Marijnens zoektochten
naar theatrale vormen
Vitaliteit en humor
mannendans
in
hedendaags
geilere.,
'znguuij
seizoenen
Grootslag
in
Meer
beeldhouwer
dan tekstfanaat
Sympathieke documentaire
over het platteland
London Comtemporary Dance Theatre II
Th. Leeuwenburg
chef bij
NOS-rubriek
schilderijen
19e en 20e eeuw
CLAES OLDENBURG
Zomertentoonstelling
HÜSSTEGE
VRIJDAG 22 JUNI 1979
KUNST/RADIO/TELEVISIE
Voor de tweede keer regisseerde de Belg Frans Marijnen in het
kader van het Holland Festival een voorstelling bij zijn Rotterdam
se gezelschap het RO-theater. Vorig jaar was dat „Het Balkon" van
Jean Genet, dit jaar is het „De Vorstenlikker" van Lars Norén, dat
niet door iedereen even gunstig werd ontvangen. De bezwaren van
de critici zijn terug te brengen tot de onevenwichtigheid tussen
visuele vondsten en theatrale effecten, en de acteursprestaties.
André Rutten omschreef het als volgt: „De opeenvolging van
toneelbeelden zijn prachtig, maar er hapert iets aan de invulling
ervan".
Marijnen vertelt hieronder waarom hij dit stuk koos, over zijn
werkwijze en de daarmee samenhangende beletselen en zijn onze
kerheid over het al dan niet verlengen van zijn contract dat volgend
seizoen afloopt. Vanavond en morgenavond is De Vorstenlikker
nog in de Amsterdamse Schouwburg te zien.
door Dirkje Houtman
ROTTERDAM In het oog springen een boek over de schilder en graficus James Ensor en
een over de schilder David Hockney en later maakt hij me nog attent op het werk van Helmut
Newton, klinisch-realistische fotografieën verzameld onder de titel „Sleepless Night".
Het zijn enkele van de vele boeken
die hi) altijd onder handbereik heeft
Ze inspireren hem bij zijn werk en
behoeden hem voor concentratiever
lies als hij met dat ene. de voorstel
ling bezig moet zijn Tijdens zo n
werkproces hangt zijn werkkamer
thuis tot aan het plafond toe vol met
foto's en andere afbeeldingen, en ais
hij droomt herinnert hij zich de vol
gende dag slechts beelden, geen
tejcsten.
De voorstellingen van Frans Marij
nen hebben een sterke visuele wer
king waar de acteurs niet Utijd tegen
opgewassen zijn. En hoewel hij zich
kwaad kan maken over de Neder
landse kriüek geeft hij toe dat zijn
voorstelling niet voor honderd pro
cent geslaagd is. als hij het aan zijn
ideaal beeld zou toetsen.
In dit beeld passen acteurs ais Michel
Piccoli. Klaus Kinski en Isabelle Ad-
jani. Mensen uit de toverdoos van het
Europese acteurs bestand die van na
ture de spanning ten aanzien van een
rol al hebben. Maar gezien de ontwik
kelingsfase waarin het RO-theater
verkeert sinds kort een meer be
stendige kern van meest onervaren
acteurs die hij kan kneden en die
langzamerhand de kleur van het RO-
theater aannemen is Marijnen wel
tevreden
De kritieken overlappen elkaar als
het gaat om evenwicht tussen beeld
en acteur. Marijnen die overigens
geen hoge dunk heeft van de Neder
landse criticus: „Ik schuw geen beel
den. Wij zijn zo langzamerhand het
enige theater die dat schijnt te kun
nen. omdat we fantasie hebben en het
aandurven. Stukken die het hier doen
bevatten meestal een gewetenscon
flict. die met woorden uit de doeken
wordt gedaan. Mensen die elkaar be
werken met woorden. Dat is calvinis
tisch. Calvinisme is een godsdienst
die alleen met het woord wordt ge
maakt. Daar is geen ceremonie bij.
Het katholicisme is een godsdienst
die het moet hebben van zijn pracht
en praal, van zijn handelingen. Het is
een audio-visuele godsdienst waarin
ik ben groot gebracht. Ik heb zelf als
altje in het knapenkoor van de St.
Romboutskathedraal van Mechelen
gezongen. Dat zijn toch dingen die je
meedraagt. Nederlanders zijn toch
anders dan Vlamingen, dat zie je ook
in het toneel."
De ambitie die Marijnen met zijn
gezelschap heeft, en zijn eigenzinnig
heid. hebben hem in de jaren dat hij
nu in Rotterdam werkt al menig con
flict opgeleverd. Niet alleen met de
Nederlandse acteurs waarvan hij er
tientallen versleten heeft, ook met
overheidsinstanties. Het lijkt hem
weinig te deren
„Scoren vanuit de verdediging, daar
hou ik van. Mijn uitgangspunt is: hoe
hou je de compromissen zo klein mo
gelijk en probeer je de dingen zo te
doen dat je voor jezelf het gevoel hebt
dat ze een bouwsteen zijn van je
kunstenaarschap." Het is het conflict
van Andreas Christofor. de vorsten
likker, die in opdracht van zijn vorst
een opera schrijft. Het moet een ver
heerlijking van diens gruweldaden
worden, waarmee Andreas zijn kun
stenaarschap geweld aandoet. Marij
nens identificatie met dit conflict be
paalde zijn keuze. Bovendien heeft
het stuk een onconventionele struc
tuur, die indruist tegen alle handboe
ken van dramaturgie.
Marijnen: „Het is een aaneenschake
ling van emoties, flitsen en flashes
met nog een stuk binnen een stuk: de
landscène waarin Andreas samen
met zijn vrouw het hof verlaat om op
het platteland de opera te voltooien.
Dit gaat ten koste van beider geluk.
Zo'n structuur moet het verwach
tingspatroon van de toeschouwer
doorbreken."
Ook met de opbouw van het repertoi
re wekt hij naar zijn zeggen verba
zing. „Het is een repertoire dat niet
wordt afgemeten aan de capaciteiten
van het gezelschap. Ik heb bij voor
beeld de mensen niet die een .Lear'
kunnen bezetten die beantwoordt
aan het beeld van de Nederlandse
bevolking met Guus Hermus of Paul
Steenbergen in de titelrol. Het is
Johnnie Kraaykamp geworden."
Waarmee Marijnen maar wil zeggen
dat hij een eigen weg inslaat die sterk
afwijkt van het huidige repertoireto-
neel dat hij plat en oninteressant
vindt. „Het Nederlands theater gaat
kapot aan een grandioos tekort aan
durf. 't Is allemaal netjes en univer
seel. Dat komt omdat er binnen te
veel gezelschappen op een te klein
oppervlak een soort incest bestaat.
Als acteur kun je hier van Arnhem
(Theater) via Eindhoven (Globe) naar
Amsterdam (Het Publiekstheater).
Dat verandert niets aan de manier
waarop je theater maakt."
Ontwikkeling
Blijft het feit dat Marijnen met zijn
door Riet Diemer
Boeren in het Noordhollandse poldergebied Het Grootslag trotseren heel
wat stormen die over het vlakke land aan de zee gaan.
HILVERSUM „Het Groot
slag. geschiedenis van een
polder" is een documentaire
over een stukje Nederland bij
het Noordhollandse Enk-
huizen.
Voor deze voor de zomeravond bij
uitstek geschikte reportage maakten
Jan en Martin Boon opnamen in vier
seizoenen. Zo kan in ons industrie-
tijdperk waarin het leven op het plat
teland voor velen steeds verder uit
het gezichtsveld dreigt te verdwijnen,
toch een goed beeld worden gegeven
van plant- en oogstmethoden van
verschillende soorten gewassen.
Het Grootslag is bekend om bloem-
door Eefje van Schalk
Met drie verschillende pro
gramma's is het London Con
temporary Dance Theatre in
het Holland Festival verte
genwoordigd.
Speciaal vandaag
Over allerlei soorten heide
en de dierlijke bewoners gaat
het in de serie Natuur in eigen
Und Nfd. S/19.21
Het Grootslag. geschiedenis
van een polder, gaat over een
Noordhollands stuk grond bij
Enkhuisen. (Zie verder elders
op deze pagina) Ned. 1/20.03
En alweer zoekt de Vara het
in de royalty als het gala ter
gelegenheid van het regerings
jubileum van koningin Elisa
beth worden uitgezonden
Ned. 1/20.45
Weer aan Franse misdaad
film van de beroemde regis
seur Jean-Pierre Melville on
der de titel De Anti-misdaad
brigade Ned 2/20.27
In Brandpunt uitgebreid
aandacht aan de politieke ont
wikkelingen in ons land. Ver
der aandaeht aan de twee rap
porten over het oorlogsverle
den van mr. W. Aantjes
Ned. 2/22.05
De Tocht door de Midde
leeuwen is belandt hij het jaar
1000. Een interessante histori
sche en kunsthistorische serie
Ned. 222.40
Rechtstreeks Holland Festi
val vanuit de Rotterdamse
Doelen met het Rotterdamse
Philharmonisch Orkest onder
leiding van David Zinman en
met veel Frans wrrk
Hilv. 2-20.00
Zondag 17 Juni en woensdag 20 juni
bracht deze uit 16 dansers bestaande
moderne groep twee balletten van
hulschoreograaf Robert North, name
lijk „Scriabln Preludes and Studies"
(19781 en „Troy Game" (1974) en één
werk van hun oprichter en artistiek
leider Robert Cohan, ..No Man's
Land" (1974)
Hoewel de groep er zich op beroept
vooral de Amerikaanse Graham-
technlek tot basis te hebben voor hun
training en choreografieën, is het
toch zeer „Engels" wat ze brengen.
En dat betekent dat het technisch
beheerst en goed is. maar dramatisch
nogal ouderwets en emotioneel on
derkoeld.
Dat was vooral te merken in het eer
ste ballet van North op planopreludes
van Scrlabine. Met behulp van Peter
Farmer (ontwerpt en Francis Reid
(belichtingt creëert North heel sfeer
volle beelden, overvloeiend van lyri-
sohe en muzikaal kloppende bewe
gingsposes Hij zelf danst hierin sa
men met Celia Hulton en Charlotte
Kirkpatrick twee verrassend sterke
duetten Het eerste ls speels en ver
langend. terwijl het tweede verlei
ding. Jaloezie, drift en onmacht uit
drukt De bewegingstaal die North
hiervoor kiest is aan de pathetische
kant, maar wel vindingrijk. Het geeft
de solisten in ieder geval alle gelegen
heid hun beheersing en verwerking
van de Amerikaanse moderne dans
met een vleug van Duits expressio
nisme te tonen En dat alles in half
lange blauwe klok jurken en eenvou
dig strakke pakken "oor de mannen
tegen een effen lichtende achter
grond
in het kader van dodencultus) werve
len. duikelen, verstillen, kronkelen en
vooral springen de zeven onder
krachtige aanvoering van North zelf
constant rond in steeds variërende
formaties. Wat ze doen is uitermate
vermoeiend, maar de flair en vaart
die deze dansatleten weten vol te
houden is verbluffend en opzwepend.
Alle mogelijke stijlen en dansinvloe-
den zijn in Troy Games verwerkt: van
primitief overkomende stamdansen.
acrobatische toeren en menselijke pi
ramide-bouwsels tot een schitterend
vertraagde en verstilde solo van
North zelf op serene Braziliaanse
fluitmuziek. Zeker na het verwarren
de „No Man's Land" van Robert Co
han was dit een staaltje van super-
dans. bovendien doorspekt met on
verwachte en komische incidenten
Onduidelijk
bollen, aardappels (o.a. de bekende
Opperdoezen komen er vandaan),
groenten en groentezaden, die de weg
naar de veiling weten te vinden en
ook vaak aan het buitenland worden
verkocht.
De makers van de documentaire heb
ben met hun opnamen in de lente,
zomer, herfst en winter heel duidelijk
laten uitkomen welke belangrijke rol
het water in deze polder speelt. Het
IJsselmeer aan de grenzen en binnen
waarts de doorsnijdende sloten. De
ruime hoeveelheid water is een gun
stige voorwaarde voor de gewassen.
De kans op nachtvorst is geringer
waardoor de tuinbonen en peulvruch
ten vroeg de grond in gestopt kunnen
worden om straks als de planten die
ze voortbrengen en om de bonensta
ken krullen een rijke oogst te leveren.
Tenminste als het weer meewerkt. In
ieder geval kan het verschrikkelijk
stormen over het vlakke land bij de
zee en het geluid in de documentaire
laat daar geen twijfel over bestaan.
Vooral ook voor vervoer van land- en
tuinbouwprodukten of koeien over
water in de platte boten speelt het
water een belangrijke rol. In de land
bouw wordt gewerkt met door de
boeren zelf bedachte nuttige instru
menten die niet zelden door de dorps-
smid in elkaar zijn gezet.
In de sympathieke documentaire
wordt ook aandacht besteed aan de
geschiedenis van Het Grootslag, die'
voor zover de laatste archeologische
vondsten onthullen, al in de Middel
eeuwen door mensen werd bewoond.
Vooral de laatste jaren dreigt het
karakter van de polder drastisch te
veranderen door de ruilverkaveling
die een grootschalige polderindeling
met wegen en tractoren ten gevolge
heeft.
Eerlijk gezegd heb ik in de alleszins
interessante documentaire van dit
moderne aspect niet zoveel hinder
ondervonden omdat eigenlijk de
meeste aandacht is gegeven aan de
kleinschalige opzet van de Westfries
sprekende boeren die nog met de
handen tuinbonen en aardappels in
de grond stoppen. De vraag wordt
gesteld: „Zal een nieuwe generatie
het werk voortzetten? Met dezelfde
eerbied voor de grond?"
andere aanpak een voorstelling
maakt die bij mij als toeschouwer
weinig emoties van welke aard dan
ook losmaakte, en wat mij betreft
had hij in zijn aanpak ook verder
mogen gaan. Marijnen: „Ik geef toe
dat ik daar verder in had kunnen
gaan, maar ik beschouw mijn voor
stellingen als bouwsteentjes in een
ontwikkelingsproces. Al mijn voor
stellingen zijn zoektochten naar thea
trale vormen waarbinnen de inhoud
kan gaan leven." Dat is de reden
waarom hij het succesvolle Ameri
kaanse gezelschap Camera Obscura
opgaf (toen dat een verzadigingspunt
had bereikt) om in Rotterdam te ko
men. Bij deze groep lag het accent op
de acteurs, die hij drie jaar opleidde
en daarmee nog eens vijf jaar door
ging tijdens de produkties. „Toen
maakte ik voorstellingen met alleen
een fluwelen lap en traden we op in
kleine theaters. Toen schreven de cri
tici: daar moeten alle Nederlandse
acteurs naar gaan kijken. Dat heb ik
nu achter de rug, ruimte is nu belang
rijk voor m'n werk. (Zich kwaadma
kend:) Toen was ik de acteursregis
seur. Binnen twee jaar ben ik de
plaatjesmaker
Ik ben een theatermaker en werk in
Rotterdam op een toneel dat twee
maal zo groot is als het zaalopper
vlak. Ik werk met vaste ontwerpers
die met de toneelruimte bezig zijn. ja.
Dat gebeurt in Nederland veel te wei
nig. Het decor is niet bedoeld om de
acteurs plat te gooien, 't Is vaak heel
subtiel, soms dromerig."
En later in het gesprek rustiger „Ik
heb het gevoel dat ik meer een beeld
houwer ben dan een tekstfanaat. De
theatrale ruimte waarin de illusie tot
stand komt is even belangrijk als wat
de acteurs daar binnen doen. Als de
acteur niet in staat is tegen een beel
dend gegeven op te tornen dan is dat
jammer. Dat dan in balans brengen
om de middelmatige acteur bestaans-
rècht te geven. Nou ja, waar ben je
dan mee bezig. Ik hoop dat ik binnen
afzienbare tijd een gezelschap van
acteurs tot stand breng. Dat gaat niet
van de ene op de andere dag vooral
omdat de acteurs waarmee ik werk
niet gecatalogiseerd staan als zijn
goede acteurs. Die zitten bij het Pu-
Regisseur Frans Marijnen
bliekstheater of bij de Haagse Come-
die. Hoorspelkernen met respect
hoor, want er zitten goeie bij maar
bij een voorstelling van het Publieks
theater kan ik m'n ogen sluiten, doe
ik ze later weer open dan staan ze er
nog. Sorry hoor."
Om dergelijke hoorspelkernen te ver
mijden houdt Marijnen zo blijkt noch
bij de samenstelling van het repertoi
re, noch bij zijn enscenering rekening
met de capaciteiten van de acteurs.
Aan de ene kant voert hij als excuus
van onvermogen om de zaak in ba
lans te brengen aan dat het gezel
schap in ontwikkeling is. Aan de an
dere kant is deze werkwijze in strijd
met zijn opvatting over theater dat
naar zijn zeggen staat of valt bij de
gratie van de acteur en diens bereid
willigheid dingen te tonen die het
waard maken om er duizenden kilo
watts licht op te gooien. „Als het goed
is staan acteurs iedere avond naakt
(niet in letterlijke zin). Dan tonen ze
de weggestopte dingen van zichzelf in
een vorm die ze in samenwerking met
regisseur en collega's hebben geko
zen. Ze putten bij het invullen van
een rol uit het onderbewuste van
zichzelf. Maar de banaliteit te denken
dat een acteur alleen maar gemaakt
wordt door een regisseur, kom nou.
Een acteur is in eerste instantie ie
mand die zelf bepaalt wat hij
geven en in welke taal en met w 0
tekens hij dat doet." h
Een uitstekend exposé waar ik e kj
wel niets van terugvind op het toi
en of dat ideaal ooit in Rotter 1
gerealiseerd wordt is nog maai
vraag. Marijnen heeft nu een t
van tien acteurs om zich heen v< 1(
meld die de allure van de zogem
de vedetten, zoals hij de Nederla
acteur misprijzend karakteris
missen en die hij. voorzover tiji
geld het toelaten, opleidt. Wan
twee jaar heeft hij nog steeds
gevoel in een donker gat te wer
„Als je met een voorstelling, zoaü
Vorstenlikker' waarvan je het gee
hebt dat ze net belangrijk genoi r
om gezien te worden in je eigen u
waar je iets van de grond probee
krijgen maar duizend mensen 1
reikt, dan vraag je je af: waar do
het nog voor. Ik ben wel masonr
tisch, maar niet zo hard dat i e
Rotterdam m'n beste jaren wil
gooien. Wil ik blijven, m'n conl
loopt volgend seizoen af, dan mo
echt wat gebeuren met het tonei
Nederland. Ik denk aan een mini tI
die vanuit zinvolle overwegingen
hele theater reorganiseert." Dei
dat het erin zit? „Nee natui
niet."
ADVERTENTIE
Programma's vrijdag 22 juni
AMSTERDAM. Stadsschouwburg
20.15: De Vorstenlikker, Kleine Ko
medie 19.30 en 22.00: De Club, Con
certgebouw 20.15: Concertgebouwor
kest o.l.v. Antal Dorati, Oude Kerk
20.15: Hesperion XX.
DEN HAAG. 's-Gravenhaagse Mane
ge 20.00: Bewth, Circustheater 20.15:
Nederlands Dans Theater, Nieuwe
Kerk 19.30: Residentie Orkest o.l.v.
Kans Zender, Koninklijke Schouw
burg 20.15: Gagaku Ensemble.
ROTTERDAM. Schouwburg 20.15:
Les Ballets Trockadero de Monte
Carlo, De Doelen 20.15: Rotterdams
Philharmonisch Orkest o.l.v. David
Zinman.
UTRECHT. Geertekerk 20.15: Neder
lands Kamerkoor.
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM Theo Leeuwenburg
is benoemd tot chef van de afdeling
Van gewest tot gewest van de NOS-
televisie. Hij volgt daarmee Roel
Rensen op, die de gelijknamige ru
briek heeft opgezet en onlangs met
pensioen is gegaan.
Leeuwenburg is op het ogenblik re
gisseur-producer bij NCRV's televi
sieactualiteitenrubriek Hier en Nu.
Daarvoor was hij als redacteur ver
bonden aan dagblad Trouw.
Vitaliteit
In „Troy Game op muziek van Ba-
tacuda Braziliaans i en Shadow
Boxing Solo van Bob Downes heeft
North de sterkste kant van het Lon
don Contemporaty Dance Theatre
tot hef uiterste benut de vitaliteit,
humor, kracht en aanstekelijkheid
waarmee alle manlijke dansers over
komen In deze 25 minuten durende
dans voor zeven mannen naar het
gegeven van de Trojaspelen uit de
Klassieke Oudheid i gevechtsdansen
Wat Robert Cohan met zijn „No.
Man's Land" voor ogen staat, is mij
volstrekt onduidelijk gebleven. Uit
het programma krijgen we de toelich
ting dat dit een versie van de Or
pheus en Eurydice legende is. ge
zien door de ogen van Lethe, de godin
van het vergeten. Voor Cohan bete
kent dat niemandsland een toneel vol
rijdende stellages met spots, dire in
het zwart en rood geklede dansers
met witte kappen op het hoofd (Cha
ron. Cerberus en Lethe), een witte
Orpheus en een vleeskleurige Eurydi
ce Wat deze figuren met elkaar uit
spoken is op zijn minst bevreemdend
en voor mij althans onbegrijpelijk.
Wat vooral bijblijft van dezr composi
tie is de muziek een fenomenaal uit
gevoerd. elektronisch versterkte con
trabas-solo van Barry Guy (State
ments II). die door de componist zelf
op de achtergrond van het toneel ten
gehore werd gebracht
Hoewel dit Engelse gezelschap voor
mijn gevoel niet erg vernieuwend is of
wereldschokkende choreografieën
brengt, is hun werk in ieder geval
intrigerend en een blijk van een lang
zaam maar zeker inhalen van de in
het algemeen zo achtergebleven En
gelse moderne dans
Beeld uit „Scrlabine preludes and studies"
WIJ MAKEN
koperbeslag op oude
statenbijbels
RESTAUREREN
antieke horloges en klokken
GEVEN
prima vakwerk en goede
schriftelijke garantie
Bel 033-43694
Fa. HOOGENDOORN
postbus 32
3830 AA Leusden-C.
éfofm
vander°J%t\
(ffuialia-
Voor een blijvende
belegging schoonheid
Exclusieve juwelen en horloges.
Eigen ateliers voor het ontwerpen en
vervaardigen van juwelen.
Koningsplein 13, Herengracht 443,
Amsterdam-C. Tel. 020-243026'
Radboudkwartier 21, Utrecht
^^^1^030^10846^^^
FRANS HALSMUSEUM
Groot Heiligland 62,
Haarlem.
AVONDOPENSTELLING
met kaarslicht en muziek
iedere zaterdag
tot en met 18 augustus
van 20.30 - 22.30 uur
Schilderijen van
Hollandse Impressionisten
Gouaches van
ios Rovers
(1893-1976)
Galerie De Kloosfer-esch
Kunsthandel-I konen
Westerstraat 9, Almelo
Dinsdags t/m zaterdags van 2 tot 6
uur of na tel. afspr. Tel. 05490-
14500.
Eigen parkeergel.
Bonnefantenmuseum
Charles en Ray Eames
31 mel-29 juli
Noviomagus
31 mei-1 juli
Open werkdagen 13-17 u.
Dominikanerplein 5
Maastricht, 043-51655
'spul 235e, den haag.
tel. 070 - 463242.
Galerie Seele
Oude Delft 111 Delft
presenteert
Zomercollectie
Jan van Heel
Renée Lubarow e.v.a.
Mou3e Museum en
Ray Gun Wing
16 juni-29 juli
De opvallende catalogus (1
pag., 200 ill.) wordt U toeg
zonden na overmaking
I 29.50 op postgiro 82 951
t.n.v. Kröller-Müller Stichtir
Otterlo.
Oude kunst uit het verre oosten
Pré-Columbiaonse kunst uit diverse culturen
Particuliere collectie ikonen
Steeds de combinatie antiek-modem
Driehoeven 12, Hearen N.B. 04117 1264-1995.
