Holland Festival ingezet
met veel voorstellingen
1&»
Beeldrijk theater met
wat weinig spanning.
i 4
\b
Magnifiek orkest in 'Tristan'
'De Vrede' miste
theatrale vertaling
Reconstructie 'Rêlache' maar half geslaagd.
Soberheid en verspilling
in dansmanifestaties
Het martelaar
schap van
Sint Magnus
Theatron Technis uit Athene
to f V-
VOOR MAZDA
De Vorstenlikker bij het Ro-theater
DINSDAG 5 JUNI 1979
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
4 Dl'
door R. N. Dogont
Het Holland Festival Is dit
weekeinde met een groot aan
tal voorstellingen ingezet. De
officiële opening was vrijdag
avond in het Rotterdamse
Luxor Theater waar in een
eigen Festivalproduktie drie
korte opera's, een theater
stukje en het ballet „Relë-
che" werden uitgevoerd.
Diezelfde avond was in De Brakke
Orond In Amsterdam Chalm Levano
bezig met de slachting en de weder
opstanding van een ui. waarmee hij
ren een aantal medewerkers) een op
merkelijk stuk totaaltheater aan het
Holland Festival bijdroeg dat in di
verse plaatsen tot en met 16 Juni te
zien is. Wij komen er nog op terug
Verder was hier en daar op straat het
Mobilodroom van Michael Fahres te
zien en te horen: een auto met elek
tronische apparatuur die o.a. de ge
luiden van de uitstervende walvis
produceert onder invloed van licht,
lucht, water wind en temperatuur
Een soort milieu-muziek.
Dan was er maandag nog (in De Meer
vaart. Amsterdam) het eerste optre
den van de Waterland Big Band. een
door Loek Dikker opgezette manifes
tatie met toonaangevende musici op
het gebied van de geïmproviseerde
muziek. En in Utrecht gaf het Radio
Kamerorkest onder Ernest Bour za
terdagavond zijn eerste concert in dit
festival met een 20ste eeuws Frans
Programma. Allemaal zaken waarop
we wegens tijd- en plaatsgebrek nu
niet verder kunnen ingaan
De openingsavond in Rotterdam gaf
al aanleiding genoeg tot een wat uit
gebreider bespreking. Opzet was een
reconstructie te geven van een aantal
stukken waarmee het Parijse theater
publiek zich in de jaren twintig amu
seerde: twee opera's-mlnutes (van
minder dan tien minuten speelduur)
waarin Darius Milhaud tegelijk het
Griekse drama en het fenomeen ope
ra parodieert, een wat langer werkje
van Hindemith waarin de handeling
(moord op een ontrouwe echtgenote)
halverwege naar het begin terugloopt
(vandaar de titel „Hin und zurück")
en een toneelstukje met muziek van
Eric Satle ..Le piège de Méduse". Een
twintigtal zangers en toneelspelers en
het Nederlands Kamerorkest onder
Reinbert de Leeuw hebben in kwali
tatief sterk uiteenlopende vertolkin
gen wel aangetoond hoe ontluiste
rend gedateerd de verbale en muzika
le humor van deze stukken is. Dat
speelde zich in het uitverkochte
Luxor allemaal voor de pauze af.
Daarna kwam „RelAche", in dit ope
ningsprogramma het ..pièce de resis
tance" waarover elders op deze pagi
na wordt geschreven.
>1
V* t
door R. N. Degens
door Eefje van Schaik
..RelAche (Heden geen
voorstelling) is het leven
zoals ik ervan houd: leven
zonder gisteren, het leven
van vandaag, niets voor
gisteren, niets voor mor
gen Dit schreef Fran
cis Picabia op 4 december
1924 in het programma bij
zijn Dada-ballet RelAche.
een werk dat samen met
Eric Satie. Jean Borlin en
René Clair tot stand kwam
en dat nóch ballet nóch an
ti-ballet moest zijn. Deze
Picabia. die destijds de de
cors en de choreografie
maakte, schreef verder:
„Wanneer zal iedereen de
gewoonte verliezen om al
les uit te leggen
RelAche (ballet instantanéiste en
deux actes, un entr'acte clnémato-
graphique, et la queue du chien).
is dan ook niet uit te leggen. Het
volgt geen dramatisch verhaal en
door de samenbundeling van be
weging. show. film en vooral ironie
lijkt ook de vorm ontweken te
worden
Men kan zich afvragen of zo n hap
pening uit de Parijse jaren '20 we!
aannemelijk te reconstrueren is.
De oorspronkelijke, authentieke
spot móét ruim vijftig Jaar later
wel veranderen in een gekunsteld
en opgelegd ratjetoe. Van de eer
ste voorstelling zijn bovendien te
genstrijdige informaUes over en
behalve de muziek, de film van
René Clair, enkele foto's en cho
reografische aanwijzingen tast
men zeker wat betreft de dansbe
weging in het duister. Het moet
dan ook voor Eddy Habbema (re
gie) en Jochen Ulrich van het
Keulse Tanzforum (choreografie)
en de Knete Kompanie Köln, de
„Arbeitsgruppe Bewegungsthea-
ter der Deutschen Sporthochschu-
le". een hele uitdaging zijn ge
weest om deze dadaïstische opga
ve te vervullen.
In mijn ogen is het hen niet ge
lukt. In plaats van een levendig en
onverwacht ballet, werd het een te
traag verlopend spektakel, dat nét
de nodige verfijnde humor miste.
En van dans was nauwelijks meer
sprake in het statische toneel
beeld van een dame (Svenbjörg
Alexanders), een man (Ralf Has
ten, een andere man (Jimmy Berg
hout) en acht Duitse sportheren in
rok en wit satijn. Wat deze recon
structie bezienswaardig maakte
was het ongelooflijke decor van
zilveren schijven en de autentieke.
goed bewaarde entr'acte film van
René Clair waarbij het Neder
lands Kamerorkest onder leiding
van Reinbert de Leeuw een zeer
synchrone vertolking gaf van Sa-
ties eerste en enige filmmuziek.
Net als bij de première van 1924 in
Parijs waren er ook nu mededelin
gen voor het publiek, dat ze fluit
jes konden kopen bij de kassa, als
ze hun ongenoegen wilden beto
nen. Picabia en Satie hadden er
destijds over de duizend laten
aanrukken tevergeefs overi
gens. In Rotterdam afgelopen vrij
dag had men de aanschaf maar
achterwege gelaten. Tot mijn
spijt, want misschien had dat wat
meer levendigheid in deze maar
half geslaagde reconstructie ge
bracht.
Scène uit „Relache"
door Dirkjo Houtman
AMSTERDAM Aristophanes schreef „De Vrede" in 421 v.
Chr.. enkele maanden voordat de Pelopennesische oorlog
werd beétngd. Het mist daardoor veelal de cynische benade
ring van oorlogsaanvoerders uit zijn vorige stukken, maar
toont de vreugde overeen geslaagde oorlogsmissie naar de
Olympos.
Theatron Technis uit Athene brengt
dit stuk in de regie van Karolos Koun
in het Holland Festival, na de premiè
re in Amsterdam, tot en met 8 Juni
nog in Utrecht. Haarlem en Rotter
dam. De verwachtingen ten aanzien
van dit veelgeroemde gezelschap dat
in Oriekenland de afgelopen 25 jaar
theatervemieuwend werk heeft ver
richt. werden niet ingelost, omdat de
taalbarrière onvoldoende werd opge
vangen door theatraal sterke vond
sten
De Vrede" heeft een simpel hande
lingsverloop. Het is terug te brengen
tot de schildering van een reeks ge
beurtenissen waar nauwelijks een
vonflict ln te bespeuren valt. Hoofd
persoon is de wijnboer Trygaios. Hij
vertrekt op een mestkever naar de
Olympos om daar samen met de be
volking de vredesgodin uit haar ker
ker te bevrijden en Oriekenland voor
nog meer oorlogsleed te behoeden.
Voor zijn werk en de belofte de vrede
te bewaren mag Trygaios de wulpse
O po ra als vrouw naar de aarde mee
nemen Niet iedereen is echter even
gelukkig met de vrede. De oorlogs
profiteurs komen hun beklag doen
maar worden trefzeker weggejaagd
waarna vredes- en huwelijksfeest ge
vierd kunnen worden
Speciaal vandaag
Doordat het handelingsverloop zo
simpel ls. ontleent een voorstelling
van dit stuk haar kracht aan sterke
ensceneringsgrappen en dubbelzin
nigheden. die ook naar het publiek
worden uitgespeeld
Maar door een niet te overbruggen
taaibarrière ging de essentie van de
meeste grappen en scheldkanonna
des naar de zaal verloren. De knappe
enscenering van een in, door en uit
elkaar schuivende mensenmassa, ge
zongen koren (overigens wel op elek
tronisch versterkte Griekse muziek)
en een ontwapenende hoofdrolspeler
konden niet verhoeden dat de voor
stelling op den duur toch statisch
werd en ging vervelen door het ont
breken van gepeperde grappen. Bo
vendien resulteerde de synthese tus
sen twee tijden (421 v. Chr. en nu) die
Koun met zijn regies van klassieken
probeert te bereiken, in voor ons cli
chématige oplossingen.
Het volk is hier nog steeds een was
lijn met vaal verwassen goed. waar
mee het toneel overigens volhing; de
boosdoeners, degenen die aan de oor
log verdienen worden uitgebeeld als
de ons welbekende kapitalisten met
dikke buiken, zwarte pakken en hoge'
hoeden. En diè fase van vormingsto
neel zijn we hier allang te boven.
- --
door Ineke Sluiter
AMSTERDAM In het kader van het Holland Festival
begon het Nationale Ballet zaterdag een serie van 6 voorstel
lingen van een produktie, die speciaal voor theater Carré
gemaakt is: „Live/Life", van Hans van Manen, Rudi van
Dantzig en Toer van Schayk. Carré, dat een toneel zowel als
een piste bezit, is al eerder een uitdaging geweest voor
theatermakers: Koert Stuyf heeft in het verleden het theater
verschillende malen optimaal gebruikt.
AMSTERDAM Peter Max
well Davies (1934) zou zei
naar Nederland komen oni
zijn kerkopera „The martyr
dom of Saint Magnus" te diri
geren. Op het laatste ogenblik
liet hij verstek gaan wegenj
drukke compositorische be
zigheden.
Zijn taak werd overgenomen dooi
Richard Dufallo. Maxwell Davies is
een van de vruchtbaarste hedendaag
se Britse componisten die men niet
alleen daarom wel met Benjamin
Britten vergelijkt. Evenals bij Britten
nemen vocale werken een belangrijke
plaats in zijn oeuvre in en met de
beroemd geworden „Eight songs for
mad king" uit 1969 bewees hij met
vrij simpele middelen een grote dra
matische geladenheid te kunnen rea
liseren. In „Het martelaarschap van
St. Magnus" (1976)staat Magnus,
graaf van Orkney in zijn geweldloze
strijd tegen zijn rivaal Hakon cen
traal. Magnus delft het onderspit,
maar wordt in de twaalfde eeuw hei
lig verklaard. In negen scènes worden
de verzoekingen van Magnus, zijn ge
weldloos verzet en zijn marteldood
verbeeld. Het stuk is geschreven voor
vijf zangers (die een veelvoud aan
rollen vertolken) en tien instrumenta
listen.
Scène uit „De Vrede" gespeeld door Theatron Technis
Deze voorstelling laat zien hoe de
choreografen de uitdaging hebben
opgepakt en hoe twee zeer uiteenlo
pende opvattingen zichtbaar worden:
öf Je gebruikt heel weinig dansers,
zodat de immense ruimte medespeler
wordt, of je vult deze op met zoveel
mogelijk dansers in het misschien al
lang gekoesterde verlangen je bood
schap zo sterk mogelijk te laten over
komen.
Hans van Manen heeft in Live met
twee dansers, het gebouw en het ver
rassend gebruik van video een over
tuigend pleidooi gehouden voor het
eerste. Door middel van de video
wordt ieder element heel dicht bij je
gebracht, je krijgt er een binding
mee. Met het wezen van Coleen Da-
vis, haar relatie met Hennie Jurriëns,
het gebouw, met name de hal. de
uitgang, zelfs de straat ervoor, met
cameraman Henk van Dijk. heel
functioneel in de choreografie gepast,
alles schitterend tegen elkaar afge
wogen in een vlekkeloze uitvoering
ook van de laatste pianowerken van
Franz Liszt, gespeeld door Ed Span-
door Adr. Hager
SCHEVENINGEN Omdat
een Festival-voorstelling van
Wagners opera „Tristan und
Isolde" meer te bieden heeft
voor het oor dan voor het oog,
kan men tijdens de langduri
ge voorstelling met een gerust
hart voor meerdere ogenblik
ken de ogen sluiten. De niet-
muzikale aspecten: regie, de
cors en kostuums respectieve
lijk van Götz Friedrich, Hein-
rich Wendel en Jan Skalicky,
zijn dermate strak, kleurloos
en saai. dat men er spoedig op
uitgekeken is.
De decors zijn opgebouwd op de idee
van het schuin oplopende podium.
Dat wekt in het eerste bedrijf de
indruk, dat het schip zwaar slagzij
maakt. Op zich niet zo bezwaarlijk,
omdat uit niets blijkt, dat hier sprake
is van een schip. Al evenmin is de
functie duidelijk van de mannen die
op de bovenste rand van het podium
met de rug naar het publiek zitten
tezitten. In het tweede bedrijf is
daaraan een soort zitkuil toegevoegd.
Het verrassingseffect is, dat het bos
waarin het langste liefdesduet ooit
geschreven, zich afspeelt op slag ver
andert in een kille sfeer van schijn
werpers.
Isolde wordt vertokt door de Ameri
kaanse Roberta Knie, die in vocale
prestatie minder werd naarmate de
voorstelling vorderde. Wel een echte
Wagner-zangeres. Hanna Schwarz
zong de Brangane zeer indrukwek
kend! Ulrik Cold als Marke bewoog
zich in zijn kostuum moeizaam, in die
geest kwamen ook zijn op zich
fraaie vocale prestaties over. Pas
send in dit geheel: Jan Blinkhof, An-
dré Spijker en Arthur Schildmeyer.
De ovaties en toejuichingen van het
publiek golden in de eerste plaats
Hans Vonk. Hij heeft het Radio Fil
harmonisch Orkest zo wonderschoon
en meeslepend laten spelen, dat men
zich afvroeg, welk topensemble in de
orkestbak zat.
Daarvan kan men in Amsterdam ge
tuige zijn op 5, 8, 11 en 17 juni.
jaard, die door hun soberheid uitste
kend pasten in het geheel. Het resul
taat mag zonder meer een meester
werk genoemd worden.
Rudi van Dantzig en Toer van
Schayk hebben voor de andere moge
lijkheden gekozen. Er zijn 73 dansers
17 andere medewerkers, één acteur
de pianist Ed Spanjaard en de zange
res Roberta Alexander, het Balletor
kest onder leiding van Adam Gate
house, bandopnamen van David Bo
wie en Russische revolutionaire liede
ren. Ook weerklonken de Internatio
nale en het Wilhelmus en er was een
boodschap: wat we met elkaar van
deze samenleving maken, is niet veel
zaaks, met als overheersend thema
de verspilling van mensen en energie
en het verlangen naar sociale eenheid
en solidariteit. Nu eens heel direct,
dan weer symbolisch neergezet. Veel
contrasterende danstaferelen, vaak
massaal, maar ook soli of duetten,
nogal wisselend van kwaliteit. De
massascènes niet optimaal gerepe
teerd. wat soms storend werkte (de
majorettes en de Robert Browning
ouverture).
Namen noemen is ondoenlijk, wie in
een massascène zit, kampt met de
euvelen van dien. Een solo of duet is
gemakkelijker te repeteren, maar ge
zegd moet worden, dat de dansers
"zich kranig geweerd hebben en dat
hun zangprestaties best het aanhoren
waard zijn. Dat een deel van het
publiek na het zingen van de Interna
tionale het theater verliet, lag dan
ook niet aan hen. Een heel kaleidos-
copisch gebeuren, dat tweeëneenhalf
uur duurt (de hele voorstellingen
drieëneenhalf uur!). Het is duidelijk,
dat liefhebbers van beide bovenge
noemde mogelijkheden om theater
Carré te gebruiken aan hun trekken
komen. Ik vind het wel frappant, dat
in „Life" geageerd wordt tegen ver
spilling, maar dat dit zo massaal ge
beurt. dat dat op zichzelf een verspil
ling lijkt, terwijl „Live" van Van Ma
nen. dat uiterste soberheid ten toon
spreidt, het perfecte antwoord zou
kunnen zijn op „Life".
Het begin, waar de „Blinde Maria'1
een oud Vikingenlied zingt, is indruk
wekkend door de duistere dreiging
die ervan uitgaat. De tweede scène
waarin Magnus de verzoekingen van
Satan weerstaat,boeit ook nog doo
de onderhuidse dramatische krach
die Maxwell Davies in de combinatl n!
van vocale en instrumentale stem
men weet te leggen. Al doet een ii
sterkte toenemende tromroffel, in d
passage waar Magnus het hem gege
ven zwaard in tweeën zal breken, al
aan de traditionele begeleiding van
een acrobaten-hoogstandje denken
En naarmate het stuk vordert gaat de
innerlijke spanning dan ook plaats
maken voor dergelijke uiterlijke ef
fecten, zowel muzikaal als scènisch
Met als dieptepunt de „waarschu
wende" omzwaai naar het heden in de
zevende scène, waar gangsterachtige
verslaggevers zoeklichten en mega
foons schreeuwend tussen het pu
bliek rennen
Zij hebben dan het podium dat voor
deze voorstelling in Amsterdams
Oude Kerk stond opgesteld, verlaten
En Maxwell Davies heeft daarmee
zijn talent en zijn goede naam in de
steek gelaten voor een goedkoop
stukje actueel realisme. En als het
werk dan eindigt met een koor van
monniken dat „Ora pro nobis" zin
gend achter in de kerkruimte ver
dwijnt is er eens te meer reden on
Maxwell Davies te vergelijken mei
Britten, van wiens kerkparabelen dll
stuk in feite een heel zwakke afspie
geling is. Niet alleen aan het eind,
maar in de gehele opzet, die overigens
bij vlagen toch van de sterke schep
pingskracht van Maxwell Davies
getuigt.
Er was veel belangstelling voor deze
uitvoering door Neil Mackie, Michael
Rippon. Brian Rayner Cook. Ian
Comboy. Mary Thomas en „The fires
of Londen" o.l.v. Richard Dufallo.
ADVERTENTIE
EN ECHTE SERVICE
MOET U NAAR
Sam v. Houtanatr. 199
A dam. Gauzanvald
BIJ het CBR
Tal. 135103-113016
SPFCIAAI VOOR GROTE WAGENPARKEN
Het wekelijkse programma
J. J. de Bom vlh De Kinder
vriend met Wieteke van Dort.
Joost Prinsen en Aart
Staartjes.
Ned. U 18.59
DE EO zendt een program
ma met pinksterliederen uit
die worden gezongen in de Jo-
riskerk in Amersfoort.
Ned. 1 20.00
Met voorbedachte rade is
een televisiespel van Dirk Ay-
elt Kooiman naar een verhaal
van Withold Gombrowicz.
Ned. 2/ 21.50
Waar ligt de grens? is een
NOS-film over de problemen
van Oost-Groningen.
Ned. 1 22.10
VARA Visie besteedt uitge
breid aandacht aan de situatie
van de internationale olie-
markt. In de uitsendlng inter
views met Rene Ortis, secreta
ris-generaal van de OPEC en
Doekc Elsma van de besin-
ningsgroep energiebeleid. Ver
der een reportage van Johan
van Minnen over de Europese
verkiezingstournee van Willy
Brandt.
Ned. 2 22.25
Leven op aarde is een der
tiendelige serie over de ont
wikkeling vanaf de eerste pri
mitieve rellen tot de planten
en dieren.
BRT I 21.30
Rechtstreekse uitzending
vsn het Holland Festival 1979
vanuit de Brakke Grond in
Amsterdam.
Hllv. 2' 29.99
door André Ruttan
ROTTERDAM Franz Marijnen draagt met zijn Ro-theater aan het Holland Festival twaalf
voorstelling bij van ..De Vorstenlikker'' van Lars Norén (geb. 1944), door kenners Zwedens
belangrijkste lyricus genoemd. De première was zaterdag.
Zijn stuk is de dichterlijke verbeel
ding van een Europeaan, die zich
bewust is van wat er in Europa, in het
bijzonder in Duitsland, gebeurd is
van de zestiende eeuw af tot heden, of
tot gisteren Hij doet dat in zevenen
twintig taferelen (verdeeld over zeven
bedrijven), uiteenlopend van aard en
lengte, maar geen van alle historische
schetsen Eerder droombeelden met
elementen van nachtmerries, waarin
details van handelingen worden uit
gebeeld en de entourage vaag en on
bestemd blijft.
Middelpunt erin is de Jonge compo
nist Andreas, een van de weinige figu
ren die een eigen naam heeft De
Zweedse dichter laat eigenlijk zien.
hoe die jongeman zijn ervaringen als
nachtmerries ondergaat. Met in het
midden een kortstondige gelukkige
droom. In het begin, bij de dood van
zijn moeder, jaagt zijn vader hem het
huis uit. met woorden die vader Mo
zart aan zijn later beroemde zoon
geschreven heeft Hij wil zich verder
bekwamen bij Gesualdo (1560-1613).
de enige historische figuur, vernieu
wer van de Europese muziek, maar in
zijn nadagen getoond). Door hem
wordt "hij hofcomponist bij de Vorst,
niet met een naam getooid, maar in
hem zijn trekken herkenbaar van
Fredertk de Grote, de heilige Roomse
keizers. Napoleon. Hitier (de grote
opdracht van de vorst aan zijn com
ponist is „een opera over mijn over
winning op de Joden"), Mussolini. Je
ziet de vorst een paar keer aan het
hof, of op het slagveld. Een decadent,
wreed, onbeheerst heerschap, dat in
het openbaar verkondigt, dat hij „de
wereld wil reconstrueren zoals hij
weet dat God het bedoeld heeft" en
die zijn soldaten voor hun overdaad
aan geweld, luxe en kwaad bestraft.
Zijn hofcomponist zuigt hij lichame
lijk en geestelijk uit Hij geeft hem
wel twee maanden verlof om met zijn
Anna op het platteland te werken,
maar ook de opera eist hem dag en
nacht op. Een reeks nachtmerries
dus. waarin ook de persoonlijke frus
traties van de man zichtbaar worden
als een gevolg van maatschappelijke
omstandigheden, die met niet zo we
zenlijke wijzigingen voor de mens
ook nu zijn blijven gelden.
Larsen heeft bij het schrijven de logi
ca vermeden, omdat hij het over din
gen wilde hebben die niet onder woor
den te brengen zijn en hij hoopte, dat
de beelden, die hij opriep, zijn lezers
of kijkers daar wel naar zouden ver
wijzen. Het waarmaken van die beel
den op het toneel stelt geen geringe
eisen. Het is Franz Marijnen en de
ontwerper Jean-Marie Fiévez wel en
tegelijk ook niet gelukt. De opeenvol
gende toneelbeelden die je te zien
Lou Landré als de Vorst, René van Asten als zijn hofcomponist Andreas, de Vorstenlikker.
krijgt zijn prachtig, maar er hapert
iets aan de invulling ervan: zij komen
dikwijls te weinig op spanning De
teksten van Larsen. vertaald door
Karst Woudstra. zijn meestal niet
eenvoudig, geen voor de handliggen
de mededelingen. Je zou ze tenminste
goed willen verstaan, en daar hapert
te veel aan
Er hapert meer aan de tekstbehande
ling. en dat houdt verband met de
spelopvatting. De meeste figuren
krijgen, zowel op zichzelf als in hun
onderlinge verhoudingen, weinig
spanning, weinig uitstraling, en dat
moet te maken hebben met de ma
nier waarop de regisseur hen zich laat
gedragen én laat praten. Ze blijven,
denk ik. te realistisch, te gewoon, te
klein, in een spel dat je moeilijk rea
listische kunt noemen
gel
SU
gel
bei
he
wo
Ne
gu
gr<
lar
