Een vrijgemaakte kan heus wel gewoon praten
Basisgemeente:
tussen strategie
en kerkorde
*1
iy
■i,
Trouw
predikanten on a.s. predikanten m/v
VANDAAG
met het oog op
vrede
ZATERDAG 16 JUNI 1979
TROUW/KWARTET
door A. J. Klei
Dominee J ran
Dijk.
trefor
predikant van de
vrijgemaakte gereformeerde kerk te Ommen,
heeft wel eens gemerkt dat. wanneer hij op
een receptie of zo verzeild raakte in de buurt
van een tafeltje waaraan niet-vrijgemaakten
zaten, er een zekere verlegenheid ontstond
De andersdenkenden kwamen pas los toen zij
merkten dat die vrijgemaakte man in staat
was tot het voeren van een normaal gesprek
..Een vrijgemaakte kan heus wel gewoon
praten." aldus dominee Van Dijk
Ik acht het van belang deze uitspraak uit de
betrekkelijke beslotenheid van de bijlage
van het maartnummer van de Jeugdkrant
der Ommense gereformeerde Jeugdcentrale
te halen. Ik behoor ook tot degenen die
lichtelijk schrikken bij de nadering van een
vrijgemaakt persoon. Dat wordt weer
redeneren over de verbondsgedachte bij
Zefanja. denk ik dan. en ik zou 't veel liever
hebben over de sterk opgelopen prijzen der
bloemkolen. Maar dank zij de verklaring van
dominee Van Dijk treed ik van nu voortaan
iedere vrijgemaakte onbekommerd
tegemoet
Uit het feit dat de vrijgemaakten gered zijn
voor de conversatie mogen de gewone (zeg ik)
of synodale (zeggen de vrijgemaakteni
gereformeerden echter niet afleiden dat nu
alles koek en ei is tussen hen en de andere
soort gereformeerden Dominee Van Dijk.
hoezeer ook bekwaam tot gewoon praten met
synodaien. beschouwt zich als ..een echte
tegenstander" van hen. zodra de zaken aan
de orde komen die in 1944 hebben geleid tot
een scheuring in de gereformeerde kerken en
tot het afzonderlijk bestaan van
vrijgemaakte kerken
Dt meende eigenlijk dat gewone en
vrijgemaakte gereformeerden nauwelijks
meer naar elkaar omkeken, op z'n hoogst de
schouders over elkaar ophaalden. Maar in
Ommen ia de redactie van de (gewone of
synodale) gereformeerde Jeugdkrant naar de
vrijgemaakte predikant ter plaatse gestapt
om hem te interviewen. Dat interview werd
eind vorig jaar gepubliceerd mét de vraag om
reacties. Dit laatste leverde heel wat kopij op
met als gevolg dat de Jeugdkrant in maart
met een speciaal bijvoegsel voor de dag
kwam. Dit ligt nu voor me; iemand was zo
vriendelijk het me toe te sturen. Het is een
geschriftje van 35 pagina's, waarin het
gesprek met dominee Van Dijk opnieuw
wordt afgedrukt en dat voorts de meningen
van (vooral pudere) Ommense
gereformeerden behelst
Deze bijlage van de Jeugdkrant levert
bijzonder boeiende lectuur. Me dunkt dat
iemand die voornemens is er studie van te
maken hoe de kerkscheuring met alles erop
en eraan bij het gemiddeld gemeentelid
terecht kwam, dit boekje niet kan laten
liggen Er staan hele verhandelingen in over
de veronderstelde wedergeboorte en wat daar
verder volgt, meer dan eens kun Je lezen over
een professorenruzie die over de hoofden van
't kerkvolk is uitgevochten, er zijn
betuigingen van spijt: dit had nook mogen
gebeuren, er is een standje voor de
hooggeleerde Herman Ridderbos omdat hij
grapjes verkocht (hetgeen in de kerk nooit
straffeloos kan) en er wordt uitgelegd,
waarom uitgerekend in de oorlogsjaren dit
alles overhoop werd gehaald: Je mocht na
achten niet meer de straat op en Je moest
toch ergens over praten (dit ls overigens een
erg vrije weergave van de hier voorgedragen
visie
Dominee Van Dijk, dat blijkt uit zijn
antwoorden, is toch wel een echte goeie
vrijgemaakte. Op de vraag hoe hij de
verhouding ziet tussen „de belde
gereformeerde kerken hier In Ommen",
antwoordt hij om te beginnen.
..De formulering van de vraag is natuurlijk
voor rekening van de steller van de vraag.
Gevraagd wordt nl. naar de verhouding
tussen de „belde" gereformeerde kerken in
Ommen. Dat kan natuurlijk niet. Er ls één
gereformeerde kerk. Het is die, die wij in de
wandeling synodale kerk noemen, óf het is
die. die bekend staat onder de naam
„vrijgemaakt" Als ik lid was van de
..gereformeerde kerk te Ommen", adres
Bouwstraat (dat ls de „synodale. a.J.k.) en
zeker als belijdend lid, zou ik het niet eens
willen, dat een andere kerk in Ommen,
gereformeerd werd genoemd. Dat zou in
strijd zijn met mijn gereformeerde
belijdenis."
En op de vraag of er over en weer geen
onbegrip voorkomt, reageert dominee Van
Dijk als volgt:
„Wat bedoelt u daarmee? Onbegrip van
vrijgemaakte kant? Ik zou het niet weten. Wij
begrijpen het heel goed, dat de opstelling van
synodale zijde niet anders kan zijn dan die is.
nl. Je niet vrijmaken om de synodebesluiten
in de veertiger jaren, en „in de kerk blijven".
ondanks onschriftuurlijke leer. die er in de
laatste jaren in de synodale kerk bijgekomen
is."
Dat niet alle synodaien lieverdjes zijn moge
blijken uit onderstaand fragment van een
brief, geschreven door een gereformeerde die
meedeelt dat hij geboren is ,,in een jaar dat
ligt tussen 1900 en 1910":
„Kijk, het is nl. zo: er 2ijn geen gerefkerken
vrijgemaakt en geref. kerken synodaal in
Nederland Wel kennen we in Nederland
naast de herv. kerk: geref. kerken en chr.
geref. kerken; de rest gaan we niet noemen.
Zoals ieder kan weten, hebben onze vaderen
in 1834 zich afgescheiden van de herv. kerk;
later in '86 dr. A. Kuyper en sinds '92 heten
wij geref. kerken. Toen, in het bange
oorlogsjaar 1944, toen de nazibeulen in ons
land aan het moorden waren, heeft prof K.
Schilder het nodig geacht voor zichzelf te
beginnen, en nou gaan zijn volgelingen zich
ook geref. kerken noemen. Ieder gewoon
denkend mens zegt niet anders dan: dat is
kolder."
Tot zover uit de bijlage van het
maartnummer van de Jeugdkrant. Ik weet
niet of er nog exemplaren van te krijgen zijn.
Het valt te proberen. Het adres van de
redactie is: Friesendorpstraat 65, Ommen.
ADVERTENTIE
ESI Boekennieuws
VOO* HCT Mf U VOUC VAN OOO
badMtmg v«n <*t bock w da voo-
badan ml m óm npanaara dtenafn ate m
bal pnvdgabad ncbwxj la ga*ao an t* v«/«*
CONCONOANTW KJ DC OCZANOCN
El KOK KAMPEN
door Jan Tulp
waarin opgenomen Oe Rotier
dammer. met Dordts Oagblad.
Nieuwe Haagse Courant met
Nieuwe Leidse Courant
Uitgave Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur Jenze Tammmga
Directeur mg O Posln»
mooéokantoor
Pc-ilpos BSO
•000 AW Amsterdam
tel 020-913456
te*e> 13006
Poetg*o 66 00 00
Bark Ned CreaetDar»
OeAenmgnr 23 00 12 57a
Gemeente?"*) Amsterdam
Kt 1000
REGIO ROTTERDAM/DORDRECHT
Postbus 94B
3000 AX «c"eft)Am
Wt 010-115586 (^bonnementer
OTDerorgmg)
tel 010-MSSM (redactie)
-.W 115700 (uAsAetend voor
REGIO OEN MAAG ttOEN
Postbus 101
?50t CC Oen Haan
'ei 070-469445
Parkstraat 77
Oen Haag
PEGO NOORO OOST NEOCRLANO
iu*Vuitend admrnrstraoei
«O00 AA 2*c
•ei 05200-17030
Melkmarkt 56
2«w»ie
Abonnementsprijzen
Per maand I 15 90
Per kwartaal f 47 70
Per Da* >aar 95 40
Per war I 18860
Advevtvneeianever) op aanvraag
T etpirwscbe abonnemewenopdrachten
ir-e adressen boven i
Oogave larmkeber<Wen 9-19 30 »an
maandH cm »r dag Op zondag van 18
20 uwr leiet 020-9134**
Opgave mm» advedent-es -n
320-936868 of se*"***» aan Mm. Adv
a'dekng pn'Sv 4V.
1000 AK AMSTERDAM
Adresenj/gmgen uHMAend sciW*KR
aan on/e Amsterdamse adressen
Een kerk heeft een kerkorde
nodig. Dat is belangrijk voor
de uitoefening van de taken
die zij heeft. De taken van
prediking van het Woord, het
diakonaat. hpf pastoraat, om
er een paar te noemen, wor
den vaak nauw gekoppeld
aan mensen die daarvoor een
speciale opdracht kregen bin
nen de kerk; de predikant, de
diaken en de ouderling bin
nen de reformatorische ker
ken. en de geestelijkheid in de
rooms-katholieke kerk. Deze
instelling van ambten lijkt or
ganisatorisch gelukkig. In de
praktijk echter leidt het tot
een onmondig worden van de
gemeente; ze heeft haar taak
uitbesteed aan een beperkt
aantal mensen en kan verder
rustig toekijken.
De taakverdeling roest ai gauw vast
en gaat als een onverkwikbare kerk
orde een eigen leven lelden. In de
rooms-katholieke kerk staat wat dit
betreft de gemeente helemaal buiten
spel: niet zij bepaalt wie de ambts
dragers zijn. maar ergens in de hogere
kerkelijke regionen wordt die beslis
sing genomen Zowel in reformatori
sche als in rooms-katholieke kringen
begint de gemeente haar oude rech
ten weer op te eisen. Het Landelijk
Pastoraal Overleg van eind vorig
jaar. waar werd gesteld dat ook vrou
wen en gehuwde priesters in aanmer
king moeten komen voor ambtsver
vulling binnen de gemeente is hier
een duidelijk voorbeeld van
In de basisgemeente is de zaak echter
radicaal omgegooid, hier tracht men
er principieel van uit te gaan. dat de
taak van de gemeente niet een zaak is
van een paar ambtsdragers, maar van
de gemeente zelf. De gemeente is
subject van gelovig denken en hande
len, zij is het die haar taken steeds
opnieuw onder woorden brengt en er
vormen voor zoekt om ze te verwerke
lijken
Congres
Om zich te bezinnen op de manier
van ambtsvervulling binnen de basis
gemeenten hield de Basisbeweging
van kritische groepen en gemeenten
in december vorig Jaar een congres te
Beverwijk onder het motto „Basis en
ambt". Een van de medewerkers aan
dat congres, de Nijmeegse theoloog
prof. E. Schillebeeckx heeft nu in
samenwerking met de basisbeweging
een boekje doen verschijnen naar
aanleiding van dat congres.
In deze uitgave staan tien verhalen
uit de praktijk die er samen een aar
dig idee van geven hoe er in de basis
gemeenten over het ambt wordt ge
dacht. De zojuist geschetste omke
ring is in die verhalen goed waar te
nemen: niet het ambt (dus de ambts
dragers) bepaalt hoe de gemeente
heeft te zijn. maar de gemeente be
paalt wat haar taken zijn en hoe ze
die taken zal uitvoeren
Argumenten
Illustratief voor die omkering is ook
de opzet van het boek. Eerst komen
de praktijkverhalen van de basis en
pas daarna komt de theoloog aan het
woord om iets van die praktijk te
zeggen. De theoloog, in dit geval prof
Schillebeeckx. maakt met argumen
ten uit bijbelse en kerkelijke traditie
duidelijk, dat het ambt oorspronke
lijk nooit doel in zichzelf is geweest
maar sleéhts een dienende fuhetie
heeft gehad: ze diende de over
levering van het apostolische evange
lie Hiermee keert Schillebeeckx zich
tegen alien die in de kerkorde een'
soort van goddelijke verordening
zien. De kerkorde is, integendeel, een
menselijke zaak. die voor alle tijden
steeds weer verschillend zal zijn. Ze is
steeds gebonden aan sociaal-culture
le en maatschappelijke omstandig
heden.
Het. is een sociologisch gegeven dat
mensen kerkelijke vormen net zo
ADVERTENTIE
d. Gereformeerde kerk van Anna Paulowna
roep» i.v.m het vertrek van haar huidige predikant per 1
i v.m.
november a s
op te sofcciteren
H^/zi| zal werkzaam zijn m een gemeente, welke zich de laatste
laren door nieuwbouw heeft uitgebreid tot ruim 600 zielen
waarvan 2/3 jonger is dan 35 jaar
Eventuele gegadigden, die meer over onze gemeente geïnfor
meerd wiflen worden, verzoeken wij ons hiervan in kennis Ie
Wn zullen u dan een uitvoerige schriftelijke informatie over onze
gemeente toezenden
Ons contactadres «s da heer O Pertors. C R Watboerstraai 23.
te Anna Paulowna. tel 02233-1840
lang aanvaarden als ze er de redelijk
heid van inzien. Is dat niet langer het
geval, dan verliezen die vormen hun
functie en dat niet alleen, ook de
belijdenis van de kerk verliest aan
geloofwaardigheid. Het zoeken naar
nieuwe vormen van kerk-zijn kan dan
ook met zich brengen, dat noties uit
het evangelie weer aan geloofwaar
digheid winnen omdat ze relevant
worden gemaakt voor deze tijd.
Ruimte
Daarmee heeft Schillebeeckx de
ruimte aangegeven voor het zoeken
naar nieuwe vormen van ambt. Of de
„alternatieve praxis" zoals die in de
basisbeweging groeit en bloeit daad
werkelijk een voortzetting van het
apostolische ambt is, dat staat dan
nog uit. Daarvoor is het noodzakelijk
dat men zich blijft oriënteren aan en
ook onder de kritiek laat stellen van
stemmen uit bijbelse en kerkelijke
traditie. Daarvoor is het gewenst dat
men een plaats blijft zoeken „binnen
het ene grote verband de apostoli
sche kerken"
Zij het ook zeer summier geduid, op
dit punt liggen m.i. de vragen die men
moet stellen wanneer men de ge
meente drager van het ambt noemt.
Een voorganger als vertolker van het
evangelie dient niet alleen middenin,
maar ook tegenover de gemeente te
staan. De spanning die hierin naar
voren komt. dat is de spanning tus
sen „basis" en „ambt". Waar binnen
deze relatie één van beide het recht
van spreken verliest, daar zal de over
levering van het evangelie van Jezus
in het gedrang komen
Links
In „Basis en Ambt" gaat het hoofdza
kelijk over hóe men de taken uit
voert en waarom men ze zo uitvoert.
O. H. ter Sc hegge t heeft in zijn laatst
verschenen boekje „De andere moge
lijkheid" een hoofdstuk opgenomen
waarin hij een bijdrage levert aan het
„wét", de inhoud van de taak van de
kritische gemeente. In het betreffen
de hoofdstuk. „Oekumene binnen
links", beschrijft hij hoe hij de basis
gemeente ziet groepen mensen die
de crisis waarin de wereld verkeert
serieus willen nemen. Ze dragen dan
ook afgeleid van het woord crisis
de naam kritische gemeenten. Deze
gemeenten moeten niet in de crisis
berusten, maar zich solidair verkla
ren met de onderliggende, de ver
drukte. Dat is de consequentie van
het navolger van Christus zijn. Dit
betekent praktisch gezien dat deze
gemeente zich in het linkse kamp
bevindt Daar staat ze zij aan zij met
de marxist
De linkse beweging is echter ver
deeld. De eerste taak voor de kriti
sche gemeenten is: de eenheid binnen
links te helpen herstellen, of anders
misschien kerkelijker uitgedrukt
de oecumene binnen links bevor
deren
Bewust maken
Een tweede taak heeft de kritische
gemeente naar de bestaande kerken
toe. Zij moeten bewust gemaakt wor
den van de crisis en aangespoord
worden de enige keus te maken die de
kerk kan maken: arm met de arme
zijn. De kritische gemeente moet de
bestaande kerken steeds op die soli
dariteit bevragen. Ze is de „luis in de
pels" van die kerken. Ter Schegget
onderbouwt deze taken voor de kriti
sche gemeenten met een aantal bij
bels-theologische noties, die ik hier
verder buiten beschouwing laat. Juist
omdat hij daarin een paar Inzichten
doorgeeft die de moeite waard zijn is
het te betreuren dat hij zijn lezers
niet een wat leesbaarder proza voor
schotelt.
tiegerichtheid die deze gcoepen ken
merkt. Geheel in het jargon van de
actiegroepen spreekt hij dan ook niet
van bij voorbeeld „een dlakonale
taakstelling", maar van „strategie"
van de gemeente
Bezinning
Bijdrage
Nog één vraag moet beantwoord: Wat
is de betekenis van Ter Scheggets
verhaal voor de kritische gemeenten.
Zonder de pretentie te willen hebben
hiermee het laatste woord daarover
te spreken, kan er toch wel wat van
worden gezegd.
De meeste basisgemeenten zijn ont
staan door een conflict met de vor
men van handelen en geloven in de
bestaande kerken. In het bijzonder
wanneer men concreet wiide maken
wat voor deze tijd het geloof inhoudt
en men politieke zaken aan de orde
stelde om die te integreren in het
gemeenteleven, stond de kerkorde
dergelijke vernieuwingen in de weg.
Vaak werd ook de kerkorde mis
bruikt om vernieuwingen in de weg te
staan.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat
een nieuwe basisgemeente in de eer
ste aanloop van haar bestaan die
kerkorde en daarmee samenhangen
de vormen afwijst en op zoek gaat
naar nieuwe vormen die passender
zijn voor haar geloofsbeleving In dat
zoekproces biedt Ter Schegget een
bijdrage die nauw aansluit bij de ac
In veel gemeenten, vooral in de basis
groepen die al eentijdje onder weg
zijn, blijkt op den duur de behoefte te
bestaan aan meer bezinning (met
name op de bijbel) en meer aandacht
voor onderling pastoraat. In de begin
fase leken deze aspecten naar de ach-
tergrond te zijn verschoven, maar
langzamerhand nemen ze weer in be
tekenis toe
Aan de behoefte aan bezinning komt
het boek van Ter Schegget overigens
ruimschoots tegemoet. Het heeft niet
voor niets ais ondertitel meegekregén
„bijbelse theologie voor de kritische
gemeente"
De uitdaging voor de basisgemeenten
zal zijn toe te groeien naar een nieuwe
kerkorde, zonder dat de oorspronke
lijke actiegerichtheid en strategie
daarbij in de knoei komen.
Jan Tulp, student theologie aan de
Vrije Universiteit te Amsterdam en
lid van de Kritische Gemeente
Umond, schrijft naar aanleiding
van: „Basis en ambt" (ondertitel:
ambt in dienst van nieuwe gemeen
tevorming) door Edward Schille
beeckx, in samenwerking met Basis
beweging'van kritische groepen en
gemeenten in Nederland; uitg. H. Ne-
lissen, Bloemendaal, 127 pag., prijs
12,90: en: „De andere mogelijk
heid" (ondertitel: bijbelse theologie
voor de kritische gemeente) door dr.
G. H. ter Scheggét; uitg. Ten Have,
Baarn, 143 pag., prijs 16,50. Bij
gaande illustratie van Wim Hessels
is overgenomen uit „Basis en ambt".
10 c
dure
looi
rijs
jgfll
inv
DE SNIPPERS frtic
Vandaag is het de dag <16 juni)d»
James Joyce beschrijft in zijn bo(
Ulysses, het ingewikkeld verhaal*. r
een aantal mensen in Dublin die 1
samen een dag doormaken. Daar ppe,
tussendoor komt telkens even de
rivier in het beeld. Onder de bi
door en langs de donkere kaden'
die dag een snipper verder. Die
snipper wordt telkens terzijdé
vermeld. Is die snipper papier, dal'
propje, een mens. de mens in
nietigheid en ongeachtheid? ^°P1
Vannacht heb ik liggen denken
die mensen in Zuid-AYrika van wiT
ons deze week gevraagd werd her
niet te vergeten. Ze zijn ge-bam
dat wil zeggen, ze hebben een sl
huisarrest, soms mijlen ver vanhi
eigen woonplaats. Beijers Naudéii
erbij, maar ook een meer dan
zeventigjarige weduwe Helen Ji
die na twaalf jaar ge-band te zijn,;
terwijl ze kankerpatiënte is, bed*
wordt. En verder Winnie Mandelai
Mompele Ramphele en zoveel
anderen. Wat maakt het
gouvernement vanzo'n machtig)
toch zo bang dat ze menen alleen
rustig te kunnen slapen als deze,
deels oudere, mensen maar
opgeborgen en opgesloten zijn?:
vroeg ik me af. Wat is er toch
gevaarlijk aan hen? Deze mensttu
stuk voor stuk de vrede najagenet
verzoening willen en recht en
gerechtigheid? Vanmorgen lasikl
begin van wat Paulus aan de
christenen in Corinthe schrijft: j
wat voor de wereld dwaas is, j
heeft God uitverkoren om de wijs
te beschamen; wat voor de werelfi 1 )EN
zwak isheeft Ood uitverkoren, oq (j
het sterke te beschamen .".In it ffli
woorden vond ik het antwoord. Da:' "y
moet mensen met een kwaad f"
geweten, mensen die anderen kwtD f c
of, alsof het geen mensen waren, ov ,je
hen heen lopen, die hun eigen
medeburgers bedreigen, bang mak 1
Zoiets te weten. Dat daar mensen
zijn. mensen als snippers, maar me ja
een verborgen kracht, een kracht r w
gerechtigheid. Daar wil de
„broederbond" niets mee te maker n 1
hebben, nee niet de broeders des
gemenen levens, maar de „broedeii '"F
met de arm schuin omhoog en WP
doordrenkt van racisme en ,ln'
discriminatie. Maar openbaart dan I r
iemand te weten van gerechtigheid
en hoe het tussen mensen zou kunn
zijn door Jezus van Nazareth, dan it
zo iemand een gevaar. Overal waar
dictators regeren, in oost en westq
noord en zuid. Naar menselijke
maatstaf zijn het snippers, propjes
papier, je doet er maar wat mee. M
ze beschamen het sterke en het i
snoeverige en het succes. En datd^
eens uitkomen. In het Rijk. (1
Corinhe 1 vers 26-31)
igiu tal
..kW V
ADVERTENTIES
nieuw bij
Ten Have
iel
E. J. Beker M. G. L. den Boer frt
J. H. Gunning jr.
een theologisch portret
144 bladz., paperback 18,50
SI
Hanneloré Frank
Leven mét de dood voor
ogen
79 bladz.paperback 9,75
Dr. J A. Hebly
Kerk in het socialisme
gezichtspunten en stellingname van
een evangelische bisschop in de DDR
114 bladz., Oekumene-paperback
13,50
Maarten Luther
Gebeden
verzameld en ipgeleid door Frieder
Schulz
86 bladz., paperback 9,75
Dr. G. H. ter Schegget
De andere mogelijkheid
bijbelse theologie voor de kritische
gemeente
143 bladz., paperback 16,50
verkrijgbaar in de boekhandel
meedoen met pa x cfff
- vredes'vakbond
leden t ~2S - -.leunieden I 10 - p jr
Postgi'O 593352. Pa* Oiristi Ceiedesslraa'*
2585 TM Den Haag
