Duits verzet lang miskend
I
manifefl Der
JRündDner 6fuDenten
3e uitwaseming van de stad
en techniek
Vergeten
[DAG 30 JUNI 1979
TROUW/KWARTET
"13
Vijfendertig jaar na de mislukte aanslag op Hitier op 20 juli 1944 organiseert het Duitse consulaat-generaal
in Rotterdam een tentoonstelling over „Duits verzet 1933- 1945." Consul-generaal dr. H. L. Waiblinger vindt dat het Duitse verzet tot nu toe bij het
grote publiek te weinig erkenning heeft gevonden. Een van de hoogtepunten van de tentoonstelling, die duurt tot en met 5 juli, is
een podium-discussie met als thema „Was er een echt Duits verzet?", die maandag in het Rotterdamse stadhuis wordt gehouden.
door Huib Qoudriaan
3TTERDAM Het Duit-
verzet tegen het Derde
filjk, de opstand van Duit-
:hrs tegen hun eigen staat,
,in zonder meer tragisch
ïgprden genoemd. De mis-
tkte aanslag van de twin-
;ste juli 1944 naoorlogs
"tmbool van dit verzet
nd in de aanvang al geen
terklank bij de gealli-
ei rden-
;h, 1945 bleef het Duits verzet in
lijtst-Duitsland, althans onder-
iglids en afgezien van de officiële
slfheerlijkeing van de „twintig-
1 juli", nog lang een omstreden
■Njr. Sommigen ontzagen zich
t verzetsman/emigrant Willy
bndt een „landverrader" te
ïmen.
ten de Bondsrepubliek werd het brede
-Jtse verzet jarenlang genegeerd. De na-
laal-socialistische propaganda-slogan
DÓ de eenheid van volk en Ftihrer had
jaj verlate overwinning behaald op Hit-
tegenstanders: „De Duitsers waren
J^maal fout." De deze week in het Rot-
"Jamse stadhuis geopende tentoon-
aTlng „Duits verzet 1933-1945" laat zien,
er wel degelijk vele Duitsers waren,
op uiteenlopende manieren verzet
igden.
uurlijk waren er buiten Duitsland en-
ngen, die al in een vroeg stadium hun
iect uitten voor het Duitse verzet. Dr.
van Roon, docent in de geschiedenis
de Vrije Universiteit: „Een van de
tofcerlandse contactpersonen met het
iet tse verzet, C. L. Patijn, schreef vijftien
Iter geleden: 'ok daarom was het niet
llijk na de oorlog Duitsland als part-
in de Europese samenwerking te be
un ken, omdat er ook een Duitse verzets-
Veging is geweest, die in volle histori-
e solidariteit heeft gestaan met de ver
bewegingen in de bezette landen'."
"fang
Van Roon, schrijver van vele boeken
het Duits verzet, heeft de afgelopen
een lezing gehouden in het Rotter-
'"Hise stadhuis naar aanleiding van de
tentoonstelling. Hij zei: „Tot de oorlog toe
werden de concentratiekampen en gevan
genissen in grote meerderheid door Duit
sers bevolkt. Stellig moeten we ook hier
onderscheid maken en nuanceren en er
voor oppassen, niet te gaan idealiseren en
geen heiligenbeelden gaan oprichten.
Maar het kan niet worden ontkend, dat de
jaren van het Derde Rijk ook de jaren van
het Duitse verzet zijn geweest. Verzet, dat
tot een minderheid beperkt gebleven, al in
zekere zin van vóór 1933 dateert.
Van Roon vertelde in zijn lezing, die in het
bijzonder was gewijd aan Duits-Neder
landse verzetscontacten, dat wetenschap
pelijk onderzoek de laatste tientallen Ja
ren heel wat nieuwe feiten aan het
licht heeft gebracht. Uit plaatselijke stu
dies èn uit rapporten van de Duitse gehei
me politiediensten SD en Gestapo, is gé-
bleken dat het verzet aan de basis een
vrijwel constant verschijnsel is geweest.
Alleen al in een stad al Mannheim waren
in de Jaren 1933 en 1934 ongeveer achthon
derd tot duizend personen betrokken bij
sociaal-democratisch verzet.
Een paneel op de tentoonstelling laat zien
dat tot 1945 honderdduizenden Duitsers
gevangen zaten en tienduizenden het le
ven lieten. Doordat veel documenten te
gen het einde van de oorlog werden ver
nietigd, is geen volledig beeld van het
Duits verzet te geven en is ook het totale
aantal slachtoffers niet bekend. De vol
gende gegevens konden worden achter
haald:
Volgens Gestap-archiefstukken wer
den alleeh in februari 1935 twaalf verzets
groepen, met 6105 leden, opgespoord;
In 1936 werden in totaal 11.687 Duitsers
wegens illegale socialistische of commu-
nistiche activiteiten gevangengezet;
Generaal Von Witsleben, die behoorde
tot de kleine groep die al in 1938 de
Westerse democratieën harder wilde la
ten optreden tegen Hitier, voor zijn Nazi-
rechters.
Tot 30 april 1945 werden alleen al door
hét „Volksgerichtshof" meer dan 5.200
mensen wegens „politieke misdrijven" ter
dood veroordeeld;
Minstens 158 officieren en burgers wer
den na de mislukte aanslag van 20 juli
1944 vermoord of pleegden zelfmoord.
Problematisch
Het Duitse verzet was bijzonder proble
matisch, omdat het een verzet tegen de
regering van het eigen land was. Daarbij
kon alleen het eigen geweten richtsnoer
zijn. Alles wat de pretentie had gehad een
autoriteit te zijn, bleek nu een verkeerde
6iid)üttcti flcfjt un|a Dolf oor
6em ÜnUtgong ött lïïónnei oon
$talingra6. 330.000 6<ul|dje manner
!>ot bic geniale Strategie bes tPclt*
friegsgefreitcn (inn* unb oeranlroor*
.tungslos indob unb Derbetben getjetjt.
$übter, roir bonten Dir
Ut gort im óeuijdjen Dolt. EDotlen
roir weiter cinem Dilettanten bas
Sd)id|al unferer Armeen onoer*
ttaucn IDollen roir ben nicbrig|ien
ïïlad)tin(tintten cincr Partciclique I
ben Re|t bet bcutjdjen 3ugrnb
opfern nimmermeljr
Der (Zag bcr Abredjnung i(l
getommen, ber Abred?nung unferer
bfut|d)« Dugenb mit ber oerab»
id}cuung$roürbig|teii Gyraimei, bie
un|er Dolt je erbulbct Ijot, 3>n floincn
bes ganjen bcut|d)fii Doltes forbern
roir oon bcin Staat flbolf gillers
bie perfönlidje $reiljcif, bas fo|t»
bar|te (bui ba Dcut|d|en jiirüd, tim
bas er uns in ber crbürinlidrficn
EDei(e betrogen bat.
3n cinetn Staat rüdfid}tslofrr
Knebelung jeber (reien IHeinunqs-
aujjaung jinb oir aufgeroadjlen.
o.»
of helemaal geen raadgever. Hiermee ver
geleken verkeerde het verzet buiten de
Duitsegrenzenineenvoordeligepositie. De
staatssecretaris van buitenlandse zaken
van West-Duitsland, dr. Klaus von Dohna-
nyi, zoon van de bekende in 1945 terecht
gestelde Duitse verzetsstrijder Hans von
Dohnanyi, wees bij de opening van de
tentoonstelling op dit aspect. Hij zei dat
de verzetsmensen in de bezette gebieden
tegen de indringer en voor de nationale
zaak vochten.
Maar de Duitsers moest duidelijk worden
gemaakt, dat hun eigen, schijnbaar suc
cesrijke regering, moest worden bestre
den'. Vooral het verzet van individuelen en
groepen in de jaren 1933-1941 (toen Hitler
nog onoverwinnelijk leek) gaf volgens von
Dohnanyi Inhoud aan het Duitse verzet.
„Het was bijzonder moeilijk, ook toen de
buitenlanders naar de Olympische Spelen
in Berlijn 1936 stroomden, te zeggen: Dit
alles telt niet. Hitier blijft een misdadiger
enwijmoetenopzijneindeuitzijn. Het
zwaartepunt van het verzet lag bij dege
nen, die de nog zegevierende Hitier bestre
den en niet bij degenene, die te elfder ure
nog probeerden te redden, Wat er te red
den viel."
De morele moed, om als groep of alleen als
Individu zijn stem te verheffen tegen c(e
heersende ideologie terwille van recht en
menselijkheid moet het zwaarst wegen in
de geschiedenis van het Duitse verzet.
Voorbeelden hiervan zijn het verzet van
sociaal-democraten, vakbondsmensen,
communisten, de zogenoemde Krelsauer
Kreis (graaf von Moltke en zijn vrienden),
net 8tudentenverzet van onder meef Hans
en Sophie Scholl (de „Witte Roos"), het
vroegtijdige, conservatieve en militaire
verzet en het verzet vanuit de kerken.
Het manifest, dat de studenten verzets
groep „Die Weisse Rose" (De Witte Roos)
in 1943 verspreidde en waarin Hitier de
„korporaal uit de eerste wereldoorlog"
wordt genoemd, die bij Stalingrad
330.000 Duitse mannen in dood en verderf
heeft gestort.
Over het verzet uit de kerken zegt dr. Van
Roon: „De Belijdende Kerk (naam van de
verzetsbeweging in de Evangelische Kir-
che red.) is bij alle zwakheid die de groot
ste nonconformistische organisatie in het
Derde Rijk geweest. Zij wist in de jaren
1934-1937 tienduizenden te mobiliseren."
De tentoonstellling vraagt sterk de aan
dacht voor het verzet van enkelingen, die
pamfletten verspreidden, doorgingen met
het propageren van hun godsdienstige
overtuiging, of radioberichten van de
BBC doorgaven. Er waren er velen die uit
zuiver menselijke overwegingen hulp of
onderdak gaven aan politieke vluchtelin
gen of Joden. Volgens betrouwbare schat
tingen konden alleen In Berlijn driedui
zend Joden onderduiken bij nlet-Joodse
gezinnen.
Toch blijft de vraag of het zinvol ls zich nu
nog bezig te houden met verzet, dat er niet
ln slaagde het natlonaal-soclalisme we
zenlijk afbreuk te doen. Het Westduitse
bureau voor politieke vorming („Bundes-
zentrale für politische Bildung") geeft op
deze vraag in een brochure over het Duit
se verzet het volgende antwoord: „Morele
beslissingen kunnen niet worden gemeten
met materiële maatstaven. Op het gebied
van de moraal kan elke handeling, die al
heeft die geen direct succes gehad, toch
een succes zijn geweest omdat de hande
ling zin had. En verzet tegen onrecht heeft
altijd zin."
door Rob Foppema
-hd
[derhalve week geleden, het eerste echte mooie
imerse weer. En prompt de bijbehorende kwaal.
ët uitlaatgas van de auto's blijft hangen en de zon
It chemische reacties in gang die hetmengsel nog
aanmerkelijk onaangenamer maken.
Fotochemische smog heet dat. Maar Eindhoven
heeft zijn plannen klaar. De milieudienst vraagt
automobilisten in de agglomeratie, op 20 en 21 juni
zo min mpgelijk te rijden.
Maar het ozongehalte van de lucht blijft de pan uit
rijzen. Actie mislukt? Dat is nog helemaal niet zo
zeker -
1 eerste dag kon
1 nog aan de on-
(inigheid liggen,
actie was destijds
uitgelegd en
irbereid, maar de
lijke oproep
m onverwacht en
erg korte termijn,
n de tweede dag
ozonmeters in de
Jffelpalen opnieuw
jnschoots door de
le streep gingen,
B er meer aanlei-
|g om de zachte
(chten van overre-
|g en gezond ver-
Bid voor onwerk-
un te houden.
op de derde dag pu-
rerde het Amerikaanse
Ikblad Sience een arti-
waaruit duidelijk werd
de zaak misschien net
lersom lag. Het is hele-
C niet ondenkbaar dat
'ozongehalte plaatselijk
a daalt ais er minder
h's rijden, schreven de
en Cleveland en Grae-
van de BelMaboratoria.
I betekent niet dat we
smog.probleem kun-
t oplossen met extra au-
IJes. Het betekent wel
we verder moeten kij-
dan onze neus lang is.
klassieke hoofdbe-
Ideien voor de vor
ming van fotochemische
smog zijn stikstofoxide,
koolwaterstoffen en zon
licht. Stikstofoxide (afge
kort NO) ontstaat bij elk
verbrandingsproces. Het
komt dus niet alleen uit
uitlaatpijpen, maar ook uit
schoorstenen van fabrie
ken en elektriciteitscentra
les. (En uit schoorstenen
van huizen, maar dat
speelt 's zomers gelukkig
niet mee.) De koolwater
stoffen (afgekort CH) zijn
wél een specialiteit van het
wegverkeer. Uit de uitlaat
pijp komen onvolledig ver
brande benzineresten, en
als de carburateur niet
meer helemaal goed is af
gesteld, loopt de hoeveel
heid nog eens aardig op.
Het mengsel van NO en CH
wordt door de zon opge
stookt om via een wirwar
van chemische reacties een
hele verzameling onaange
name produkten te maken.
De belangrijkste zijn het
meergenoemde ozon, pe-
roxyacetylnitraat (PAN),
acrolelne en salpeterzuur.
Zij irriteren ogen en adem
halingswegen (acroleïne,
om de gedachten te bepa
len, is ook bekend als be
standdeel van tabaksrook.
Van dit gezelschap heeft
ozon een bijzondere bete
kenis gekregen, niet omdat
het het schadelijkste of
meest prikkelende be
standdeel zou zijn. maar
waarschijnliijk omdat het
vrij handig te meten is, en
een specifiek produkt' is
van dit chemisch gebeu
ren. Hoe dan ook, de Ame
rikaanse diepst voor mili
eubescherming meet ozon
gehaltes om vast te stellen
hoe het met de totale smog
staat, en heeft ook zijn
kwaliteitsnormen aan deze
ene component opgehan
gen. Ook de Nederlandse
snuffelpaal meet ozon
wanneer er smog gemeten
moet worden.
Wanneer Cleveland en
Graedel nu het gemiddelde
'ozongehalte in New York
en wijde omgeving over
zien, ontdekken zij een
merkwaardig patroon. De
stad zelf, waar ontegenzeg
gelijk de meeste CH en NO
de lucht in gaat, vertoont
niet de grootste-ozonpie-
ken. Die worden gemeten
in Greenwich en Stamford,
een kilometer of veertig
verder naar het noordoos
ten, in Connecticut, In
Greenwich en Stamford
rijden ook auto's, daar niet
van, maar toch een stuk
minder per vierkante kilo
meter. Van meer belang
lijkt het gegeven dat de
heersende windrichting
zuidwest is. Voorzover dat
aan het ozongehalte af te
meten is, maakt New York
smog op afstand.
Daar zien Cleveland en
Graedel ook een heel een
voudige verklaring voor. In
de wirwar van chemische
reacties is er één die het
"beeld vertroebelt: ozon
wordt door NO afgebro
ken. In een gebied met
sterke vervuilingsbronnen
zal het ozongehalte dus in
eerste instantie niet kün-
nen oplopen. Het lijkt zelfs
wat te dalen. Pas wanneer
via andere reacties het NO-
géhalte is teruggelopen,
krijgt de ozonvorming
nieuwe kansen.
De Amerikanen hebben
voor dit verhaal welspre
kende argumenten gevon
den in hun meetcijfers.
Wanneer de wind toevallig
een keer uit een ongebrui
kelijke hoek waait, zijn de
hoogste ozonpieken ook
aan een andere kant van
de stad te vinden. En weer:
op tientallen kilometers af
stand. Zelfs de verdeling
van het Newyorkse auto
verkeer over de week
weinig in het weekend en
op maandag, dan geleide
lijk oplopend van dinsdag
naar vrijdag weerspie
gelt zich in de ozoncijfers
in Connecticut, niet in die
van de stad zelf. Ozoncij
fers, zo luidt de moraal,
zeggen lang niét alles over
smog, tenzij je verder kijkt
dan je neus lang is.
Ook voor de andere hoofd
stukken van smog hebben
Cleveland en Graede bere
keningen gemaakt van de
geografische verdeling.
Dat New York smog op af
stand maakt, bleek vrij al
gemeen te gelden. Toen ze
het model voor die bereke
ningen toch eenmaal had
den zijn de Amerikanen
ook gaan kijken wat de ef
fecten zouden zijn van be
perking van de luchtver
ontreiniging.
De uitkomsten van die vin
geroefeningen zijn weinig
bemoedigend. Verminde
ring van de uitstoot van
koolwaterstoffen (CH) fcou
over de linie weinig uitha
len. Beperking van de stik
stofoxiden (NO) helpt vol
gens de berekeningen wel
duidelijk, zowel in de stad
ais in de buitengewesten.
Het vervelende is alleen,
dat de mogelijkheden om
de CH terug te dringen,
technisch veel meer voor
de hand liggen dan de kan
sen om NO stevig aan te
pakken.
Overigens mogen we deze
laatste conclusies niet ge
neraliseren, waarschuwen
de auteurs zelf. Hun bere
keningen gelden specifiek
voor de Newyorkse situa
tie. Met name de ongevoe
ligheid van de smog voor
CH-emissies kan samen
hangen met de omstandig
heid dat de continentale
lucht die naar New York
wordt aangevoerd, ge
meenlijk al stevig van
koolwaterstoffen bezwan
gerd is. Niet alleen door
menselijke activiteiten
landinwaarts, maar ook de
plantenwereld wasemt van
nature belangrijke hoe
veelheden koolwaterstof
fen uit, en die spelen ook
mee in de smogvorming.
De berekeningen voor New
York hoeven dus met
name niet te gelden voor
het klassieke probleemge
bied van de smogvorming,
Los Angeles, waar de verse
lucht ln het algemeen van
zee toestroomt, schrijven
Cleveland en Graedel.
Daar zou beperking van de
CH-emissie dus meer zin
kunnen hebben. Uit deze
gedachte kunnen wij ook
In Nederland enige troost
putten.
W. S. Cleveland ra T. E. Graedel,
Photochemical air polotion In the
Northeast l'nitcd States, Science
204, 1273.127a (1971)
Vergeetachtigheid is uit
haar aard een nogal on
grijpbare eigenschap. De
klassieke psychologenma-
nier om toch iets aan de
weet te komen over de ge
heugenfunctie heeft bo
vendien een geestdodend
karakter. Je laat iemand
een rij onzinwoorden uit
het woord leren, of cijfers,
of wat dan ook, als het
maar geen betekenis heeft,
want dat kan de meting
vertroebelen. En je kijkt
later wat er, op verzoek,
nog van so'n rij kan wor
den opgehoest.
Heel leerzaam, misschien
(voor de psycholoog dan),
maar het heeft weinig te
maken met de vergeetach
tigheid zoals we die in het
dagelijks leven meemaken
achteraf, als het ons zelf
betreft. De Britse psycho
loog Arnold Wilkins pro
beert die meer menselijke
vergeetachtigheid experi
menteel fe benaderen,
schrijft hij in het juninum-
mer van TNO Project.
Hij gaf vrijwilligers een
doosje mee, met het ver
soek een hele week elke
dag om half negen, een
uur, half zes en tien uur op
het knopje te drukken. In
het doosje zat een digitaal
horloge, waarvan de stand
dan op een filmpje werd
vastgelegd, om te kijken
wat er van terechtkwam.
Het resultaat was verras
send. Mensen die goed wa
ren in het onthouden van
rijen woorden, vergaten
aanmerkelijk vaker om op
tijd op de knop te druk
ken. Mensen die volgens de
conventionele test vergee
tachtig waren, dachten er
veel beter aan. Kortom,
vergeten en vergeten is
twee.
Sterker nog: mensen ver
gaten regelmatig dat ze
vergeten waren op het
knopje te drukken. (Hen
was gevraagd, daar een
aantekening van te maken
als het ze te binnen schoot
bij de volgende keer.)
