Chinese opera herrijst uit
as van culturele revolutie
De vuurphoenix en de
dronken concubine
Peking Opera uit Sjanghai
op toernee door Nederland
M
Jellinekkliniek n;
klaar voor opvai
verslaafden in c<
VNU wil zich in
hoofdstad vestige
WOENSDAG 11 JULI 1979
TROUW/KWARTET
door Plet Hagen
Buitenlandse gasten die Pe
king bezoeken worden stee
vast getrakteerd op een
avondje opera. Dat was al zo
in de tijd dat de keizers diplo
maten van vreemde mogend
heden ontvingen. Dat is nog
zo nu de nieuwe leiders wes
terse politici en zakenlieden
uitnodigen, omdat zij hen no
dig hebben voor het welsla
gen van hun ambitieuze mo-
derniseringspoütiek.
Terwijl het spel van de diplomatie
nog met dezelfde hoffelijkheid wordt
gespeeld als vroeger, Is het repertoire
wel drastisch veranderd. Sinds 1949
hebben de communistische machts
hebbers de traditionele opera steeds
meer aangepast aan de nieuwe Ideo
logie. En bij elke koerswending in de
partijtop veranderde het repertoire
opnieuw.
Nu heeft de opera altijd wel een poli
tieke functie gehad. De feodale heer
sers gebruikten de opera niet alleen
als een vorm van vertier voor henzelf
en hun gasten, maar ook als een in
strument om het volk te doordringen
van de verheven beginselen waarop
hun eigen macht was gebaseerd.
Niet altijd lukte dat. Soms gingen
operaspelers toch over de schreef.
Maar dan trad onverbiddelijk de cen
suur in werking. Onzedelijke scènes
of revolutionaire toespelingen wer
den afgestraft met verbanning of
zelfs met de dood. Vooral de populai
re theehuizen, die dienst deden als
volkstheater, wekten de argwaan van
de keizers, omdat er onder het onor
delijke publiek gemakkelijk samen
zweringen konden ontstaan.
Het waren overigens niet alleen de
keizers en landheren die bevreesd wa
ren voor de gezagsondermijnende in
vloed van de opera. De nationalisten
van de Kwo Min Tang ergerden zich
even hard aan linkse propaganda op
het toneel. En de Japanners maakten
meedogenloos een eind aan elk optre
den dat hun onwelgevallig was. Wat
dat betreft betekent de culturele poli
tiek van de communisten dus niets
nieuws.
In dienst van volk
Voor Mao stond het vast dat de cul
tuur in dienst moest staan van het
volk. Daarom werden traditionele
opera's aangepast aan de nieuwe in
zichten. Bestaande verhalen werden
ontdaan van feodale elementen en
vertaald naar de nieuwe tijd. Er ont
stonden steeds meer moderne ope
ra's, waarin boeren, soldaten en ar
beiders de dienst uitmaakten.
Tijdens de Laat-Honderd-Bloemen-
Bloeien-periode in 1956 leek het er
even op dat er een kentering kwam.
In onbruik geraakte stukken van
vroeger werden opnieuw gespeeld.
Hoewel deze liberalisering al spoedig
werd teruggedraaid, deed ook in het
begin van de Jaren zestig de leus
„lopen op twee benen" nog opgeld:
traditionele en moderne opera's kon
den beide worden opgevoerd.
Vanaf 1963 gaat de traditionele opera
steeds meer een kwijnend bestaan
leiden. Tijdens de Culturele Revolu
tie die in 1966 begint, volgt dan de
genadeslag. Dankzij de ideologische
schoonmaakdrift van Mao's echtge
note Tsjiang Tsjing blijven er tenslot
te niet meer dan zes model-opera's
over. Ook ex-minister Van der Stoel
heeft er in 1975 nog een mogen aan
schouwen en als we een van de jour
nalisten die met hem meereisde mo
gen geloven, heeft hij na afloop maar
matig geklapt.
Verveling
Geen wonder, want de model-opera's
van mevrouw Tsjiang Tsjing waren
een toonbeeld van verveling. Alles
wat de traditionele opera gemaakt
had tot een uniek theatergebeuren
van muziek, dans, acrobatiek, panto
mime, toneel en zang was verdwenen
onder een ideologische grauwsluier.
Geen beschilderde gezichten meer,
geen traditionele verhalen en figuren,
maar alleen maar soldaten, arbeiders
en boeren die geen andere passie ken
den dan het volk te willen dienen.
Met de bajonet op het geweer trok
ken ze op het toneel ten strijde tegen
de kliek van Tsjiang Kai-sjek, de
„warlords", de Jappen en de buiten
landse kapitalisten. Op zichzelf wel
een indrukwekkend schouwspel,
maar wie zoiets een paar keer heeft
geziend valt er gauw bij in slaap.
Sinds de val van de Bende van Vier is
er in China veel veranderd, ook op
cultureel gebied. Shakespeare's
„Much Ado About Nothing" wordt
gespeeld in de schouwburg en Ameri
kaanse orkesten spelen weer Beetho
ven alsof er geen Culturele Revolutie
is geweest. In lange rijen staan de
Chinezen voor de bioscoop waar wes-
Op 31 juli arriveert het Peking-opera gezelschap
uit Sjanghai in Nederland voor een toernee van
tweeëneenhalve week. In totaal zullen veertien
voorstellingen worden gegeven. Op 2, 3 en 4
augustus treedt het gezelschap op in het Neder
lands Congresgebouw in Den Haag, op 6 tot en
met 11 augustus in de Stadsschouwburg te Am
sterdam, op 13, 14 en 15 augustus in de Schouw
burg te Rotterdam en op 17 en 18 augustus in de
Jaarbeurs Congreszaal in Utrecht.
De Peking-opera uit Sjanghai is uitgenodigd
door de Vriendschapsvereniging Nederland-Chi-
na. Op dit moment trekt het gezelschap door
Engeland. Daarvoor werd een toernee gemaakt
door West-Duitsland en België.
Wie enig inzicht wil krijgen in de betekenissen
van de talloze sterotype verschijningsvormen
van de acteurs, hun bewegingen en zang kan het
beste de Nieuwsbrief bestellen die de Vriend
schapsvereniging Nederland-China aan dit on
derwerp heeft gewijd. Het adres van de VNC is
Bemuurde Ween! OZ 9, 3514 AN Utrecht.
terse films draaien en de traditionele
opera is terug. In China zelf nog
mondjesmaat, maar straks in Neder
land ruimschoots, veertien avonden
lang.
Modern
Tegelijk met de herleving van de tra
ditionele opera is ook het moderne
repertoire uitgebreid. In plaats van
de zes model-opera's van mevrouw
Tsjiang Tsjing kun je nu tientallen
opera's zien uit de tijd van voor 1966.
Sinds 1976 worden ook nieuwe ope
ra's geschreven. Zo zag ik begin
maart van dit jaar in het gezelschap
van minister Pais in Peking het stuk
„Fakkels over de velden", dat gaat
over een in 1926 door Mao opgerichte
studiegroep van de boerenbeweging
in Kanton.
Mao treedt in dit verhaal op als de
goeroe die de soldaten onderwijst in
de leer van de klassenstrijd. Hoewel
de verering van Mao nu over zijn
hoogtepunt heen is en de kritiek op
de in 1976 overleden leider toeneemt,
reageert het publiek nog welwillend
op zijn verschijning (in wit gewaad).
Werkelijk enthousiast is het applaus
echter pas als even later Zhoe Enlai
het toneel betreedt. Je zou bijna gelo
ven dat de twee jaar geleden overle
den premier in levende lijve voor je
staat, zo sterk is de gelijkenis tussen
de speler en de historische Zhoe. De
langdurige toejuichingen van de zaal
lijken een bevestiging van hetgeen ik
onlangs in een van de Chinese propa-
gandatijdschriften las: via deze ope
ra's komen de grote leiders van wel
eer tot nieuw leven. De voorkeur van
het publiek voor Zhoe Enlai boven
Mao kun je ook uitleggen als steun
aan Zhoe's vroegere rechterhand, de
huidige sterke man Deng Xiaoping.
Een opera als „Fakkels over de vel
den" is voor het ongeoefende oog van
Het tegenhouden van het paard
de Chinareiziger best het aanzien
waard. Er komen prachtige vechtscè
nes in voor (de Chinese opera is wei
nig vreedzaam), er wordt een mooi
stukje acrobatiek geleverd en hier en
daar is zelfs een vleugje romantiek
waarneembaar. Maar het haalt na
tuurlijk niet bij de traditionele opera
die nu wordt opgevoerd.
Waar is die traditionele opera de afge
lopen tien jaar gebleven? Mevrouw Li
Yuru, in de jaren dertig nog opgeleid
door de beroemde acteur Mei Lan
Fang en nu een van de artistieke
leidsters van de Peking Opera uit
Sjanghai, zegt daarover: „Ik werd
heftig bekritiseerd omdat ik gespeeld
had in de zogenaamde slechte stuk
ken en men zond mij naar de Kader-
scholen om enige jaren politieke
scholing te krijgen en gewone
te verrichten. Al die tijd wilde
het toneel werken. Ik kon niet s
en ik kon geen praktijkervarii
doen. Na elf jaar was ik bijni
wat ik ooit had geleerd verget*
Er waren in die tijd wel acteu jP
werden uitverkoren om in de n
ne opera's te spelen. Dat wa
moeilijk, zegt mevrouw Li Yuru,
deze nieuwe opera's waren eeB
makkelijker dan de oude. Het "j,
was echter dat zij alleen nog mo
doen wat de partij voorschree p,
lukkig is dat nu weer verandeilr'
spelers zijn vrijer om zowel mo
als traditionele stukken te kiea
ook in de manier waarop ze
kunnen ze meer hun eigen voi
volgen.
Voor de oorsprong van de Chi
nese opera moeten we in de
geschiedenis teruggaan tot
ver voor het begin van onze
jaartelling, tot de tijd waarin
religieuze festivals werden op
geluisterd met muziek, to
neelspel en dans. De opera is
vanouds verbonden geweest
met de tempel en de verering
van voorouders en goden
stond daarbij centraal.
In de loop der eeuwen heeft de opera
zich steeds meer losgemaakt van de
tempel, al bleven religieuze elemen
ten wel een rol spelen. Tot aan het
begin van de republiek in 1911 dwaal
den geesten en spoken nog vrijelijk
rond over het toneel.
China is een groot land en we kunnen
dan ook moeilijk over „de" opera
spreken. Er zijn meer dan driehon
derd stijlen die van streek tot streek
verschillen. De Peking opera is
slechts een daarvan en is op zijn
beurt weer een mengeling van een
aantal stijlen, die ongeveer tweehon
derd jaar geleden in Peking in de
mode waren. Omdat Peking in die
dagen reeds het culturele centrum
van het land was, ontwikkelde de
Peking opera zich vanzelf tot de na
tionale opera. Ook buiten de hoofd
stad wordt de Peking opera gespeeld,
vandaar dat het gezelschap dat nu
Nederland bezoekt, heel goed uit
Sjanghai kan komen.
Nu moet men zich de Chinese opera
niet voorstellen als een variatie op de
opera die wij in het westen kennen.
Het zou beter zijn het woord opera te
vergeten en te spreken van totaalthe
ater. Zang. dans. muziek, acrobatiek, Rnllpn
toneel en pantomime zijn erin ver-
smolten tot éèn geheel en slechts bij
gebrek aan een andere benaming
spreken we over opera.
van vaststaande melodieën die ge
speeld worden op de jinghu, een
tweesnarige viool, en op de sona, een
soort van hobo.
Totaaltheater
De Chinese opera is rijk aan symbo
liek. Ieder gebaar, iedere beweging
heeft een bepaalde betekenis. Omdat
gespeeld werd op een zo goed als leeg
toneel, zonder coulissen, moest uit de
handeling worden afgeleid wat de
spelers deden. Het openen van een
deur, het varen in een boot, het van
gen van vlinders, het paardrijden of
het beklimmen van een trap. voor
alles bestaan stereotiepe gebaren. En
in die gebaren bestaat weer een zo
grote variatie (er zijn 24 manieren om
op het toneel op te komen), dat alleen
de liefhebbers (en dat zijn volgens
sommigen alle Chinezen) het gebeu
ren kunnen begrijpen.
Elke muziekstijl heeft een eigen bete
kenis. Wanneer een acteur vrolijk is
zal hij de muziekstijl Xipi gebruiken,
is hij triest dan zal hij de Erhuang
kiezen. Binnen jdeze muziekstijlen be
staat weer een grote verscheidenheid
aan ritmes. Elke melodie is gereser
veerd voor een bepaald soort rollen.
Voor speciale gelegenheden, zoals be
grafenissen of huwelijken, zal bij
voorbeeld gebruik worden gemaakt
Ook de kostuums en de beschilderin
gen van de gezichten hebben een dui
delijke functie. De rollen in de Peking
Opera kunnen verdeeld worden in
vier groepen en aan het uiterlijk van
de spelers kan men zijn rol her
kennen.
De sheng-rol is een mannenrol met
een positieve inhoud. De dan-rol
(vroeger altijd door mannen ge
speeld) stelt vrouwelijke personen
voor. De jing- en de chou-rol worden
gespeeld door acteurs met zwaar be
schilderde gezichten. De jing-rol
wordt gebruikt voor positieve zowel
als negatieve karakters en aan de
schildering valt af te lezen wat voor
vlees we in de kuip hebben. Ook de
chou-rol, gespeeld door de clown, kan
tweeërlei betekenis hebben: positief
als een humoristische rol en negatief
als uitbeelding van gemeen en listig
gedrag.
Het repertoire van de Peking Opera
bestaat uit meer dan dertienhonderd
stukken, korte fragmenten zowel als
avondvullende stukken. Voor de
tournee door West-Europa is een se
lectie gemaakt van negen stukken.
De meeste daarvan zijn gebaseerd op
oude verhalen, zoals het stuk „De
keizerlijke concubine bedrinkt zich",
waarin de concubine Tang Xuanzong
750 n. Chr.) haar verdriet weg
drinkt als blijkt dat de keizer die
avond de voorkeur geeft aan een van
haar concurrenten.
Vertelling
De vrouwelijke generaals van de familie Yang
kocht om in dienst van beroemde
acteurs een opleiding te volgen. Van
's morgens vroeg tot 's avonds laat
kregen ze een keiharde training,
waarbij lijfstraffen niet ongebruike
lijk waren. Als men bedenkt dat de
mannelijke acteurs in die dagen ook
als homoseksuele prostituees van
hun broodheren dienst deden, is dui
delijk dat de jongen die iets wilde
bereiken zich met lijf en ziel moest
geven.
De training is nu minder hardvochtig
dan toen, maar toch wordt er nog veel
gevergd van jongens en meisjes die
ongeveer op hun tiende worden uit
verkoren voor een opleiding aan de
operaschool. Zonder vroeg opstaan
en de hele dag hard werken, kun je
een carrière wel vergeten. De Chinese
opera met z'n dans en acrobatiek
vergt meer dan een goede stem
alleen.
Veel veranderd
Of het Chinese publiek de traditione
le opera zal weten te waarderen, moet
De keizerlijke concubine bedrinkt 2ich*
Ook „De Vuurphoenix" gaat terug op
een oude vertelling. Eerst zien we hoe
adelaren een kolonie reigers verja
gen, maar tenslotte weten de reigers
met behulp van andere vogels de ade
laren weer te verdrijven. Wie dat
anno 1979 wil interpreteren als een les
over de Bende van Vier, die tijdelijk
de hegemonie uitoefende, maar ten
slotte toch door het volk ten val werd
gebracht, is daarin volkomen vrij.
De interpretatie van de meer traditio
nele stukken is niet gemakkelijk. Je
kunt ze natuurlijk opvatten als puur
historische verhalen, maar in China
hebben allerlei personages en vertel
lingen toch een eigen betekenis. In
het dagelijks leven worden daar ook
toespelingen op gemaakt.
Politiek kun je er natuurlijk alle kan
ten mee uit: het moderne stuk „De
vrouwelijke generaals van de familie
Yang" dat speelt omstreeks het jaar
1000, leent zich nu bijvoorbeeld uit
stekend om in de strijd voor emanci
patie de dappere rol van vrouwen te
onderstrepen. Maar wat je met die
dronken concubine aan moet is moei
lijk te raden.
Verwaarloosd
Voordat de Peking Opera weer het
zelfde peil bereikt als voor de Cultu
rele Revolutie zal er nog heel wat
moeten gebeuren. De opleiding van
acteurs is te lang verwaarloosd om
meteen weer een uitgebreid repertoi
re te kunnen realiseren. Vroeger wer
den Jongens van zeven, acht jaar in
de provincie geselecteerd en opge
Herfstrivier
blijkt te geven.
Nu is de opera, althans de gfji
veerde Peking operal een geU
seerd gebeuren waarbij je netC
stoeltjes zit met het gezicht nai
toneel. De gedisciplineerde toean
wer mag alleen nog applaudi&g
om van zijn waardering blijk
ven. Als de bioscoop en de tel(n
nog meer westers vermaak gaai^g
bieden, zou de belangstelling voe;
klassieke opera bij jongere genekt
wel eens minder kunnen worde>e
Voor toernees door Westerse ls
en voor het vertier van buitenlaL
die China bezoeken, is uiteraar
een rijke toekomst weggelegd. 11
dit feodale vermaak door een p<
ke koerswending opnieuw in dfyj
wordt gedaan.
nog worden algewacht. De ouderen
die zich de opera van vroeger herinne
ren en nog thuis zijn in de eigen taal
van deze kunstuiting, zullen best wat
over hebben voor een kaartje. Maar
of de jongeren even enthousiaste lief
hebbers zullen worden, valt nog te
bezien. Er is toch wel veel veranderd
sinds de opera in theehuizen werd
opgevoerd, waar je al pratend, theed
rinkend en meloenpitten spuwend
bijeen zat en alleen bij hoogtepunten
van het spel eens opkeek en „Hau"
schreeuwde om van je instemming
e:
AMSTERDAM (ANP) Ov«r
proef met de speciale opvani
drugverslaafden, die in de Aia
damse Bijlmerbajes zijn gedetii
zijn enige moeilijkheden onts*
De proef gaat komende maanda ti
start zonder de voorgenomen i
werking van begeleiders van de P
nek-kliniek. Reden is dat het mil
rie van justitie de datum van ii!{l
„eenzijdig" heeft vastgesteld,
door de kliniek niet de gelege :I1
heeft gekregen mensen voor de D1
leiding van de proef voor kon el
maandag 16 juli aan te trekken
te leiden, aldus directeur D. Poe'
van de Jellinek-kliniek in a
sterdam.
Het experiment houdt in dat een I
tal verslaafden op basis van vr
ligheid in een apart deel van d
vangenis wordt opgenomen, c
toezicht van speciaal opgeleid
waarders. Overeengekomen weri
daarnaast vanuit de Jellinek-kl
(het Amsterdamse hulpcentrun
alcohol- en drugsproblemen) me
voor de begeleiding van het ex
ment zouden worden aangetrok
Volgens Postma heeft justitie t
gangsdatum enige weken gel
zonder overleg met hem vastge:
Hij zei te verwachten dat pas in
tember de voorgenomen inbreng
de Jellinek-kliniek tot stand k a
wat het experiment „een onge
start" zal geven. Postma zei er d I
gens wel begrip voor te hebben g
justitie maandag al met de proe B
beginnen.
Een woordvoerder van het minis n
van justitie zei dat de ingangsda e
van 16 juli al begin mei is genoeno
het overleg tussen het departei ij
en de Jellinek-kliniek.
AMSTERDAM De directie vaf i
Nederlandse Uitgeversbedrijt)
(VNU) overweegt het hoofdkanfo
van het concern in Amsterdan.
vestigen. Nu staat het gebouw var.
concerndirectie in Haarlem. DaarP1
geen mogelijkheden om het kan e
uit te breiden, aldus VNU. Het
cern wil namelijk de directies va
divisies met hun staven die nu
verschillende gebouwen zijn
spreid met de concerndirecti
één gebouw onderbrengen. Vooi
VNU speelt verder een rol. dat
huidige, als tijdelijk bedoelde 1
toor in Haarlem moeilijk bereiktf
is en excentrisch ligt. Het concerf1
met de gemeente Amsterdam in
derhandeling over vestiging in
hoofdstad.
