Verwarrende overdaad in
revolutiewerk van Nono
Nieuwe en indringende
visie op moderne dans
normei
Voorlopige oplossingen
voor tv-faciliteiten
NCRV tevreden over
het afgelopen jaar
Goedemorgen Nederland?
Opera van Frankfurt in Holland Festival
NOS springt soepeler met efficiencysysteem om
Stichting Dansproduktie met „lopen"
ZATERDAG 16 JUNI 1979
KUNST/RADIO/TELEVISIE
'door R. N. Cogens
AMSTERDAM Veel hou
vast heeft het publiek niet hij
het kijken en luisteren naar
de ..scenische actie" over
vrouwen in de revolutie die
onder de titel „Al gran solo
carico d'amore" door de Itali
aan Luigi Nono werd gecom
poneerd en door de Opera van
Frankfurt donderdag- en vrij
dagavond in de Amsterdamse
Stadsschouwburg werd opge
voerd.
Diverse publikaties vooral, waarbij
interviews met de componist, hebben
geen flauw idee kunnen geven van
het als hoogtepunt van het festival
geafficheerde gebeuren dat zich op
het te kleine Amsterdamse toneel af
speelde.
Door de ontroereikende accommoda
tie (Carré zou geschikter zijn geweest
maar was niet beschikbaar) moest
veel van de Frankfurtse enscenering
(Jürgen Fllmm) gewijzigd worden en
konden de decors (Karl-Ernst Her
mann) niet voldoende tot hun recht
komen. Het toneel kon niet in de zaal
doorgetrokken worden het orkest
kon niét verspreid opgesteld worden,
kortom, het was behelpen.
En daardoor zal de beoogde werking
of uitstraling wel wat gelegen heb
ben. Maar toch niet zoveel dat daarin
een verklaring of een excuus gevon
den kan worden voor de uitermate
slappe indruk die men van het stuk
mee naar huis nam.
De teksten die (in het Italiaans) wor
den gebruikt zijn door Nono zelf ge
kozen uit geschriften en uitspraken
van Che Cuevarra, Brecht, Lenin.
Marx, Gorki Pavese en Engels. Tek
sten die elke dramatische werking
missen doordat ze uit hun verband
zijn gerukt, onverstaanbaar door
complexe koren via bandopnamen
ten gehore worden gebracht, en die
bovendien met opzet geen verband
houden met wat er tegelijkertijd in de
muziek of in de toneelactie te horen
en te zien valt. Men kan de teksten
nalezen (Duitse vertaling) in het ruim
zeventig pagina's tellende geïllu
streerde boekwerkje dat de Opera
Frankfurt er bij verstrekt, maar dat
verheldert weinig. Je vindt er wel de
titel van het stuk in terug: in het
gedicht dat Rimbaud schreef op de
sterke handen van Jeanne-Marie (een
figuur uit de Parijse Commune van
1871) en daaruit de regel „Au grand
soleil d'amour chargé", ongeveer:
met liefde overladen onder de grote
zon.
Dat Nono zelf met liefde overladen is
voor de underdog, voor het arbeiders
proletariaat. voor de vervolgde en ge
folterde mens. laat geen twijfel. Se
dert zijn eerste muziekdramatische
werk Intolleranza" (1961) heeft hij al
vele malen in zijn werk als commu
nist van zijn sociale geëngageerheid
getuigd. Uit de teksten die hij voor
„Al gran sole" koos. wordt dat ook
weer duidelijk.
Verduistering
Maar in de tweedelige „scènische ac
tie" (vooral géén „opera") die hij er
mee maakte, onttrekte een complete
verduistering de bevrijdende, met
liefde overladen zon aan onze waar
neming. Die verduistering is. dacht
ik. niet alleen te wijten aan de thea
trale ..verduitsing" die het toneel
beeld met een op zichzelf zeer vin
dingrijk en bezienswaardig mengsel
van realisme en symboliek overlaadt.
Nono toonde zich trouwens zeer con
tent met deze enscenering. Waarin,
bij veel duisters en onbegrijpelijks,
de goeden en de kwaden gelukkig
duidelijk herkenbaar, worden ge
maakt met o.a. hoge hoeden voor de
vette kapitalisten, grijze glimmende
regenjassen voor de (geheime?) poli
tie. sjofele kleding voor de geknechte
arbeiders die ook steeds aan de ver
keerde kant van' de luid knallende
vuurwapens staan. En al mag er dan
geen doorlopend „verhaal" in zitten,
aan het slot werpt „de moeder", die
kort tevoren haar dode zoon minu-'
tenlang in de armen hield, zich met
fraaie theatrale gebaren voor een
langzaamrijdene (echte) jeep. En
nauwelijks zijn de kreten van ontzet
ting daarover verklonken of haar (on
miskenbare) kleinzoontje zet haar re
volutionaire taak voort: hij gaat ach
ter haar schrijfmachine politieke
pamfletten zitten tikken
De muziek van Nono dient op een
enkele uitzondering na. niet als illu
stratie of „verdieping" van het to
neelbeeld. Er zijn enkele solistische
vrouwenpartijen (o.a. voor Louise Mi
chel uit de Franse Commune, voor De
Moeder en voor de guerrillastrijdster
Tanja Bunke) die zich bij voorkeur in
het extreem hoge stemregister bewe
gen. Verder is er een voortdurend
complexe koorzang, waarin fragmen
ten van strijdliederen doorklinken,
en een doorgaans traag voortgaande
onderstroom van dreigend orkstraal
geluid waarin het slagwerk een mar
kante rol speelt.
Het zeer grote aantal medewerkers
dat behalve twaalf vocale solisten,
twee koren en een paar spreekstem
men nog een uitgebreide figuratie,
het operaorkest en een grote techni
sche staf omvat, heeft merkbaar alles
gedaan om dit nieuwe werk van Nono
overtuigend te presenteren. Maar alle
vaak bewonderenswaardige presta
ties konden alleen maar bijdragen
aan de verwarrende visuele en audi
tieve overdaad die volgens mij de
onmisbare emotionele betrokkenheid
van het publiek bij dit werk in de weg
staat.
Een emotionaliteit en betrok
kenheid die Nono bij het componeren
ook wel gekend zal hebben, en die
hem, al schrijvend, uit de hand gelo
pen moet zijn. Waardoor het stuk
jammerlijk mislukte, zoals de revolu
ties die hij zelf zegt juist om hun
mislukken tot onderwerp van dit
werk maakte.
Een van de laatste scènes van „Al gran sole carico d'amore" met de jeep waar De Moe
zich voor zal werpen.
Prijzen van de Académie frangaise
PARIJS (AFP) Met algemene
stemmen heeft de Académie Frangai
se donderdag haar grote prijs voor
letterkunde toegekend aan de 75-jari-
ge romanschrijver en essayist Antoi-
ne Blondin. In 1959 kreeg Blondin de
Prix Interallié voor zijn boek „Un
singe en hiver". Hij schreef voorts
„Les enfants du bon dieu", „l'humeur
vagabonde" en „Monsieur Jadis ou
l'école du soir".
Aan de grote prijs voor letterkunde
van de Académie Frangaise is een
bedrag verbonden van 50.000 fr. (circa
23.500 gulden).
De grote prijs voor poëzie ging naar
André Pieyre de Mandiargues voor
zijn gehele oeuvre. Pieyre de Mandi
argues werd op 14 maart 1909 in Pa
rijs geboren. Aan de grote prijs voor
poëzie is een bedrag van 25.000 fr.
(ongeveer 12.000 gulden) verbonden.
Van onze radio-'en tv-redactie
HILVERSUM Op de gisteren gehouden extra vergadering van het NOS-bestuur isi
voorlopige oplossing bereikt voor de problemen tussen de omroeporganisaties en de NOSn I
het verlenen van voldoende faciliteiten door het technisch bedrijf van de NOS voor het mi r
van televisieprogramma's. Onder faciliteiten worden onder andere verstaan studioruiij
vakmensen en reportagewagens.
Van onze radio en tv-redactie
HILVERSUM „De NCRV staat er. voor wat de eisen die de
wetgeving aan ons stelt, op haar 55-ste verjaardag niet slecht
Voor. Er is alle reden voor een rustig vertrouwen in de
toekomst. Ons lustrum mogen we straks vieren met een half
miljoen leden."
Dit zei drs. Th. D. Jansen, voorzitter
van de NCRV. gisteren in zijn Jaarre
de tijdens de verenigingsraad van de
omroep Drs Jansen deed verder een
klemmend beroep op de léden om de
omroep verder te laten groeien.
Op de jaarvergadering van de vereni
gingsraad werd het beleid van de
NCRV doorgelicht en door de aanwe
zigen goedgekeurd Drs. Jansen ver
deelde zijn analyse in twee factoren:
de externe en de interne situatie
Over de externe omstandigheden zei
hij onder meer dat de NCRV momen
teel weer leden wint en dan met name
steunleden: mensen die geen abonne
ment op de NCRV-gids hebben maar
jaarlijks tien gulden overmaken als
sympathisant van de omroep. Zij gel
den als volledige contribuanten bij de
officiëlle telling van het ledental. Jan
sen maakte verder bekend dat de
NCRV-gids het in de losse verkoop
steeds beter doet. De NCRV zou dan
ook niet bang zijn wanneer er om
roepverkiezingen gehouden zouden
worden. Enquêtes wijzen uit dat de
NCRV. qua ledental na de TROS.
"Vara en AVRO eindigt ..De ernstige
bedreiging voor ons als A-omroep, is
gelukkig van de baan. We komen nu
al op een half miljoen leden", aldus
de voorzitter.
Gevaren
Jansen waarschuwde verder nog voor
de gevaren die er achter omroepver*
kiezingen schuilen, zoals ethervervui
ling en polarisaUe van de omroepen
Speciaal vandaag
die volgens hem noodgedwongen zal
ontstaan „Dat Is bepaald niet wense
lijk. vooral op momenten wanneer, ik
noem het NOS-verband. er in allerlei
opzichten samengewerkt moet
worden."
Wat betreft het hoofdstuk interne
omstandigheden, kwam vooral de in
tegratiegedachte naar voren, die al
weer geruime tijd bij de NCRV is
aanvaard. Die gedachte heeft al ge
leid tot een samenwerkingsverband
tussen het omroepbedrijf en het vere
nigingskantoor. „Wellicht zijn er in
ons bedrijf mensen die deze operatie
met een zekere bezorgdheid gades
laan. Ik denk dat dit toch ten onrech
te gebeurd. Juist als wij samen een
totaal kader hebben afgesproken,
kunnen de medewerkers daarbinnen
de vrijheid krijgen die zij terecht
behoeven om hun creativiteit en in-
venUviteit in het gébruik van onze
media uit te leven. Dan pas kan een
goede balans ontstaan tussen gewen
ste vrijheid en noodzakelijke bin
ding". aldus de NCRV voorzitter.
Drs Jansen die gisteren, na het ver
trek van J. Ozinga vorig jaar. voor het
eerst zijn jaarfede als voorzitter van
de vereniging uitsprak merkte ten
slotte op dat het voor de omroep een
voortdurende strijd is om telkens
weer. In de wisseling van het leven er»
in de zich wijzigende maatschappij
het Evangelie te laten opklinken op
een wijze, die er recht aandoet. „We
mogen zeggen, dacht ik, dat het toch
weer een NCR V-Jaar is geweest", al
dus de voorzitter
Bianca van Dillen en Truus Bronkhorst in „Lopen"
De Raad van Beheer van de NOS (het
dagelijks bestuur) heeft gisteren een
aantal maatregelen voorgesteld om
te voorkomen dat eep groot aantal
televisieprogramma's niet gemaakt
kan worden. Ongeveer zeventig pro-
dukties dreigden de dupe te worden.
De Raad van Beheer heeft toegezegd
dat in enkele gevallen zal worden
afgeweken van het streng doorvoeren
van de vijfdaagse werkweek en dat
op bepaalde dagen waarop beslist
programma's moeten worden ge
maakt, extra personeel en studio-
ruimte beschikbaar zal zijn. Daarover
zou overleg zijn geweest met de on
dernemingsraden en de vakbonden.
Op deze wijze worden volgens perso
neelscommissaris Spaan van de NOS
de essentiële knelpunten wegge
nomen.
Onkosten
De extra voorzieningen vergen een
onkostenpost van 420.000 gulden
voor het laatste kwartaal van dit jaar.
Het facilitair bedrijf van de NOS kan
volgens economisch commissaris Dé
Wilde 150.000 gulden bijdragen. De
overige 270.000 gulden moeten wor
den betaald uit de directe program
makosten van de omroeporganisa
ties.
Aanleiding tot de moeilijkheden is
het stringent doorvoeren van wat
wordt genoemd het planfasesysteem
dat de NOS hanteert bij de verdeling
van de faciliteiten onder de zendge
machtigden. Het systeem is ontwor
pen door organisatiedeskundigen na
een efficiëncy-onderzoek door bureau
Berenschot bij de NOS.
De kwestie was zo hoog opgelopen
dat gisteren vanuit de omroeporgani
saties werd gesteld dat op deze wijze
de NOS invloed uitoefende op de pro
gramma's en dat er sprake zou zijn
van verschraling in de televisiepro
gramma's. Dat ontkende technisch
commissaris Van den Bos. Er moet
echter zo doelmatig mogelijk gebruik
worden gemaakt van de produktie-
middelen van het facilitair bedrijf
stelde hij.
heid worden toegepast. Zoals bb
gebeurt is het niet goed.
Omdat er nog een aantal knelp
overblijven en omdat men een
stelling tussen NOS en omroeplj
nisaties over facilitaire voorziend
in de toekomst wil voorkomen n
over twee maanden evaluerendj
gaderingen worden gehouden.
Doorgedrukt
Speciaal morgen
door Eefje van Schaik
Over 'een koraalrif gaat het
in de film Het onzichtbare rif
uit de Canadese serie Nature
of things
Ned. 1/16.45
Dr NCRV start weer met
frisse sin het spel Zo vader, zo
zoon. Leider is als vanouds Ge
rard van den Berg
Ned. 1/18.59
Alweer de negende afleve
ring van de tiendelige Britse
feuilleton Ahna Karenina
Ned. 2/21.45
In de serie De groeten
uit... van de NCRV is van
avond De woestijn van Juda
aan de beurt
Ned. 1/22.45
In Kom er maar eens bij
praat Karei Prior met Toon
Hermans (herhaling)
Hilv. 2/9.15
In het VARA-rmdiopro-
gramma ln de rooie haan
wordt een gesprek gevogrd
met minister Andriessen van
Financiën over de stand van
zaken rond Bestek '81 en de
komende kamerdebatten. Ver
der een interview met de con
sul vin Koeweit. Rabani. over
olie en energiesehaarste. Ver
der wordt overgeschakeld
naar de openbare bestuursver-
Itadering van bet CDA
Hilv 1/13.63
IKON verzorgt vanuit de
geref.kerk (vrijgem. buiten
verb.) van Kampen de Dienst
des Woords. Voorganger ds J.
O. Mulder
Ned. 1/17.00
Over Leven in het koraalrif
gaat het in Geheimen der zee,
een Duitse natuurfilmserie
Ned. 1/19.30
Een nieuw maandelijks
VPRO-prograipms Verhagen
Cadabra van de hand van
Hans Verhagen
Hans Verhagen
Ned. f20.40
Vierde aflevering in de ne-
gendelige serie Het machtige
werelddeel, een coproduktie
van BBC. Time-Life en de Süd-
deutschcr Rundfunk. Thema:
De Eerste Wereldoorlog.
Ned. 2/22.05
Korte kerkdienst met kin
deren uit de Paaskerk in Am
stelveen o.l.v. ds W. Bleij
Hilv. 2/10.00
Holland Festival recht
streeks vanuit Carré in Am
sterdam. waar bet Nederlands
Blazers Ensemble optreedt
Hilv 220.00
Zondagavondzang vanuit
de Grote Kerk te Workum
Hilv. 1/20.15
Zoals reeds dinsdag in deze krant werd aangekondigd, brengt de Stichting Dansproduktie in
het kader van het Holland Festival, naast een reprise van Vermiljoen (Van Dillen/Reich),
enkele kragmenten van hun nieuwe collectieve projekt. Dit „Lopen" van Truus Bronkhorst,
Pauline Daniëls, Bianca van Dillen. Patrice Kennedy en Margie Smit op muziek van Henk van
der Meulen beleefde gisteravond in de Rotterdamse Lantaren zijn première, voor te weinig
publiek. De gezamenlijke urenlange loopervaringen die deze vijf choreografen en uitvoeren
den in een produktie van ongeveer veertig minuten hebben uitgewerkt, blijkt een overrompe
lende, volkomen onverwachte gebeurtenis te zijn: een totaal nieuwe en zeer indringende visie
op dans.
De vijf in verschillende grljsgetinte
broekpakken gestoken danseressen
beginnen vanuit een groepsformatie
heel vertraagd in beelden te bewegen
met strakke open gezichten. Twee
van hen pakken een Aula-pocket van
J Buitendijck's „Theorie der mense
lijke houding en beweging zeker
voor dansers een onbegrijpelijke visie
op de basis van hun kunst. Hieruit
wordt zachtjes voorgelezen, onver
staanbaar door indringende saxo
foon-sirenes heen. Een schitterend en
fascinered toneelbeeld wordt zo ge
creëerd: mummelend over allerlei be
wegingstheorieën lopen, schuiven,
draaien, vertragen en versnellen de
vrouwen in allerlei wiskundige en uit
gedachte formaties door elkaar. Via
onderlinge tekens voor variatie-over
gangen bouwen ze een groeiende
spanning op. die vrij abrupt en onver
wacht eindigt
Aan de zijkant van het podium ver
wisselen ze van kostuums voor het
tweede deel en blijken ze strakke
grijze body-stockings onder hun losse
kledij te dragen. Wat dan volgt zijn
tien losse fragmenten, in willekeurige
volgorde, waarin duetten, solos en
trio's in elkaar overvloeien. Elk frag
ment verschilt in nuance, tempo en
intensiteit, maar ook in emotionele
sfeer. Afwisselend driftig, lyrisch, te
der en agressief dansen de vijf vrou
wen met en door elkaar. Het opval
lende is de dubbele ervaring die dit
oplevert. Hun dans zijn namelijk heel
afstandelijk en sterk beeldend, maar
tegelijkertijd zeer direkt en erotisch.
Vaak zijn hun bewegingsvondsten te
associëren met het beroemde beel
denpark nabij Oslo Verrassend en
vernieuwend vond ik daarbij het ge
geven dat de vrouwen, die duidelijk
na een intensieve maandenlange sa
menwerking op elkaar zijn „inge-
danst", heel direkt lijfelijk contact
aangaan. Ze dragen, liften, onder
steunen en tillen elkaar met een enor
me lading, die bovendien uitstekend
versterkt wordt door de aanhouden
de. haast drammende pianomuziek
van Henk van der Meulen. Jammer
dat alleen nog fragmenten van dit
„Lopen" te zien waren, want de defi
nitieve. veel uitgebreidere uitwerking
van deze nieuwe opvatting en over
dracht van dans betekent stellig voor
de Nederlandse moderne dans een
geheel onverwachte richting en een
grote aanwinst.
De mensen die in de praktijk met de
problemen te maken hebben, zoals de
chefs# produktiebureau. zijn echter
van mening dat het planfasesysteem
te streng wordt doorgedrukt. Al een
aantal maanden wordt vruchteloos
vergaderd tussen het bedrijf van de
NOS en de omroeporganisaties. Het
is niet zozeer een kwestie dat er meer
programma's zijn gekomen dan vroe
ger, maar wel te veel produkties voor
eenzelfde tijd worden aangemeld om
dat ze nu eenmaal niet naar andere
dagen kunnen worden verschoven.
Voor het planfasesysteem kon meer
door de omroepen onderling worden
geregeld. Dat is nu niet meer moge
lijk. De Raad van Beheer had giste
ren enkele notities op tafel gelegd,
waarvan de inhoud nogal verwijtend
was ten opzichte van de omroeporga
nisaties die niet zouden willen inspe
len op het planfasesysteem. Het colle
ge van overleg programmazaken tele
visie (COP-tv) zal zich nog moeten
uitspreken over de notities.
KRO-voorzitter Hendriks, sprekend
namens de omroeporganisaties,
merkte op dat de omroeporganisaties
niet tegen het planfasesysteem zijn.
maar dan moet het in alle redelijk-
Programma's
zaterdag 16 juni
AMSTERDAM Kleine Komedr
1.9.30 en 22.00: De Club, Sta
schouwburg 20.15: NederlM
Dans Theater. Concertgebcfl
20.15: Radio Filharmonisch Qt-
kest o.l.v. Richard Dufallo Bril
ke Grond 20.30: Jana Haimsoha
DEN HAAG 's Gravenhai
Manege 20.00: Bewth, Open-
luchttheater iZuiderpark 2034
Madagascar Voninavoko, Ka
ninklijke Schouwburg 20.15: La
Eléments.
ROTTERDAM. De LanUm
21.00: The Irish-Hebrew Lesson
en Catechism for Israel. De Doe
len 20.15: Het Losse Snaren En
semble. De Doelen 20.15: Poetry
International.
UTRECHT. Stadsschouwburg
(BI. Zaal) 20.30: Stichting Dans
produktie. Vredenburg 20.15:
Concertgebouworkest o.l.v. An-
tal Dorati.
Stadsschouwbuif
ARNHEM.
20.00: De Ui.
EINDHOVEN. Stadsschouw
burg 20.15: De Vorstenlikker.
MIDDELBURG Schouwburg
20.00: Laura Dean Dancers i
Musicians.
MAASTRICHT. Stadsschouw
burg 20.15: Musica Antique
Köln.
Programma's^ondag 17 juni
AMSTERDAM. Stadsschouw-;
burg 18.30: Tristan und Isolde.,
Kleine Komedie 20.15: De Club.|
Nieuwe de la Mar Theater 20.15
Les Ballets Trockadero de I
te Carlo, Theater Carré 20.15*
Nederlands Blazers Ensemble.
DEN HAAG. Theater aan de H*j
ven 20.30: Stichting Danspro
duktie. Diligehtia 20.15: duo f
vall-Koopman.
ROTTERDAM. Schouwbuif
20.15: London Contemporary
Dance Theatre. De Doelen 20.15
Musica Antiqua Köln. De Doé|
len 20.15: Nigeria Ensemble.
UTRECHT. Centrum 't HoogtJ
20.30: Kosugi and Friends.
GRONINGEN. Groninger Mu i
seum 15.00: Giuseppe Chiari.
NIJMEGEN. Stadsschouwbuif-
20.00: Madagascar, Voninavoko
ADVERTENTIE
Uitgeslapen landgenoten worden opgeruimd
wakker na een gegarandeerd goede nachtrust
op Norma Matrassen en Boxsprings.
Norma Postbus 13 5816 AA Boxmeer.
Matrassen Boxsprings Donsdekens Kussens
