
gaat wint Brazilië wellicht aan de
ene kant (door industrialisatie en
meer landbouw in het Amazonege
bied), maar verliest het oneindig
meer aan de andere kant.
En er is al zoveel misgegaan in het
Amazonegebied. Het begon eigen
lijk al na de rubber„boom", die het
Amazone-gebied en in het bijzonder
Manaus doormaakte in de jaren zo
tussen 1860 en 1880. De weelde ken
de geen grenzen. In Manaus reed in
die tijd de eerste elektrische tram
van heel Zuid-Amerika. Huizen van
Italiaans marmer verrezen bij tien
tallen in de stad. Ja, er kwam zelfs
een operagebouw met 1400 zitplaat
sen, gebouwd door Europese bouw
meesters.
Dit alles nam echter een einde na
dat in 1876 een Engelsman een
groot aantal zaden van de Hevea-
rubberboom uit het Amazone-ge-
bied had meegesmokkeld en in het
Verre Oosten had aangeplant. Het
leidde de ondergang van dit gebied
MANAUS Eén van de bedrijven,
die in het Amazonegebied een
groot stuk land heeft kunnen ko
pen tegen een zeer schappelijk
prijsje, is het Duitse Volkswagen
concern. Via de SUDAM kreeg VW
ln 1974 niet minder dan 138.000 ha
grond in handen voor de prijs van
25 gulden per ha. VW heeft hierop
inmiddels een veeteeltbedrijf ge
vestigd met meer dan 100.000 stuks
vee, dat voor een deel wordt ver
werkt tot hondevoer.
De Italiaanse Liquigaz kocht niet
minder dan 250.000 ha en vestigde
op dit terrein eveneens een vee
teeltbedrijf. Momenteel wordt al
30.000 ton vlees door Liquigaz
geëxporteerd.
In en maakte van Manaus een dode
stad.
Door van een Manaus een soort
vrijhaven, een belastingvrije zone
te maken waar tot een bepaald be
drag allerlei artikelen door Brazilia-
men vrij van belasting kunnen wor
den gekocht het wemelt er in de
winkels van de Japanse radio's, tv-
toestellen, bandrecorders, fototoes
tellen en horloges is er weer enig
leven in de brouwerij gekomen. De
stad telt heden ten dage weer zo'n
700.000 inwoners, waarvan 60 pro
cent van de handel leeft.
Manaus
SUFRAMA, een overheidslichaam
dat ressorteert onder het ministerie
van binnenlandse zaken en dat het
toezicht heeft op de ontwikkeling
van de belastingvrije zone in Ma
naus, kan dan ook tevreden zijn
over datgene wat tot nu toe is be
reikt. Niet alleen heeft zich sedert
SUFRAMA in 1967 met haar werk
zaamheden begon een groot aantal
bedrijven in Manuaus en omgeving
•gevestigd, die zich met name bezig
houden met het assembleren van
rekenmachines, radio- en TV-toe
stellen, computers e.d., ook heeft
SUFRAMA de komst van landbouw
en veeteeltbedrijven bevorderd in
het gebied rond Manaus. De activi
teiten van SUFRAMA worden ove
rigens niet door een ieder met in
stemming begroet. Zo is een van de
klachten, dat het Amazonegebied
te veel wordt geïnternationaliseerd
doordat allerlei buitenlandse be
drijven w.o. multinationals worden
aangetrokken. Wat SUFRAMA
doet, aldus een klacht, is nauwelijks
steun verlenen aan de kleine man,
die wat wil beginnen of aan de boe
ren. Niet in de laatste plaats wordt
er ook door tal van industrieën in
een stad als Sao Paulo met enige
afgunst gekeken naar de bedrijven,
die zich met behulp van allerlei faci
liteiten in Manaus en omgeving ves
tigen en zo goedkoper kunnen
werken.
Brasilia
Intussen gaat de ontwikkeling van
het Amazone-gebied, gestimuleerd
vanuit „Brasilia", door en wordt in
het oerwoud nog steeds op grote
schaal gekapt, zij het dat langza
merhand toch het inzicht begint
door te dringen, dat hieraan paal en
perk moet worden gesteld. Zo heeft
president Figueiredo inmiddels een
instantie in het leven geroepen, die
de zaken nauwlettend in het oog
moet houden. Er is al te veel schade
aangericht. En dat niet alleen aan
het bosbestand, ook de oorspronke
lijke bewoners, de Indianen, hebben
op grote schaal het loodje moeten
leggen in dit gebied. Wat er van hen
nog over is wordt zoveel mogelijk in
reservaten ondergebracht. Vooral
Het operagebouw in Manaus, gebouwd ten tijde van de rubber „boom'
ook de aanleg van de 5500 kilometer
lange Trans-Amazonian Highway,
door sommigen gezien als een poli
tieke beslissing, die dwars door het
Amazone-gebied loopt en waarvoor
brede stroken bos zijn weggekapt
heeft nogal wat gevolgen gehad
voor de ecologie van dit gebied.
Een gebied, waar landbouwbedrij
ven de SUDAM, een overheidsorga
nisatie die speciaal met de ontwik
keling van het Amazone-gebied is
belast, de scepter zwaait. Tot voor
enige jaren was het de SUDAM, die
Braziliaans en buitenlandse con
cerns aanmoedigde zich in het
Amazonegebied te vestigen en daar
bedrijven, met name landbouw-
veeteeltbedrijven. te stichten op
aantrekkelijke voorwaarden. Veel
van deze projecten mislukten ech
ter omdat de grond, nadat de bo
men waren verdwenen, na een aan
tal jaren door de erin opgetreden
veranderingen niet geschikt bleek
voor het uitoefenen van een land
bouw- of veeteeltbedrijf. Fouten, in
het Amazonegebied gemaakt, zijn
een kostbare aangelegenheid geble
ken. Velen hebben dat inmiddels
tot hun schade moeten ervaren.
Dit is het vierde artikel in een
serie. De voorgaande artikelen ver
schenen in de krant van 14,17 en 18
juli.
Waar de „groene bel", zoals het tropisch regenwoud van de
Amazone wel wordt genoemd, en het water elkaar ont
moeten.
Van een onzer verslaggevers
ARNHEM Het wegvallen van het aardgas voor het stoken
van elektriciteitscentrales zal gezien de grote bezwaren die
aan een grote afhankelijkheid van olie zitten alleen kunnen
worden opgevangen door het gebruik van kolen en/of urani
um. Andere alternatieven zullen zich voor het jaar 2000 zeker
niet aandienen.
Dit zegt de directie van de Samen
werkende Elektriclteits-Produktiebe-
drijven (SEP) ln Arnhem ln het giste
ren gepubliceerde jaarverslag-1978.
Opgemerkt wordt, dat er al op dit
moment principiële besluiten geno
men dienen te worden ten aanzien
van de in de toekomst te gebruiken
brandstoffen. Dit niet alleen bij nieu
we, maar ook ln bestaande elektrici
teitscentrales. Want „het gat", dat
ontstaat door de beslissing na afloop
van de bestaande contracten geen
aardgas meer voor de produktie van
elektriciteit ter beschikking te stel
len, kan vooralsnog alleen worden
opgevuld met olie, kolen en kern
energie.
De omschakeling van centrales van
aardgas op olie (hetgeen bij drie op de
vier centrales mogelijk is) zal, zo
wordt gewaarschuwd, een aantal ge
volgen hebben waarvan men zich zeer
wel bewust moet zijn. Gewezen wordt
op de sterk stijgende afhankelijkheid
van ons land ten opzichte van de
olielanden, waarvan niet alleen nega
tieve effecten te verwachten zijn op
de betalingsbalans, maar ook de olie
voorziening in bepaalde situaties. In
dit verband wordt gewezen op de
recente politieke ontwikkelingen in
Iran.
Moeilijkheden
Nog aanzienlijk grotere moeilijkhe
den zullen in de jaren tachtig ont
staan, wanneer zich naar verwach
ting een langdurige krapte op de
oliemarkt zal gaan voordoen.
Een probleem is ook, aldus het ver
slag, dat een groter aandeel van
steenkool in het brandstoffenpakket
ook nadelige kanten heeft. Dit met
name ten aanzien van het milieu.
Vandaar dat het wordt toegejuicht,
dat het ministerie van Economische
Zaken is begonnen met een inventari
satie van de gevolgen van de kolen-
inzet.
Een goede afweging van alle belan
gen wordt eveneens noodzakelijk ge
acht ten aanzien van de inzet van
kernenergie, waarvoor nog steeds het
plan tot de bouw van drie kernener
giecentrales van kracht is, maar
waaraan door de regering tot dusver
re „geen inhoud" is gegeven.
Volgens de SEP dient aan de termijn
die voor discussie over kerncentrales
is vastgelegd (1982), strikt de hand te
worden gehouden. Maar tegelijker
tijd twijfelt de directie aan de haal
baarheid van die wens. Dit door de
vraag op te werpen, of een tijdige
beëindiging niet al te zeer in de waag
schaal wordt gesteld door ook het
resultaat van proefboringen in zout-
koepels in de discussies te betrekken.
Overigens dient er voor een zinvolle
discussie naar te worden gestreeft,
dat de gedachtenwisseling op een zo
breed mogelijk maatschappelijk vlak
plaatsvindt. Want als de deelnemers
daaraan alléén zouden bestaan uit
mensen die al een duidelijk stand
punt voor of tegen hebben, dan mag
niet worden verwacht dat de discus
sie meer duidelijkheid zal verschaf
fen dan nu bestaat.
Uit het verslag blijkt nog, dat de
toeneming van het elektriciteitsver
bruik met 5,3 procent vorig jaar vrij
hoog was. Deze stijging werd vooral
veroorzaakt door de industrie, die
„vrij aanzienlijk" meer stroom nodig
had.
Rentepercentage
Rente
vast
gedurende
(in jaren)
met 1 zonder
gemeentegarantie
Naam
bank
Opg
bank
werke
lijk
Opg.
bank
werke
lijk
ABN
1 jaar
5 Jaar
1.5
1.5
10.0
9.75
10.58
10.30
10.0
10.0
10.58
1058
AMRO-Bank
variabel
5 jaar
1.5
1.5
9.75
9.75
10.39
10.39
10.0
10.0
10.67
10.67
Bouwfonds
5 jaar
13
10.25
11.16
10.25
11.16
Centraal Beheer
5 jaar
9.7
10.06
9.7
10.06
Centrumbank
5 jaar
1
9.5
9.85
9.5
9.85
Ennia
10 jaar
9.4
9.74
9.4
9.74
NVL
5/10 jaar
-
9.4
9.74
9.4
9.74
NMB
3 jaar
5 jaar
1
1
9.7
9.75
10.54
10.60
9.7
10.0
10.54
10.88
Rabobank
(adviesrente)
variabel
1.25
975
10.14
9.75
10.14
Rabo-Hyp. Bank
5 jaar
1.5
10.0
10.67
10.0
10.67
RPS
5 jaar
1
9.75
10.11
9.75
10.11
Spaarbank R'dam
1 jaar
2
8.75
9.18
8.75
9.18
3/5 jaar
1
9.75
10.11
975
10.11
Westland/Utrecht
standaard
no risk
5/10 jaar
5/10 jaar
2
2
9.7
10.01
10.61
11.06
99
10.03
10.84
11.29
Zoals te verwachten was, zijn de hypotheekrentes weer fors gestegen. Te
vrezen valt dat aan de verhogingen nog geen einde is gekomen.
(Publikatle samengesteld door de Vereniging Eigen Huis Amersfoort.)
tor Arnold Karskens
MSTERDAM In deze tijd werken duizenden jongeren tijdelijk om hun vakantie te kunnen
tkostigen of om de felbegeerde (brom)fiets te kunnen aanschaffen. Vooral in de horeca en in
land- en tuinbouw zijn nu veel extra handen nodig. Wettelijk mogen kinderen onder de
jftien jaar niet werken. Maar de werkverschaffers nemen het daar niet altijd even nauw mee.
e bloembollenteelt (met een Jftar-
tse exportopbrengst van 569 mil-
ten gulden) is zelfs sinds mensen-
sugenis afhankelijk van het illegale
Inderwerk door tien- tot vijftienjari-
fin. Een van de grootste centra voor
loembollenteelt is West-Friesland.
juli begint daar het „rapen" van de
>llen. Op zomerse dagen liggen de
estfrlese dorpen er verlaten bij.
toge rijen jongeren pikken op de
ileën van een uur of zeven 's mor-
fns tot vijf uur 's middags uit een
ngeploegde richel klei de bollen. Als
Bt langere tijd regent kan er niet
iwerkt worden en wordt er dus ook
let betaald.
'assend werk
kt meest arbeidsintensieve deel van
e oogst begint pas na aankomst van
b bollen in de schuur. Hier worden
b bloembollen gepeld en gesorteerd
aar maat en kwaliteit. Jongeren zijn
coral belast met het pellen (het ont
ken van de wortels, restanten van de,
en de oude schil).
„Dat het wettelijk niet toegestaan is,
weet ik", erkent grif een grote bollen-
boer uit Andijk. Hij ziet zijn naam
liever niet in de krant, vanwege „eer
dere slechte ervaringen met de pers".
Volgens hem is het onvermijdelijk
dat kinderen onder de vijftien jaar bij
hem in de schuur werken. „Van het
arbeidsbureau krijg ik niemand. Bol-
lenpellen is geen passend werk voor
de meesten."
„In de dorpen in de omgeving werkt
ieder familielid ln de bollen. Maar
zelfs dat is niet genoeg om al het werk
aan te kunnen. We halen veel werk
volk uit Ierland, Engeland, Duitsland
en de landen rondom de Middelandse
Zee binnen."
De Andijkse teler ziet weinig kwaad
in het kinderwerk. Het is niet alleen
bittere noodzaak, maar hij ziet het
ook als iets sociaals. „Bollenpellen is
geen zwaar werk. De kinderen heb
ben alle gelegenheid om met elkaar
tussen de kisten te ravotten. De ou
ders zijn bovendien blij dat de kinde
ren niet, zoals in de stad, de hele
vakantie over straat slenteren. De
kinderen kunnen van het geld iets
moois kopen". Al naar gelang het
geleverde werk verdienen ze«"tussen
de .25 en 35 gulden per dag.
Volgens de Andijkse bollenteler wer
ken vrijwel al zijn collega's met" kin-
aderen onder de vijftien. Een kijkje in
"verschillende schuren leert dat hij
gelijk heeft.
Geen last met de politie? „Enkele
Jaren geleden", weet de boer zich te
herinneren, „werd na de installatie
van een nieuwe rayonchef, gelijk de
Jacht op de kinderarbeid geopend.
Lang hield de klopjacht niet aan. De
nieuwe politiechef kreeg zowel de ou
ders, de boeren als de kinderen tegen
zich. En dat is in dit bloembollenge-
bled vrijwel de gehele bevolking."
Arbeidsinspectie dan? „Ik zie alleen
de mensen van de inspectie in het
voor- of naseizoen. Dan controleren
ze de machines op de veiligheidsvoor
schriften. In de kinderen zijn ze niet
geïnteresseerd. In West-Friesland
werken lagere-schoolkinderen in elke
schuur. Als ze daar tegen op moeten
treden is het einde zoek. Door er niet
over te praten en zomers niet langs te
komen laten ze de jonge vakantiewer
kers oogluikend toe", aldus de teler.
Patrouilleren
„Dat is absoluut niet het geval". Een
woordvoerder van de Haarlemse pro
vinciale arbeidsinspectie ontkent in
alle toonaarden de gebrekkige con
trole op kinderarbeid. Volgens hem
patrouilleren elke dag buitendienst
ambtenaren. om de naleving van de
arbeidswetten te controleren. Ook
voorlichter Bunnlk van het ministe
rie van sociale zaken meent dat de
inspectie zich wel degelijk bemoeit
met de kinderarbeid. Boeren en ande
re overtreders krijgen van de ambte
naren de eerste maal een officiële
waarschuwing en de kinderen worden
naar huis gestuurd. Bij een tweede
overtreding krijgt een werkgever
proces-verbaal.
Het schrijven en controleren lijkt
toch weinig op te leveren. In het ver
slagjaar 1977 werden slechts 42 over-,
tredingen van de wet op de kinderar
beid geregistreerd. Waarvan er 29
Bij het koppen in het voorjaar en het pellen in de zomer zijn in de bollenteelt vooral
kinderhanden in de, weer.
door de arbeidsinspectie waren opge
spoord. Het is de oogst van alle be
drijfstakken. In de landbouw werd
officieel slechts vier maal kinderar
beid geconstateerd. Bunnik meent
dat ondanks dat lage aantal opspo
ringen alles in het werk wordt gesteld
om een einde te maken aan kinder ar
beid
Historisch
De heer Rustenburg van het Hoomse
arbeidsbureau: „Kinderwerk in de
bloembollenteelt is een historisch ge
geven. waarin weinig verandering
komt." Bij zijn bureau meldden zich
maar weinig ouderen voor de bollen
teelt. Hij wijst ook op de lage werk
loosheidcijfers in zijn district. Als eni
ge mogelijkheid ziet hij het inschake-
•len van werkloze vrouwen.
De bonden hebben weinig grip op de
Jonge vakantiewerkers. Er zijn wel
verscheidene acties gevoerd in de bol
lenstreken maar die waren vooral ten
bate van de buitenlandse werkne
mers. Veel bollentelers zijn om aan
personeel te komen tegen niet al te
hoge kosten blijkbaar aangewezen op
buitenlanders of kinderen.
Volgens het FNV-Jongerencontact is
de slechte betaling de kern van het
probleem rondom de kinderarbeid.
Het loon voor het pellen is zo laag dat
alleen de lagere-schooljeugd bereid ls
het ervoor te doen.
