I
aadgevingen van een sympathieke dokter
flooi boek
ver molens
'De staat
bezit zelfs
ons leven'
wereld
an heden
Wat een chirurg
denkt en voelt
1
Rijk Gods
op aarde
Hoe menselijk
is mystiek?
3 windkracht in heden
verleden
S klL opnieuw over „de wereld
neden" is overwegend Neder-
jan samenstelling. De in deel
tonnen serie over „wetenschap
raars" vindt hier een uitvoerig
Het blijft de vraag of zo'n
•enreeks over de huidige stand
wetenschap, hoe waardevol op
"ook. in een wereldgeschiede-
e' helemaal thuishoort,
hldie wetenschap op de wereld
neden natuurlijk wel grote in-
heeft. H. W. von der Dunk zegt
^slotbeschouwing zelfs: „Tegen-
de telkens nieuwe grenzen door-
Me technische virtuositeit valt
DAG 12 JUNI 1979
BOEKEN
TROUW/KWARTET
H 11
Dei
ur
Jelle Jan Kiinkert
fdi
in
tt. r de titel ..Hoe overleef
jn dokter" heeft de huis-
Boris Bouricius een (vol
de ondertitel) „prakti-
handleiding voor zieken
et zo zieken" geschreven,
[hoek bevat na een inlei-
hoofdstuk maar liefst
zeventig hoofdstukjes
In allerhande zaken aan
de orde worden gesteld: hoe
overleef iken dan volgt
het onderwerp. Dat varieert
van ..hoe overleef ik migrai
ne" totzorgzame vrou
wen". en vanreumatiek"
tot de vakantie".
Dat idee om alle hoofdstukken met
de woorden „hoe overleef ik" te be
ginnen levert titels op die soms aar
dig zijn maar soms ook niets te ma
ken hebben met de inhoud van het
hoofdstuk. Dat geldt speciaal voor
dat over de pijn van kanker" en
dat overmartelen". De titel „hoe
overleef ik de kans op een baby met
geboortefouten" lijkt mij op zijn best
onzin en op zijn slechts wijzen op een
verkeerd gerichte aandacht: je kunt
je beter afvragen hoe de baby dat
overleeft.
Het eerste inleidende hoofdstuk staat
nogal los van de rest van het boek.
Allereerst qua stijl: het is slecht en
onduidelijk geschreven. Ik moet he
laas bekennen dat ik er ondanks her
haalde lezing en bestudering van
twee getekende schema's weinig van
begrepen heb. Ik heb het vermoeden
maar meer is het niet dat de
auteur de overtuiging aanhangt, dat
de meeste ziekten ontstaan doordat
mensen hun gefrustreerde psychi
sche behoeften „vertalen" in ziekte
verschijnselen. Dat is een sympa
thiek uitgangspunt, maar wanneer
Bouricius dat populariseert tot de
uitspraak dat „wie ziek is dat veruit
in de meeste gevallen zichzelf heeft
aangedaan" slaat hij de plank mis-
causaliteit en schuld zijn verschillen
de zaken: daarbij komt. dat hij de
invloed van sociale factoren helemaal
veronachtzaamt. Maar ik zei al: mis
schien heb ik het allemaal niet goed
begrepen. Overigens, en dat is mijn
tweede opmerking, blijft in de rest
van het boek onduidelijk hoe de gege
vens uit dat eerste hoofdstuk daarin
doorwerken.
Misschien daardoor wel is het verder
een heel aardig boek geworden. Er-
wordt in eenvoudige taal nogal wat
medische informatie gegeven op een
ontspannen toon en met de idee op de
achtergrond dat de dokter het zelf
tegenwoordig ook niet allemaal meer
weet. Naast praktische raadgevingen
(in de trant van: wie last heeft van
zweetvoeten moet vaak schone sok
ken aantrekken! worden er bij som
mige problemen trucjes uit de moder
ne grains- en psychotherapiedoos bij
gehaald. meestal in de altijd wat on
bevredigende vorm van praktijkvoor
beelden. Ik geloof niet dat het nu
speciaal een praktisch boek oplevert
daarvoor zit het toch te onsystema
tisch in elkaar maar alles bij elkaar
is het toch wel de moeite waard, m de
toekomst kijk ik het vast nog wel
eens in. De schrijver laat zich in elk
geval kennen als een sympathieke
huisdokter en dat is ook belang
rijk.
B. Bouricius: Hoe overleef ik
mijn dokter; een praktische
handleiding voor tieken en
niet ao xieken. Kosmos. Am
sterdam. Antwerpen.
Jan Roelfs
ens ontleenden hun
liele bestaan aan
jrkracht, waterkracht
overwegend wind-
Cht. Een cultuurbeeld
eeuwen, dat nog
eds niet is vervaagd:
ïalende molenstenen
het verpulverde
m\ De maalstenen in
lijbelse tijd verwijzen
dit proces. De blin-
held Simson, geke-
ïd aan koperen kete-
t, „malende in het ge-
igenhuis" (Richteren
21).
dingen in het boek Predi-
door maagden bediende
ns: „en de twee deuren
de straat zullen gesloten
len als er is een nederig
ld van malen". (Prediker
1). „Neemt den meulen en
t meel (Jesaja 47:2). Over
3geluid van maalstenen
men voorts in de profetie
Jeremia (25:10).
bovenstaande vermeldingen
i we een greep uit het nieuwste
mboek KIJK OP MOLENS van
bawl van de uit West-Friesland
wortlge Jaap Th. Balk, oud-redac-.
ur m het Algemeen Handelsblad,"
I de historie van het landeigene in
rum van de folklore een leven
u als een grote liefhebberij koes-
en over deze zaken met deskun-
«id bericht.
ilenland.
ille
gdi op Molens is ook zien naar mo-
ai» hoewel hun aantal is geslonken
Ri en land, dat nog altijd het
n mdeels vlakke landschap en de
lie idische afwezigheid van wind
m molenland bij uitstek is. Halver-
ni de vorige eeuw telde men in
mil irland nog zo'n 9.000 wiekendra-
ir Rondom de jaren twintig van
s i eeuw waren het er 2.000. Thans
te er nog maar 950 molen over,
Ni rvan 75 watermolens.
verscheidenheid is betrekkelijk
even: de wipmolens, spinnekop-
i'et stellingmolens, Noordhollandse
voi *s. de witte Zeeuwse grondzei-
ogi de tjaskers en de paltrokzaag-
iek "s. om enkele bekende typen te
?n *n.
er,
rleefde glorie
lol orenmolens zijn een nieuwe toe-
;es it begonnen. Steeds meer koren-
mi ®s beginnen weer daadwerkelijk
ml n tot meel te malen. Het „bruin
n.i de molen" is voor vele „echte"
ws en voor hun afnemers een
begrip. Het volkoren komt weer uit
de molen, die vele generaUes heeft
bediend.
Een molen is een monument uit het
verleden, een charmante versiering in
het landschap, maar in de eerste
plaats een werktuig. Jarenlang wordt
er geijverd om het restant aan molens
te behouden; op de bres voor de mo
len staan onder meer „De Hollandse
Molen" en de „Vereniging tot Behoud
van Molens in Nederland".
Een molen, waarvan de wieken niet
draaien, raakt in verval. Een draaien
de molen vereist voortdurend toe
zicht. terwijl de produktie In vergelij
king met modeme machines laag is..
Bovendien: de produktie is nimmer
constant, omdat de wind(kracht) dat
niet is. Ontwikkelingen in deze twee
de eeuwhelft leiden ertoe, dat de vak
molenaars een kleine garde gaan vor
men. Nog geen acht procent van onze
molens wordt door een vakman
bemalen.
Ambachtelijk gilde
In 1967 is het „Oilde van Vrijwillige
Molenaars" ontstaan, een vereniging
met als doel om mensen, die actief
aan het molenbehoud willen meewer
ken in de gelegenheid te stellen ken
nis en ervaring op te doen, die kun
nen leren wind- en watermolens te
bedienen. Er zijn molenlessen, die
een jaar of langer duren. (Postbus
71119 - 1008 BC - Amsterdam).
Balk is met zijn geschiedschrijving
tot in zeer oude tijd teruggegaan, hij
betoogt onder meer dat de windmo
len geen Nederlandse uitvinding is en
stelt de vraag of het gebedsmolentje
van de monniken ln Tibet het eerste
voorbeeld van een door wind bewo
gen molentje was. Hij verwijst naar
vermeldingen uit de Arabische we
reld over het bestaan van windmo
lens, in de negende eeuw, op grondge
bied van het tegenwoordige Iran. De
oudste, bekende windmolen in ons
land wordt genoemd in een akte van
1240, in het Limburgse Merum, even
ten zuiden van Roermond. Het type
Nederrijnse windmolens, waarvan
Keulen er al eerder een moet hebben
gehad.
Folklore
Rondom de molen leefde en leeft nog
zij het in mindere mate de folklo
re. De auteur heeft dan ook terecht
molenversjes door zijn verhaal ge
strooid, zoals dit:
Het molenaarsleven
Is van Ood gegeven.
Maar het malen bij nacht
Heeft de Duivel bedacht
Een monumentaal molenboek, met
luisterrijke kleurenfoto's en techni
sche afbeeldingen (zwart-witdat
ook voorlicht over het wonen in mo
lens, molenrestauratie, verplaatsin
gen, kosten van onderhoud, molen
musea en molenrestaurants. Waarde
vol is voorts, dat het molenljezit ook
streeksgewijs, met plattegronden van
het gebied, wordt behandeld. De ge
tekende illustraties zijn van G. J.
Pouw van het „Gilde van Vrijwillige
Molenaars". Een aanmerking zou
deze kunnen zijn: het boek ontbeert
een index. Voor belangstellenden nog
deze adressen: De Hollandsche Mo
len, Nlc. Beetskade 40 1817 EB Alk
maar, Vereniging „De Hollandsche
Molen", Prins Hendrikkade 108 1011
AK Amsterdam-C.
J. Th. Balk KIJK OP MO
LENS Uitgave Elsevier, in
de serie „Kijk op..." Omvang
143 bladzijden, ruim 200 kleu
renfoto's, prijs 32,50.
Romantische aanblik van de
hoogste molen van ons land:
de Schiedamse molen De
Walvis 33 meter hoog. Aan
de waterzijde „de grot", die
toegang gaf voor de schuiten
met grondstoffen.
Onze juridische medewerker mr. N. D. Jörg
maakt op het ogenblik een studiereis door de
Verenigde Staten. Tijdens zijn verblijf werd
hij geconfronteerd met de reacties van de
Amerikanen op de executie van John Spen-
kelink. Hij stuurde ons een overzicht van die
reacties plus wat persoonlijke aantekenin
gen bij die reacties.
door Nico Jörg
De dood van John Spenkelink op de elektrische stoel heeft hier in de Verenigde Staten de
discussie over de doodstraf opnieuw aangezwengeld, temeer daar de executie van twee andere
mensen aanstaande is. Tot nog toe hebben wij op onze reis geen mensen ontmoet die de
doodstraf verdedigen, maar dH zullen we maar wijten aan het soort contacten dat wij hebben.
De vooraanstaande liberale kranten
keren zich tegen de doodstraf, hun
lezers zijn het daar niet steeds mee
eens. Een paar van hun argumenten:
In de discussie staan de doodstraf en
de veroordeelde centraal, maar aan
het slachtoffer van het misdrijf zou
geen aandacht besteed worden. De
rechtbanken zouden van het straf
recht een schijnvertoning maken
door veel en veel te licht te straffen of
door de omzetting mogelijk te maken
van levenslange gevangenisstraf in
een tijdelijke straf tot 8 jaar en daar
na voorwaardelijke in vrijheidsstel
ling.
Oog om oog
i" lederlandse editie van de
lersele Wereldgeschiede-
5 nadert met deel 11 haar
n: ooiing: het twaalfde deel
nog o.m. een register be-
f*n dat de andere dikke
'n ongetwijfeld toeganke-
k! cr zal maken.
inderd amateuristische ge-
op politiek, sociaal en ethisch
J>et alleen meer op, het draagt
een schaalvergroting van de
[tonele misère". En dat is een
scherp oordeel.
Over die virtuositeit gesproken: al
leen al zo'n indrukwekkende teke
ning van de structuur van een cytoch-
room C, een enzym dat in alle orga
nismen voorkomt, doet je duizeien.
Het is één van de vele uitstekend
gekozen illustraties, die ook dit deel
waardevol maken. De veranderingen
die ons dagelijks biologeren, zijn vol
gens Von der Dunk zo overweldigend,
dat velen er uiterlijk afgestompt op
reageren en in hun diepere bewust
zijn gedesoriënteerd raken. Dat
maakt het extra moeilijk om in het
vergankelijke het blijvende te erva
ren, in het vreemde het eigene, in het
verleden het heden. En dat is toch
mede het doel van deze uitgaaf.
In dit deel schrijven Schulte Nord-
iiolt over de VS, Van Vuurde over
Latijns Amerika Vos over Korea en
Japan, Biegel over Midden-Oosten,
Derde en Vierde Wereld. Campagne
over biologie, biochemie en evolutie,
't Hart over diergedrag, Bakker over
ecologie, Luyendijk-Elshout over de
geneeskunst, Bloemhoff over chemie,
Mehra en Reichenberg over fysica,
Postma over oceanografie en Van
Diggelen over astronomie en ruimte
onderzoek. W.F.S
Voorstanders van de doodstraf leve
ren niet tegelijk het bewijs dat de
doodstraf inderdaad een afschrik
wekkende werking heeft op het be
gaan van ernstige delicten, en dat is
dan ook de zwakte van hun argumen
tatie. Simpeler is hun argumentatie
rond de positie van het slachtoffer.
Maar de vraag of het oeroude oog om
oog, tand om tand in de moderne tijd
nog wel opgaat, wordt niet gesteld.
Wel las Ik één ingezonden stuk van
een tegenstander van de doodstraf
die in deze richting moet hebben ge
dacht. Hij schrijft in de Washington
Post kort en krachtig: De executie
van Spenkelink demonstreert on
weerlegbaar eens en te meer dat zelfs
on leven aan de staat toebehoort. En
dat is natuurlijk wel de kwestie. De
staat neemt het leven van een van
haar burgers niet omdat de nabe
staanden van het slachtoffer dat zou
den willen of het recht zouden heb
ben om dat leven te nemen, maar
omdat de voltrekking van de dood
straf nuttig zou zijn. Dan is men
echter terug bij het eerste punt, want
het nut van de doodstraf is nooit
bewezen.
Voorstanders van de doodstraf wij
zen ook op het huns inziens inconse
quente gedrag van kranteredacties
die wel een liberale abortuswetgeving
bepleiten, maar zich tegen de dood
straf keren
De argumentatie van de tegenstan
ders van de doodstraf verloopt langs
heel andere lijnen. Men wijst op het
karakter van volksvermaak dat open
bare terechtstellingen honderden ja
ren lang in Europa droegen en vraagt
zich af of het strafproces thahs wel
zulk barbarisme weert: de kranten
staan vol en de tv bol van vorm en
werking van de elektrische stoel. Ei
genlijk is dat oude Europese spekta
kel in nieuwe vorm in Amerika voort
gezet.
Een andere lezer veronderstelt dat de
executie niet de bedoeling had poten
tiële moordenaars angst in te boeze
men. Dat is een misvatting van de
menselijke natuur, want als de mees
te mensen datgenen zouden nalaten
wat een vreselijke dood teweeg kan
brengen, zouden er geen sigarettenro
kers en snelheidsmaniakken zijn, en
als het enige doel van de doodstraf is,
de samenleving te beschermen tegen
gevaarlijke moordenaars, dan kan
dat doel ook bereikt worden door
levenslange gevangenisstraf.
Ons werd trouwens verteld dat alleen
al in de gevangenissen van de staat
New York veertig gevangenen het le
ven laten door onderlinge twist. Dat
is ongeveer het aantal moorden bu
lten de gevangenis in Nederland.
Deze briefschrijver vermoedt dat de
bedoeling van de executie was een
demonstratie te geven aan het pu
bliek dat de misdaad serieus bestre
den wordt en dat er simpele oplossin
gen voor zouden bestaan. Dat zou
weer verkiezingswinst kunnen bete
ken. Gesuggereerd wofdt echter om
de oplossing te zoeken in wetgeving
die vuurwapenbezit beperkt. In het
politielaboratorlum van de stad New
York liet men ons een collectie in
beslag genomen vuurwapens zien en
vertelde men ons dat er per jaar twin
tigduizend vuurwapens worden ge
consigneerd. New York heeft strenge
wetten op het vuurwapenbezit, op
vuurwapenaanmaak en verkoop.
Maar dat is vrijwel nutteloos wanneer
je een paar straten verder voor vijfen
twintig dollar een revolver kunt ko
pen. Het vuurwapenbezit wordt gi
gantisch genoemd en of dat met wet-
door: JELLE JAN KLINKERT
Hoe zou je de Engelse woor
den „mortal lessons" moeten
vertalen? Dodelijke lessen?
Doodslessen? Moeilijk is dat,
maar toch wel belangrijk,
want het is de titel van een
boek, geschreven door de
Amerikaanse chirurg Richard
Selzer.
Hij probeert daarin duidelijk te ma
ken wat hij als chirurg denkt en voelt,
en hoe hij naar het menselijk lichaam
kijkt. Hij doet dat in veertien hoofd
stukken, samengenomen in drie de
len. Een deel over de heelkunde, een
over het lichaam en een deel met vier
uiteenlopende essays. Dat lijkt syste
matisch, maar het Is het niet. Geluk
kig, voeg ik daar direct aan toe, want
elk hoofdstukje in elk deel is een op
zichzelf staand, waardevol en telkens
verrassend essay. En ln elk hoofdstuk
overschrijdt Selzer ruimschoots de
grenzen van het betreffende deel van
het boek.
Dé schrijver maakt indruk als origi
neel denker en boeiend stilist; hij
schrijft wat bonkig, maar tegelijk
heel natuurlijk. Hij is gefascineerd
door zijn vak. Niet omdat hij dat zo
knap bedrijft of omdat hij daarmee
de dood overwint, maar omdat hij
beseft het voorrecht te hebben het
geheim van het menselijk lichaam te
mogen aanschouwen en soms bijna te
Mijn vertaling zou zijn: harde lessen
Misschien is dat iets voor de volgende
druk want die wens ik dit boek
zeker toe
Richard Selzer: De dood meester
notities uit de heelkunde Uit*
Ambo. Baarn. 143 p Prijs 17 50
doorgronden. Ik zeg het wat plechtig,
maar dat komt omdat Selzer zelf ook
met een bijna religieuze geladenheid
schrijft.
In alles houdt hij zich bezig met het
onverklaarbare, het onverwachte het
wonder of de ramp op de operatieta
fel. in de abortuskliniek of in zijn
gesprekken ln het café. Ik denk aan
zijn verhaal over het verschijnen van
een mier uit de atcrlele lakens tijdens
een operatie; en dat over de man die
zich niet wil laten behandelen aan
een kankergezwel aan zijn hoofd
Maar vooral aan zijn uiterst fascine
rende essay over abortus verplich
te lectuur voor ieder die zich met deze
problematiek bezig houdt
„Mortal lessons" was de Engelse titel
Hoewel het boek verder uitstekend
vertaald is. is het met de titel misge
gaan; deze luidt „de dood mees
ter en dat geeft nou net de idee
over de chirurgie weer waar Selzer
zich in zijn boek van distantieert.
Rectificatie De op de vorige boe
kenpagina besproken deeltjes in de
Larftaarn-reeks kosten geen ƒ7.50
maar 4 90. zo deelt de uitgever. J H
Kok te Kampen mee
geving valt terug te dringen moet
betwijfeld worden.
Ironisch
Een andere krantelezer vindt het ge
val om een aantal redenen ironisch.
Een paar dagen vóór de executie le
verde ayatolla Khomeini kritiek op
het Amerikaanse Congres, omdat het
de executies in Iran veroordeeld had.
Te zelfder tijd was het Hooggerechts
hof bezig God te spelen door de exe
cutie van Spenkelink goed te keuren.
•Natuurlijk is er verschil. Want het
Congres veroordeelde het gebrek aar.
een behoorlijke procesorde in Iran.
Maar ook dat heeft iets ironisch, want
die processen in Iran zijn nu eens
zonder onderscheid des persoons. In
Amerika zijn de processen die op
executies uitlopen wél discrimine
rend: hoeveel mensen zouden het ver
dragen dat een beroemdheid geëxe
cuteerd werd?
Een voorbeeld hiervan leverde San
Francisco kort geleden. Daar schoot
een politieman de burgemeester en
een functionaris die zich inspande
voor de grote homoseksuele minder
heid in San Francisco dood. Zijn straf
liep uit op slechts zeven jaar, en dat
veroorzaakte grote woede omdat ln
dezelfde tijd Spenkelink met nieuwe
procedures voor zijn leven vocht.
Deze heeft steeds beweerd te hebben
gehandeld in noodweer bij een homo
seksuele toenadering van zijn slacht
offer Het verschil ln behandeling
wordt hier als krenkend ervaren en is
voor velen het bewijs van discrimi
natie
Tenslotte een typisch gedateerde re
actie: De maximum snelheid is yer-
laagd. de thermostaat in de huizen
teruggedraaid, auto's zijn kleiner ge
worden. het fietsen en de windenergie
worden bevorderd en de lichten uit
gedraaid om energie te sparen. Moe
ten we dan ook hier ophouden met
elektrocutering van mensen?f
door dr. H. J. Komijn
■In het boekje „Hoe menselijk
is mystiek" laten achtereen
volgens de psychiater Mark
Gyselen, de godsdiensthisto
ricus Paul Mommaers en de
zenuwarts Jan Marlet hun
licht schijnen over het thema:
de mystieke top-ervaring.
Een dergelijke ervaring, die bij som
mige mensen spontaan, bij anderen
pas na langdurig zoeken, optreedt,
kenmerkt zich door een plotselinge
geestelijke openbaring. gepaard
gaande met een gevoel van extati
sche vreugde. Men voelt zich op won
derbaarlijke wijze verbonden met
alle mensen, met de hele schepping
en men ervaart het Goddelijke als
een alles doordringende liefde. De
vraag naar het „waarom en waardoor
de mensen leven" lijkt te worden be
antwoord.
Alhoewel de duur van een dergelijke
belevenis soms niet meer dan een flits
is. kan zij zo overweldigend zijn. dat
het levensinzicht en daarmee de le
vensloop van de betrokkene veelal
voor goed wordt gewijzigd. Het ver
schijnsel mystieke top-ervaring is zo
oud als de mensheid zelve en komt in
alle rangen en standen voor.
In het eerste gedeelte van het boekje
illustreert psychiater Gyselen de le
vensloop van één van zijn patiënten,
die een dergelijke top-ervaring heeft
meegemaakt. Gyselen komt daarbij
tot de zienswijze, dat de mystieke
ervaring beslist geen afwijking is.
maar een door en door menselijk ver
schijnsel waaruit de betrokkenen
zaken er in de psychiatrische wereld
veelal op eigen kracht als een herbo
ren. evenwichtiger en wijzer mens te
voorschijn komt. 8ommigen gelukt
het echter niet om een dergelijke er
varing op positieve wijze te verwer
ken. en het is dan de taak van de
psychiater of psychotherapeut om
deze mensen op de juiste manier te
helpen.
Helaas wordt de kosmisch-religieuze
ervaring door hulpverleners binnen
de psychiatrie bij gebrek aan kennis
vaak niet als zodanig herkend, met
alle nare gevolgen van dien. „Zoals de
nu over het algemeen voorstaan, zit
het fout", zegt Gyselen dan ook on
omwonden.
De godsdiensthistoricus Mommaers
geeft vervolgens een onderhoudende
analyse van het „Zevende visioen van
Hadwijckde mystieke ervaring
van een intellectueel zeer begaafde
vrouw, die in de 13e eeuw in Vlaande
ren leefde.
Het boekje wordt besloten met een
heldere synthese van de hand van de
zenuwarts Marlet, waarvan ik hier de
laatste zinsnede wil herhalen: „Moge
dit boek bewerkstelligen dat de zwij
gende aandacht voor de menselijke
belevingswereld in zijn geheel maar
vooral voor de range van verwonde
ring tot mystiek toeneemt. In dat
laatste veld van ervaringen schemert
iets door van de samenhang tussen
mens en kosmos alsook van de huiver
van de mens om geconfronteerd te
worden met zijn oergrond"
Dr M. Gyselen, Dr. P. Mom
maers en J. J. C. Marlet: „Hoe
menselijk is mystiek?" (AM-
BO/Baarn 1979, 75 p.. 9.75).
Vreemd dat zo'n boekje van een ken
nelijk zeer deskundige schrijver in
vertaling zo'n ongelukkige titel
meekrijgt: de Goddelijke Keizers.
Want het typische van de Byzantijn
se theocratie, waarover Runclman
schrijft, is dat de Oostromcinse kei
zers in tegenstelling tot de Egypti
sche en Romeinse nu Juist niet
vergoddelijkt werden. Ze werden wel
erkend door kerk. staat en volk
als heilige onderkoningen van God
op aarde, maar dat is wat anders
Elf eeuwen lang werd het Byzantijnse
rijk door zijn heersers en onderdanen
beschouwd als het Rijk Gods op aar
de Wellicht liggen hieraan, zoals
Runciman meent, heidense motieven
ten grondslag (Plato was nog niet
vergeten) maar dat hier ook typisch
christelijke noties meespeelden, lijkt
me buiten kijf. meer dan in de ger
maans-feodale opvatting van staat
en koningschap in het westen
Het probleem van Byzantium was het
onderscheid tussen kerk en staat
Runciman maakt dat duidelijk aan
de hand van een uitvoerig napluizen
van eeuwenlange geschillen de beel
denstrijd, het monofysitlsme, het Ari-
anisme. De schrijver gaat zelfs nog
moeilijker begrippen als het aphthar
todocetisme en het holosphyrisme
niet uit de weg. Daarom is dit toch
vooral wel een boekje voor theologi
sche en historische fijnproevers Hel
heeft de grote verdienste, in een note
dop een massa informatie te geven
Dver cultuur die ln het geheel van de
geschiedenis van het christendom
«vel wat meer bekendheid moqht heb
ben. De uitgaaf is helaas niet vrij van
slordigheden
W F S
De Goddelijke Keizers, door Steven
Runciman. Uitgave Fibula-van Div
hoeck, 136 bis. 17,56.
